Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZ 6/08
POSTANOWIENIE
Dnia 13 marca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie z powództwa S. Z.
przeciwko Skarbowi Państwa - Powiatowej Komendzie Policji w K. i X. Komendantowi
Wojewódzkiemu Policji w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 13 marca 2008 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 28 listopada 2007 r.,
sygn. akt I ACa (…),
oddala zażalenie; nie obciąża powoda kosztami zastępstwa prawnego w
postępowaniu zażaleniowym.
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 28 listopada 2007 r. Sąd Apelacyjny
odrzucił skargę kasacyjną powoda S. Z., od której nie została uiszczona należna opłata
sądowa, jak również nie złożono wniosku o zwolnienie od obowiązku jej uiszczenia. Sąd
stwierdził, że uzyskane przez powoda w trakcie postępowania przed sądami
powszechnymi zwolnienie od kosztów sądowych nie rozciąga się, w obecnym stanie
prawnym, na postępowanie wywołane wniesieniem skargi kasacyjnej. Na poparcie
powyższego stanowiska przywołano pogląd wyrażony w postanowieniu SN z dnia 23
stycznia 2007 r., III CZ 3/07 (niepubl.). Skarga kasacyjna podlegała zatem odrzuceniu
2
na podstawie art. 1302
§ 3 k.p.c. Skarżący zakwestionował zasadność powyższego
poglądu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie ulega wątpliwości, że powód został zwolniony postanowieniem Sądu
Okręgowego w K. z 31 grudnia 2004 r. od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych w
całości. W zażaleniu zwrócono uwagę na zagadnienie czy skarżący zobowiązany był
jednak opłacić skargę kasacyjną lub ponownie wystąpić o zwolnienie go od obowiązku
uiszczenia kosztów sądowych i ustanowienie zawodowego pełnomocnika, czy też
uzyskane wcześniej zwolnienie rozciąga się także na etap postępowania kasacyjnego,
które służy wzruszeniu prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji. Zagadnienie to
jest kontrowersyjne, zaś zarówno w judykaturze, jak i w doktrynie, prezentowane są
różne stanowiska.
Bez wątpienia w poprzednim stanie prawnym, tj. przez dniem 6 lutego 2005 r.
dominował pogląd, że zwolnienie strony od kosztów sądowych przez sąd powszechny
rozciąga się także na postępowanie kasacyjne (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z
dnia 20 lipca 2000 r., III CZ 43/00, OSNC 2000, nr 11, poz. 202, i z dnia 20 października
2006 r., IV CZ 77/06, niepubl.). Po nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego ustawą
z dnia 22 grudnia 2004 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98), w wyniku której skarga
kasacyjna uzyskała charakter nadzwyczajnego środka zaskarżenia, przysługującego od
prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji, obok licznych orzeczeń
podtrzymujących pogląd, że zwolnienie od kosztów sądowych udzielone w
postępowaniu przed sądem pierwszej lub drugiej instancji dotyczy także postępowania
kasacyjnego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2007 r., l CZ 54/07,
niepubl. i postanowienie z dnia 21 września 2007 r., V CZ 81/07, niepubl.), pojawiły się
orzeczenia przyjmujące, że zwolnienie od kosztów sądowych udzielone w postępowaniu
przed sądem pierwszej lub drugiej instancji nie rozciąga się na postępowanie kasacyjne
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2007 r., III CZ 3/07, niepubl.,
i z dnia 24 sierpnia 2007 r., l CZ 98/07, niepubl.). Uzasadnienie wyrażonego w nich
zapatrywania powołuje się na nieistnienie przepisu przesuwającego czasową granice
zwolnienia od kosztów sądowych poza datę prawomocnego zakończenia sprawy.
Należy zwrócić uwagę, że powyższa rozbieżność w orzecznictwie skłoniła
Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego do przedstawienia Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego: „czy zwolnienie od kosztów sądowych udzielone
stronie w postępowaniu rozpoznawczym obejmuje także postępowanie wszczęte
3
wniesieniem skargi kasacyjnej?” (wniosek z dnia 23 listopada 2007 r., BSA l - 4110 -
6/07). Stosowna uchwała Sądu Najwyższego nie została jednak jeszcze podjęta.
W ocenie Sądu Najwyższego w składzie obecnie orzekającym należy
opowiedzieć się za stanowiskiem przyjmującym, że zwolnienie od kosztów sądowych
udzielone stronie w postępowaniu przed sądem pierwszej lub drugiej instancji rozciąga
się także na postępowanie wywołane wniesieniem skargi kasacyjnej.
Stanowisko takie znajduje oparcie w art. 771 k.p.c., który stanowi, że zwolnienie
od kosztów sądowych przyznane przez sąd w postępowaniu rozpoznawczym lub z
którego strona korzysta z mocy ustawy, rozciąga się także na postępowanie
egzekucyjne. Jak zwrócono uwagę w literaturze przedmiotu, przepis ten wskazuje na
utrzymywanie się zwolnienia od kosztów sądowych przez całe postępowanie
rozpoznawcze - a więc także w toku postępowania kasacyjnego, które jest również
postępowaniem rozpoznawczym. Rozciągniecie zwolnienia od kosztów sądowych na
postępowanie egzekucyjne nie oznacza spowodowania „odżycia” tego zwolnienia w
postępowaniu egzekucyjnym po jego nieistnieniu w okresie obejmującym postępowanie
kasacyjne, lecz przesunięcie jego czasowej granicy poza wszystkie stadia postępowania
rozpoznawczego.
Ponadto zgodnie z art. 91 k.p.c. pełnomocnictwo procesowe obejmuje z mocy
samego prawa umocowanie nie tylko do łączących się ze sprawą czynności
procesowych w postępowaniu przed sądem pierwszej i drugiej instancji, lecz także do
łączących się ze sprawą czynności procesowych wykraczających poza tok instancji w
sprawie, w tym - choć nie zostało to wyraźnie wysłowione w tym przepisie - do
wniesienia skargi kasacyjnej i jej popierania. Regulacja ta w pierwotnym brzmieniu
wyraźnie wskazywała na objęcie umocowaniem pełnomocnika procesowego wniesienia
podania o złożenie rewizji nadzwyczajnej i podejmowania czynności w postępowaniu
wywołanym złożeniem rewizji nadzwyczajnej. Trudno obecnie zająć odmienne
stanowisko - jeżeli nie chce się aprobować sytuacji paradoksalnych - co do objęcia
umocowaniem pełnomocnika procesowego możliwości wniesienia skargi kasacyjnej i jej
popierania, zwłaszcza w zestawieniu z wyraźnie przewidzianym w art. 91 k.p.c.
uprawnieniem do wniesienia skargi o wznowienie postępowania oraz do wszelkich
czynności dotyczących egzekucji.
Wreszcie - jak trafnie zauważono w piśmiennictwie - upadek sądowego
zwolnienia od kosztów sądowych z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia kończącego
postępowanie apelacyjne zmuszałby do cofnięcia ustanowienia dla strony zwolnionej od
4
kosztów sądowych adwokata lub radcy prawnego (art. 120 § 1 w związku z art. 117 § 1
k.p.c.). W konsekwencji powstawałaby sytuacja trudna do aprobaty z punktu widzenia
zasady równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji): osoba uboga traciłaby na
etapie bezpośrednio poprzedzającym postępowanie kasacyjne fachową pomoc prawną,
natomiast osoba korzystająca z usług adwokata lub radcy prawnego z wyboru pomoc tę
zachowywałaby. Z kolei konieczność ponownego ubiegania się o zwolnienie od kosztów
sądowych w postępowaniu kasacyjnym należałoby ocenić jako rozwiązanie wysoce
nieracjonalne, wydłużające postępowania sądowe i bezzasadnie narażające strony na
niekorzystne skutki procesowe.
Mimo trafności argumentacji podniesionej przez skarżącego, zażalenie podlega
oddaleniu. Skarga kasacyjna została wniesiona przez zawodowego pełnomocnika w
dniu 19 listopada 2007 r. Należy zwrócić uwagę, że odnośnie do podmiotów
zwolnionych od kosztów sądowych istniał wówczas obowiązek uiszczenia przez
zawodowego pełnomocnika opłaty podstawowej w wysokości stałej 30 zł, bez wzywania
o jej uiszczenie. Wynikał on z art. 14 ust. 2 oraz art. 100 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca
2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.).
Konsekwencje nie wykonania tego obowiązku jest art. 1302
§ 3 k.p.c., nakazujący
odrzucenie przez sąd nieopłaconego, między innymi opłatą podstawową, środka
odwoławczego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego zostało przesądzone, że opłata
podstawowa ma charakter opłaty w wysokości stałej w rozumieniu tego przepisu (por.
postanowienia z dnia 30 maja 2006 r., l CZ 23/06, niepubl., z dnia 2 czerwca 2006 r., II
UZ 14/06, OSNP 2007, nr 11-12, poz. 175, uchwały z dnia 26 września 2006 r., UZP
11/06 OSNP 2007, nr 11-12, poz. 163, z dnia 13 października 2006 r., III CZP 75/06,
OSNC 2007, nr 6, poz. 86).
Obowiązek uiszczenia opłaty podstawowej przez stronę zwolnioną przez sąd od
kosztów sądowych został uchylony dopiero przez ustawę z dnia 14 grudnia 2006 r. o
zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 21,
poz. 123) tylko w sprawach wszczętych po dniu jej wejścia w życie, tj. po dniu 10
czerwca 2007 r. Zmiana ta nie objęła jednak swoim zasięgiem rozpoznawanej sprawy.
Zgodnie bowiem z art. 2 ustawy zmieniającej, do spraw wszczętych przed jej wejściem
w życie stosuje się przepisy dotychczasowe. Ustawodawca znosząc obowiązek
uiszczania opłaty podstawowej nie wprowadził zasady podwójnego odesłania, a zatem
wyłączone jest stosowanie art. 149 ust. 1 u.k.s.c. (por. postanowienia SN z dnia 20
5
września 2007 r. II CZ 64/07, niepubl., z dnia 24 października 2007 r., IV CZ 75/07,
niepubl., z dnia 20 grudnia 2007 r., V CSK 454/07, niepubl.).
W rozpoznawanej sprawie, która została wszczęta przed wskazaną powyżej datą,
zawodowy pełnomocnik uchybił obowiązkowi uiszczenia opłaty podstawowej w terminie
otwartym do wniesienia skargi kasacyjnej. Należy zatem uznać, że zaskarżone
postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 28 listopada 2007 r., którym sąd ten odrzucił
skargę kasacyjną powoda S. Z., mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu.
Mając powyższe na względzie, orzeczono jak w sentencji (art. 39815
k.p.c. w zw.
z art. 3941
§ 3 k.p.c.). Z uwagi na trudną sytuację materialną w jakiej się znajduje,
powód nie został obciążony kosztami zastępstwa prawnego w postępowaniu
zażaleniowym (art. 102 k.p.c.).