Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 lutego 2008 r.
I UK 206/07
Nie podlega ubezpieczeniu społecznemu pracowników osoba, która po-
mimo zawarcia umowy o pracę faktycznie nie wykonywała pracy, gdyż w dniu
nawiązania tej umowy rozpoczęła urlop wychowawczy, a po jego zakończeniu
nie powróciła do pracy (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz.
74 ze zm.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Korzeniowski, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 14 lutego
2008 r. sprawy z odwołania Katarzyny S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych0-Oddziałowi w K. z udziałem zainteresowanego Józefa B. o objęcie ubez-
pieczeniem społecznym, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Krakowie z dnia 20 lutego 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w K. (organ rentowy) decyzją z
dnia 17 marca 2004 r. ustalił, że Katarzyna S. (wnioskodawczyni) nie podlega ubez-
pieczeniu społecznemu na podstawie umowy o pracę w okresach wymienionych w
decyzji oraz zobowiązał wnioskodawczynię do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku
rodzinnego i wychowawczego za określone w decyzji okresy.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem z
dnia 4 maja 2005 r. w pkt I oddalił odwołanie w zakresie niepodlegania wnioskodaw-
czyni ubezpieczeniu społecznemu, w pkt II przekazał odwołanie w zakresie zobowią-
zania do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń do rozpoznania Sądowi Rejono-
wemu dla Krakowa - Nowej Huty. Sąd ustalił, że wnioskodawczyni w dniu 22 lipca
2
2000 r. zgłosiła we właściwym urzędzie skarbowym zawieszenie działalności gospo-
darczej. W tym samym dniu zawarła umowę o pracę z PPUH „M.” Józef B. i złożyła
wniosek o urlop wychowawczy, który został jej udzielony; od tego dnia nie wykony-
wała żadnej pracy. Józef B. jest ojcem dziecka wnioskodawczyni.
Sąd zważył, że umowa o pracę z dnia 22 lipca 2000 r. jest umową fikcyjną.
Powodem zawarcia umowy była chęć uzyskania przez wnioskodawczynię świadczeń
z ubezpieczenia społecznego. Sąd ustalił, że zawarta umowa zmierzała do obejścia
przepisów prawa w rozumieniu art. 58 § 1 k.c.
Wnioskodawczyni zaskarżyła apelacją pkt I wyroku Sądu pierwszej instancji.
Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z dnia 20 lutego 2007 r. [...] oddalił
apelację. Sąd Apelacyjny podzielił poczynione ustalenia faktyczne i dokonaną przez
Sąd Okręgowy ocenę dowodów nie dopatrując się żadnego uchybienia w zaskarżo-
nym rozstrzygnięciu. Istotą sporu w niniejszej sprawie była kwestia, czy zawarta po-
między wnioskodawczynią a zainteresowanym umowa o pracę na tle wskazanych
wyżej okoliczności została zawarta w celu obejścia ustawy w rozumieniu art. 58 § 1
k.c. Zdaniem Sądu, w każdej sytuacji tego rodzaju, gdy zachodzi wątpliwość czy za-
warta umowa o pracę miała na celu obejście prawa, szczegółowego wyjaśnienia
wymaga, czy pomiędzy stronami nastąpiło faktyczne nawiązanie stosunku pracy,
rezultatem czego będzie skutek wynikający z systemu prawa ubezpieczeń społecz-
nych w postaci podlegania pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu, czy też
zgłoszenie do ubezpieczenia ma charakter fikcyjny, a to z tej przyczyny, że pomimo
zawartej umowy o pracę nie nastąpiło nawiązanie stosunku pracy. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego, szczegółowo przeprowadzone postępowanie dowodowe, wnikliwa
ocena zgromadzonego materiału dowodowego i na jej podstawie wyciągnięte wnio-
ski, dawały Sądowi pierwszej instancji podstawę do dokonania ustalenia, że pomimo
zawartej formalnie umowy o pracę, nie nastąpiło nawiązanie stosunku pracy, w
związku z czym Katarzyna S. nie podlegała pracowniczemu ubezpieczeniu społecz-
nemu. W zakresie pojęcia czynności prawnej dokonanej celem obejścia ustawy w
orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że czynnością prawną podjętą w celu obejścia
ustawy jest czynność wprawdzie wprost nieobjęta zakazem ustawy, ale przedsię-
wzięta w celu osiągnięcia skutku zakazanego przez prawo. Przepis art. 58 § 1 k.c.
zakazuje osiągania w drodze dokonywania czynności prawnych rezultatów, które są
niemożliwe do pogodzenia nie z zakazami i nakazami przepisów ustawy wyrażonymi
expresis verbis, lecz z celem danej regulacji czy pozaprawnymi regułami słuszności
3
czy sprawiedliwości (por. wyroki Sądu Najwyższgo: z 25 listopada 2004 r., l PK
42/04, OSNP 2005 nr 14, poz. 209; z 25 stycznia 2005 r., II UK 141/04, OSNP 2005
nr 15, poz. 235; z 5 października 2005 r., l UK 32/05, Monitor Prawa Pracy 2006 nr
2). W istocie bowiem czynności mające na celu obejście ustawy zawierają jedynie
pozór zgodności z ustawą, by w rzeczywistości osiągnąć cel przez tę ustawę zakaza-
ny - chodzi zatem o wywołanie skutku sprzecznego z prawem. W ocenie Sądu, w
niniejszej sprawie nie decyduje „ważność" umowy o pracę związana ze statusem
pracownika czy jego sytuacją osobistą, lecz to, czy zawierające umowę o pracę
strony miały zamiar wzajemnego zobowiązania się - pracownik do świadczenia
pracy, a pracodawca do zlecenia mu pracy i wynagrodzenia za nią -oraz czy umowa
była w rzeczywistości realizowana (wykonywana), w szczególności czy pracownik w
istocie pracę świadczył. Zebrany przez Sąd Okręgowy materiał dowodowy wskazuje
jednoznacznie - zdaniem Sądu Apelacyjnego - że pomimo formalnie zawartej umowy
praca nie była faktycznie wykonywana, co potwierdziła zarówno sama apelująca jak i
Józef B. Prawidłowość takiej oceny potwierdza fakt, że wnioskodawczyni zawierając
umowę o pracę była w trudnej sytuacji materialnej i podjęcie zatrudnienia stwarzało
po jej stronie możliwość nabycia prawa do urlopu wychowawczego. Ponadto wnio-
skodawczyni udała się na ten urlop już w dniu zawarcia umowy o pracę, a po jego
zakończeniu już do pracy nie powróciła.
W ocenie Sądu, trafnie zatem Sąd Okręgowy przyjął, że w niniejszej sprawie
nie nastąpiło faktyczne nawiązanie stosunku pracy, stąd też należy uznać, iż zgło-
szenie wnioskodawczyni do ubezpieczenia społecznego miało charakter fikcyjny, a
rzeczywistym celem zawarcia umowy nie była wola realizowania przez apelującą
obowiązków pracowniczych, bowiem obowiązków tych w rzeczywistości nie wykony-
wała, lecz stworzenie warunków dla uzyskania statusu pracowniczego, a w konse-
kwencji uzyskania prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego w związku z
opieką nad dzieckiem. W sytuacji bowiem, gdy pomimo formalnie zawartej umowy,
celem stron jest jedynie uzyskanie statusu ubezpieczonego, to prawną doniosłość
ma zamiar fikcyjnego zawarcia umowy, tj. takiego, które nie wiąże się ze świadcze-
niem pracy, a dokonanie zgłoszenia do ubezpieczenia następuje pod pozorem za-
trudnienia. Wtedy to dochodzi do zgłoszenia do ubezpieczenia osoby, która nie może
być uznana za podmiot ubezpieczenia, ponieważ nie świadczy pracy i przez to nie
można jej przypisać cech zatrudnionego pracownika, skoro nie są wykonywane obo-
wiązki i prawa płynące z umowy o pracę (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z 17
4
grudnia 1996 r., II UKN 32/96, OSNAPIUS 1997 nr 15, poz. 275; z 16 marca 1999 r.,
II UKN 512/98, OSNAPiUS 2000 nr 9, poz. 368 oraz z 28 lutego 2001 r., II UKN
244/00, OSNAPiUS 2002 nr 20, poz. 496). W istocie przepis art. 6 ust. 1 ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137,
poz. 887 ze zm.) stanowi o obowiązkowym ubezpieczeniu emerytalnym i rentowym
pracowników, czyli - stosownie do art. 2 k.p. - osób rzeczywiście zatrudnionych na
podstawie umowy o pracę, a nie tych, które tylko umowę o pracę „formalnie zawarły".
Tak więc zawarcie umowy o pracę, bez zamiaru jej świadczenia, w celu uzyskania
ubezpieczenia społecznego (prawa do urlopów związanych z urodzeniem i wycho-
waniem dziecka), nie wywołuje skutku objętego zamiarem stron (uzyskanie prawa do
świadczeń z ubezpieczenia społecznego), gdyż warunkiem uzyskania tego prawa
jest „istnienie i rzeczywiste wykonywanie pracy w ramach stosunku pracy”. Sąd
stwierdził, że bezpośrednim celem zawarcia umowy o pracę pomiędzy Katarzyną S.
a PPUH „M." Józef B. nie była wola realizowania przez wnioskodawczynię obowiąz-
ków pracowniczych i świadczenia pracy, ale uzyskania przez nią statusu pracowni-
czego, a w konsekwencji uzyskania prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecz-
nego (zasiłku chorobowego, czy też zasiłku wychowawczego rodzinnego).
Wnioskodawczyni zaskarżyła powyższy wyrok w całości skargą kasacyjną, w
której zarzuciła: I. naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:1) przepisu art. 83
ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez jego błędną wykładnię i
niewłaściwe stosowanie polegające na niedostrzeżeniu, iż decyzja stwierdzająca
wsteczne niepodleganie ubezpieczeniu społecznemu nie może być wydana przez
organ ubezpieczeniowy w oparciu o ten przepis w sytuacji, gdy istnieje wcześniejsze
odmienne stanowisko organu ubezpieczeniowego w tym przedmiocie, wyrażone we
wcześniejszych decyzjach i nie doszło do zmiany w zakresie wiedzy organu o fak-
tach, o której stanowi przepis art. 83a ust. 1 ustawy w takim zakresie, w jakim wiedza
ta jest istotna dla oceny okoliczności podlegania ubezpieczeniu społecznemu; 2)
przepisu art. 83a ust. 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez nie-
właściwe stosowanie lub niezastosowanie tych przepisów polegające na niedostrze-
żeniu braku prawa organu ubezpieczeniowego do wstecznej weryfikacji stanowiska
wcześniej wyrażonego w decyzjach organu ubezpieczeniowego w przypadku braku
ujawnienie nowych faktów i dowodów, a nadto poprzez niezastosowanie w ramach
oceny stanu faktycznego sprawy przepisów Kodeksu postępowania administracyjne-
go, do których odsyła przepis art. 83a ust. 2 powołanej ustawy, a to przepisów art.
5
145 k.p.a., art. 154 k.p.a., art. 155 k.p.a., art. 156 k.p.a. i art. 157 k.p.a.; 3) przepisu
art. 58 k.c., poprzez niewłaściwe stosowanie tego przepisu polegające na błędnym
przyjęciu, iż okoliczności ujawnione w tej sprawie są wystarczające do uznania, iż
odwołująca się zmierzała poprzez swoje działanie do obejścia przepisów ustawy i
tym samym zawarta przez nią umowa o pracę dotknięta jest nieważnością; 4) przepi-
su art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez przyjęcie,
iż odwołująca się nie podlega ubezpieczeniu na podstawie tego przepisu; 5) przepisu
art. 2 Konstytucji RP, poprzez niezastosowanie tego przepisu w związku przyjętą
wykładnią przepisów niższego rzędu, która dopuszcza wsteczne i niezależne od
wcześniejszego stanowiska organu rozstrzyganie przez organ ubezpieczeniowy o
prawach i obowiązkach obywatela, co narusza zasadę zaufania obywatela do pań-
stwa stanowiącą element zasady demokratycznego państwa prawnego.
II. Naruszenie przepisów prawa procesowego, które miało wpływ na rozstrzy-
gnięcie, a to: przepisu art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., poprzez nie-
dostateczne uzasadnienie motywów rozstrzygnięcia w takim zakresie, w jakim Sąd
Apelacyjny nie odniósł się w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku do zarzuconej w
apelacji kwestii zmiany stanowiska organu rentowego co do podlegania przez odwo-
łującą się ubezpieczeniu społecznemu, pomimo braków nowych faktów lub dowodów
i w konsekwencji do zarzutu naruszenia przez zaskarżoną decyzję zasady zaufania
obywatela do państwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw. Nie jest trafny zarzut na-
ruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 18 paździer-
nika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych , który stanowi, że „Zakład wydaje
decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w szczególności: 1) zgłasza-
nia do ubezpieczeń społecznych, 2) przebiegu ubezpieczeń, 3) ustalania wymiaru
składek i ich poboru, a także umarzania należności z tytułu składek, 4) ustalania
uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, 5) wymiaru świadczeń z ubez-
pieczeń społecznych.” Przepis ten nie jest przepisem prawa materialnego w rozu-
mieniu przepisu art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c., lecz przepisem ustrojowym określającym
zakres działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych poprzez przykładowe wskazanie
decyzji w należących do kompetencji tego Zakładu sprawach z ubezpieczenia spo-
6
łecznego. Przepis ten jako niebędący przepisem prawa materialnego nie może sta-
nowić samodzielnej i wyłącznej podstawy prawnej decyzji wydawanych przez Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, które są wydawane na podstawie przepisów materialno-
prawnych, jakimi w niniejszej sprawie są przepisy art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 13 pkt 1 i art.
38 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Nawet jednak gdyby uznać,
że wskazany przepis należy do przepisów materialnoprawnych, to jego naruszenie
mogłoby hipotetycznie polegać albo na tym, że zaskarżoną decyzję wydał inny organ
niż Zakład Ubezpieczeń Społecznych lub na wydaniu przez Zakład decyzji w spra-
wie, która nie należy do jego zakresu działania. Tymczasem skarżąca upatruje naru-
szenia przepisu art. 83 ust. 1 ustawy w tym, że przepis ten nie mógł być podstawą
prawną wydania zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim stwierdzała ona niepodle-
ganie skarżącej ubezpieczeniom społecznym. W związku z tym należy wskazać, że
niepodleganie ubezpieczeniom społecznym nie było przedmiotem rozstrzygnięcia
zaskarżoną decyzją z dnia 17 marca 2004 r. , która w pkt 1 sentencji nakładała na
skarżącą obowiązek zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, tj. zasiłku rodzinnego
i zasiłku wychowawczego za okresy i w kwotach w nim określonych. Ustawa o sys-
temie ubezpieczeń społecznych nie daje podstaw prawnych do wydawania odrębnej
decyzji rozstrzygającej o podleganiu lub niepodleganiu ubezpieczeniom społecznym,
które jest jedynie przesłanką do podejmowania decyzji w sprawach z zakresu ubez-
pieczeń społecznych, kształtujących autorytatywnie prawa lub obowiązki wniosko-
dawców lub ubezpieczonych.
Nie jest trafny zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisów art. 83a
ust. 1 i ust. 2 stanowiących, że: art. 83a 1. Prawo lub zobowiązanie stwierdzone de-
cyzją ostateczną Zakładu ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zaintere-
sowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone
nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które
mają wpływ na to prawo lub zobowiązanie. 2. Decyzje ostateczne Zakładu, od któ-
rych nie zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu, mogą być z urzędu przez
Zakład uchylone, zmienione lub unieważnione, na zasadach określonych w przepi-
sach Kodeksu postępowania administracyjnego. Przepis ten nie jest przepisem
prawa materialnego, a zatem nie może stanowić podstawy skargi kasacyjnej, o której
mowa w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. Ponadto, przepis ten nie był stosowany w postępo-
waniu przed organem rentowym i przed Sądami obu instancji, a skarżąca nie wyka-
zała, że został naruszony przez jego niezastosowanie w rozpoznawanej sprawie.
7
Niezależnie od tego zarzut naruszenia art. 83a ust. 2 jest oczywiście bezzasadny,
ponieważ konieczną przesłanką jego zastosowania jest niewniesienie odwołania do
właściwego sądu, która nie została w niniejszej sprawie spełniona w konsekwencji
zaskarżenia przedmiotowej decyzji w drodze odwołania do Sądu pierwszej instancji.
W związku z powyższymi zarzutami należy wskazać, że odwołanie skarżącej
od decyzji organu rentowego w zakresie zobowiązania skarżącej do zwrotu nienależ-
nie pobranych świadczeń zostało przekazane w pkt II wyroku Sądu pierwszej instan-
cji do rozpoznania Sądowi Rejonowemu dla Krakowa Nowej Huty. Przedmiotem po-
stępowania przed Sądem drugiej instancji i zaskarżonego wyroku jest natomiast
sprawa „ustalenia niepodlegania Katarzyny S. ubezpieczeniu społecznemu”. Zakres i
przedmiot niniejszego postępowania nie jest zatem wyznaczony sentencją zaskarżo-
nej decyzji, która zobowiązywała skarżącą do zwrotu nienależnie pobranych świad-
czeń z ubezpieczenia społecznego.
Nie jest trafny zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 58 k.c.
Przepis art. 58 § 1 k.c. stanowi w swojej początkowej części, że czynność prawna
sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna. O czynności
prawnej (także zawarciu umowy) mającej na celu obejście ustawy można mówić
wówczas, gdy czynność taka pozwala na uniknięcie zakazów, nakazów lub obciążeń
wynikających z przepisu ustawy i tylko z takim zamiarem została dokonana. Nie ma
na celu obejścia prawa dokonanie czynności prawnej dla osiągnięcia skutków, jakie
ustawa wiąże z tą czynnością prawną. Skoro z zawarciem umowy o pracę ustawa o
systemie ubezpieczeń społecznych wiąże obowiązek ubezpieczenia emerytalno-
rentowego, chorobowego i wypadkowego, podjęcie zatrudnienia w celu objęcia
ubezpieczeniem i ewentualnego korzystania ze świadczeń z tego ubezpieczenia nie
jest obejściem prawa. Podobny pogląd wypowiedział Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
28 kwietnia 2005 r., I UK 236/04 (OSNP 2006 nr 1-2, poz. 28), stwierdzając, że sama
chęć uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego jako motywacja do podjęcia
zatrudnienia nie świadczy o zamiarze obejścia prawa, podobnie jak inne cele stawia-
ne sobie przez osoby zawierające umowy o pracę, takie jak na przykład chęć uzy-
skania środków utrzymania. W sytuacji, gdy z treści umowy o pracę wynika zobowią-
zanie pracownika do wykonywania pracy pod kierownictwem pracodawcy, a praco-
dawca zobowiązuje się do wypłacania wynagrodzenia (art. 22 § 1 k.p.) i umowa jest
wykonywana zgodnie z jej treścią, nie można przyjąć, że celem tej umowy było obej-
ście prawa nawet wówczas, gdy obie stron umowy wiedziały o ciąży pracownicy i
8
związanej z tym konieczności przerwania pracy na czas porodu i urlopu macierzyń-
skiego. Prawo nie zakazuje bowiem zatrudniania kobiet w ciąży, a przeciwnie, odmo-
wa zatrudnienia kobiety tylko z tej przyczyny, że jest w ciąży, byłaby uznana za dys-
kryminację (art. 183a
§ 1 i art. 183b
§ 1 pkt 1 k.p.). Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25
stycznia 2005 r., II UK 141/04 (OSNP 2005 nr 15, poz. 235), stwierdził, że stronom
umowy o pracę, na podstawie której rzeczywiście były wykonywane obowiązki i
prawa płynące z tej umowy, nie można przypisać działania w celu obejścia ustawy
(art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Tymczasem w rozpoznawanej sprawie
Sądy jednoznacznie ustaliły, że mimo formalnie zawartej umowy o pracę praca nie
była faktycznie wykonywana; wnioskodawczyni w dniu zawarcia umowy o pracę
udała się na urlop wychowawczy, a po jego zakończeniu nie powróciła do pracy.
W konsekwencji należy przyjąć, że w niniejszej sprawie doszło do zgłoszenia
do ubezpieczenia społecznego wnioskodawczyni, która nie może być uznana za
podmiot ubezpieczenia, ponieważ nie świadczyła pracy i przez to nie można jej przy-
pisać cech zatrudnionego pracownika, skoro nie były wykonywane obowiązki i prawa
wynikające z umowy o pracę. Tym samym bezpodstawny jest także zarzut narusze-
nia art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Należy ponadto
wskazać, że skarżąca wprawdzie przytoczyła tę podstawę kasacyjną, lecz wbrew
wymaganiom przepisu art. 3984
§ 1 pkt 2 k.p.c. nie przytoczyła jej uzasadnienia.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego jeżeli w części kasacji, zatytułowanej
„uzasadnienie”, pełnomocnik skarżącego nie rozwija zarzutów kasacji, a nawet nie
wymienia przepisów powołanych w podstawie kasacji, to w takiej sytuacji ocena za-
rzutów związanych z podstawą kasacji nie jest możliwa i kasacja podlega oddaleniu
(niepublikowany wyrok z dnia 27 października 2005 r., I UK 21/05).
Nie jest trafny zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 2 Kon-
stytucji RP stanowiącego, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem
prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Skarżąca upa-
truje naruszenia tego przepisu „niezastosowaniem tego przepisu w związku przyjętą
wykładnią przepisów niższego rzędu, która dopuszcza wsteczne i niezależne od
wcześniejszego stanowiska organu, rozstrzyganie przez organ ubezpieczeniowy o
prawach i obowiązkach obywatela, co narusza zasadę zaufania obywatela do pań-
stwa stanowiącą element zasady demokratycznego państwa prawnego.” Tymczasem
zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przezeń prawa nie ma zasto-
sowania do praw nabytych na podstawie sprzecznej z prawem decyzji organu rento-
9
wego, tym bardziej że decyzja przyznająca świadczenie z ubezpieczenia społeczne-
go nie jest decyzją konstytutywną lecz deklaratoryjną, potwierdzająca jedynie speł-
nienie przesłanek ustawowych warunkujących powstanie prawa do świadczenia
(zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 1999 r., II UKN 669/98
OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 597). W niniejszej sprawie skarżąca nie może powoły-
wać się skutecznie na tę zasadę wywiedzioną z ogólniejszej zasady demokratyczne-
go państwa prawnego w sytuacji, gdy zawarła umowę o pracę bez zamiaru jej świad-
czenia wyłącznie w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczeń społecznego i faktycz-
nie nie świadczyła takiej pracy, a w konsekwencji gdy nie spełniła przesłanki podle-
gania ubezpieczeniom społecznym koniecznej dla nabycia prawa do zasiłku rodzin-
nego i prawa do zasiłku wychowawczego. Fakt pobierania przez wnioskodawczynię
przez okres około czterech lat tych świadczeń na podstawie stosownych decyzji or-
ganu rentowego nie uprawnia jej jeszcze do żądania zachowania prawa do tych
świadczeń i odmowy ich zwrotu w sytuacji, gdy prawomocnym wyrokiem Sądu usta-
lono, że nie spełnia koniecznej przesłanki nabycia prawa do tych świadczeń, a mia-
nowicie nie podlega ubezpieczeniom społecznym.
Nie jest trafny zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 328 § 2
k.p.c. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego sporządzenie uza-
sadnienia w sposób nie w pełni odpowiadający stawianym mu wymaganiom może
stanowić usprawiedliwioną podstawę kasacji wyjątkowo wtedy, gdy przedstawione w
nim motywy nie pozwalają na przeprowadzenie kontroli kasacyjnej zaskarżonego
orzeczenia, jedynie bowiem w takim wypadku uchybienie art. 328 § 2 może być - w
świetle art. 3931
pkt 2 k.p.c. - uznane za mogące mieć wpływ na wynik sprawy (np.
niepublikowany wyrok z 28 lutego 2006 r., III CSK 149/05). W niniejszej sprawie Sąd
sporządził uzasadnienie zaskarżonego wyroku zgodnie z wymaganiami przepisu art.
328 § 2 k.p.c.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================