Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 498/07
POSTANOWIENIE
Dnia 14 marca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z wniosku S. L., J. L., K. G. i A. G.
o wpis w księdze wieczystej Kw (...),
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 14 marca 2008 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawców K. G. i A. G.
od postanowienia Sądu Okręgowego w S. z dnia 27 czerwca 2007 r., sygn. akt IV Ca
(…),
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w S.
do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w B. w dniu 17 kwietnia 2007 r. z księgi wieczystej nr (...)
prowadzonej dla nieruchomości o pow. 18,4850 ha położonych w M. odłączył działkę
(...)/5 i urządził dla niej księgę wieczystą nr (...), w której dokonał wpisów:
- w dziale I: L., Gmina L., działka nr (...)/5 o pow. 7,08 ha grunty orne, lasy i
grunty leśne,
- w dziale II: K. M. G. syn A. i U. oraz A. J. G. córka K. i W. – na prawach
wspólności ustawowej - na podstawie umowy sprzedaży warunkowej z dnia
28 grudnia 2006 r. Rep. A (...) i umowy przeniesienia własności nieruchomości
z dnia 21 lutego 2007 r. Rep A (…),
2
- w dziale III: dożywotnia służebność osobista na rzecz B. i M. małżonków L. -
bliżej opisana w Księdze wieczystej nr (...) przeniesiona z urzędu na
podstawie § 11 ust. 1 i 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17
września 2001 r. (Dz. U. Nr 102, poz. 1122 ze zm., dalej „rozporządzenia”)
jako obciążenie łączne z księgą wieczystą nr (…)”.
O wpisie Sąd zawiadomił starostę Powiatu B., K. A. małżonków G., S. i J. małżonków L.,
oraz B. i M. małżonków L.
Apelację wnioskodawców K. i A. małżonków G., dotyczącą wpisu w dziale III,
opartą na naruszeniu art. 6268
§ 1 i 2 k.p.c. i na niewłaściwym zastosowaniu § 11 ust. 1 i
2 rozporządzenia Sąd Okręgowy w S. oddalił postanowieniem z dnia 27 czerwca 2007 r.
Wskazał, że - zgodnie z § 11 ust. 1 rozporządzenia - jeżeli prawo, roszczenie, inny
ciężar lub ograniczenie obciąża dwie albo więcej nieruchomości, przy każdym wpisie
zaznacza się to z urzędu, wymieniając wszystkie nieruchomości obciążone. Z kolei z §
11 ust. 2 wynika, że w wypadku założenia nowej księgi wieczystej dla części obciążonej
nieruchomości, bądź przeniesienia części nieruchomości do innej księgi wieczystej sąd
z urzędu przenosi do współobciążenia wszystkie prawa, roszczenia, inne ciężary, lub
ograniczenia ciążące na nieruchomości. W razie przeniesienia nie ma miejsca na
modyfikację wpisu obciążenia. Dokonując wpisu w księdze wieczystej nr (...) dożywocia
służebności osobistej na rzecz małżonków B. i M. L. określono zakres obciążenia jako
na całości nieruchomości, przez co należy rozumieć, że obciążenie to utrzymuje się na
nieruchomości w takim kształcie, jaki miała nieruchomość w chwili powstania
służebności. Inną kwestią jest, czy w ten sposób ujawnione obciążenie jest zgodne ze
stanem prawnym i wolą zobowiązanych i uprawnionych, zwłaszcza w świetle złożonego
w akcie notarialnym oświadczenia o bezobciążeniowym odłączeniu działki. Badanie
jednak tej kwestii nie mieści się w ramach ograniczonej kognicji sądu w postępowaniu
wieczystoksięgowym.
Wnioskodawcy w skardze kasacyjnej opartej na naruszeniu art. 6268
§ 1 i 2 k.p.c.
i na naruszeniu § 11 ust. 1 i 2 rozporządzenia wnieśli o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i poprzedzającego go postanowienia Sądu pierwszej instancji w części
dotyczącej wpisu w dziale trzecim i o przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w B. do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuł 6288
§ 1 k.p.c. stanowi, że wpis dokonywany jest tylko na wniosek i w jego
granicach chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej. Zawarty w § 10 aktu
3
notarialnego wniosek wskazuje żądanie „bezciężarowego” odłączenia z księgi
wieczystej nr (...) działki nr (...)/5 o pow. 7,08 ha. i założenia dla niej nowej księgi
wieczystej z wpisem prawa własności na rzecz K. G. i jego żony A. G. Wniosek ten (art.
6262
§ 2 k.p.c.), jak każde postanowienie umowne, podlega wykładni, której Sąd
Okręgowy nie dokonał. Należało bowiem odpowiedzieć czy nie zawiera on żądania
ujawnienia w dotychczasowej księdze wieczystej nr (...) zmiany treści dotychczasowej
służebności na podstawie umowy sprzedaży warunkowej z dnia 28 grudnia 2006 r.
zawartej w formie aktu notarialnego (art. 246 § 1 i 2 k.c. oraz art. 248 § 1 i 2 k.c. i art.
290 § 2 k.c. w zw. z art. 297 k.c.). W każdym razie przeniesienie do założonej księgi
wieczystej nr (...) dożywotniej służebności na rzecz B. i M. małżonków L. - jak stwierdził
Sąd Rejonowy - bliżej opisanej w księdze wieczystej nr (...) nastąpiło wbrew
zgłoszonemu żądaniu.
Rozpoznając wniosek o wpis sąd bada jedynie treść i formę wniosku dołączonych
do niego dokumentów oraz treść księgi wieczystej (art. 6288
§ 2 k.p.c.). Ta ograniczona
kognicja sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym dotyczy także postępowania
apelacyjnego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2006 r., V
CSK 214/06, niepublikowane).
W sprawie nie zostały dokonane ustalenia pozwalające określić treść
przedmiotowej służebności osobistej. Z umowy sprzedaży warunkowej z dnia 28 grudnia
2006 r. wynika, że została wpisana na podstawie umowy przekazania gospodarstwa
rolnego z dnia 13 marca 1984 r., z czego można wnioskować, że jest to
najprawdopodobniej prawo do bezpłatnego korzystania przez B. i M. małżonków L. z
lokalu mieszkalnego i pomieszczeń gospodarskich w zakresie niezbędnym do
zaspokojenia ich potrzeb (art. 56 § 1 w pierwotnym brzmieniu ustawy z dnia 14 grudnia
1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i ich rodzin (tekst jednolity:
Dz. U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 ze zm.). W ramach wskazanej kognicji, wbrew
stanowisku Sądu Okręgowego, jest on zobligowany zbadać czynność prawną
stanowiącą podstawę wpisu nie tylko pod względem formalnoprawnym, lecz również jej
skuteczność materialnoprawną (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25
lutego 1963 r., III CR 177/62, OSNCP 1964, nr 2, poz. 36 i z dnia 18 listopada 1971 r., III
CRN 338/71, OSNCP 1972, nr 6, poz. 110). Należało więc zbadać, wbrew stanowisku
Sądu Okręgowego, czy na skutek zawarcia przedmiotowych umów w formie aktu
notarialnego nie doszło do ograniczenia zakresu nieruchomości obciążonej (art. 246 § 1
4
i 2 k.c., art. 248 § 1 i 2 k.c. i art. 290 § 2 k.c. w zw. z art. 297 k. c.), tj. zmiany treści
przedmiotowej służebności. Nie można więc odeprzeć zarzutu obrazy art. 6268
§ 2 k.p.c.
Jak wynika z powyższych uwag, w postępowaniu wieczystoksięgowym można
posłużyć się ogólną zasadą wykładni umów, tj. należy badać jaki był zgodny zamiar
stron i cel umowy aniżeli opierać się na dosłownym jej brzmieniu (art. 65 § 2 k.c.; por.
też uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1995 r., III CZP 173/94,
OSNC 1995, nr 4, poz. 66). Sąd Okręgowy nie dokonał wykładni § 6 umowy z dnia 28
grudnia 2006 r., w którym B. i M. L. oświadczyli, że wyrażają zgodę na bezciężarowe
odłączenie z księgi wieczystej nr (...) działki nr (...)/5 o pow. 7,08 ha.
Na podstawie wniosku stron można dokonać wpisu potrzebnego do usunięcia
niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym nie tyko
gdy niezgodność jest wykazana orzeczeniem sądu ale także wtedy, gdy wynika z
odpowiednich dokumentów (art. 31 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych
i hipotece, tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm., dalej „u.k.w.h.”).
Prawa podlegające wpisowi zazwyczaj powstają, wygasają zmieniają swą treść na
podstawie czynności prawnych. Dlatego dokument stanowiący podstawę wpisu musi
zawierać pełny zakres informacji niezbędnych do stwierdzenia, że powstało, wygasło,
bądź zmieniło swą treść prawo podlegające ujawnieniu w księdze wieczystej (por.
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 1993 r., III CZP 167/92 (OSNCP 1993, nr
6, poz. 105). Akt notarialny najczęściej stanowi podstawę wpisu w księdze wieczystej.
Sąd wieczystoksięgowy zobowiązany jest zbadać w świetle powyższych uwag, nie tylko
czy spełnia on wymagania przewidziane w art. 2 i 92 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. –
Prawo o notariacie (tekst jednolity: Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369, ze zm.), ale także,
czy objęta nim czynność jest zgodna z przepisami bezwzględnie obowiązującymi
(uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 1993 r., III CZP 172/92, OSNCP 1993,
nr 6, poz. 110). Gdyby więc na podstawie wykładni dojść do konkluzji, że wniosek
obejmuje żądanie dokonania wpisu także zmiany treści przedmiotowej służebności, oraz
że w umowie warunkowej z dnia 28 grudnia 2006 r. strony dokonały skutecznie zmiany
treści przedmiotowej służebności przez wyłączenie jako nieruchomości obciążonej
sprzedawanej działki nr (...)/5, to taka niezgodność powinna być usunięta przez
odpowiedni wpis. Z kolei bez rozpoznania takiego wniosku nie można odpowiedzieć, czy
będzie istnieć obciążenie dotyczące sprzedanej działki i w konsekwencji, czy jest
podstawa do przeniesienia jej obciążenia do zakładanej nowej księgi wieczystej. Trafny
jest więc także zarzut naruszenia § 11 ust. 1 i 2 rozporządzenia.
5
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c.).