I UK 369/07
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:07-11-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt I UK 369/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 maja 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Herbert Szurgacz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z odwołania M. G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 maja 2008 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 18 lipca 2007 r., sygn. akt […],
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 12 stycznia
2007 roku wydaną w oparciu o art. 29 w związku z art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych odmówił
M. G. prawa do emerytury z uwagi na fakt, iż nie udowodniła wymaganego
2
trzydziestoletniego okresu zatrudnienia. Po ponownym rozpoznaniu wniosku Zakład
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 6 lutego 2007 roku odmówił
jej prawa do emerytury z uwagi na nieposiadanie przez nią statusu pracownika.
M. G. wniosła od obu powyższych decyzji odwołania podnosząc, że do
okresu zatrudnienia powinien zostać zaliczony także okres pracy w gospodarstwie
rolnym w wymiarze 2 lat, 7 miesięcy i 16 dni. Okresy pracy w gospodarstwie rolnym
podlegają wliczeniu do pracowniczego stażu pracy zgodnie z przepisami ustawy z
dnia 20 lipca 1990 roku o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie
rolnym do pracowniczego stażu pracy. Podnosiła także, że w dniu złożenia wniosku
o przyznanie jej emerytury podlegała ubezpieczeniu społecznemu, gdyż korzystała
ze stałego zasiłku przyznanego jej przez Ośrodek Pomocy Społecznej w S..
Dodatkowo orzeczeniem Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o
Niepełnosprawności w S. z dnia 28 stycznia 2004 roku zaliczono ją na stałe do
umiarkowanego stopnia niepełnosprawności; niepełnosprawność ta ma charakter
trwały, a datuje się od dnia 28 stycznia 2002 roku.
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w B. wyrokiem z dnia
11 kwietnia 2007 roku zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego i przyznał M.
G. prawo do emerytury od dnia 14 lutego 2007 roku, zaś w pozostałej części jej
odwołanie oddalił. Sąd Okręgowy ustalił, że organ rentowy po wniesieniu przez
wnioskodawczynię odwołania zaliczył jej do okresu zatrudnienia wskazywany przez
nią okres pracy w gospodarstwie rolnym w wymiarze 2 lat, 7 miesięcy i 16 dni. W
związku z powyższym M. G., zdaniem Sądu Okręgowego, spełniła przesłanki z art.
29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (dalej: e.r. z FUS) do przyznania jej prawa do
wcześniejszej emerytury, bowiem udowodniła wymagany trzydziestoletni staż pracy
i w dniu 14 lutego 2007 roku ukończyła 55 lat. Sąd Okręgowy uznał także,
powołując się na liczne orzeczenia Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych, że w
dacie złożenia wniosku M. G. spełniła pozostałe przesłanki z art. 29 ustawy z dnia
13 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. Prawo do emerytury na podstawie art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 roku mogą nabyć osoby, które w dacie złożenia wniosku są nie tylko
pracownikami, ale prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą lub otrzymują
3
świadczenia: rentowe, przedemerytalne, zasiłek dla bezrobotnych. Kwestia osób
otrzymujących zasiłek z tytułu orzeczenia niepełnosprawności w stopniu
umiarkowanym nie była przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego, jednakże
mając na względzie fakt, iż Sąd Najwyższy wielokrotnie utożsamiał umiarkowany
stopień niepełnosprawności z częściową niezdolnością do pracy, wszelkie
wątpliwości – zdaniem Sądu Okręgowego- należy rozstrzygać na korzyść
wnioskodawczyni.
Od powyższego wyroku organ rentowy wniósł apelację, zaskarżając go w
części uwzględniającej odwołanie wnioskodawczyni. Wyrokowi temu zarzucił
naruszenie przepisów prawa materialnego, a w szczególności art. 46 w związku z
art. 29 ustawy o e. i r. z FUS poprzez przyjęcie, iż odwołująca spełnia warunki do
nabycia prawa do wcześniejszej emerytury pomimo tego, że ostatnim tytułem jej
ubezpieczenia jest ubezpieczenie społeczne rolników. Wskazując na powyższe
organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania od
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z dnia 12 stycznia 2007
roku w całości. M.G. w odpowiedzi na apelację organu rentowego wnosiła o jej
oddalenie.
Sąd Apelacyjny Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 18
lipca 2007 roku uznał apelację za zasadną.
W uzasadnieniu wyroku podkreślił, że zgodnie z art. 29 ustawy o e. i r. z
FUS ubezpieczeni urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949 roku, którzy nie osiągnęli
wieku emerytalnego określonego w art. 27 pkt 1 tejże ustawy, mogą przejść na
emeryturę: kobieta - po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej 3-letni okres
składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 20-letni okres składkowy i
nieskładkowy oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy, natomiast
mężczyzna po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 25-letni okres
składkowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy.
Emerytura przysługuje ubezpieczonym, którzy ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku
o emeryturę, byli pracownikami oraz w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania
ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym
pozostawali w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu
zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do
4
pracy. Spełnienia warunków, o których mowa w ust. 2, nie wymaga się od
ubezpieczonych, którzy przez cały wymagany okres, o którym mowa w ust. 1 pkt l i
2, podlegali ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i
rentowemu z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Jednocześnie, w myśl art. 46
tejże ustawy prawo do emerytury na warunkach określonych w art. 29 przysługuje
również ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 roku a przed dniem l
stycznia 1969 roku, jeżeli spełniają łącznie następujące warunki: nie przystąpili do
otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków
zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za
pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa; warunki do uzyskania
emerytury określone w tych przepisach spełnią do dnia 31 grudnia 2007 roku.
W rozpoznawanej sprawie M. G. spełniła warunki do przyznania jej prawa do
wcześniejszej emerytury na podstawie art. 29 w zw. z art. 46 w postaci
wymaganego stażu pracowniczego i wieku. Sporna natomiast pozostawała kwestia,
czy przed złożeniem wniosku o przyznanie jej prawa do emerytury posiadała ona
status pracownika, ewentualnie, czy spełniała warunki do przyznania renty. Z
przedstawionego przez M. G. orzeczenia Powiatowego Zespołu do Spraw
Orzekania o Niepełnosprawności w S. z dnia 28 stycznia 2004 roku wynika, iż
została ona uznana za niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym na stałe.
Sąd II instancji przywołał utrwalone stanowisko orzecznictwa, wyrażone
między innymi w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2005 roku (II
UK 77/05, OSNP 2006/23-24/372), zgodnie z którym orzeczenie stwierdzające
znaczny stopień niepełnosprawności nie jest równoznaczne z orzeczeniem lekarza
orzecznika organu rentowego o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do
samodzielnej egzystencji. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Najwyższy
stwierdził, że "przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych w brzmieniu
obowiązującym od dnia 1 lutego 2002 roku, dotyczą "osób niepełnosprawnych",
czyli tych osób, "których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem: l)
o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni
niepełnosprawności określonych w art. 3 lub 2) o całkowitej lub częściowej
niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów lub 3) o
5
niepełnosprawności, wydanym przed ukończeniem 16 roku życia" (art. 1 tej
ustawy). W art. 3 ust. 1 w związku z art. 4 tej ustawy ustalone zostały "trzy stopnie
niepełnosprawności", które stosuje się do realizacji celów określonych tą ustawą, a
mianowicie: "niepełnosprawność w stopniu znacznym", "niepełnosprawność w
stopniu umiarkowanym" oraz "niepełnosprawność w stopniu lekkim", przy czym
wydawane przez powołane w tym celu "zespoły orzekające o niepełnosprawności"
(art. 6 ust. 1 tej ustawy) orzeczenia ustalające stopień niepełnosprawności
stanowią podstawę do korzystania zarówno z uprawnień określonych przepisami tej
ustawy, jak i podstawę do przyznania ulg lub uprawnień przysługujących osobom
niepełnosprawnym na podstawie odrębnych przepisów (art. 3 ust. 2 ustawy o
rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych).
Równocześnie w art. 5 tej ustawy ustawodawca przesądził o tym, że orzeczenie
lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o "całkowitej niezdolności
do pracy" (ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) i o "niezdolności do samodzielnej
egzystencji" (ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 tej ustawy) traktowane jest na
równi z "orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności" (art. 4 ust. 1 ustawy
o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych),
orzeczenie o "całkowitej niezdolności do pracy" (ustalone na podstawie art. 12 ust.
2 ustawy emerytalno-rentowej) traktowane jest na równi z "orzeczeniem o
umiarkowanym stopniu niepełnosprawności" (art. 4 ust. 2 ustawy o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych), zaś
orzeczenie o "częściowej niezdolności do pracy" (ustalone na podstawie art. 12 ust.
3 ustawy emerytalno-rentowej) oraz o "celowości przekwalifikowania" (ustalone na
podstawie art. 119 ust. 2 i ust. 3 tej ustawy) traktowane jest na równi z
"orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności" (art. 4 ust. 3 ustawy o
rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych). Z
żadnego przepisu nie wynika natomiast sytuacja odwrotna, to znaczy, aby
orzeczenie zaliczające do danego stopnia niepełnosprawności było równoznaczne
z orzeczeniem lekarza orzecznika organu rentowego o niezdolności do pracy i jej
stopniu bądź o niezdolności do samodzielnej egzystencji. Dzieje się tak dlatego, że
stosownie do art. 4 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
6
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych stała lub długotrwała opieka i pomoc innych
osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji jest wymagana w celu
pełnienia przez daną osobę ról społecznych, natomiast stosownie do art. 13 ust. 5
ustawy o e. i r. Z FUS stała lub długotrwała opieka i pomoc innych osób jest
konieczna w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych (...). Orzekanie w
sprawie ustalenia stopnia "niezdolności do pracy" i ustalenia "niezdolności do
samodzielnej egzystencji" oraz w sprawie ustalenia stopnia "niepełnosprawności"
należy do innych organów i stanowić ma konieczną przesłankę prawną dla
ustalenia prawa do korzystania z różnego rodzaju świadczeń lub uprawnień (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2003 roku, II UK 386/02, OSNP
2004/12 poz. 213 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2004 roku, II
UK 222/03, OSNP 2004/19 poz. 340).
Sąd Apelacyjny stwierdził, że analizując podane przez M. G. okresy stażu
należy podzielić stanowisko skarżącego, że ostatnim okresem ubezpieczenia
wnioskodawczyni nie było ubezpieczenie pracownicze, bowiem było to
ubezpieczenie jako domownika na gospodarstwie rolnym syna w Kasie Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego w okresie od dnia 13 stycznia 2000 roku do dnia 31
marca 2001 roku. Od dnia 1 kwietnia 2001 roku do dnia 14 kwietnia 2002 roku M.
G. była osobą bezrobotną bez prawa do zasiłku, a zatem składka ubezpieczeniowa
nie była również opłacana tak, jak w przypadku zasiłku z tytułu zaliczenia do
umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Konkludując Sąd II instancji
stwierdził, że M. G. nie legitymuje się wymaganym trzydziestoletnim stażem.
Skargę kasacyjna od tego wyroku wywiodła wnioskodawczyni wnosząc o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania sądowi II instancji. Jako podstawę skargi kasacyjnej wskazała
naruszenie art. 29 ustawy o e. i r. z FUS poprzez przyjęcie przez Sąd Apelacyjny w
B. ścisłej wykładni wskazanego przepisu i stwierdzenie, że osobie, która w dacie
złożenia wniosku pobiera zasiłek z pomocy społecznej z tytułu orzeczenia
niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym, pomimo spełnienia pozostałych
warunków (osiągnięcia wymaganego wieku i 30-letniego okresu składkowego i
nieskładkowego) nie przysługuje prawo do przejścia na wcześniejszą emeryturę.
7
Sad Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach skargi kasacyjnej (jej podstaw) i jest związany ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli skarga, jak w
rozpoznawanej sprawie, nie zawiera zarzutu naruszenia przepisów postępowania.
Przepis art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o e. i r. z FUS
określając korzystniejsze od ogólnych warunki uzyskania prawa do emerytury,
wskazał krąg osób uprawnionych do wcześniejszej emerytury. Zgodnie z ust. 2 tego
przepisu wcześniejsza emerytura przysługuje ubezpieczonym, którzy ostatnio,
przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli pracownikami względnie w okresie
ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym pozostawali w stosunku pracy co najmniej przez 6
miesięcy. Jeżeli ostatni z wymienionych warunków nie został spełniony ustawa
wyjątkowo przewiduje prawo do wcześniejszej emerytury także dla osób, które w
dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnione do renty z tytułu niezdolności
do pracy. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 8 lutego 2006 r. (III UZP 3/05,
OSNP 2007/5-6/84) wprost stwierdził, że uwzględniając reguły wykładni
gramatycznej, logicznej, funkcjonalnej i systemowej, należy przyjąć, że warunkiem
równoważącym pozostawanie w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy w
ostatnich 24 miesiącach podlegania ubezpieczeniu przed zgłoszeniem wniosku jest
pobieranie renty z tytułu ubezpieczenia pracowniczego.
W rozpoznawanej sprawie sądy orzekające ustaliły, a skarżąca tych ustaleń
nie podważa, że wnioskodawczyni spełniła warunki do przyznania jej prawa do
wcześniejszej emerytury w postaci wymaganego stażu pracowniczego oraz wieku.
Sporna natomiast pozostawała kwestia, czy przed złożeniem wniosku o przyznanie
prawa do emerytury wnioskodawczyni posiadała status pracownika, ewentualnie,
czy spełniała warunki do przyznania renty, tj. warunki określone w art. 29 ust. 2
ustawy. Skarżąca podnosiła, że na podstawie orzeczenia Powiatowego Zespołu do
Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w S. z dnia 28 stycznia 2004 roku została
ona uznana za niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym na stałe, co jej zdaniem
„nie wyklucza, że (...) może być uznana za osobę całkowicie niezdolną do pracy”.
8
W skardze kasacyjnej podkreśliła również, że wprawdzie „brak w ustawodawstwie
konkretnego przepisu zaliczającego automatycznie, że orzeczenie do danego
stopnia niepełnosprawności jest równoznaczne z orzeczeniem lekarza orzecznika
organu rentowego o niezdolności do pracy i jej stopniu bądź o niezdolności do
samodzielnej egzystencji, nie wyklucza możliwości, przy zastosowaniu zasad
wykładni obowiązujących w systemie prawa, takiego rozstrzygnięcia w
okolicznościach danej sprawy.” Twierdzenie to nie jest trafne.
Przede wszystkim należy zauważyć, że przepis art. 29 ustawy o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych określający przesłanki nabycia
tzw. wcześniejszej emerytury jako wprowadzający szczególną regulację w stosunku
do ogólnych zasad nabywania prawa do emerytury, powinien być interpretowany
ściśle. Powołany przepis stanowi , że wcześniejsza emerytura przysługuje osobom
„które w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnione do renty z tytułu
niezdolności do pracy”.
Zgodnie z art. 57 ust. 1 ustawy o e. i r. z FUS renta z tytułu niezdolności do
pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki jest
niezdolny do pracy, ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy, a niezdolność
do pracy powstała we wskazanych w ustawie okresach. Definicję „niezdolności do
pracy” zawiera art. 12 ust. 1 tej ustawy, zgodnie z którym niezdolną do pracy w
rozumieniu ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do
pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje
odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Art. 14 ustawy stanowi
natomiast , że oceny niezdolności do pracy, jej stopnia oraz ustalenia innych
wskazanych w ustawie okoliczności (m. in. data powstania niezdolności do pracy,
trwałość lub przewidywany okres niezdolności do pracy) dokonuje w formie
orzeczenia lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Orzeczenie
lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub co do którego nie
zgłoszono zarzutu wadliwości, albo orzeczenie komisji lekarskiej, stanowi podstawę
do wydania decyzji w sprawie świadczeń przewidzianych w ustawie (ust. 3).
Zgodnie z art. 100 prawo doświadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem
spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa.
9
W postanowieniu z dnia 16 grudnia 2005 r. (II UK 77/05, OSNP 2006/23-
24/372) Sąd Najwyższy dokonał trafnej analizy przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia
1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych (będącej podstawą orzeczenia Powiatowego Zespołu do Spraw
Orzekania o Niepełnosprawności w S. z dnia 28 stycznia 2004 roku), którą Sąd w
składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni podziela. Warto podkreślić, że
jakkolwiek w art. 5 ustawy ustawodawca przesądził o tym, że orzeczenie lekarza
orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o „całkowitej niezdolności do pracy"
(ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – jednolity tekst:
Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zmianami) i o „niezdolności do samodzielnej
egzystencji" (ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 tej ustawy) traktowane jest na
równi z „orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności" (art. 4 ust. 1 ustawy
o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych),
orzeczenie o „całkowitej niezdolności do pracy" (ustalone na podstawie art. 12 ust.
2 ustawy emerytalno-rentowej) traktowane jest na równi z „orzeczeniem o
umiarkowanym stopniu niepełnosprawności" (art. 4 ust. 2 ustawy o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych), zaś
orzeczenie o „częściowej niezdolności do pracy" (ustalone na podstawie art. 12 ust.
3 ustawy emerytalno-rentowej) oraz o „celowości przekwalifikowania" (ustalone na
podstawie art. 119 ust. 2 i ust. 3 tej ustawy) traktowane jest na równi z
„orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności" (art. 4 ust. 3 ustawy o
rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych), to
z żadnego przepisu nie wynika sytuacja odwrotna. Innymi słowy, jak zresztą
przyznaje to skarżąca w skardze kasacyjnej, brak jest regulacji przewidującej, aby
orzeczenie zaliczające do danego stopnia niepełnosprawności było równoznaczne
z orzeczeniem lekarza orzecznika organu rentowego o niezdolności do pracy i jej
stopniu bądź o niezdolności do samodzielnej egzystencji. Już sam brak takiej
regulacji prawnej w połączeniu z zasadą ścisłego interpretowania art. 29 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS jako przepisu wprowadzającego wcześniejszą
emeryturę jako wyjątek od zasady konieczności osiągnięcia określonego wieku
10
emerytalnego powoduje, że skarga kasacyjna zarzucając zaskarżonemu wyrokowi
„ścisłą wykładnię” przedmiotowego przepisu jest nietrafna.
Należy podkreślić, że niedopuszczalność ewentualnej wykładni
rozszerzającej wynika z charakteru ubezpieczenia emerytalnego i rentowego jako
rodzaju ubezpieczeń społecznych. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych ma na celu
zagwarantowanie adresatom tej ustawy – osobom niepełnosprawnym – szeregu
świadczeń wspierających i pomagających w uzyskaniu zatrudnienia, podjęciu
działalności gospodarczej lub rolniczej itp. Dlatego też ustawa ta reguluje takie
kwestie jak rehabilitacja i szkolenie osób niepełnosprawnych, szczególne obowiązki
i uprawnienia pracodawców w związku z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych,
zadania i organizację służb działających na rzecz osób niepełnosprawnych czy też
funkcjonowanie Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Należąc wprawdzie do systemu zabezpieczenia społecznego nie realizuje jednak
zadań ubezpieczenia społecznego a pełni raczej tzw. funkcję wspierającą.
Uznanie osoby za niezdolną do pracy w inny sposób niż przewiduje to art. 14
ustawy o emeryturach i rentach z FUS, nawet w odniesieniu do osoby, której
niepełnosprawność została stwierdzona właściwym orzeczeniem Powiatowego
Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności, jest niedopuszczalne. Tym
samym w okolicznościach faktycznych rozpoznawanej sprawy należy stwierdzić, że
skarżąca nie spełniła przesłanki z art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS
posiadania statusu osoby uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Co się tyczy warunku posiadania statusu pracownika, to w wyroku z dnia 13
stycznia 2006 r. , I UK 145/05 (OSNP 2006, nr 23-24, poz. 367) Sąd Najwyższy
stwierdził, że prawo do emerytury na podstawie art. 29 ustawy może nabyć także
ubezpieczony, który w chwili osiągnięcia wieku emerytalnego nie pozostawał w
pracowniczym ubezpieczeniu. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą
sprawę nie podziela tego poglądu i przychyla się do stanowiska wyrażone w wyroku
tego Sądu z 27 marca 2007 r. ,II UK 167/06, w którym podkreślono, że przepis art.
29 , jako wprowadzający szczególna regulację, powinien być interpretowany ściśle.
Przepis ten wyłącza z zakresu pojęcia „ubezpieczonych będących pracownikami”
osoby, które co prawda posiadały wymagany staż ubezpieczeniowy oraz osiągnęły
11
wymagany wiek, ale dla których ostatnim ubezpieczeniem nie było ubezpieczenie
pracownicze. Sąd Najwyższy, podobnie jak Trybunał Konstytucyjny (por. wyrok z
12 września 2000 r., K1/00, OTK 2000 nr 6, poz. 185), jest zdania, że ograniczenie
uprawnień do wcześniejszej emerytury tylko do pracowników nie narusza
konstytucyjnej zasady równości wobec prawa. Zawężenie w porównaniu z regulacją
dotychczasową kręgu podmiotowego uprawnionych do wcześniejszego
przechodzenia na emeryturę nie narusza także zasad równości i sprawiedliwości
społecznej. Ograniczenie to wynika z założeń i celów reformy systemu świadczeń
społecznych.
Z przytoczonych motywów, skoro skarga kasacyjna nie zawiera
usprawiedliwionych podstaw należało orzec o jej oddaleniu (art. 39814
k.p.c.).
/tp/
12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 maja 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Herbert Szurgacz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z odwołania M. G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 maja 2008 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 18 lipca 2007 r., sygn. akt […],
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 12 stycznia
2007 roku wydaną w oparciu o art. 29 w związku z art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych odmówił
M. G. prawa do emerytury z uwagi na fakt, iż nie udowodniła wymaganego
2
trzydziestoletniego okresu zatrudnienia. Po ponownym rozpoznaniu wniosku Zakład
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 6 lutego 2007 roku odmówił
jej prawa do emerytury z uwagi na nieposiadanie przez nią statusu pracownika.
M. G. wniosła od obu powyższych decyzji odwołania podnosząc, że do
okresu zatrudnienia powinien zostać zaliczony także okres pracy w gospodarstwie
rolnym w wymiarze 2 lat, 7 miesięcy i 16 dni. Okresy pracy w gospodarstwie rolnym
podlegają wliczeniu do pracowniczego stażu pracy zgodnie z przepisami ustawy z
dnia 20 lipca 1990 roku o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie
rolnym do pracowniczego stażu pracy. Podnosiła także, że w dniu złożenia wniosku
o przyznanie jej emerytury podlegała ubezpieczeniu społecznemu, gdyż korzystała
ze stałego zasiłku przyznanego jej przez Ośrodek Pomocy Społecznej w S..
Dodatkowo orzeczeniem Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o
Niepełnosprawności w S. z dnia 28 stycznia 2004 roku zaliczono ją na stałe do
umiarkowanego stopnia niepełnosprawności; niepełnosprawność ta ma charakter
trwały, a datuje się od dnia 28 stycznia 2002 roku.
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w B. wyrokiem z dnia
11 kwietnia 2007 roku zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego i przyznał M.
G. prawo do emerytury od dnia 14 lutego 2007 roku, zaś w pozostałej części jej
odwołanie oddalił. Sąd Okręgowy ustalił, że organ rentowy po wniesieniu przez
wnioskodawczynię odwołania zaliczył jej do okresu zatrudnienia wskazywany przez
nią okres pracy w gospodarstwie rolnym w wymiarze 2 lat, 7 miesięcy i 16 dni. W
związku z powyższym M. G., zdaniem Sądu Okręgowego, spełniła przesłanki z art.
29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (dalej: e.r. z FUS) do przyznania jej prawa do
wcześniejszej emerytury, bowiem udowodniła wymagany trzydziestoletni staż pracy
i w dniu 14 lutego 2007 roku ukończyła 55 lat. Sąd Okręgowy uznał także,
powołując się na liczne orzeczenia Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych, że w
dacie złożenia wniosku M. G. spełniła pozostałe przesłanki z art. 29 ustawy z dnia
13 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. Prawo do emerytury na podstawie art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 roku mogą nabyć osoby, które w dacie złożenia wniosku są nie tylko
pracownikami, ale prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą lub otrzymują
3
świadczenia: rentowe, przedemerytalne, zasiłek dla bezrobotnych. Kwestia osób
otrzymujących zasiłek z tytułu orzeczenia niepełnosprawności w stopniu
umiarkowanym nie była przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego, jednakże
mając na względzie fakt, iż Sąd Najwyższy wielokrotnie utożsamiał umiarkowany
stopień niepełnosprawności z częściową niezdolnością do pracy, wszelkie
wątpliwości – zdaniem Sądu Okręgowego- należy rozstrzygać na korzyść
wnioskodawczyni.
Od powyższego wyroku organ rentowy wniósł apelację, zaskarżając go w
części uwzględniającej odwołanie wnioskodawczyni. Wyrokowi temu zarzucił
naruszenie przepisów prawa materialnego, a w szczególności art. 46 w związku z
art. 29 ustawy o e. i r. z FUS poprzez przyjęcie, iż odwołująca spełnia warunki do
nabycia prawa do wcześniejszej emerytury pomimo tego, że ostatnim tytułem jej
ubezpieczenia jest ubezpieczenie społeczne rolników. Wskazując na powyższe
organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania od
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z dnia 12 stycznia 2007
roku w całości. M.G. w odpowiedzi na apelację organu rentowego wnosiła o jej
oddalenie.
Sąd Apelacyjny Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 18
lipca 2007 roku uznał apelację za zasadną.
W uzasadnieniu wyroku podkreślił, że zgodnie z art. 29 ustawy o e. i r. z
FUS ubezpieczeni urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949 roku, którzy nie osiągnęli
wieku emerytalnego określonego w art. 27 pkt 1 tejże ustawy, mogą przejść na
emeryturę: kobieta - po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej 3-letni okres
składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 20-letni okres składkowy i
nieskładkowy oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy, natomiast
mężczyzna po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 25-letni okres
składkowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy.
Emerytura przysługuje ubezpieczonym, którzy ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku
o emeryturę, byli pracownikami oraz w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania
ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym
pozostawali w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu
zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do
4
pracy. Spełnienia warunków, o których mowa w ust. 2, nie wymaga się od
ubezpieczonych, którzy przez cały wymagany okres, o którym mowa w ust. 1 pkt l i
2, podlegali ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i
rentowemu z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Jednocześnie, w myśl art. 46
tejże ustawy prawo do emerytury na warunkach określonych w art. 29 przysługuje
również ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 roku a przed dniem l
stycznia 1969 roku, jeżeli spełniają łącznie następujące warunki: nie przystąpili do
otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków
zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za
pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa; warunki do uzyskania
emerytury określone w tych przepisach spełnią do dnia 31 grudnia 2007 roku.
W rozpoznawanej sprawie M. G. spełniła warunki do przyznania jej prawa do
wcześniejszej emerytury na podstawie art. 29 w zw. z art. 46 w postaci
wymaganego stażu pracowniczego i wieku. Sporna natomiast pozostawała kwestia,
czy przed złożeniem wniosku o przyznanie jej prawa do emerytury posiadała ona
status pracownika, ewentualnie, czy spełniała warunki do przyznania renty. Z
przedstawionego przez M. G. orzeczenia Powiatowego Zespołu do Spraw
Orzekania o Niepełnosprawności w S. z dnia 28 stycznia 2004 roku wynika, iż
została ona uznana za niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym na stałe.
Sąd II instancji przywołał utrwalone stanowisko orzecznictwa, wyrażone
między innymi w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2005 roku (II
UK 77/05, OSNP 2006/23-24/372), zgodnie z którym orzeczenie stwierdzające
znaczny stopień niepełnosprawności nie jest równoznaczne z orzeczeniem lekarza
orzecznika organu rentowego o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do
samodzielnej egzystencji. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Najwyższy
stwierdził, że "przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych w brzmieniu
obowiązującym od dnia 1 lutego 2002 roku, dotyczą "osób niepełnosprawnych",
czyli tych osób, "których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem: l)
o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni
niepełnosprawności określonych w art. 3 lub 2) o całkowitej lub częściowej
niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów lub 3) o
5
niepełnosprawności, wydanym przed ukończeniem 16 roku życia" (art. 1 tej
ustawy). W art. 3 ust. 1 w związku z art. 4 tej ustawy ustalone zostały "trzy stopnie
niepełnosprawności", które stosuje się do realizacji celów określonych tą ustawą, a
mianowicie: "niepełnosprawność w stopniu znacznym", "niepełnosprawność w
stopniu umiarkowanym" oraz "niepełnosprawność w stopniu lekkim", przy czym
wydawane przez powołane w tym celu "zespoły orzekające o niepełnosprawności"
(art. 6 ust. 1 tej ustawy) orzeczenia ustalające stopień niepełnosprawności
stanowią podstawę do korzystania zarówno z uprawnień określonych przepisami tej
ustawy, jak i podstawę do przyznania ulg lub uprawnień przysługujących osobom
niepełnosprawnym na podstawie odrębnych przepisów (art. 3 ust. 2 ustawy o
rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych).
Równocześnie w art. 5 tej ustawy ustawodawca przesądził o tym, że orzeczenie
lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o "całkowitej niezdolności
do pracy" (ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) i o "niezdolności do samodzielnej
egzystencji" (ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 tej ustawy) traktowane jest na
równi z "orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności" (art. 4 ust. 1 ustawy
o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych),
orzeczenie o "całkowitej niezdolności do pracy" (ustalone na podstawie art. 12 ust.
2 ustawy emerytalno-rentowej) traktowane jest na równi z "orzeczeniem o
umiarkowanym stopniu niepełnosprawności" (art. 4 ust. 2 ustawy o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych), zaś
orzeczenie o "częściowej niezdolności do pracy" (ustalone na podstawie art. 12 ust.
3 ustawy emerytalno-rentowej) oraz o "celowości przekwalifikowania" (ustalone na
podstawie art. 119 ust. 2 i ust. 3 tej ustawy) traktowane jest na równi z
"orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności" (art. 4 ust. 3 ustawy o
rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych). Z
żadnego przepisu nie wynika natomiast sytuacja odwrotna, to znaczy, aby
orzeczenie zaliczające do danego stopnia niepełnosprawności było równoznaczne
z orzeczeniem lekarza orzecznika organu rentowego o niezdolności do pracy i jej
stopniu bądź o niezdolności do samodzielnej egzystencji. Dzieje się tak dlatego, że
stosownie do art. 4 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
6
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych stała lub długotrwała opieka i pomoc innych
osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji jest wymagana w celu
pełnienia przez daną osobę ról społecznych, natomiast stosownie do art. 13 ust. 5
ustawy o e. i r. Z FUS stała lub długotrwała opieka i pomoc innych osób jest
konieczna w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych (...). Orzekanie w
sprawie ustalenia stopnia "niezdolności do pracy" i ustalenia "niezdolności do
samodzielnej egzystencji" oraz w sprawie ustalenia stopnia "niepełnosprawności"
należy do innych organów i stanowić ma konieczną przesłankę prawną dla
ustalenia prawa do korzystania z różnego rodzaju świadczeń lub uprawnień (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2003 roku, II UK 386/02, OSNP
2004/12 poz. 213 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2004 roku, II
UK 222/03, OSNP 2004/19 poz. 340).
Sąd Apelacyjny stwierdził, że analizując podane przez M. G. okresy stażu
należy podzielić stanowisko skarżącego, że ostatnim okresem ubezpieczenia
wnioskodawczyni nie było ubezpieczenie pracownicze, bowiem było to
ubezpieczenie jako domownika na gospodarstwie rolnym syna w Kasie Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego w okresie od dnia 13 stycznia 2000 roku do dnia 31
marca 2001 roku. Od dnia 1 kwietnia 2001 roku do dnia 14 kwietnia 2002 roku M.
G. była osobą bezrobotną bez prawa do zasiłku, a zatem składka ubezpieczeniowa
nie była również opłacana tak, jak w przypadku zasiłku z tytułu zaliczenia do
umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Konkludując Sąd II instancji
stwierdził, że M. G. nie legitymuje się wymaganym trzydziestoletnim stażem.
Skargę kasacyjna od tego wyroku wywiodła wnioskodawczyni wnosząc o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania sądowi II instancji. Jako podstawę skargi kasacyjnej wskazała
naruszenie art. 29 ustawy o e. i r. z FUS poprzez przyjęcie przez Sąd Apelacyjny w
B. ścisłej wykładni wskazanego przepisu i stwierdzenie, że osobie, która w dacie
złożenia wniosku pobiera zasiłek z pomocy społecznej z tytułu orzeczenia
niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym, pomimo spełnienia pozostałych
warunków (osiągnięcia wymaganego wieku i 30-letniego okresu składkowego i
nieskładkowego) nie przysługuje prawo do przejścia na wcześniejszą emeryturę.
7
Sad Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach skargi kasacyjnej (jej podstaw) i jest związany ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli skarga, jak w
rozpoznawanej sprawie, nie zawiera zarzutu naruszenia przepisów postępowania.
Przepis art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o e. i r. z FUS
określając korzystniejsze od ogólnych warunki uzyskania prawa do emerytury,
wskazał krąg osób uprawnionych do wcześniejszej emerytury. Zgodnie z ust. 2 tego
przepisu wcześniejsza emerytura przysługuje ubezpieczonym, którzy ostatnio,
przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli pracownikami względnie w okresie
ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym pozostawali w stosunku pracy co najmniej przez 6
miesięcy. Jeżeli ostatni z wymienionych warunków nie został spełniony ustawa
wyjątkowo przewiduje prawo do wcześniejszej emerytury także dla osób, które w
dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnione do renty z tytułu niezdolności
do pracy. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 8 lutego 2006 r. (III UZP 3/05,
OSNP 2007/5-6/84) wprost stwierdził, że uwzględniając reguły wykładni
gramatycznej, logicznej, funkcjonalnej i systemowej, należy przyjąć, że warunkiem
równoważącym pozostawanie w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy w
ostatnich 24 miesiącach podlegania ubezpieczeniu przed zgłoszeniem wniosku jest
pobieranie renty z tytułu ubezpieczenia pracowniczego.
W rozpoznawanej sprawie sądy orzekające ustaliły, a skarżąca tych ustaleń
nie podważa, że wnioskodawczyni spełniła warunki do przyznania jej prawa do
wcześniejszej emerytury w postaci wymaganego stażu pracowniczego oraz wieku.
Sporna natomiast pozostawała kwestia, czy przed złożeniem wniosku o przyznanie
prawa do emerytury wnioskodawczyni posiadała status pracownika, ewentualnie,
czy spełniała warunki do przyznania renty, tj. warunki określone w art. 29 ust. 2
ustawy. Skarżąca podnosiła, że na podstawie orzeczenia Powiatowego Zespołu do
Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w S. z dnia 28 stycznia 2004 roku została
ona uznana za niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym na stałe, co jej zdaniem
„nie wyklucza, że (...) może być uznana za osobę całkowicie niezdolną do pracy”.
8
W skardze kasacyjnej podkreśliła również, że wprawdzie „brak w ustawodawstwie
konkretnego przepisu zaliczającego automatycznie, że orzeczenie do danego
stopnia niepełnosprawności jest równoznaczne z orzeczeniem lekarza orzecznika
organu rentowego o niezdolności do pracy i jej stopniu bądź o niezdolności do
samodzielnej egzystencji, nie wyklucza możliwości, przy zastosowaniu zasad
wykładni obowiązujących w systemie prawa, takiego rozstrzygnięcia w
okolicznościach danej sprawy.” Twierdzenie to nie jest trafne.
Przede wszystkim należy zauważyć, że przepis art. 29 ustawy o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych określający przesłanki nabycia
tzw. wcześniejszej emerytury jako wprowadzający szczególną regulację w stosunku
do ogólnych zasad nabywania prawa do emerytury, powinien być interpretowany
ściśle. Powołany przepis stanowi , że wcześniejsza emerytura przysługuje osobom
„które w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnione do renty z tytułu
niezdolności do pracy”.
Zgodnie z art. 57 ust. 1 ustawy o e. i r. z FUS renta z tytułu niezdolności do
pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki jest
niezdolny do pracy, ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy, a niezdolność
do pracy powstała we wskazanych w ustawie okresach. Definicję „niezdolności do
pracy” zawiera art. 12 ust. 1 tej ustawy, zgodnie z którym niezdolną do pracy w
rozumieniu ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do
pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje
odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Art. 14 ustawy stanowi
natomiast , że oceny niezdolności do pracy, jej stopnia oraz ustalenia innych
wskazanych w ustawie okoliczności (m. in. data powstania niezdolności do pracy,
trwałość lub przewidywany okres niezdolności do pracy) dokonuje w formie
orzeczenia lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Orzeczenie
lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub co do którego nie
zgłoszono zarzutu wadliwości, albo orzeczenie komisji lekarskiej, stanowi podstawę
do wydania decyzji w sprawie świadczeń przewidzianych w ustawie (ust. 3).
Zgodnie z art. 100 prawo doświadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem
spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa.
9
W postanowieniu z dnia 16 grudnia 2005 r. (II UK 77/05, OSNP 2006/23-
24/372) Sąd Najwyższy dokonał trafnej analizy przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia
1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych (będącej podstawą orzeczenia Powiatowego Zespołu do Spraw
Orzekania o Niepełnosprawności w S. z dnia 28 stycznia 2004 roku), którą Sąd w
składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni podziela. Warto podkreślić, że
jakkolwiek w art. 5 ustawy ustawodawca przesądził o tym, że orzeczenie lekarza
orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o „całkowitej niezdolności do pracy"
(ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – jednolity tekst:
Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zmianami) i o „niezdolności do samodzielnej
egzystencji" (ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 tej ustawy) traktowane jest na
równi z „orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności" (art. 4 ust. 1 ustawy
o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych),
orzeczenie o „całkowitej niezdolności do pracy" (ustalone na podstawie art. 12 ust.
2 ustawy emerytalno-rentowej) traktowane jest na równi z „orzeczeniem o
umiarkowanym stopniu niepełnosprawności" (art. 4 ust. 2 ustawy o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych), zaś
orzeczenie o „częściowej niezdolności do pracy" (ustalone na podstawie art. 12 ust.
3 ustawy emerytalno-rentowej) oraz o „celowości przekwalifikowania" (ustalone na
podstawie art. 119 ust. 2 i ust. 3 tej ustawy) traktowane jest na równi z
„orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności" (art. 4 ust. 3 ustawy o
rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych), to
z żadnego przepisu nie wynika sytuacja odwrotna. Innymi słowy, jak zresztą
przyznaje to skarżąca w skardze kasacyjnej, brak jest regulacji przewidującej, aby
orzeczenie zaliczające do danego stopnia niepełnosprawności było równoznaczne
z orzeczeniem lekarza orzecznika organu rentowego o niezdolności do pracy i jej
stopniu bądź o niezdolności do samodzielnej egzystencji. Już sam brak takiej
regulacji prawnej w połączeniu z zasadą ścisłego interpretowania art. 29 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS jako przepisu wprowadzającego wcześniejszą
emeryturę jako wyjątek od zasady konieczności osiągnięcia określonego wieku
10
emerytalnego powoduje, że skarga kasacyjna zarzucając zaskarżonemu wyrokowi
„ścisłą wykładnię” przedmiotowego przepisu jest nietrafna.
Należy podkreślić, że niedopuszczalność ewentualnej wykładni
rozszerzającej wynika z charakteru ubezpieczenia emerytalnego i rentowego jako
rodzaju ubezpieczeń społecznych. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych ma na celu
zagwarantowanie adresatom tej ustawy – osobom niepełnosprawnym – szeregu
świadczeń wspierających i pomagających w uzyskaniu zatrudnienia, podjęciu
działalności gospodarczej lub rolniczej itp. Dlatego też ustawa ta reguluje takie
kwestie jak rehabilitacja i szkolenie osób niepełnosprawnych, szczególne obowiązki
i uprawnienia pracodawców w związku z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych,
zadania i organizację służb działających na rzecz osób niepełnosprawnych czy też
funkcjonowanie Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Należąc wprawdzie do systemu zabezpieczenia społecznego nie realizuje jednak
zadań ubezpieczenia społecznego a pełni raczej tzw. funkcję wspierającą.
Uznanie osoby za niezdolną do pracy w inny sposób niż przewiduje to art. 14
ustawy o emeryturach i rentach z FUS, nawet w odniesieniu do osoby, której
niepełnosprawność została stwierdzona właściwym orzeczeniem Powiatowego
Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności, jest niedopuszczalne. Tym
samym w okolicznościach faktycznych rozpoznawanej sprawy należy stwierdzić, że
skarżąca nie spełniła przesłanki z art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS
posiadania statusu osoby uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Co się tyczy warunku posiadania statusu pracownika, to w wyroku z dnia 13
stycznia 2006 r. , I UK 145/05 (OSNP 2006, nr 23-24, poz. 367) Sąd Najwyższy
stwierdził, że prawo do emerytury na podstawie art. 29 ustawy może nabyć także
ubezpieczony, który w chwili osiągnięcia wieku emerytalnego nie pozostawał w
pracowniczym ubezpieczeniu. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą
sprawę nie podziela tego poglądu i przychyla się do stanowiska wyrażone w wyroku
tego Sądu z 27 marca 2007 r. ,II UK 167/06, w którym podkreślono, że przepis art.
29 , jako wprowadzający szczególna regulację, powinien być interpretowany ściśle.
Przepis ten wyłącza z zakresu pojęcia „ubezpieczonych będących pracownikami”
osoby, które co prawda posiadały wymagany staż ubezpieczeniowy oraz osiągnęły
11
wymagany wiek, ale dla których ostatnim ubezpieczeniem nie było ubezpieczenie
pracownicze. Sąd Najwyższy, podobnie jak Trybunał Konstytucyjny (por. wyrok z
12 września 2000 r., K1/00, OTK 2000 nr 6, poz. 185), jest zdania, że ograniczenie
uprawnień do wcześniejszej emerytury tylko do pracowników nie narusza
konstytucyjnej zasady równości wobec prawa. Zawężenie w porównaniu z regulacją
dotychczasową kręgu podmiotowego uprawnionych do wcześniejszego
przechodzenia na emeryturę nie narusza także zasad równości i sprawiedliwości
społecznej. Ograniczenie to wynika z założeń i celów reformy systemu świadczeń
społecznych.
Z przytoczonych motywów, skoro skarga kasacyjna nie zawiera
usprawiedliwionych podstaw należało orzec o jej oddaleniu (art. 39814
k.p.c.).
/tp/
12