Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 lutego 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 5 lutego 2013r. w Katowicach

sprawy z odwołania E. M. (E. M. )

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji ubezpieczonego E. M.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w Katowicach

z dnia 1 grudnia 2011r. sygn. akt XI U 1688/11

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu – Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach do ponownego rozpoznania.

/-/SSA Z.Gwizdak /-/SSA A.Grymel /-/SSA L.Jachimowska

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 206/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 27 maja 2011r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w S. odmówił E. M. prawa do emerytury podnosząc, iż do dnia 1 stycznia 1999r. z wymaganych 15 lat pracy w szczególnych warunkach został udowodniony okres takiej pracy wynoszący 14 lat, 3 miesiące i 2 dni. Do przedmiotowej pracy odmówiono bowiem zaliczenia okresu zatrudnienia od
1 września 1982r. do 31 stycznia 1991r. na stanowisku kierownika działu bhp
i ochrony środowiska, gdyż z przedłożonego zakresu obowiązków nie wynika, aby dozorowanie było wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczony domagał się jej zmiany
i przyznania emerytury wskazując, iż w spornym okresie praca wymagała jego stałej obecności przy stanowiskach zajmujących się neutralizacją ścieków oraz przy stanowiskach laboratoryjnych do kontroli zrzucanych ładunków.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania powołując się na okoliczności przytoczone w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyrokiem z dnia 1 grudnia 2011r. oddalił odwołanie.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy poprzedził ustaleniem, iż E. M. urodzony (...), w dniu (...) ukończył 60 lat. Na dzień
1 stycznia 1999r. udowodnił łącznie 25 lat, 1 miesiąc i 19 dni okresów składkowych
i nieskładkowych. Nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

Kwestii spornej w niniejszej sprawie Sąd ten upatrywał w ustaleniu, czy ubezpieczony spełnił wszystkie warunki do przyznania prawa do emerytury
w niższym wieku emerytalnym z art. 184 w związku z art. 32 ustawy z dnia
17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Organ rentowy uwzględnił bowiem okres takiej pracy wynoszący jedynie
14 lat, 3 miesiące i 2 dni, odmawiając zaliczenia odwołującemu zatrudnienia
w okresie od 1 września 1981r. do 31 stycznia 1991r. w (...) Sp. z o.o. na stanowisku kierownika działu bhp i ochrony środowiska.

Sąd I instancji podał także, iż w dniu 4 maja 2011r. ubezpieczony złożył
w organie rentowym świadectwo pracy z tej samej daty, z którego wynika, iż od
2 listopada 2008r. do 30 kwietnia 2011r. był zatrudniony jako kierowca samochodu na podstawie umowy o pracę w Wyrób (...) (...)
w S.. Na rozprawie w dniu 1 grudnia 2011r. przyznał, iż od 4 maja 2011r. ponownie jest zatrudniony u tego samego pracodawcy.

W zaistniałym stanie faktycznym Sąd ten uznał za zbędne prowadzenie dalszego postępowania dowodowego na okoliczność ustalenia, czy i w jakich konkretnie okresach ubezpieczony wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracę w szczególnych warunkach.

Przechodząc do rozważań Sąd Okręgowy przypomniał, iż zgodnie z art. 184 ust. 1 cytowanej ustawy urodzonym po dniu 31 grudnia 1948r., do których urodzony

w dniu(...) E. M. niewątpliwie się zalicza – przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli
w dniu wejścia w życie ustawy (w dniu 1 stycznia 1999r.) osiągnęli:

1)  okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury
w wieku niższym niż 60 lat – dla kobiet i 65 lat – dla mężczyzn
(tj. w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze) oraz

2)  okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, tj. 25 lat dla mężczyzn.

Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku
o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (ust. 2).

Sąd podniósł nadto, iż zgodnie z § 4 ust. 1 powołanego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione
w wykazie A stanowiącym załącznik do tego rozporządzenia, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy (§ 2 ust. 1), nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

­

osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn oraz

­

ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy
w szczególnych warunkach.

W toku niniejszej sprawy ubezpieczony przyznał, iż w chwili obecnej pozostaje w stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą – W. (...) (...) w S.. Tym samym nie został przez niego spełniony jeden
z koniecznych warunków, tj. wymieniony w art. 184 ust. 2 cytowanej ustawy, przyznania mu prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym.

W tej sytuacji, zdaniem Sądu I instancji, bezprzedmiotowe było prowadzenie dalszego postępowania dowodowego na okoliczność posiadania przez odwołującego wymaganego 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych, gdyż z brzmienia powołanych wyżej przepisów wynika, iż świadczenie emerytalne może zostać przyznane wyłącznie ubezpieczonemu, który spełnił łącznie wszystkie przesłanki wymienione w art. 184 powyższej ustawy.

Sąd ten podkreślił przy tym, iż w wyroku Sąd rozstrzyga nie o poszczególnych przesłankach nabycia prawa do świadczenia, ale o prawie do świadczenia, zatem już brak jednej z koniecznych przesłanek skutkuje odmową prawa do świadczenia i nie wymaga prowadzenia wyjaśnień czy spełnione zostały pozostałe przesłanki do nabycia tego prawa.

Z powyższych względów, nie znajdując podstaw do uwzględnienia odwołania, Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 kpc orzekł o jego oddaleniu.

Apelację od przedstawionego orzeczenia wywiódł ubezpieczony, zaskarżając wyrok w całości.

Powołując się na zarzut:

­

błędu w ustaleniach faktycznych oraz naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach

i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., polegający na przyjęciu, że jego praca w okresie od 1 września 1982r. do 31 stycznia 1991r., wykonywana w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierownika działu bhp i ochrony środowiska nie była pracą świadczoną w warunkach szczególnych,

­

braku rozpoznania istoty sprawy, niewyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, poprzez brak dopuszczenia dowodu z zeznań świadków, na okoliczność świadczonej przez niego pracy,

­

naruszenia przepisów postępowania art. 224 kpc, poprzez brak przeprowadzenia dowodów istotnych dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, w szczególności poprzez brak dopuszczenia dowodu z zeznań świadków na okoliczność świadczonej przez niego pracy,

skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji organu rentowego i przyznanie mu prawa do przedmiotowego świadczenia, względnie – o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Jednocześnie wskazując, iż w sprawie, po zamknięciu rozprawy pojawiły się nowe istotne dla niej okoliczności w postaci ustania z ostatnim dniem grudnia 2011r. jego stosunku pracy, wniósł o przeprowadzenie w trybie art. 381 kpc dowodu
z dokumentów znajdujących się w aktach prowadzonych przez organ rentowy wskazujących na rozwiązanie stosunku pracy, a także o wezwanie na rozprawę
i przesłuchanie w charakterze świadka: M. N. oraz R. M., którzy z uwagi na fakt wykonywania pracy wspólnie z nim, posiadają wiedzę na temat jej charakteru.

W uzasadnieniu w pierwszej kolejności podniósł, iż podczas toczącego się postępowania Sąd Okręgowy nie przeprowadził w sposób prawidłowy postępowania dowodowego, ograniczając się do stwierdzenia, iż skoro pozostaje w stosunku pracy, to nie spełnia przesłanek otrzymania dochodzonego świadczenia.

Podkreślił, iż zamknięcie rozprawy jest etapem postępowania, który
w zasadzie następuje po zakończeniu postępowania dowodowego i udzieleniu głosu stronom, które mają wtedy możność przedstawienia swojego ostatecznego stanowiska w sprawie (por. J. Jankowski, Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego, cz. I, s. 880). Przed zamknięciem rozprawy przewodniczący udziela stronom głosu, aby mogły przedstawić swoje stanowisko w sprawie oparte na materiale dowodowym zebranym w sprawie. Na tym etapie postępowania strony mogą także zgłaszać swoje wnioski dotyczące kwestii związanych
z rozstrzygnięciem. Kontradyktoryjność procesu oraz obowiązek zapewnienia stronom możności obrony swych spraw pozwala na zamknięcie rozprawy, gdy wskazane przez nie istotne dla sprawy dowody zostały przeprowadzone, a stronom umożliwiono ustosunkowanie się do nich. Zamknięcie rozprawy przed ukończeniem postępowania dowodowego, które zgodnie z art. 224 § 2 może nastąpić, gdy ma być jeszcze przeprowadzony dowód przez sędziego wyznaczonego lub przez sąd wezwany albo gdy ma być przeprowadzony dowód z akt lub wyjaśnień organów państwowych – jest więc dopuszczalne jedynie wówczas, gdy strony wypowiedziały się lub co najmniej miały możliwość wypowiedzenia się co do faktów będących przedmiotem tego dowodu.

Organ rentowy, jak i Sąd Okręgowy bezzasadnie pominął okres świadczonej przez niego pracy, gdzie jako pracownik (...) B., Zakład nr (...)
w S., stale, w pełnym wymiarze czasu pracy, świadczył pracę jako kierownik

działu bhp i ochrony środowiska, w szczególności w wydziałach pracodawcy zajmujących się m.in. neutralizacją ścieków galwanicznych, galwanizernia, laboratorium chemiczne, hartownia, polerownia, tłocznia, odlewnia wysokociśnieniowa, kotłownia, ładowanie wózków akumulatorowych, lakiernia
z napylarnią próżniową, spawalnia. Zaznaczył również, iż biuro bhp i ochrony środowiska znajdowało się przy laboratorium centralnym galwanizerni.

Skarżący wskazał także, iż z chwilą ustania z dniem 31 grudnia 2011r. stosunku pracy, spełnione zostały przesłanki konieczne do określenia przysługującego mu świadczenia, za wyjątkiem ustalenia czasu pracy świadczonej
w warunkach szczególnych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego, zmierzająca do wzruszenia zaskarżonego wyroku, zasłużyła na uwzględnienie.

Spór w rozpatrywanym przypadku dotyczy uprawnień E. M. do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, wywodzonym z faktu pracy
w szczególnych warunkach.

Wbrew odmiennej ocenie Sądu I instancji, spośród przewidzianych przepisami art. 184 i art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009r., nr 153, poz. 1227 ze zm.) w związku z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.), przesłanek wymaganych do nabycia przedmiotowego świadczenia, spornym pozostawało wyłącznie legitymowanie się przez ubezpieczonego wymaganym 15-letnim okresem pracy
w szczególnych warunkach przypadającym do dnia wejścia w życie powołanej ustawy, tj. do dnia 1 stycznia 1999r.

Jakkolwiek bowiem powołany art. 184 cytowanej ustawy w ust. 2 przewiduje, iż przedmiotowa emerytura – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem – przysługuje pod warunkiem rozwiązania stosunku pracy, odmawiając skarżącemu prawa do spornego świadczenia, organ rentowy w kontrolowanej decyzji z dnia
27 maja 2011r. powołał się wyłącznie na fakt, iż do dnia 1 stycznia 1999r. nie został udowodniony wymagany 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, uznając za wykazany okres takiej pracy wynoszący jedynie 14 lat, 3 miesiące i 2 dni.

Co prawda, sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznając uprawnienia danej osoby do określonego świadczenia, ma obowiązek ustalić wszystkie jego warunki, nawet gdyby organ rentowy w decyzji negatywnej ocenił tylko niektóre z nich, bez rozpoznania pozostałych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2006r., I UK 195/05, OSNP 2007, nr 3-4, poz. 55).

Podkreślić jednak należy, iż chociaż w dacie złożenia wniosku o przyznanie emerytury, tj. w dniu 25 lutego 2011r. E. M. istotnie pozostawał w trwającym od 3 listopada 2008r. stosunku pracy łączącym go z M. W. (...) (...) w S., tenże stosunek pracy z dniem 30 kwietnia 2011r., a zatem przed wydaniem zaskarżonej decyzji, został rozwiązany,

co zdaniem Sądu Apelacyjnego oznacza, iż ubezpieczony faktycznie spełnił wynikający ze wspomnianego art. 184 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych warunek rozwiązania stosunku pracy.

Powyższej oceny nie zmienia przy tym okoliczność, iż poczynając od 4 maja 2011r. apelujący ponownie podjął pracę u tego samego pracodawcy, u którego ostatecznie był zatrudniony do 31 grudnia 2011r., albowiem przytoczony wyżej przepis posługuje się pojęciem ”rozwiązania stosunku pracy”, a nie uzależnia nabycia przedmiotowej emerytury od ”niepozostawania w stosunku pracy”.

W konsekwencji też, przyjęcie przez Sąd Okręgowy błędnego założenia, iż pozostawanie ubezpieczonego po dacie wydania kontrolowanej w sprawie decyzji
w stosunku pracy, po jego uprzednim rozwiązaniu z dniem 30 kwietnia 2011r., eliminuje go z kręgu osób uprawnionych do stanowiącej przedmiot sporu emerytury, bez potrzeby badania spełnienia przez niego pozostałych wymaganych w tym przypadku przesłanek – oznacza, iż Sąd ten nie rozpoznał istoty sporu sprowadzającej się wyłącznie do oceny, czy E. M. legitymuje się 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych, co czyni koniecznym uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, w toku którego – uwzględniając jego wnioski dowodowe oraz wykorzystując już zebrany materiał w postaci akt osobowych dotyczących zatrudnienia skarżącego
w kwestionowanym przez organ rentowy okresie Sąd I instancji winien wyjaśnić, czy zatrudnienie na stanowisku kierownika działu bhp i ochrony środowiska odpowiada pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów cytowanego na wstępie rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Podkreślenia wymaga przy tym, iż dla oceny, czy pracownik pracował
w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to bowiem praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do wspomnianego wyżej rozporządzenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2007r., III UK 27/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 325; z dnia 19 września 2007r., III UK 38/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 329; z dnia 6 grudnia 2007r., III UK 66/07, LEX
nr 483283; z dnia 22 stycznia 2008r., I UK 210/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75
i z dnia 24 marca 2009r., I PK 194/08, LEX nr 528152). Decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma zatem możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji wspomnianego załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów. W świetle art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pracami w szczególnych warunkach nie są wszak wszelkie prace wykonywane w narażeniu na kontakt z niekorzystnymi dla zdrowia pracownika czynnikami, lecz jedynie takie, które zostały rodzajowo wymienione w tymże rozporządzeniu, którego przepis § 1 ust. 1 stanowi zresztą, że akt ten ma zastosowanie do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4 - 15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do niego.

Dopiero tak zgromadzony materiał dowodowy pozwoli na ostateczne rozstrzygnięcie w sprawie uprawnień ubezpieczonego do dochodzonego świadczenia.

Jednocześnie wobec uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy, za bezprzedmiotowe uznać należało zawarty w apelacji wniosek dotyczący dowodu z zeznań wskazanych świadków.

Z przedstawionych względów w oparciu o art. 386 § 4 kpc Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.

/-/SSA Z.Gwizdak /-/SSA A.Grymel /-/SSA L.Jachimowska

Sędzia Przewodniczący Sędzia

JR