I UK 381/07
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:07-11-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt I UK 381/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 czerwca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z odwołania H. B.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 czerwca 2008 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 9 maja 2007 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 6 października 2005 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K. zmienił decyzję pozwanego Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w K. z dnia 15 września 2005 r. i przyznał ubezpieczonemu
H. B. prawo do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Uzasadniając
wyrok Sąd Okręgowy stwierdził, że istnieją podstawy do uwzględnienia do prawa
do emerytury spornego okresu – od 15 października 1965 r. do 16 listopada 1974
r., bez którego ubezpieczony nie legitymuje się wymaganym okresem pracy w
warunkach szczególnych wskazanym w § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U.
Nr 8, poz. 43 ze zm.) w związku z art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.). Ubezpieczony bowiem w tym okresie wykonywał
pracę w Zakładzie Doskonalenia Zawodowego w K., a do zakresu jego obowiązków
należała praca na czterech szlifierkach, wykonywana w pełnym wymiarze czasu
pracy, a nawet w godzinach nadliczbowych. Zakład Doskonalenia Zawodowego nie
podlegał wprawdzie Ministerstwu Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego, ale jako
producent maszyn musiał przestrzegać przepisów bhp. Dalej Sąd wywiódł, że:
(dosłowny cytat) „Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983
r. w Dziale XI, poz. 17 szlifowanie i ostrzenie wyrobów zaliczone zostało do I
kategorii zatrudnienia, zgodnie z zakładowym układem zbiorowym pracy z dnia 29
czerwca 1957 r. zawartym pomiędzy Związkiem Zakładów Doskonalenia
Zawodowego z siedzibą w Warszawie reprezentującego Wojewódzkie Zakłady
Doskonalenia Zawodowego – a Zarządem Głównym Związku Zawodowego
Pracowników Gospodarki Komunalnej i Terenowej w Polsce z siedzibą w
Warszawie i z tego tytułu wypłacał pracownikom wynagrodzenie za pracę w
warunkach szkodliwych”.
W wyniku apelacji pozwanego Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych zmienił powyższy wyrok i oddalił odwołanie ubezpieczonego.
W pisemnych motywach rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny stwierdził, że
sporny okres pracy ubezpieczonego w Zakładzie Doskonalenia Zawodowego w K.
3
nie może zostać zaliczony do pracy w warunkach szczególnych. Wynika to stąd, iż
art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS odsyła do przepisów
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, dotyczących wieku emerytalnego, rodzajów prac,
stanowisk i warunków wymienionych w wykazach, będących załącznikami do
rozporządzenia. Prace polegające na szlifowaniu lub ostrzeniu wyrobów i narzędzi
metalowych oraz polerowaniu mechanicznym wymienione są w Dziale III pod
pozycją 17 Wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. Jak wynika z tego Wykazu, aby praca ta mogła być uznana za
wykonywaną w warunkach szczególnych, musi być wykonywana w hutnictwie i
przemyśle metalowym, co nie miało miejsca w niniejszej sprawie. Sąd podkreślił
także, iż ubezpieczony zatrudniony był w Zakładzie Doskonalenia Zawodowego
jako instruktor zawodu, a więc wykonywał pracę nie na tyle uciążliwą, aby uznać ją
za świadczoną w warunkach szczególnych. Dodał, że przepisy rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia
(Dz.U. Nr 13, poz. 86 ze zm.) kwalifikowały daną pracę jako pracę w warunkach
szczególnych w identyczny sposób. Natomiast przepisy układu zbiorowego pracy
nie mogą stanowić podstawy do podzielenia stanowiska apelującego, gdyż mają
charakter wewnętrzny i nie definiują pracy w warunkach szczególnych, lecz
wskazują, za jakie prace przysługuje dodatek za pracę w warunkach szkodliwych
dla zdrowia i niebezpiecznych.
W podstawach kasacyjnych skargi wniesionej przez ubezpieczonego
podniesiono zarzut naruszenia prawa materialnego - art. 32 ust. 1 i 2 w związku z
art. 27 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez błędne przyjęcie, że praca
ubezpieczonego na stanowisku szlifierza w zakładach pracy niepodlegających
Ministrowi Górnictwa i Hutnictwa, lecz będących częścią szeroko pojętego
przemysłu metalowego, nie pozwala na przyznanie mu prawa do emerytury z tytułu
pracy w warunkach szczególnych, przepisu § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez przyjęcie, że
ubezpieczony nie wykazał istnienia wymaganego okresu pracy w warunkach
4
szczególnych – wbrew zebranemu materiałowi dowodowemu, z którego wynika, że
w spornym okresie pracował w pełnym wymiarze czasu pracy, a nawet w
nadgodzinach, przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w
sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia (Dz.U. Nr 13, poz. 86 ze zm.) oraz
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze polegające na nieuznaniu za pracę w warunkach
szczególnych pracy na stanowisku szlifierza w Przedsiębiorstwie Polonijno –
Zagranicznym A. w K., świadczonej w pełnym wymiarze czasu pracy. Skarżący
zarzucił także naruszenie prawa procesowego – art. 233 k.p.c. poprzez
nieuwzględnienie dowodu ze świadectwa pracy Zakładu Doskonalenia
Zawodowego w K. z dnia 15 października 2002 r., z którego wynika, że
ubezpieczony pracował na stanowisku szlifierza a nie instruktora zawodu oraz tego,
że Zakład ten był częścią przemysłu metalowego, a także pominięcie dowodu z
umowy o pracę w Przedsiębiorstwie Polonijno – Zagranicznym A. w K.,
zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, z których to dokumentów wynika,
że ubezpieczony pracował na stanowisku szlifierza a nie instruktora zawodu.
Uzasadniając wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący
wskazał na istnienie istotnych zagadnień prawnych sprowadzających się do
odpowiedzi na pytanie, czy uznanie pracy za pracę wykonywaną w warunkach
szczególnych uzależnione jest od tego, czy świadczona była ona w resortach
wskazanych w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz czy
przepisy dotychczasowe w rozumieniu art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach
z FUS to także, w oparciu o § 19 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r., przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie
pierwszej kategorii zatrudnienia - w tym przepis § 9 – odsyłający do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1956 r. w sprawie zaliczania
pracowników do kategorii zatrudnienia (Dz.U. z 1956 r. Nr 39, poz. 176 ze zm.),
które obowiązywało w spornym okresie (1965 – 1974).
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona, aczkolwiek nie wszystkie jej zarzuty są
trafne. Przede wszystkim w odniesieniu do zarzutu naruszenia prawa procesowego
– art. 233 k.p.c. wskazać należy, że naruszenie to nie mieści się we wskazanych w
przepisie art. 3983
§ 1 k.p.c. podstawach kasacyjnych. Zgodnie bowiem z § 3 tego
przepisu podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia
faktów lub oceny dowodów (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z
dnia 23 września 2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006r. nr 4, poz. 76). Art. 3983
§ 3
k.p.c. wprawdzie nie wskazuje expressis verbis konkretnych przepisów, których
naruszenie, w związku z ustalaniem faktów i przeprowadzaniem oceny dowodów,
nie może być przedmiotem zarzutów wypełniających drugą podstawę kasacyjną,
nie ulega jednak wątpliwości, że obejmuje on art. 233 k.p.c. Wszakże ten właśnie
przepis określa kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów ( por. wyrok SN z
dnia 26 kwietnia 2006 r. V CSK 11/06 LEX nr 230204). Ustrojową funkcją Sądu
Najwyższego jest sprawowanie nadzoru judykacyjnego, w tym zapewnianie
jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych. Z tego punktu widzenia każdy
zarzut skargi kasacyjnej, który ma na celu polemikę z ustaleniami faktycznymi sądu
drugiej instancji, chociażby pod pozorem błędnej wykładni lub niewłaściwego
zastosowania określonych przepisów prawa materialnego, z uwagi na jego
sprzeczność z art. 3983
§ 3 k.p.c. jest a limine niedopuszczalny, a jeżeli skarga
oparta jest tylko na takich zarzutach, podlega odrzuceniu (por. wyrok SN z dnia 4
stycznia 2007 r. V CSK 364/06 LEX nr 238975).
Zarzut naruszenia przepisu § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez przyjęcie, że ubezpieczony nie
wykazał istnienia wymaganego okresu pracy w warunkach szczególnych – wbrew
zebranemu materiałowi dowodowemu, z którego wynika, że w spornym okresie
pracował w pełnym wymiarze czasu pracy, a nawet w nadgodzinach, w
rzeczywistości również sprowadza się do niedopuszczalnego kwestionowania
oceny dowodów przeprowadzonej przez Sąd Apelacyjny.
6
Natomiast usprawiedliwiony jest zarzut naruszenia przepisu art. 32 ust. 1 i 2
ustawy o emeryturach i rentach z FUS (wyłączając przepis art. 27 tej ustawy, który
nie ma zastosowania w niniejszej sprawie, gdyż nie dotyczy emerytury z tytułu
pracy w warunkach szczególnych) poprzez błędne przyjęcie, że praca na
stanowisku szlifierza w zakładach pracy niepodlegających Ministrowi Górnictwa i
Hutnictwa, lecz będących częścią szeroko pojętego przemysłu metalowego, nie
pozwala na przyznanie prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach
szczególnych. Istotnie, Sąd Apelacyjny przyjął, że umieszczenie pracy polegającej
na szlifowaniu lub ostrzeniu wyrobów i narzędzi metalowych oraz polerowaniu
mechanicznym w Dziale III pod pozycją 17 Wykazu A, stanowiącego załącznik do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. oznacza wymóg, by praca ta
wykonywana była w hutnictwie i przemyśle metalowym. Ponieważ Sąd Apelacyjny
nie wyraził tego wprost, pytaniem pozostaje to, czy niezakwalifikowanie spornego
okresu do pracy w warunkach szczególnych było wynikiem przyjęcia stanowiska, że
praca ta nie była świadczona przez ubezpieczonego w resorcie podległym
ministrowi zajmującemu się hutnictwem i przemysłem metalowym, czy też Sąd
uznał, że nie ma podstaw do zakwalifikowania jej do branży przemysłu
metalowego. Pierwszy z tych poglądów, uzależniający uznanie pracy za pracę
wykonywaną w warunkach szczególnych od tego, czy była świadczona w zakładzie
pracy podległym ministrowi zawiadującemu gałęzią przemysłu, wynikającą z
Wykazu, byłby całkowicie nieuprawniony. Kwestia ta, niejako przy okazji,
wyjaśniona została przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 14 czerwca 2004
r., P 17/03 (OTK-A 2004 nr 6, poz. 57 i Dz.U. Nr 144, poz. 1530), dotyczącym
prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach pracowników, którzy
tę pracę wykonywali u prywatnych pracodawców - a więc siłą rzeczy
niepodlegających "ministrom, kierownikom urzędów centralnych i centralnym
związkom spółdzielczym". Art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z FUS stanowi, że ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia
1949 r., zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 (ust. 1). Dla
celów ustalenia uprawnień, o których mowa w tym przepisie, za pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych
7
przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu
uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na
bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy
stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych (ust. 2). Przepis ten,
w zakresie, w jakim posługiwał się określeniem "w podmiotach, w których
obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych",
został na mocy powyższego wyroku Trybunału Konstytucyjnego pozbawiony mocy
prawnej. Artykuł 32 ust. 4 pozostał bez zmian i stanowi, że "wiek emerytalny, o
którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie
których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala
się na podstawie przepisów dotychczasowych". W przywołanym wyżej wyroku
Trybunał Konstytucyjny przychylił się do wykładni pojęcia "przepisy
dotychczasowe", jakiej dokonał Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów
z dnia 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01 (OSNAPiUS 2002 nr 10, poz. 243),
stwierdzając, że zawarte w art. 32 ust. 4 ustawy odesłanie do przepisów
dotychczasowych, sankcjonujących obowiązywanie rozporządzenia, można
odnosić tylko do tych przepisów rozporządzenia, które regulują materię określoną w
przepisie ustawy, a więc wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk, oraz warunki,
na jakich osobom wykonującym te prace przysługuje prawo do emerytury.
Zachowały zatem moc przepisy § 4-8a określające wiek emerytalny i okres
wykonywania pracy w szczególnych warunkach pracowników wykonujących prace
wyszczególnione w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia, przepisy
§ 9-15 określające wiek emerytalny i warunki przechodzenia na emeryturę osób
zatrudnionych w szczególnym charakterze, a ponadto przepis § 3 określający
ogólny wymagany okres zatrudnienia oraz przepis § 2 ust. 1 stanowiący, że
okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w
rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy
obowiązującym na danym stanowisku pracy. Przepisy § 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia
zobowiązujące ministrów, kierowników urzędów centralnych i centralne związki
spółdzielcze do ustalenia wykazów stanowisk pracy w podległych im zakładach nie
dotyczą materii regulowanej art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach. Nie
8
określają one bowiem ani wieku emerytalnego, ani rodzajów i stanowisk pracy, ani
warunków przechodzenia na emeryturę. Przepisy te nie wkraczają w sferę praw
podmiotowych pracownika, lecz stanowią dyrektywę dla organów zwierzchnich lub
nadzorujących zakłady pracy do prowadzenia wykazów stanowisk pracy
wymienionych w załączniku do rozporządzenia. Nie należą więc one do tych
przepisów dotychczasowych, które z mocy art. 32 ust. 4 mają zastosowanie do
pracowników, o których mowa w art. 32 ust. 2. W systemie regulowanym ustawą o
emeryturach i rentach przepisy § 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia nie istnieją, zatem nie
mogą być w żaden sposób przydatne do interpretacji użytego w art. 32 ust. 2
ustawy określenia pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach. W
związku z tym nie ma potrzeby odnoszenia się do anachronicznego w obecnym
stanie prawnym określenia "zakładów pracy podległych ministrom, kierownikom
urzędów centralnych i centralnym związkom spółdzielczym". Powyższe wywody i
ostateczne ich stanowisko, prowadzące do objęcia przepisem art. 32 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS pracowników wykonujących pracę u prywatnych
pracodawców wskazuje na to, iż podległość resortowa zakładu pracy, w którym
praca była wykonywana, nie ma znaczenia dla oceny, czy można ją uznać za pracę
w warunkach szczególnych.
Natomiast jeśli chodzi o kwestię przyporządkowania określonej pracy, a co
za tym idzie pracodawcy, do określonej w Wykazie branży przemysłowej, to można
wyrazić pogląd, że tylko wtedy ma ona istotne znaczenie dla jej kwalifikacji jako
pracy w warunkach szczególnych, jeśli jej uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia
wynika właśnie ze jej branżowej specyfiki. W niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny nie
poczynił żadnych ustaleń, które, po pierwsze, dawałyby podstawę do twierdzenia,
że praca ubezpieczonego nie była wykonywana w przemyśle metalowym i, po
drugie, nie rozważył, jakie to miałoby znaczenie dla jej kwalifikacji. Tym samym
dokonał subsumpcji normy prawnej (a contrario) w stosunku do nieustalonego
stanu faktycznego, co uzasadnia postawiony zarzut naruszenia prawa materialnego
i w konsekwencji prowadzi do konieczności uchylenia zaskarżonego wyroku. Przy
ponownym rozpoznaniu sprawy pomocnym może być przyjmowany powszechnie
podział branżowy przemysłu, w myśl którego do przemysłu metalowego,
stanowiącego gałąź przemysłu elektromaszynowego, zalicza się przykładowo
9
zakłady produkcji narzędzi i wyrobów metalowych, lodówek, maszyn do szycia
(http://pl/wikipedia.org). Należy również mieć na uwadze to, na co zwrócił uwagę
Sąd Apelacyjny, a mianowicie, na stanowisko, na jakim zatrudniony był
ubezpieczony w spornym okresie. Z dołączonych oryginałów dokumentów:
zaświadczenia Zakładu Doskonalenia Zawodowego z dnia 15 lipca 1967 r. wynika,
że ubezpieczony pracował od dnia 15 października 1965 r. i nadal na stanowisku
szlifierza, natomiast świadectwo pracy wystawione przez ten Zakład w dniu 16
listopada 1974 r. wskazuje, że ostatnio pracował na stanowisku instruktora. W
aktach rentowych (k –311) znajduje się również pismo tego Zakładu, z którego
wynika, że ubezpieczony od 1 stycznia 1971 r. został awansowany na stanowisko
instruktora zawodu. Trudno bowiem uznać, że praca na stanowisku instruktora
zawodu była pracą szlifierza i ostrzarza wyrobów i narzędzi metalowych
wykonywaną stale i w pełnym wymiarze godzin obowiązującym w danym zawodzie.
Zatem w świetle twierdzeń ubezpieczonego, zawartych w skardze kasacyjnej,
dotyczących tego, że w spornym okresie wykonywał wyłącznie pracę szlifierza,
koniecznym jest poczynienie ustaleń faktycznych co do tej kwestii.
Uzasadnione są także zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące oceny - w świetle
przepisu § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze - okresu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Polonijno –
Zagranicznym ALPHA od 3 lutego 1986 r. do 9 kwietnia 1993 r. (z wyłączeniem
podnoszonego zarzutu naruszenia przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia, które już w tym
czasie nie obowiązywało), głównie z tego powodu, że Sąd Apelacyjny w ogóle nie
wypowiedział się co do tego kwestii. Jeśli zatem okres ten będzie miał znaczenie
dla nabycia uprawnień do spornej emerytury, w takim znaczeniu, że uznanie go za
pracę w warunkach szczególnych mogłoby spowodować, że ubezpieczony
legitymowałby się wymaganym dla uprawnień emerytalnych okresem tej pracy,
obowiązkiem Sądu będzie ocena tego okresu pod kątem możliwości zaliczenia go
do pracy w warunkach szczególnych.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł
jak w sentencji wyroku.
10
/tp/
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 czerwca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z odwołania H. B.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 czerwca 2008 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 9 maja 2007 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 6 października 2005 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K. zmienił decyzję pozwanego Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w K. z dnia 15 września 2005 r. i przyznał ubezpieczonemu
H. B. prawo do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Uzasadniając
wyrok Sąd Okręgowy stwierdził, że istnieją podstawy do uwzględnienia do prawa
do emerytury spornego okresu – od 15 października 1965 r. do 16 listopada 1974
r., bez którego ubezpieczony nie legitymuje się wymaganym okresem pracy w
warunkach szczególnych wskazanym w § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U.
Nr 8, poz. 43 ze zm.) w związku z art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.). Ubezpieczony bowiem w tym okresie wykonywał
pracę w Zakładzie Doskonalenia Zawodowego w K., a do zakresu jego obowiązków
należała praca na czterech szlifierkach, wykonywana w pełnym wymiarze czasu
pracy, a nawet w godzinach nadliczbowych. Zakład Doskonalenia Zawodowego nie
podlegał wprawdzie Ministerstwu Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego, ale jako
producent maszyn musiał przestrzegać przepisów bhp. Dalej Sąd wywiódł, że:
(dosłowny cytat) „Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983
r. w Dziale XI, poz. 17 szlifowanie i ostrzenie wyrobów zaliczone zostało do I
kategorii zatrudnienia, zgodnie z zakładowym układem zbiorowym pracy z dnia 29
czerwca 1957 r. zawartym pomiędzy Związkiem Zakładów Doskonalenia
Zawodowego z siedzibą w Warszawie reprezentującego Wojewódzkie Zakłady
Doskonalenia Zawodowego – a Zarządem Głównym Związku Zawodowego
Pracowników Gospodarki Komunalnej i Terenowej w Polsce z siedzibą w
Warszawie i z tego tytułu wypłacał pracownikom wynagrodzenie za pracę w
warunkach szkodliwych”.
W wyniku apelacji pozwanego Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych zmienił powyższy wyrok i oddalił odwołanie ubezpieczonego.
W pisemnych motywach rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny stwierdził, że
sporny okres pracy ubezpieczonego w Zakładzie Doskonalenia Zawodowego w K.
3
nie może zostać zaliczony do pracy w warunkach szczególnych. Wynika to stąd, iż
art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS odsyła do przepisów
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, dotyczących wieku emerytalnego, rodzajów prac,
stanowisk i warunków wymienionych w wykazach, będących załącznikami do
rozporządzenia. Prace polegające na szlifowaniu lub ostrzeniu wyrobów i narzędzi
metalowych oraz polerowaniu mechanicznym wymienione są w Dziale III pod
pozycją 17 Wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. Jak wynika z tego Wykazu, aby praca ta mogła być uznana za
wykonywaną w warunkach szczególnych, musi być wykonywana w hutnictwie i
przemyśle metalowym, co nie miało miejsca w niniejszej sprawie. Sąd podkreślił
także, iż ubezpieczony zatrudniony był w Zakładzie Doskonalenia Zawodowego
jako instruktor zawodu, a więc wykonywał pracę nie na tyle uciążliwą, aby uznać ją
za świadczoną w warunkach szczególnych. Dodał, że przepisy rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia
(Dz.U. Nr 13, poz. 86 ze zm.) kwalifikowały daną pracę jako pracę w warunkach
szczególnych w identyczny sposób. Natomiast przepisy układu zbiorowego pracy
nie mogą stanowić podstawy do podzielenia stanowiska apelującego, gdyż mają
charakter wewnętrzny i nie definiują pracy w warunkach szczególnych, lecz
wskazują, za jakie prace przysługuje dodatek za pracę w warunkach szkodliwych
dla zdrowia i niebezpiecznych.
W podstawach kasacyjnych skargi wniesionej przez ubezpieczonego
podniesiono zarzut naruszenia prawa materialnego - art. 32 ust. 1 i 2 w związku z
art. 27 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez błędne przyjęcie, że praca
ubezpieczonego na stanowisku szlifierza w zakładach pracy niepodlegających
Ministrowi Górnictwa i Hutnictwa, lecz będących częścią szeroko pojętego
przemysłu metalowego, nie pozwala na przyznanie mu prawa do emerytury z tytułu
pracy w warunkach szczególnych, przepisu § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez przyjęcie, że
ubezpieczony nie wykazał istnienia wymaganego okresu pracy w warunkach
4
szczególnych – wbrew zebranemu materiałowi dowodowemu, z którego wynika, że
w spornym okresie pracował w pełnym wymiarze czasu pracy, a nawet w
nadgodzinach, przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w
sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia (Dz.U. Nr 13, poz. 86 ze zm.) oraz
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze polegające na nieuznaniu za pracę w warunkach
szczególnych pracy na stanowisku szlifierza w Przedsiębiorstwie Polonijno –
Zagranicznym A. w K., świadczonej w pełnym wymiarze czasu pracy. Skarżący
zarzucił także naruszenie prawa procesowego – art. 233 k.p.c. poprzez
nieuwzględnienie dowodu ze świadectwa pracy Zakładu Doskonalenia
Zawodowego w K. z dnia 15 października 2002 r., z którego wynika, że
ubezpieczony pracował na stanowisku szlifierza a nie instruktora zawodu oraz tego,
że Zakład ten był częścią przemysłu metalowego, a także pominięcie dowodu z
umowy o pracę w Przedsiębiorstwie Polonijno – Zagranicznym A. w K.,
zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, z których to dokumentów wynika,
że ubezpieczony pracował na stanowisku szlifierza a nie instruktora zawodu.
Uzasadniając wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący
wskazał na istnienie istotnych zagadnień prawnych sprowadzających się do
odpowiedzi na pytanie, czy uznanie pracy za pracę wykonywaną w warunkach
szczególnych uzależnione jest od tego, czy świadczona była ona w resortach
wskazanych w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz czy
przepisy dotychczasowe w rozumieniu art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach
z FUS to także, w oparciu o § 19 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r., przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie
pierwszej kategorii zatrudnienia - w tym przepis § 9 – odsyłający do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1956 r. w sprawie zaliczania
pracowników do kategorii zatrudnienia (Dz.U. z 1956 r. Nr 39, poz. 176 ze zm.),
które obowiązywało w spornym okresie (1965 – 1974).
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona, aczkolwiek nie wszystkie jej zarzuty są
trafne. Przede wszystkim w odniesieniu do zarzutu naruszenia prawa procesowego
– art. 233 k.p.c. wskazać należy, że naruszenie to nie mieści się we wskazanych w
przepisie art. 3983
§ 1 k.p.c. podstawach kasacyjnych. Zgodnie bowiem z § 3 tego
przepisu podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia
faktów lub oceny dowodów (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z
dnia 23 września 2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006r. nr 4, poz. 76). Art. 3983
§ 3
k.p.c. wprawdzie nie wskazuje expressis verbis konkretnych przepisów, których
naruszenie, w związku z ustalaniem faktów i przeprowadzaniem oceny dowodów,
nie może być przedmiotem zarzutów wypełniających drugą podstawę kasacyjną,
nie ulega jednak wątpliwości, że obejmuje on art. 233 k.p.c. Wszakże ten właśnie
przepis określa kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów ( por. wyrok SN z
dnia 26 kwietnia 2006 r. V CSK 11/06 LEX nr 230204). Ustrojową funkcją Sądu
Najwyższego jest sprawowanie nadzoru judykacyjnego, w tym zapewnianie
jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych. Z tego punktu widzenia każdy
zarzut skargi kasacyjnej, który ma na celu polemikę z ustaleniami faktycznymi sądu
drugiej instancji, chociażby pod pozorem błędnej wykładni lub niewłaściwego
zastosowania określonych przepisów prawa materialnego, z uwagi na jego
sprzeczność z art. 3983
§ 3 k.p.c. jest a limine niedopuszczalny, a jeżeli skarga
oparta jest tylko na takich zarzutach, podlega odrzuceniu (por. wyrok SN z dnia 4
stycznia 2007 r. V CSK 364/06 LEX nr 238975).
Zarzut naruszenia przepisu § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez przyjęcie, że ubezpieczony nie
wykazał istnienia wymaganego okresu pracy w warunkach szczególnych – wbrew
zebranemu materiałowi dowodowemu, z którego wynika, że w spornym okresie
pracował w pełnym wymiarze czasu pracy, a nawet w nadgodzinach, w
rzeczywistości również sprowadza się do niedopuszczalnego kwestionowania
oceny dowodów przeprowadzonej przez Sąd Apelacyjny.
6
Natomiast usprawiedliwiony jest zarzut naruszenia przepisu art. 32 ust. 1 i 2
ustawy o emeryturach i rentach z FUS (wyłączając przepis art. 27 tej ustawy, który
nie ma zastosowania w niniejszej sprawie, gdyż nie dotyczy emerytury z tytułu
pracy w warunkach szczególnych) poprzez błędne przyjęcie, że praca na
stanowisku szlifierza w zakładach pracy niepodlegających Ministrowi Górnictwa i
Hutnictwa, lecz będących częścią szeroko pojętego przemysłu metalowego, nie
pozwala na przyznanie prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach
szczególnych. Istotnie, Sąd Apelacyjny przyjął, że umieszczenie pracy polegającej
na szlifowaniu lub ostrzeniu wyrobów i narzędzi metalowych oraz polerowaniu
mechanicznym w Dziale III pod pozycją 17 Wykazu A, stanowiącego załącznik do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. oznacza wymóg, by praca ta
wykonywana była w hutnictwie i przemyśle metalowym. Ponieważ Sąd Apelacyjny
nie wyraził tego wprost, pytaniem pozostaje to, czy niezakwalifikowanie spornego
okresu do pracy w warunkach szczególnych było wynikiem przyjęcia stanowiska, że
praca ta nie była świadczona przez ubezpieczonego w resorcie podległym
ministrowi zajmującemu się hutnictwem i przemysłem metalowym, czy też Sąd
uznał, że nie ma podstaw do zakwalifikowania jej do branży przemysłu
metalowego. Pierwszy z tych poglądów, uzależniający uznanie pracy za pracę
wykonywaną w warunkach szczególnych od tego, czy była świadczona w zakładzie
pracy podległym ministrowi zawiadującemu gałęzią przemysłu, wynikającą z
Wykazu, byłby całkowicie nieuprawniony. Kwestia ta, niejako przy okazji,
wyjaśniona została przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 14 czerwca 2004
r., P 17/03 (OTK-A 2004 nr 6, poz. 57 i Dz.U. Nr 144, poz. 1530), dotyczącym
prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach pracowników, którzy
tę pracę wykonywali u prywatnych pracodawców - a więc siłą rzeczy
niepodlegających "ministrom, kierownikom urzędów centralnych i centralnym
związkom spółdzielczym". Art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z FUS stanowi, że ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia
1949 r., zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 (ust. 1). Dla
celów ustalenia uprawnień, o których mowa w tym przepisie, za pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych
7
przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu
uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na
bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy
stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych (ust. 2). Przepis ten,
w zakresie, w jakim posługiwał się określeniem "w podmiotach, w których
obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych",
został na mocy powyższego wyroku Trybunału Konstytucyjnego pozbawiony mocy
prawnej. Artykuł 32 ust. 4 pozostał bez zmian i stanowi, że "wiek emerytalny, o
którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie
których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala
się na podstawie przepisów dotychczasowych". W przywołanym wyżej wyroku
Trybunał Konstytucyjny przychylił się do wykładni pojęcia "przepisy
dotychczasowe", jakiej dokonał Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów
z dnia 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01 (OSNAPiUS 2002 nr 10, poz. 243),
stwierdzając, że zawarte w art. 32 ust. 4 ustawy odesłanie do przepisów
dotychczasowych, sankcjonujących obowiązywanie rozporządzenia, można
odnosić tylko do tych przepisów rozporządzenia, które regulują materię określoną w
przepisie ustawy, a więc wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk, oraz warunki,
na jakich osobom wykonującym te prace przysługuje prawo do emerytury.
Zachowały zatem moc przepisy § 4-8a określające wiek emerytalny i okres
wykonywania pracy w szczególnych warunkach pracowników wykonujących prace
wyszczególnione w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia, przepisy
§ 9-15 określające wiek emerytalny i warunki przechodzenia na emeryturę osób
zatrudnionych w szczególnym charakterze, a ponadto przepis § 3 określający
ogólny wymagany okres zatrudnienia oraz przepis § 2 ust. 1 stanowiący, że
okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w
rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy
obowiązującym na danym stanowisku pracy. Przepisy § 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia
zobowiązujące ministrów, kierowników urzędów centralnych i centralne związki
spółdzielcze do ustalenia wykazów stanowisk pracy w podległych im zakładach nie
dotyczą materii regulowanej art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach. Nie
8
określają one bowiem ani wieku emerytalnego, ani rodzajów i stanowisk pracy, ani
warunków przechodzenia na emeryturę. Przepisy te nie wkraczają w sferę praw
podmiotowych pracownika, lecz stanowią dyrektywę dla organów zwierzchnich lub
nadzorujących zakłady pracy do prowadzenia wykazów stanowisk pracy
wymienionych w załączniku do rozporządzenia. Nie należą więc one do tych
przepisów dotychczasowych, które z mocy art. 32 ust. 4 mają zastosowanie do
pracowników, o których mowa w art. 32 ust. 2. W systemie regulowanym ustawą o
emeryturach i rentach przepisy § 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia nie istnieją, zatem nie
mogą być w żaden sposób przydatne do interpretacji użytego w art. 32 ust. 2
ustawy określenia pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach. W
związku z tym nie ma potrzeby odnoszenia się do anachronicznego w obecnym
stanie prawnym określenia "zakładów pracy podległych ministrom, kierownikom
urzędów centralnych i centralnym związkom spółdzielczym". Powyższe wywody i
ostateczne ich stanowisko, prowadzące do objęcia przepisem art. 32 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS pracowników wykonujących pracę u prywatnych
pracodawców wskazuje na to, iż podległość resortowa zakładu pracy, w którym
praca była wykonywana, nie ma znaczenia dla oceny, czy można ją uznać za pracę
w warunkach szczególnych.
Natomiast jeśli chodzi o kwestię przyporządkowania określonej pracy, a co
za tym idzie pracodawcy, do określonej w Wykazie branży przemysłowej, to można
wyrazić pogląd, że tylko wtedy ma ona istotne znaczenie dla jej kwalifikacji jako
pracy w warunkach szczególnych, jeśli jej uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia
wynika właśnie ze jej branżowej specyfiki. W niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny nie
poczynił żadnych ustaleń, które, po pierwsze, dawałyby podstawę do twierdzenia,
że praca ubezpieczonego nie była wykonywana w przemyśle metalowym i, po
drugie, nie rozważył, jakie to miałoby znaczenie dla jej kwalifikacji. Tym samym
dokonał subsumpcji normy prawnej (a contrario) w stosunku do nieustalonego
stanu faktycznego, co uzasadnia postawiony zarzut naruszenia prawa materialnego
i w konsekwencji prowadzi do konieczności uchylenia zaskarżonego wyroku. Przy
ponownym rozpoznaniu sprawy pomocnym może być przyjmowany powszechnie
podział branżowy przemysłu, w myśl którego do przemysłu metalowego,
stanowiącego gałąź przemysłu elektromaszynowego, zalicza się przykładowo
9
zakłady produkcji narzędzi i wyrobów metalowych, lodówek, maszyn do szycia
(http://pl/wikipedia.org). Należy również mieć na uwadze to, na co zwrócił uwagę
Sąd Apelacyjny, a mianowicie, na stanowisko, na jakim zatrudniony był
ubezpieczony w spornym okresie. Z dołączonych oryginałów dokumentów:
zaświadczenia Zakładu Doskonalenia Zawodowego z dnia 15 lipca 1967 r. wynika,
że ubezpieczony pracował od dnia 15 października 1965 r. i nadal na stanowisku
szlifierza, natomiast świadectwo pracy wystawione przez ten Zakład w dniu 16
listopada 1974 r. wskazuje, że ostatnio pracował na stanowisku instruktora. W
aktach rentowych (k –311) znajduje się również pismo tego Zakładu, z którego
wynika, że ubezpieczony od 1 stycznia 1971 r. został awansowany na stanowisko
instruktora zawodu. Trudno bowiem uznać, że praca na stanowisku instruktora
zawodu była pracą szlifierza i ostrzarza wyrobów i narzędzi metalowych
wykonywaną stale i w pełnym wymiarze godzin obowiązującym w danym zawodzie.
Zatem w świetle twierdzeń ubezpieczonego, zawartych w skardze kasacyjnej,
dotyczących tego, że w spornym okresie wykonywał wyłącznie pracę szlifierza,
koniecznym jest poczynienie ustaleń faktycznych co do tej kwestii.
Uzasadnione są także zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące oceny - w świetle
przepisu § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze - okresu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Polonijno –
Zagranicznym ALPHA od 3 lutego 1986 r. do 9 kwietnia 1993 r. (z wyłączeniem
podnoszonego zarzutu naruszenia przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia, które już w tym
czasie nie obowiązywało), głównie z tego powodu, że Sąd Apelacyjny w ogóle nie
wypowiedział się co do tego kwestii. Jeśli zatem okres ten będzie miał znaczenie
dla nabycia uprawnień do spornej emerytury, w takim znaczeniu, że uznanie go za
pracę w warunkach szczególnych mogłoby spowodować, że ubezpieczony
legitymowałby się wymaganym dla uprawnień emerytalnych okresem tej pracy,
obowiązkiem Sądu będzie ocena tego okresu pod kątem możliwości zaliczenia go
do pracy w warunkach szczególnych.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł
jak w sentencji wyroku.
10
/tp/