Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 522/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 lutego 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Banku (…) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. I Oddział w P.
przeciwko K. P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 14 lutego 2008 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 11 kwietnia 2007 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 11 kwietnia 2007 r. oddalił w całości apelację
pozwanej K. P. wniesioną od wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 7 grudnia 2006 r.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy utrzymał w mocy nakaz zapłaty kwoty
528.807,50 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 2 kwietnia 2005 r. oraz kwoty
8460,92 złotych prowizji komisowej wydany na żądanie Banku (…) S.A. I Oddział w P.
2
Według ustaleń tego Sądu, powodowy Bank zawarł dnia 11 marca 1997 r. z W. P.
umowę pożyczki następnie aneksowaną 7 grudnia 1999 r., której prawnym
zabezpieczeniem był weksel in blanco, wystawiony przez pożyczkobiorcę z
poręczeniem jego małżonki, pozwanej K. P. Do weksla została dołączona deklaracja
wekslowa. Pozwana wyraziła w niej zgodę na wypełnienie weksla przez powoda w
każdym czasie na sumę odpowiadającą zadłużeniu W. P. z tytułu pożyczki wraz z
odsetkami, prowizją i innymi należnościami Banku, w przypadku niedotrzymania
umownego terminu spłaty całości lub części pożyczki, oraz we wszystkich tych
przypadkach, w których służy Bankowi prawo ściągnięcia swoich wierzytelności przed
nadejściem termin płatności. 3 września 2001 r. powód rozwiązał z tym dniem umowę o
prowadzenie rachunku bankowego a zarazem umowę pożyczki.
Wobec bezskuteczności egzekucji przeciwko W. P. Bank wystąpił o zapłatę należności
przeciwko pozwanej na podstawie poręczenia wekslowego.
Odnosząc się do zarzutów pozwanej Sąd Okręgowy wskazał, że brak jest
podstaw do uznania, że weksel został wypełniony niezgodnie z deklaracją a zwłaszcza,
że poręczenie nie mogło przekroczyć kwoty 150.000 złotych i miało być udzielone na
okres równy okresowi przedawnienia roszczeń z umowy pożyczki. Zdaniem Sądu, brak
było podstaw do przyjęcia, że powód nie był uprawniony do uzupełnienia weksla
albowiem roszczenie Banku wobec pożyczkobiorcy o zwrot pożyczki podlega 10 – o
letniemu przedawnieniu z mocy art. 117 i 118 k.c. a w chwili wypełnienia weksla termin
ten jeszcze nie upłynął.
W apelacji od tego wyroku pozwana zarzuciła: błędne zastosowanie art. 117 k.c.
gdyż termin przedawnienia roszczenia z pożyczki powinien być ustalony na dwa (art.
731 k.c.) lub trzy lata (art. 118 k.c.); błędne ustalenie, że weksel wypełniono przed
upływem terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego, naruszenie art.
65 k.c. przez przyjęcie poręczenia ponad kwotę limitu pożyczki wynoszącego 100.000
złotych.
Sąd Apelacyjny podzielił pogląd skarżącej, że termin przedawnienia roszczenia
Banku przeciwko osobie nie będącej przedsiębiorcą, jako związanego z prowadzeniem
działalności gospodarczej, wynosi z mocy art. 118 k.c. trzy lata. Jest to jednocześnie
roszczenie z tytułu pożyczki bankowej, nie zaś roszczenie z umowy rachunku
bankowego. Liczony w ten sposób termin przedawnienia upłynął, według Sądu, z dniem
4 września 2004 r., czyli trzy lata od dnia rozwiązania umowy. Wypełnienie weksla po
tym dniu nie ma w ocenie Sądu wpływu na odpowiedzialność poręczyciela wekslowego.
3
Roszczenie wekslowe przeciwko poręczycielowi wekslowemu przedawnia się zgodnie z
art. 70 prawa wekslowego w terminie trzech lat, licząc od dnia płatności weksla.
Termin płatności został określony na wekslu na dzień 1 kwietnia 2005 a pozew
przeciwko pozwanej wpłynął do Sądu 19 kwietnia 2005 r. Sąd Okręgowy odwołując się
do poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 lipca 2004 r. III CK
203/03 (niepubl.) wskazał, że wypełnienie weksla po upływie terminu przedawnienia jest
zgodne z art. 10 prawa wekslowego albowiem w chwili wypełnienia weksla istniało
zobowiązanie, którego wykonanie zabezpieczał weksla. Z upływem terminu
przedawnienia powstaje jedynie możliwość uchylenia się od zaspokojenia roszczenia.
Pozwanej, która nie byłą stroną umowy pożyczki, nie przysługiwało prawo zgłoszenia
zarzutu przedawnienia.
Sąd Apelacyjny uznał za bezzasadne także pozostałe zarzuty apelacji i oddalił
w całości apelację pozwanej.
Pozwana wniosła skargę kasacyjną od wyroku Sądu drugiej instancji. Oparła ją
jedynie na naruszeniu prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 10 prawa
wekslowego i przyjęcie, że wypełnienie weksla po upływie terminu przedawnienia
roszczenia z tytułu umowy pożyczki w ramach rachunku bankowego, którą zabezpieczał
nie narusza art. 10 prawa wekslowego i dopuszczalne jest dochodzenie na podstawie
takiego weksla zapłaty sumy wekslowej od poręczyciela wekslowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarówno w literaturze jak i w orzecznictwie w zakresie wzajemnych relacji
pomiędzy roszczeniem ze stosunku podstawowego, a roszczeniem z weksla in blanco
dominuje pogląd, że zobowiązanie wekslowe ma byt samodzielny. Także poręczenie
wekslowe jest zobowiązaniem samoistnym, niezależnym od zobowiązania głównego.
Daje temu wyraz między innymi art. 7 prawa wekslowego. Wobec tego, czym innym jest
przedawnienie roszczenia ze stosunku podstawowego a czym innym przedawnienie
wekslowe. Obie instytucje różnią się istotnie między innymi, co do początku biegu
przedawnienia. Termin przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego, zgodnie
z regułą art. 120 k.c., rozpoczyna bieg od dnia, w którym świadczenie ze stosunku
podstawowego stało się wymagalne. Początek biegu terminu przedawnienia roszczenia
z weksla własnego skierowanego przeciwko wystawcy weksla własnego, zgodnie z art.
70 w związku z art. 103 i 104 prawa wekslowego, liczy się od dnia płatności weksla
(patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 1937 r. C II 3198/96, PPH
1937/1657; z dnia 5 lutego 1980 r. IV PR 376/79 OSNP 1980/9/173; 24 maja 2005 r. V
4
CK 652/04 niepubl.). Tę samą zasadę stosuje się do weksli in blanco (por. między
innymi wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1938 r. C II 2385/37, OSP 1938 poz.
539; z dnia 25 lutego 1938 r. C II 2245/37, OSP 1938, poz. 536; z dnia 21 maja 1981 r.
IV PRN 6/81 OSNC 1981/11/225; z dnia 4 czerwca 2003 r. I CKN 434/01 niepubl.).
Przedawnienie praw z weksla in blanco nie rozpoczyna biegu do czasu jego wypełnienia
. Przedawnienie roszczenia z weksla wręczonego bez wypełnienia daty płatności i bez
zastrzeżeń co do tej daty, rozpoczyna się z dniem płatności wpisanym na wekslu przez
wierzyciela wekslowego (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 lutego 1938 r.). Jak
wynika z poczynionych ustaleń faktycznych, strony zobowiązania wekslowego nie
zawarły żadnego porozumienia, co do konkretnej daty płatności a wręcz przewidziały, że
powód może opatrzyć weksel datą płatności, według własnego uznania.
Uwzględniając te okoliczności należy podzielić stanowisko Sądu drugiej instancji,
iż roszczenie wekslowe przeciwko poręczycielowi tak samo jak przeciwko wystawcy
weksla własnego (art. 32, 70 w związku z art. 103 i 104 prawa wekslowego – por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 1981 r. IV PRN 6/81 OSNC 1981/11/225), ulegają
przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia płatności weksla, co odnosi się także do
weksla in blanco, w którym data płatności została wpisana przez wierzyciela
wekslowego.
Jeżeli jednak poręczyciel, który udzielił poręczenia na wekslu in blanco przed jego
indosowaniem, podnosi zarzut z art. 10 prawa wekslowego, Sądu ma obowiązek
ponadto rozważyć, czy weksel został wypełniony zgodnie z umową, a szczególności,
czy w chwili jego uzupełnienia istniało nieprzedawnione roszczenie podlegające
zabezpieczeniu. W razie uzupełnienia weksla niezgodnie z udzielonym upoważnieniem
osoba, która złożyła podpis na wekslu, ma na podstawie art. 10 prawa wekslowego
możliwość powoływania się, że jej zobowiązanie w całości lub w części nie powstało
albo ma inną treść natomiast inną kwestią jest dopuszczalność uzupełnienia blankietu
weksla in blanco po upływie terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku
podstawowego.
Porozumienie stron w zakresie obejmującym upoważnienie do uzupełnienia
weksla podlega wykładni na ogólnych zasadach (art. 65 k.c. – patrz wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 28 maja 1998 r. III CKN, OSNC 1999, nr 1, poz. 13).
Zagadnienie wykładni porozumienia wekslowego i konsekwencji wypełnienia
weksla in blanco po upływie terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku
podstawowego było wielokrotnie podejmowane w orzecznictwie (por. wyroki Sądu
5
Najwyższego z dnia 14 października 1971 r. II CR 277/71 OSPiKA 1972/7-8/139; z dnia
19 listopada 2004 r. sygn. akt V CK 228/04 OSP 2005/11/130; z dnia 9 września 2004 r.
sygn. akt II CK 499/03 LEX 156489; z dnia 9 grudnia 2004 r. II CK 170/04 LEX 146408;
z dnia 14 grudnia 2004 sygn. akt II CK 259/04 LEX 164785; z dnia 15 lutego 2006 r.
sygn. akt IV CSK 15/05 LEX 179731; z dnia 14 lipca 2006 r. sygn. akt II CSK 75/06
niepubl.). Przeważa w nim pogląd, że treścią upoważnienia zawartego w deklaracji
wekslowej towarzyszącej wystawieniu weksla in blanco, wręczanego dla zabezpieczenia
określonego roszczenia, jest objęte uzupełnienie weksla przed upływem terminu
przedawnienia roszczenia podlegającego zabezpieczeniu (por. także wyrok SN z dnia
26 stycznia 2001 r. II CKN 25/00 niepubl. oraz cytowany już wyrok z dnia 19 listopada
2004 r.). Odnosi się on również do przypadków użycia w deklaracji wekslowej zwrotu
przewidującego możliwość wypełnienia weksla w każdym czasie oraz opatrzenia go
datą płatności według uznania wierzyciela. W wyroku z dnia 14 lipca 2006 r. Sąd
Najwyższy podkreślił, że taka interpretacja odpowiada najbardziej sensownej dla
wręczającego weksel in blanco interpretacji zwrotów mówiących o możliwości
wypełnienia go w każdym czasie i opatrzenia datą płatności według swego uznania.
Jako dodatkowy argument, który przemawia przeciwko uznaniu, że przy tej treści
deklaracji wekslowej wierzyciel byłby upoważniony do uzupełnienia weksla w każdym
czasie bez jakichkolwiek ograniczeń, wskazuje się na treść art. 120 § 1 zdania drugiego
i art. 3651
k.c. (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 listopada 2004 r.).
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym skargę kasacyjną pozwanej podziela
ten sposób wykładni art. 10 prawa wekslowego. Odmienne stanowisko prowadziłoby do
nieusprawiedliwionej dodatkowej ochrony roszczeń przedawnionych i praktycznie
nieograniczonej w czasie odpowiedzialności poręczyciela wekslowego. Trudno wobec
tego uznać, iż taki był zgodny zamiar stron zobowiązania wekslowego a to jest
decydujące przy wykładni deklaracji wekslowej nie zaś – jak przyjął Sąd Apelacyjny
posiłkując stanowiskiem Sądu Najwyższego zawartym w wyroku z dnia 23 lipca 2004 r.
sygn. akt III CSK 203/03 – istnienie wierzytelności, której spełnienie miała gwarantować
weksel. Jest to problem zmienionej - poczynając od dnia 1 października 1990 r. (ustawa
z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny Dz. U. Nr. 55, poz. 321) -
sankcji przedawnienia roszczenia z art. 117 § 2 k.c. w relacjach między stronami
stosunku podstawowego, na której zastosowanie poręczyciel wekslowy nie miał i nie ma
żadnego wpływu. Tymczasem zagadnienie przedawnienia roszczenia w kontekście
deklaracji wekslowej zawartej przy wystawieniu weksla in blanco rozważane jest jedynie
6
dla ustalenia zgodnego zamiaru stron porozumienia wekslowego, co do czasu w ciągu
którego wierzyciel mógł wypełnić weksel niezupełny w chwili wystawienia.
Dlatego pominięcie przez Sąd Apelacyjny wskazanych okoliczności wynikających
z prawidłowej interpretacji art. 10 prawa wekslowego a zarazem przyjęcie, że
wypełnienie weksla in blanco po upływie terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku
podstawowego, którego zaspokojenie zabezpieczał weksel, nie ma żadnego wpływu na
odpowiedzialność poręczyciela wekslowego albowiem w chwili wypełnienia weksla
zobowiązanie ze stosunku podstawowego istniało nakazują uznać za trafny zarzut
naruszenia art. 10 prawa wekslowego.
W tym stanie rzeczy co najmniej przedwczesna była odmowa zastosowania art.
10 prawa wekslowego. Celowe jest jednocześnie zwrócenie uwagi, że ostateczna ocena
słuszności tego zarzutu poręczyciela wekslowego zależy także od tego, czy
rzeczywiście w chwili wypełnienia weksla upłynął termin przedawnienia ze stosunku
podstawowego ze względu na czynności jakie podejmował wcześniej wierzyciel wobec
pożyczkobiorcy (pozew w postępowaniu nakazowym, wniosek o wszczęcie egzekucji –
art. 123 § 1 pkt 1, art. 125 k.c.).
tych względów należało na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylić zaskarżone
orzeczenie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji.