Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 238/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 grudnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
Protokolant Ewa Krentzel
w sprawie z powództwa E. C. i G. W.
przeciwko Skarbowi Państwa - Ministrowi Infrastruktury
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 4 grudnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w W.
z dnia 28 listopada 2007 r., sygn. Akt [...],
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
E. C. i G. W. wniosły o zasądzenie na ich rzecz od Skarbu Państwa
reprezentowanego obecnie przez Ministra Infrastruktury kwot po 750 000 zł z
odsetkami ustawowymi tytułem odszkodowania za szkodę poniesioną na skutek
wydanej z naruszeniem prawa decyzji administracyjnej pozbawiającej ich
poprzedników prawnych prawa własności czasowej (prawa użytkowania
wieczystego) nieruchomości położonej w W. przy ul. B.[...]. Powódki sprecyzowały
powództwo wskazując, że przedmiotem jego jest odszkodowanie za budynek
mieszkalny oraz grunt i obejmuje ono także utracone korzyści.
Pozwany nie uznał powództwa.
Sąd Okręgowy w W. ustalił, że właścicielami nieruchomości położonej w W.
przy ul. B. [...] (nr hip. 3469) byli poprzednicy prawni powódek małżonkowie H. i S.
K. Nieruchomość ta objęta została przepisami dekretu z dnia 26 października 1945
r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz.U. Nr 50,
poz. 279 ze zm.). Wniosek małżonków K. o przyznanie im prawa własności
czasowej wymienionej nieruchomości decyzją Prezydium Rady Narodowej m. st.
Warszawy z dnia 14 lutego 1953 r. został załatwiony negatywnie., a decyzją z dnia
31 grudnia 1953 r. Minister Gospodarki Komunalnej utrzymał tę decyzję w mocy.
Decyzją Urzędu Dzielnicowego […] z dnia 26 lipca 1978 r. poprzednikowi
prawnemu powódek, następcy byłych właścicieli nieruchomości H. K. przyznane
zostało odszkodowanie za nieruchomość, nieobejmujące jednakże budynku
wielorodzinnego stanowiącego część składową tej nieruchomości. Prezes Urzędu
Mieszkalnictwa I Rozwoju Miast decyzją z dnia 30 lipca 2003 r. stwierdził, że obie
decyzje z 1953 r. w części dotyczącej obecnej działki nr 135 wydane została z
naruszeniem prawa, a w pozostałej części są nieważne. Minister Infrastruktury
decyzją z dnia 31 maja 2004 r. odmówił powódkom przyznania odszkodowania za
szkodę doznana na skutek wydania decyzji z naruszeniem prawa. Wobec tego, że
nieruchomość stała się własnością Skarbu Państwa, a następnie Gminy , byli jej
właściciele nie podlegali wywłaszczeniu. Ze względu na przeznaczenie
nieruchomości (pod budowę osiedla mieszkaniowego) wywłaszczenie jej byłoby
nieuchronne.
3
Sąd Okręgowy uznał, że w sprawie, z mocy art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca
2004 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
Nr 162, poz. 1692) znajduje zastosowanie art. 160 k.p.a. i stronie, która doznała
szkody na skutek wydania decyzji z naruszeniem prawa przysługuje
odszkodowanie. Wobec tego, że szkoda powstała przed dniem 17 października
1997 r., tj. dniem wejścia w życie Konstytucji (wyrok Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 23 września 2003 r., K 20/23, Dz.U. Nr 170, poz. 1660) odszkodowanie
przysługuje jedynie za poniesioną rzeczywistą szkodę. Naruszająca prawo odmowa
przyznania poprzedniczkom prawnym powódek własności czasowej nieruchomości
pozbawiła je prawa własności budynku będącego częścią składową tej
nieruchomości (art. 5 dekretu z dnia 26 października 1945 r.), co stanowi szkodę
doznaną przez powódki. Okoliczność, że nieruchomość podlegałaby
wywłaszczeniu, nie przerywa związku przyczynowego pomiędzy wydaniem
z naruszeniem prawa decyzji odmawiających przyznania własności czasowej
a szkodą polegającą na pozbawieniu własności budynku. Szkodą tą jest kwota
odszkodowania, jaką uzyskałyby powódki z tytułu wywłaszczenia.
W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy wyrokiem wstępnym z dnia 29 maja
2007 r. uznał za zasadne roszczenie o odszkodowanie za szkodę rzeczywistą
poniesioną przez powódki na skutek wydania decyzji z 1953 r. tylko w części
obejmującej odszkodowanie za utratę własności budynku dwukondygnacyjnego
frontowego o charakterze mieszkalno-usługowym.
Apelację pozwanego od tego wyroku Sąd Apelacyjny w W. oddalił wyrokiem
z dnia 28 listopada 2007 r. Sąd Apelacyjny uznał prawidłowość ustaleń dokonanych
w sprawie przez Sąd pierwszej instancji i ich ocenę prawną. W szczególności
odwołując się do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2006 r., I CSK 90/05
(OSNC 2006, nr 11, poz. 193) podzielił zapatrywanie co do tego, że
nieuchronność wywłaszczenia nieruchomości nie przerywa normalnego związku
przyczynowego pomiędzy wydaniem z naruszeniem prawa decyzji o odmowie
przyznania własności czasowej a szkodą polegającą na utracie własności budynku.
Wymieniony wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył pozwany skargą kasacyjną
wniesioną przez reprezentującą go Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa.
Podstawą skargi są: 1. naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 385
4
w zw. z art. 378 § 1, art. 368 § 1 pkt 2 i art. 318 § 1 k.p.c. przez oddalenie apelacji
od wyroku wstępnego o niedopuszczalnej treści rozstrzygnięcia i stworzenie
przez zaskarżone orzeczenie – w związku z podstawami apelacji – jedynie pozorów
przeprowadzenia kontroli instancyjnej i 2. naruszenie prawa materialnego
przez błędną wykładnię przepisów art. 361 § 1 k.c. w zw. z art. 5 ustawy z dnia
17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw
i art. 160 § 1 i 2 k.p.a. przez przyjęcie, że istnieje związek przyczynowy pomiędzy
odpowiednimi wadliwymi decyzjami administracyjnymi a szkodą w postaci utraty
prawa własności (wyburzenia) określonego budynku. Skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego w W. i
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Rozpoznając skargę kasacyjną w granicach jej podstaw (art. 39813
§ 1 k.p.c.)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Jak wynika z uzasadnienia podstawy kasacyjnej, naruszenia przepisów
postępowania skarżący upatruje tego naruszenia w połączeniu w jednym
orzeczeniu instytucji wyroku wstępnego i wyroku częściowego
oraz w nieprzesądzeniu wyrokiem wstępnym o „całości” zasady żądania.
Z przepisu art. 317 k.p.c., dopuszczającego wydanie wyroku częściowego,
wynika, że wyrok taki może być wydany co do niektórych z żądań pozwu jak i co
części jednego żądania.
Wbrew zapatrywaniu skarżącego, nie ma przeszkód do wydania wyroku
częściowego, będącego jednocześnie wyrokiem wstępnym (art. 318 § 1 k.p.c.), np.
uznającego za usprawiedliwione co do zasady jedynie jedno z żądań lub część
żądania.
Przedmiotem powództwa w sprawie, w której wniesiona została
rozpoznawana skarga kasacyjna, jest żądanie zasądzenia odszkodowania.
Na żądanie to składają się – jak można je rozumieć po jego sprecyzowaniu –
żądanie obejmujące odszkodowanie za utratę (stratę, szkodę rzeczywistą) prawa
własności budynku mieszkalnego, żądanie obejmujące odszkodowanie za utratę
(stratę, szkodę rzeczywistą) prawa własności gruntu i odszkodowanie obejmujące
korzyści utracone w związku z utratą prawa własności budynku mieszkalnego
i gruntu. Nie było przeszkód, żeby co do żądania zasądzenia każdego z tych
5
odszkodowań był wydany wyrok częściowy. Nie było też przeszkód, żeby w takim
wyroku częściowym orzeczono jedynie co do zasady żądania. W sprawie mógł
zatem być wydany wyrok częściowy rozstrzygający o żądaniu odszkodowania
za utratę (stratę, szkodę rzeczywistą) prawa własności budynku mieszkalnego.
Wyrok ten, ograniczający rozstrzygnięcie do uznania żądania za usprawiedliwione
w zasadzie, jest jednocześnie wyrokiem wstępnym. Nieokreślenie, że wydany
wyrok jest także wyrokiem częściowym nie jest uchybieniem, które mogło mieć
istotny wpływ na wynik sprawy w zakresie rozstrzygniętym tym wyrokiem. Jego
treść nie nasuwa wątpliwości. Każda ze stron miała możliwość zaskarżenia tego
wyroku. Żądania nim nie nierozstrzygnięte powinny być przedmiotem osobnego
wyroku.
Inną kwestią poruszoną przez skarżącego jest, czy wyrokiem wstępnym
można orzec jedynie „o całości zasady” żądania, czy też można przesądzić,
że żądanie jest usprawiedliwione, lecz nie w całości, ale w określonym rozmiarze.
Zagadnienie to jest sporne. Należy zauważyć, że np. Sąd Najwyższy
w orzeczeniach z dnia 18 listopada 1971 r., II CR 218/71 (OSPiKA 1973, nr 2,
poz. 28) i z dnia 15 lipca 1975 r., I CR 441/75 (LEX nr 7727) opowiedział się
za dopuszczalnością ustalenia zasady odpowiedzialności sprawcy szkody
przy uwzględnieniu stopnia przyczynienia się poszkodowanego do szkody.
Odmienne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 września 1984 r.,
II CR 286/84 (LEX nr 8614). Wobec takiego rozumienia treści żądania zgłoszonego
przez powódki, jak przedstawiono to wyżej i sposobu odniesienia się do niego
w wyroku wydanym przez Sąd pierwszej instancji, akceptowanego przez Sąd
Apelacyjny, zagadnienie to w sprawie nie występuje.
2. Nie można dopatrzyć się także zarzucanego w skardze kasacyjnej
naruszenia przez zaskarżony wyrok prawa materialnego. Sąd Apelacyjny
prawidłowo przyjął, że okoliczność, iż nieruchomość podlegałaby wywłaszczeniu,
nie przerywa normalnego związku przyczynowego pomiędzy wydaniem
z naruszeniem prawa decyzji o odmowie przyznania prawa własności czasowej
gruntu (art. 7 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu
gruntów na obszarze m.st. Warszawy) a szkodą w postaci utraty własności
budynku stanowiącego część składową tego gruntu. Stanowisko to odpowiada
6
poglądowi wyrażonemu przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 marca 2006 r.,
I CSK 90/05, na który Sąd Apelacyjny powołał się.
Odwołanie się przez skarżącego do wyroku Sądu Najwyższego z dnia
8 czerwca 2004 r., I CK 84/04 (niepubl.) nie jest trafne. Aczkolwiek wyrok ten
zapadł w okolicznościach faktycznych podobnych do okoliczności występujących
w sprawie, w której wniesiona została rozpoznawana skarga kasacyjna,
ale nie w takich samych. Wydany on został bowiem w sytuacji, gdy budynek,
za utratę prawa własności którego dochodzone było odszkodowanie, został
wyburzony. Wśród ustaleń faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego
wyroku, którymi Sąd Najwyższy jest związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.), brak jest
ustalenia, że budynek mieszkalny, za utratę prawa własności którego powódki
dochodzą odszkodowania, został wyburzony. Okolicznością, która w sprawie
została ustalona, jest nieuchronność wywłaszczenia nieruchomości i słusznie Sąd
Apelacyjny rozważając kwestię związku przyczynowego między zdarzeniem
wyrządzającym szkodę a szkodą uwzględnił tę okoliczność, a nie wyburzenie
budynku. Należy też zauważyć, że jak wynika z ostatnio powołanego wyroku
wyburzenie budynku nie jest zdarzeniem, które w każdym wypadku zwalnia
od odpowiedzialności za szkodę spowodowaną wydaniem z naruszeniem prawa
decyzji o odmowie przyznania prawa własności czasowej gruntu.
Z przytoczonych względów skargę kasacyjną, jako niezasadną, Sąd
Najwyższy oddalił (art. 39814
k.p.c.).
Ponieważ skarga kasacyjna wniesiona została od wyroku niekończącego
postępowania i wydany przez Sąd Najwyższy wyrok nie kończy postępowania,
nie orzeczono o kosztach postępowania kasacyjnego. Rozstrzygnięcie o tych
kosztach powinno być zawarte w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji
(art. 108 § 1 k.p.c.).