Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 208/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 stycznia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Andrzej Wróbel
SSA Jolanta Pietrzak (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania W. Ż.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C.
o ustalenie nieistnienia ubezpieczenia społecznego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 stycznia 2008 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 3 kwietnia 2007 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie:
Wyrokiem z dnia 5 października 2005 roku Sąd Okręgowy w K. - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie W. Ż. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w C. z dnia 26 stycznia 2005 roku stwierdzającej, iż W. Ż.
podlega ubezpieczeniom społecznym w okresach wymienionych w decyzji z tytułu
2
prowadzonej przez nią działalności gospodarczej w zakresie rzemiosła
cholewkarskiego.
Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawczyni W. Ż. prowadziła działalność
gospodarczą w zakresie cholewkarstwa, przy czym w okresie od 1 czerwca 2000
roku do 17 kwietnia 2002 roku w ramach spółki cywilnej z ojcem, zaś samodzielnie
od 22 kwietnia 2002 roku. Wnioskodawczyni każdorazowo przerwę w działalności
gospodarczej zgłaszała w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych i właściwym
Urzędzie Skarbowym w W. i obejmowały one okresy: od 1 czerwca 2000 roku do
30 czerwca 2000 roku, od 6 lipca 2000 roku do 31 lipca 2000 roku, od 4 czerwca
2001 roku do 1 lipca 2001 roku, od 9 lipca 2001 roku do 31 lipca 2001 roku, od 5
grudnia 2001 roku do 31 grudnia 2001 roku, od 7 stycznia 2002 roku do 31
stycznia 2002 roku, od 18 kwietnia 2002 roku do 21 kwietnia 2002 roku, od 22
maja 2002 roku do 2 czerwca 2002 roku, od 10 czerwca 2002 roku do 7 lipca 2002
roku, od 10 lipca 2002 roku do 8 sierpnia 2002 roku, od 20 listopada 2002 roku do
8 grudnia 2002 roku, od 12 grudnia 2002 roku do 8 stycznia 2003 roku, od 13
stycznia 2003 roku do 31 stycznia 2003 roku, od 11 lutego 2003 roku do 28
lutego 2003 roku, od 20 maja 2003 roku do 16 czerwca 2003 roku, od 19 czerwca
2003 roku do 18 lipca 2003 roku, od 22 lipca 2003 roku do 20 sierpnia 2003 roku,
od 24 listopada 2003 roku do 7 grudnia 2003 roku, od 11 grudnia 2003 roku do 9
stycznia roku, od 15 stycznia 2004 roku do 7 lutego 2004 roku, od 12 maja 2004
roku do 8 czerwca 2004 roku, od 14 czerwca 2004 roku do 12 lipca 2004 roku,
od 15 lipca 2004 roku do 10 sierpnia 2004 roku oraz od 1 stycznia 2005 roku do
dnia wydania zaskarżonej decyzji. Wnioskodawczyni jak dotąd nie
wyrejestrowała prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, a w wyżej
wymienionych okresach nie korzystała ze zwolnień lekarskich, gdyż jak zeznała
obawiała się rozpowszechnienia informacji o „wstydliwej" przypadłości ( ...) na
jaką cierpiała.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy przyjął, że
odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie, albowiem prowadzenie działalności z
przerwami podyktowanymi potrzebami osobistymi prowadzącego działalność
takimi jak chęć odpoczynku z uwagi na stan zdrowia, nie pozbawia jednakże tej
działalności cechy ciągłości. Zakończenie prowadzenia pozarolniczej
3
działalności gospodarczej związane jest z zaprzestaniem jej wykonywania,
podjęciem czynności zmierzających do likwidacji przedsiębiorstwa i wypełnieniem
stosownych obowiązków wobec organów rejestracyjnych. Dla powstałego z
momentem wpisu do ewidencji działalności gospodarczej obowiązku
ubezpieczeniowego nie ma więc znaczenia forma prowadzenia tej działalność,
czas jej wykonywania, gdyż są to czynniki podyktowane charakterem
prowadzonej działalności, czy przyjętym sposobem jej organizacji. W ocenie
Sądu Okręgowego także dwa zaświadczenia lekarskie dołączone przez
wnioskodawczynię do akt sprawy nie stwierdzały jej niezdolności do pracy
uniemożliwiającej prowadzenie działalności gospodarczej, a jedynie okoliczność
pozostawania w leczeniu. W konkluzji tak dokonanych rozważań Sąd Okręgowy
przyjął, że odwołanie jako nieuzasadnione podlega oddaleniu, ponieważ
prawidłowo uznał organ rentowy, że brak jest podstaw do stwierdzenia, iż w
przypadku wnioskodawczyni rzeczywiście doszło do zaprzestania wykonywania
działalności gospodarczej, a tym samym uchylenia jej obowiązku
ubezpieczeniowego.
Apelacja ubezpieczonej od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 3 kwietnia 2007 r.
Sąd Apelacyjny uznał za prawidłowe i podzielił ustalenia Sądu I instancji zaś
w kwestii oceny prawnej podniósł, że zarówno w rozumieniu obowiązującego
uprzednio w tym zakresie art. 2 ust.1 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. prawo
działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101 poz. 1178 ze zm.), jak i art. 2 aktualnie
obowiązującej ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności
gospodarczej (Dz.U. Nr 173 poz. 1807 ze zm.), działalnością gospodarczą jest
zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa (...)
wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Prowadzenie działalności
gospodarczej obejmuje nie tylko faktyczne wykonywanie czynności należących do
jej zakresu, lecz także czynności zmierzające do zaistnienia takich czynności
gospodarczych. Faktyczne niewykonywanie działalności gospodarczej w czasie
oczekiwania na kolejne zamówienia lub w czasie ich poszukiwania nie oznacza
zaprzestania prowadzenia tej działalności i nie powoduje uchylenia obowiązku
ubezpieczeniowego.
4
Poza sporem pozostaje, iż wnioskodawczyni W. Ż. nie zgłaszała w
okresach objętych decyzją organu rentowego wyrejestrowania działalności
gospodarczej z ewidencji tej działalności. Osoba prowadząca działalność
gospodarczą winna natomiast zgłaszać organowi ewidencyjnemu nie tylko fakt jej
rozpoczęcia, ale także wszelkie zmiany stanu faktycznego i prawnego odnoszące
się do przedsiębiorcy i wykonywanej przez niego działalności gospodarczej,
ponieważ wpis do ewidencji działalności gospodarczej nie tylko legalizuje
wykonywanie tej działalności, ale też wyznacza czasowe ramy bycia przedsiębiorcą.
Wynikają z niego również inne konsekwencje prawne, przewidziane zwłaszcza w
prawie finansowym i prawie ubezpieczeń społecznych.
Okresy podlegania obowiązkowi ubezpieczenia wyznaczone zostały co do
zasady przez formalne, a nie faktyczne wykonywanie działalności, która stanowi
tytuł ubezpieczenia. Okresowe zaprzestanie prowadzenia działalności z
różnych przyczyn tj. urlop, wyjazd, czy też choroba, powinno być zgłoszone do
ewidencji. W takiej sytuacji odnotowanie przerwy w ewidencji powoduje zawsze
okresowe ustanie obowiązku ubezpieczenia. Powiadomienie o przerwach jedynie
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych bądź też Urzędu Skarbowego nie powoduje z
mocy prawa, iż ustaje obowiązek ubezpieczenia przewidziany w art. 13 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych, albowiem przepis ten statuuje obowiązek
ubezpieczeń od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności
gospodarczej do dnia zakończenia jej wykonywania. Obowiązujące przepisy
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jak i ustawy z dnia 19 listopada
1999 roku prawo działalności gospodarczej nie przewidują możliwości
zawieszenia działalności gospodarczej, lecz jedynie „zaprzestanie" jej
wykonywania, co ma miejsce wówczas, gdy zostanie ona wyrejestrowana z
ewidencji prowadzonej przez organy gminy.
W niniejszej sprawie bezspornym zaś pozostaje, że zgłaszane
każdorazowo do organu rentowego przerwy w prowadzeniu działalności
gospodarczej nie znajdowały równocześnie odzwierciedlenia w postaci
wyrejestrowania tejże działalności ze stosownej ewidencji.
Wypada w tym miejscu również zauważyć, iż stosownie do ustaleń
Naczelnego Sądu Administracyjnego (zobacz wyrok z dnia 30 kwietnia 1997 r.,
5
III SA 46/96, Przegląd Orzecznictwa Podatkowego 1998 nr 2, poz. 48) w razie
uznania za zaprzestanie działalności gospodarczej innych zdarzeń niż jej
likwidacja, należy brać pod uwagę nie tylko okoliczności obiektywne, ale także
subiektywne, tzn. zamiar ubezpieczonego.
W rozpoznawanej zaś sprawie wnioskodawczyni nie tylko nigdy nie dokonała
wykreślenia prowadzonej działalności z ewidencji, ale też nigdy nie zgłosiła
zamiaru definitywnego zaprzestania jej prowadzenia. Przemawia za tym
zwłaszcza fakt, iż zgłaszane przez skarżącą przerwy w prowadzeniu działalności
cholewkarskiej miały charakter krótkotrwały (nie przekraczały 30 dni) i od 1
czerwca 2000 roku było ich aż 24. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie ma racji
wnioskodawczyni twierdząc, iż istota rozpoznawanej sprawy sprowadzała się
wyłącznie do problemu wykazania istnienia w spornych okresach stanu jej
niezdolności do pracy. Stosownie bowiem do przywoływanego w rozważaniach
dokonanych powyżej orzecznictwa dla ustalenia istnienia obowiązku
ubezpieczeniowego z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej
nie ma znaczenia przyczyna czasowego zaprzestania jej wykonywania.
Regulowanie czasu wykonywania działalności, podobnie jak podejmowanie innych
czynności natury organizacyjnej w zależności od aktualnych potrzeb osobistych
czy zawodowych prowadzącego działalność gospodarczą stanowi bowiem
nieodłączny element tego typu aktywności zarobkowej, czego świadoma była
sama wnioskodawczyni.
Na poprawność zaskarżonego wyroku nie wpływają także dołączone do
apelacji zaświadczenia lekarskie wystawione przez lek. med. J. C., psychologa
klinicznego E. R. i specjalistę neurologa dr T. M. Po pierwsze z zaświadczenia z
dnia 16 listopada 2005 roku wynika, że u wnioskodawczyni stwierdzony został
zespół (...), ale nie korzystała ona z orzeczeń o czasowej niezdolności do pracy,
albowiem „prawdopodobnie powodowała nią chęć utrzymania faktu rozstroju
zdrowia w tajemnicy". Twierdzenie takie jak wynika z zaświadczenia jest tylko i
wyłącznie niczym nie uzasadnionym przypuszczeniem a ponadto Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 30 listopada 2005 roku I UK 95/05 OSNAP 2006/19 -
20/ 311 orzekł, że ustawa z dnia z dnia 13 października 1998 roku o systemie
ubezpieczeń społecznych nie przewiduje „zawieszenia działalności
6
gospodarczej" powodującego brak obowiązku uiszczania składek
ubezpieczeniowych, a więc Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest
upoważniony do zwolnienia ubezpieczonego z tego obowiązku nawet wówczas,
gdy prowadzący taką działalność był niezdolny do pracy. Trudno wyobrazić
sobie, aby wnioskodawczyni będąc w stałej (...) prowadziła działalność
gospodarczą 4, 5, 8, 10 dni a następnie wskutek (...) tej działalności nie
prowadziła. Wniosek taki wysnuć można pośrednio także z zaświadczenia
wystawionego przez E. R., albowiem wnioskodawczyni z powodu zaburzeń
emocjonalnych z somatyzacją korzystała z porady psychologa w dniu 10 stycznia
2004 roku a od tego samego dnia zgłosiła w organie rentowym po przerwie
wznowienie prowadzonej działalności gospodarczej - identycznie było z
pozostałymi wizytami.
Ubezpieczona wniosła skargę kasacyjną od tego wyroku zarzucając
naruszenie art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 12 ust. 1 w związku z art. 8 ust. 6 pkt
1, w związku z art.13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych przez błędne zastosowanie w sprawie tych przepisów
prawnych dla ustalenia obowiązku ubezpieczenia społecznego wnioskodawczyni
w okresach czasu podanych w decyzji pozwanego z 26 stycznia 2005r. będącej
przedmiotem zaskarżenia w niniejszej sprawie; naruszenie art. 2 ust. 1 ustawy z
dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej; jak również
poprzednio w tym zakresie obowiązującej ustawy z dnia 19 listopada 1999 r.
Prawo działalności gospodarczej oraz art. 13 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych przez błędne przyjęcie, że wnioskodawczyni jako prowadząca
pozarolniczą działalność gospodarczą miała obowiązek ubezpieczenia
społecznego w okresach czasu, podanych w zaskarżonej decyzji, a to wobec
niezgłoszenia przerw w prowadzeniu działalności gospodarczej w organie
rejestrującym działalność gospodarczą tj. w Urzędzie Miasta i Gminy w K., a
jedynie zgłoszenie zaprzestania we wskazanych okresach czasu prowadzenia
działalności gospodarczej przez wnioskodawczynię w Zakładzie Ubezpieczeń
Społecznych oraz w Urzędzie Skarbowym w W., a co nie powoduje zaprzestania
obowiązku uiszczania składek ubezpieczeniowych wobec przyjęcia, że
obowiązek ubezpieczenia opiera się na przesłankach formalnych a nie
7
faktycznych, gdy tymczasem nie uwzględniono sprzecznie art. 382 k.p.c
okoliczności wynikających z akt sprawy, że wnioskodawczyni zgłosiła w
przedmiotowych okresach czasu zaprzestanie działalności gospodarczej z
powodu choroby, które udokumentowała, a co uczyniła w Zakładzie
Ubezpieczeń Społecznych i Urzędzie Skarbowym w W., a które to naruszenia
prawa nastąpiły przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie powyższych
przepisów prawnych zaś naruszenie przepisów postępowania wyżej podane miało
istotny wpływ na wynik sprawy.
Nadto skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów postępowania mające
istotny wpływ na wynik sprawy a mianowicie art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art.
382 k.p.c. przez wydanie zaskarżonego wyroku wbrew stanowi rzeczy
istniejącemu w chwili zamknięcia rozprawy, z którego wynika, że wnioskodawczyni
z powodu udokumentowanej w aktach jej choroby była zmuszona zaprzestać w
przedmiotowych okresach czasu prowadzenia działalności gospodarczej i fakt
ten zgłosiła zarówno w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych jak i w Urzędzie
Skarbowym W., zaś brak zgłoszenia tegoż w Urzędzie Miasta i Gminy w K. nie
może mieć wpływu dla ustalenie obowiązku opłacania przez nią składek
ubezpieczeniowych w okresie faktycznego i zgłoszonego w wyżej wymienionych
organach okresu zaprzestania prowadzenia przez nią działalności gospodarczej.
Wskazując na przytoczone zarzuty skarżąca domagała się uchylenia zaskarżonego
wyroku oraz wyroku Sądu Okręgowego K. z dnia 5.10.2005 r. i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania temu sądowi.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Zarzut naruszenia art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c. jest
chybiony.
Zdaniem pełnomocnika ubezpieczonej Sąd Apelacyjny uchybił wskazanym
przepisom „przez wydanie zaskarżonego wyroku wbrew stanowi rzeczy
istniejącemu w chwili zamknięcia rozprawy, z którego wynika, że wnioskodawczyni
z powodu udokumentowanej w aktach choroby była zmuszona zaprzestać we
8
wskazanych okresach czasu prowadzenia działalności gospodarczej”.
Uzasadniając postawiony zarzut skarżący podnosił, że Sąd II instancji opierając się
wyłącznie na przesłankach formalnych a nie faktycznych ferując zaskarżony wyrok
nie uwzględnił okoliczności, że ubezpieczona w postępowaniu międzyinstancyjnym
uzupełniła dokumentację lekarską świadczącą o tym, że w spornych okresach
zaprzestała wykonywania działalności gospodarczej wyłącznie z powodu choroby.
Tymczasem z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika jednoznacznie, że Sąd II
instancji ferując wyrok wziął pod uwagę także dowody przedstawione w
postępowaniu apelacyjnym, ale uznał, że nie wpływają one na poprawność
orzeczenia Sądu I instancji i swój pogląd w tym względzie uzasadnił.
Wskazana okoliczność wyklucza zasadność postawionego zarzutu.
Niezasadne są także zarzuty naruszenia prawa materialnego tj. art. 6 ust. 1
pkt 5 w związku z art. 12 ust. 1, w związku z art. 8 ust. 6 pkt 1, w związku z art.13
pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych oraz naruszenia art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o
swobodzie działalności gospodarczej; jak również poprzednio w tym zakresie
obowiązującej ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności
gospodarczej.
Problematyka prowadzenia działalności gospodarczej jest obecnie
uregulowana w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności
gospodarczej zaś poprzednio regulowała ją ustawa z dnia 19.11.1999 r. Prawo
działalności gospodarczej.
Stosownie do art. 2 ust. 1 tej ustawy, działalnością gospodarczą jest
zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa oraz
poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych, wykonywana w
sposób zorganizowany i ciągły. Działalność taka podlega obowiązkowemu
zgłoszeniu organowi ewidencyjnemu. Obowiązek ten obejmuje także zmiany stanu
faktycznego i prawnego odnoszące się do przedsiębiorcy i wykonywanej przez
niego działalności gospodarczej [...] powstałe po dniu dokonania wpisu do ewidencji
działalności gospodarczej.
O zmianach w zakresie prowadzonej działalności przedsiębiorca
zobowiązany jest zawiadamiać jednak nie tylko organ ewidencyjny ale także Urząd
9
Skarbowy i Zakład Ubezpieczeń Społecznych, jako że zmiany te rzutują także na
zakres obowiązków przedsiębiorcy jako podatnika i płatnika składek na
ubezpieczenie społeczne.
Godzi się także przypomnieć, że zgłoszenie wyrejestrowania z
ubezpieczenia nie jest dla organu rentowego bezwzględnie wiążące. Podlega ono
kontroli Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i może być w rezultacie tej kontroli
zakwestionowane.
O obowiązku ubezpieczenia przesądzają przepisy prawa, a nie wola
ubezpieczonego lub organu rentowego.
Zatem wykreślenie wpisu pozarolniczej działalności gospodarczej z ewidencji
lub odnotowanie przerwy w jej prowadzeniu powoduje zawsze - na stałe lub
okresowo - ustanie obowiązku ubezpieczenia. Zgłoszenie faktycznego zaprzestania
prowadzenia działalności gospodarczej tylko w Zakładzie Ubezpieczeń
Społecznych może, ale nie musi prowadzić do ustania przymusu ubezpieczenia
(tak jak np. nie uzasadnia zwolnienia z obowiązku ubezpieczenia z tytułu
pozostawania w stosunku pracy faktyczna przerwa w wykonywaniu pracy). Zależy
to od wyników kontroli, w trakcie, której zgłoszenie wyrejestrowania z ubezpieczeń
poddawane jest weryfikacji.
Wreszcie należy podnieść, że czymś innym jest obowiązek ubezpieczenia, a
czymś innym obowiązek opłacania składki na ubezpieczenia. Nie ma tu prostej
zależności wyrażającej się w twierdzeniu - kto podlega przymusowi ubezpieczenia
z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, ten musi opłacać
składki na to ubezpieczenie.
Udokumentowana i usprawiedliwiona przerwa w faktycznym prowadzeniu
działalności gospodarczej, uzasadniająca zwolnienie z opłacania składek na
ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe ubezpieczonych z innych tytułów,
uzasadniałaby, uwzględniając treść art. 2a ustawy, zwolnienie przedsiębiorcy z
obowiązku opłacania składek za okresy tych przerw.
Pogląd taki wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11.01.2005 r. I UK
105/04 OSNP2005/13/198, na który to wyrok powoływał się również skarżący,
jakkolwiek wywodził z niego zgoła odmienne wnioski, oraz w wyroku z dnia
16.05.2006 r. I UK 289/05 OSNP 2007/11-12/168.
10
Sąd Najwyższy w niniejszej sprawie podziela stanowisko, że definicja
legalna działalności gospodarczej, zamieszczona w przepisie art. 2 ustawy o
swobodzie działalności gospodarczej oznacza, że działalność ta ma być z
założenia działalnością wykonywaną w sposób zorganizowany i nastawioną na
nieokreślony z góry okres czasu, zatem bez znaczenia dla charakteru takiej
działalności są ewentualne przerwy w faktycznym wykonywaniu tej działalności, już
po jej uruchomieniu. Wspomniane przerwy mogłyby jedynie uzasadniać zwolnienie
przedsiębiorcy z obowiązku opłacenia składek, oczywiście o ile zostałyby należycie
usprawiedliwione i udokumentowane.
W rozpatrywanej sprawie jednak, jak wynika z wiążących Sąd Najwyższy
ustaleń faktycznych, ubezpieczona nie wykazała, że w spornych okresach nie
prowadziła działalności gospodarczej z powodu choroby skutkującej jej
niezdolnością do pracy.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na mocy art. 39814
orzekł jak
w sentencji.
/tp/