Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 388/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 stycznia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa B. S.-G.
przeciwko B. B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 23 stycznia 2008 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 4 kwietnia 2007 r.,
sygn. akt II Ca (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w W. do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w W. wyrokiem z dnia 13 grudnia 2006 r. zasądził od pozwanego
B. B. na rzecz powódki B. S.-G. kwotę 25.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia
11 czerwca 2006 r., oddalił dalej idące żądanie zapłaty i orzekł o kosztach procesu.
Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 30 października 2003 r. powódka złożyła
pozwanemu komornikowi sądowemu wniosek o wszczęcie egzekucji przeciwko
2
dłużniczce H. S. z należącej do niej nieruchomości lokalowej. Domagała się
wyegzekwowania kwoty 36.418,22 zł na swoją rzecz oraz kwoty 21.850,94 zł na rzecz
C. S., każdej z tych sum z ustawowymi odsetkami określonymi w załączonym do
wniosku tytule wykonawczym. Do wniosku załączyła odpis z księgi wieczystej Kw (...)
wydany przez Sąd Rejonowy w W. 12 września 2003 r., wskazujący jako właścicieli
nieruchomości M. i M. S. W dniu 3 listopada 2003 r. pozwany wystosował do dłużniczki
zawiadomienie o wszczęciu egzekucji i wezwanie do zapłaty długu. Wezwanie to
doręczone zostało dłużniczce dopiero 12 grudnia 2003 r. Dłużniczka sprzedała lokal
mieszkalny objęty wnioskiem egzekucyjnym 13 listopada 2003 r. A. K. za cenę 95.000
zł. Nabywczyni po uzyskaniu wpisu prawa własności w księdze wieczystej sprzedała
lokal D. Ł. Próba zajęcia uzyskanej przez dłużniczkę z tego tytułu wierzytelności,
ewentualnie środków otrzymanych w wyniku transakcji sprzedaży lokalu nie powiodła
się.
Wniosek o dokonanie w księdze wieczystej wpisu o wszczęciu egzekucji pozwany
złożył 11 grudnia 2003 r. Zarówno ten wniosek, jak i kolejne zostały zwrócone z powodu
nieuiszczenia należnej opłaty. Ostatecznie prawidłowo złożony wniosek został oddalony
wobec stwierdzenia, że w dziale drugim księgi wieczystej Kw (...) dłużniczka nie jest
wpisana jako właścicielka lokalu.
Na skutek zajęcia świadczeń rentowych dłużniczki dokonywane są potracenia w
kwotach po 200-250 zł miesięcznie. Do dnia 20 marca 2006 r. pozwany przekazał
wierzycielkom 3.408,17 zł. Do wyegzekwowania pozostała należność główna w
wysokości 58.269,16 zł oraz odsetki w kwocie 66.194,17 zł.
W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Rejonowy uznał, że spełnione zostały
przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego przewidziane w art. 23
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (jednolity tekst:
Dz. U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1197 ze zm.). Komornik zaniechał bowiem dokonania w
terminie trzech dni – jak stanowi o tym art. 45a powołanej ustawy – zawiadomienia
dłużniczki o wszczęciu egzekucji z nieruchomości oraz przesłania sądowi
wieczystoksięgowemu wniosku o wpis ostrzeżenia o wszczęciu egzekucji. W rezultacie
powódka nie uzyskała zaspokojenia egzekwowanego świadczenia. Powódka
przyczyniła się jednak w 50% do powstania szkody. Zaniechała wcześniejszego
skierowania egzekucji do nieruchomości, złożenia wniosku o wpisanie dłużniczki do
księgi wieczystej jako właścicielki nieruchomości lokalowej oraz obciążenie tej
nieruchomości hipoteka przymusową, jak również wtoczenia powództwa ze skargi
3
paulińskiej przeciwko nabywczyni nieruchomości. W konsekwencji – w ocenie Sądu
Rejonowego – roszczenie powódki zasługuje na uwzględnienie jedynie w połowie.
Wyrok powyższy zaskarżyły apelacjami obie strony. Sąd Okręgowy w W.
wyrokiem z dnia 4 kwietnia 2007 r., uwzględniając apelacje pozwanego, zmienił wyrok
Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że oddalił powództwo. Oddalił też apelacje
powódki i orzekł o kosztach procesu.
Sąd Okręgowy podzielił ocenę bezprawności zachowania pozwanego. Zgodził
się też ze stanowiskiem, że pomiędzy zaniechaniem dokonania przez komornika we
właściwym czasie czynności egzekucyjnych przewidzianych w art. 923 i art. 924 k.p.c. a
szkodą powódki w postaci niemożności zaspokojenia egzekwowanego roszczenia
można upatrywać adekwatnego związku przyczynowego. Gdyby bowiem komornik
prawidłowo wezwał dłużniczkę do zapłaty należności i złożył wniosek o wpis ostrzeżenia
do sądu wieczystoksięgowego, spowodowałoby to skutek przewidziany w art. 930 k.p.c.
Ważna czynność sprzedaży nieruchomości przez dłużniczkę nie stanowiłaby
przeszkody do dalszego prowadzenia postępowania egzekucyjnego. Sąd Okręgowy
jednocześnie przyjął – odmiennie niż Sąd pierwszej instancji – że powódka nie wykazała
zarówno faktu poniesienia szkody, jak i jej wysokości. Wskazał przy tym, że nie ma
podstaw do uznania, iż nieruchomość dłużniczki w ogóle zostałaby sprzedana w toku
postępowania egzekucyjnego, bądź też, że ewentualna cena sprzedaży wyniosłaby
95.000 zł. Stwierdził też, że nie sposób przyjąć, iż w świetle kolejności zaspokojenia
przewidzianej w art. 1025 § 1 i 3 oraz art. 1026 § 2 k.p.c. powódka otrzymałaby
egzekwowaną należność główną. Powódka w istocie nie była w stanie wykazać tak
hipotetycznie konstruowanej szkody. W sytuacji, gdy pozwany zaprzeczył podstawie
swojej odpowiedzialności, nie można uznać, że przyznał on fakt poniesienia przez
powódkę szkody we wskazywanej przez nią wysokości. Część długu została już
wyegzekwowana, a ściągane w dalszym ciągu kwoty zmniejszają zadłużenie dłużniczki.
W skardze kasacyjnej opartej na podstawie naruszenia przepisów postępowania
powódka podniosła zarzuty naruszenia:
1) art. 316 § 1 w związku z art. 187 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. oraz w zw. z art. 451 § 1 i art.
361 § 2 k.c. oraz w związku z art. 328 § 2 k.p.c. wskutek nierozpoznania żądania
w zakresie wystąpienia szkody i jej oznaczenia przy jednoczesnym braku
uzasadnienia pominięcia oświadczenia powódki o zaliczeniu egzekwowanych
sum na poczet odsetek i że ściągane kwoty są niższe od narastających odsetek;
4
2) art. 231 k.p.c. w związku z art. 6 k.c. i art. 316 k.p.c. na skutek jego
niezastosowania pomimo wskazania przez powódkę faktów uzasadniających
wniosek, że w toku egzekucji można było uzyskać ze sprzedaży nieruchomości
sumę nie mniejszą niż 95.000 zł;
3) art. 230 w zw. z art. 210 § 2 i art. 221 k.p.c. przez jego niezastosowanie
i przyjęcie, że pozwany kwestionując samą zasadę swojej odpowiedzialności
wdał się w spór co do wysokości poniesionej przez powódkę szkody, a tym
samym, iż pozwany nie przyznał wskazywanych przez powódkę okoliczności
uzasadniających rozmiar szkody;
4) art. 322 k.p.c. w zw. z art. 77 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wskutek jego
niezastosowania i odmowę zasądzenia odszkodowania, mimo stwierdzenia
niemożności wykazania przez powódkę wysokości szkody.
Powołując się na powyższe zarzuty powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W judykaturze utrwalony jest pogląd, że naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. może stanowić usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej wtedy, gdy
uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie posiada wszystkich koniecznych elementów, bądź
zawiera tak istotne braki, które uniemożliwiają przeprowadzenie kontroli kasacyjnej (por.
m.in. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1997 r., I CKN 312/97, nie publ.;
z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 792/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 83; z dnia 19 lutego
2002 r., IV CKN 718/00, nie publ.; z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN 11862/00, nie publ.;
z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 65/01, nie publ.; z dnia 22 maja 2003 r., II CKN 121/01,
nie publ.). Wskazuje się także, że sąd drugiej instancji dokonując zmiany ustaleń
faktycznych stanowiących podstawę wyroku sądu pierwszej instancji bez
przeprowadzenia postępowania dowodowego uzasadniającego odmienne ustalenia
obowiązany jest – z mocy art. 382 w związku z art. 391 § 1 i art. 233 § 1 k.p.c. – ocenić
wszystkie przeprowadzone dowody i samodzielnie ustalić stan faktyczny przyjęty za
podstawę rozstrzygnięcia. W takim przypadku uzasadnienie wyroku sądu drugiej
instancji powinno czynić zadość wszystkim wymaganiom przewidzianym w art. 328 § 2
k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 2004 r., II CK 127/03, nie publ.).
Z przepisu tego wynika, że punktem wyjścia dla przedstawienia w uzasadnieniu wyroku
koncepcji prawnej rozstrzygnięcia sprawy powinno być poczynienie ustaleń faktycznych.
Ustalenia te mają odpowiadać postulatowi jasności i kategoryczności. W uzasadnieniu
5
wyroku musi znaleźć odzwierciedlenie dokonany wybór określonych przepisów, ustalenie w
drodze wykładni ich znaczenia i zastosowanie norm prawnych w związku z poczynionymi
ustaleniami faktycznymi (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2002 r., I CKN
105/2000, nie publ.).
Trafnie podniosła skarżąca, że uzasadnienie zaskarżonego skargą kasacyjną
wyroku wymagań powyższych nie spełnia. Przede wszystkim stwierdzić należy, że brak
w nim jednoznacznych i spójnych ustaleń. Z jednej bowiem strony Sąd Okręgowy przyjął
- w ślad za Sądem pierwszej instancji – że pomiędzy zaniechaniem komornika a szkoda
powódki zaistniał adekwatny związek przyczynowy, z drugiej zaś stwierdził, że nie ma
uzasadnionych podstaw do ustalenia, że powódka wskutek tego zaniechania
rzeczywiście doznała szkody, jako że egzekucja wobec dłużniczki jest kontynuowana i
nie można uznać jej za bezskuteczną. Zgodzić się trzeba z zapatrywaniem skarżącej, że
oparcie kwestionowanego rozstrzygnięcia na wzajemnie sprzecznych przesłankach nie
pozwala odtworzyć toku rozumowania Sądu drugiej instancji. Nie jest też jasne, na jakiej
podstawie Sąd ten ustalił, że ściągane od dłużniczki kwoty wskutek zajęcia świadczenia
rentowego zmniejszają egzekwowaną należność. Sam fakt kontynuowania egzekucji
wniosku takiego nie uzasadnia, zwłaszcza w kontekście przytoczonych w pozwie twierdzeń
powódki, że przekazywane jej sumy są niższe od narastających odsetek i zostały przez nią
zaliczone – zgodnie z uprawnieniem przewidzianym w art. 451 § 1 k.c. - na poczet tych
właśnie należności ubocznych. Zweryfikowanie tych twierdzeń jest nieodzowne w celu
ustalenia, czy powódka na skutek wyzbycia się przez dłużniczkę nieruchomości istotnie
doznała szkody majątkowej w rozumieniu art. 361 § 2 k.p.c. oraz ewentualnego rozmiaru
tej szkody. Wskazane wadliwości uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie pozwalają
skutecznie odeprzeć zarzutu naruszenia przepisów wymienionych w pkt 1) przytoczonej
podstawy kasacyjnej.
Wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżącej, Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął, że
zajęte przez pozwanego w toku procesu stanowisko wobec żądania pozwu nie
usprawiedliwiało dostrzegania w nim elementów świadczących o przyznaniu okoliczności
rzutujących na wysokość wskazywanej przez powódkę szkody. Pozwany w odpowiedzi na
pozew kwestionował nie tylko – jak twierdziła skarżąca – samą zasadę powództwa, ale
również wszystkie (za wyjątkiem wyraźnie uznanych) twierdzenia przytoczone w jego
uzasadnieniu. W tej sytuacji nie można zaaprobować stanowiska skarżącej, że pozwany
nie kwestionował wysokości żądania. Zastosowanie przewidzianej w art. 230 k.p.c.
konstrukcji przyznania istotnych okoliczności faktycznych w rozpoznawanej sprawie nie
6
było możliwe. Nie wchodziłoby ono w rachubę także w przypadku, w którym pozwany
ograniczyłby się tylko do kwestionowania samej zasady powództwa i żądania jego
oddalenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2003 r., III CKN
1313/00; nie publ.).
Sformułowane na odmiennym założeniu zarzuty naruszenia art. 230 w związku z
art. 210 § 2 i art. 221 k.p.c., a w konsekwencji art. 231 w związku z art. 316 i art. 6 k.c.
trzeba więc uznać za chybione.
Ocena zarzutu bezzasadnego uchylenia się przez Sąd drugiej instancji od
zastosowania art. 322 k.p.c., mimo stwierdzenia niemożliwości ścisłego udowodnienia
wysokości szkody, możliwa jest jedynie w przypadku jednoznacznego ustalenia, że
szkoda w ogóle wystąpiła. W rozpoznawanej sprawie ustalenia takiego - jak już
wspomniano – nie dokonano. Tym niemniej wskazać należy, że gdyby zostało ono
przyjęte, niemożliwość ścisłego udowodnienia wysokości żądania nie może być
rozumiana tylko w sensie obiektywnym. Wyrażona w art. 322 k.p.c. zasada orzekania
odnosi się bowiem także do niemożliwości ścisłego ustalenia szkody na podstawie
materiału dowodowego przestawionego przez powoda do oceny przez sąd. W takiej
sytuacji sąd, nie mając obowiązku przeprowadzenia uzupełniających dowodów z
urzędu, powinien - jeżeli fakt poniesienia szkody jest niewątpliwy - podjąć próbę
ustalenia jej wysokości na podstawie oceny opartej na rozważeniu wszystkich
okoliczności sprawy. Wynik takiej oceny może, rzecz jasna, okazać się niekorzystny dla
powoda, ale ryzyko to usprawiedliwione jest jego procesową biernością (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2006 r., II CSK 108/05; nie publ.).
Z tych też względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.