Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 276/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 stycznia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSA Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa B.S.
przeciwko G.S., M. Ż., J.S. i S.S.
o uzgodnienie treści ksiąg wieczystych z rzeczywistym stanem prawnym,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 stycznia 2009 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 3 października 2007 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Powódka B.S. trzema pozwami wniesionymi do Sądu Rejonowego w P.
domagała się :
2
- uzgodnienia treści zbioru dokumentów nr VIII-[...] dotyczącego nieruchomości
położonej w R. przy K. 73 z rzeczywistym stanem prawnym, przez wpisanie jako
właścicieli J.S. i M.S. na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej, a następnie
ich spadkobierców ustawowych, bowiem małżonkowie S. zmarli, w miejsce
ujawnionego właściciela J.S.,
- uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym przez
wpisanie w dziale II księgi wieczystej nr [...], prowadzonej przez Sąd Rejonowy
w P. dla nieruchomości położonej w R. przy K. 65 prawa własności M. S. i J.S. na
zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej, w miejsce wpisu J.S.,
- uzgodnienia z rzeczywistym stanem prawnym treści księgi wieczystej nr [...],
prowadzonej przez Sąd Rejonowy w P. dla nieruchomości położonej w R. przy ul.
P. 1 przez wpisanie w jej dziale II prawa własności M.S. i J.S. na zasadzie
wspólności ustawowej małżeńskiej, w miejsce wpisu J.S.
Pozwani G.S., M.Ż., J.S. i S.S. wnieśli o oddalenie powództw.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 3 października 2007 r. oddalił apelację
powódki od wyroku Sądu Rejonowego w P. z dnia 22 grudnia 2006 r. oddalającego
powództwa.
Ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy, przyjęte przez Sąd
Okręgowy za własne przedstawiały się następująco:
Od 15 sierpnia 1937 r. J. i M.S. byli małżeństwem. Umową z dnia 26 lipca 1947 r. J.
S. kupiła nieruchomość położoną w O., obecnie R., ul. K. 65. Następną umową z
dnia 18 czerwca 1955 r. kupiła udział we współwłasności nieruchomości położonej
w R. przy K., a w akcie notarialnym wpisane zostało jej oświadczenie, że na cenę
przeznaczyła fundusze pochodzące z okresu poprzedzającego zawarcie
małżeństwa, wobec czego udział stanowić będzie jej majątek osobisty. W wyniku
częściowego zniesienia współwłasności tej nieruchomości w dniu 29 sierpnia 1955
r. J.S. otrzymała działkę położona przy K. 97. Nieruchomość tę podarowała w dniu
27 czerwca 1973 r. G.S.
Kolejną umową z dnia 5 października 1955 r. J.S. kupiła nieruchomość położoną w
R. przy ul. P.
3
W sporządzonym akcie notarialnym odnotowane zostało takie samo jej
oświadczenie, jak w odniesieniu do poprzedniej nieruchomości. Również i ta
nieruchomość została podarowana G.S. umową z dnia 4 czerwca 1993 r.
M.S. zmarł w dniu 23 maja 1961 r., a spadek po nim na podstawie ustawy nabyli:
żona J.S. w ¼ części, z wyłączeniem udziału objętego wspólnością ustawową
małżeńską oraz dzieci J.S., G.S., W.S., S.S. i A.S. po 3/20 części, zaś udział objęty
wspólnością ustawową małżeńską nabyły dzieci spadkodawcy po 1/5 części każde
z nich.
Spadek po zmarłym w dniu 12 lipca 1973 r. A.S. nabyła matka J.S. w 3/8 części
oraz rodzeństwo J.S., G.S., W.S. i S.S. po 3/32 części każde z nich.
W dniu 22 grudnia J.S. sporządziła testament zapisowy na rzecz na rzecz wnuków
P.Ż. i M.Ż.
J.S. zmarła w dniu 15 listopada 1993 r., a jej spadkobiercami są dzieci J. S., G. S.,
W.S. i S.S. po ¼ każde z nich.
Mąż powódki W.S. zmarł w dniu 3 kwietnia 1999 r., spadek po nim nabyła żona w
6/12 części oraz rodzeństwo J.S., G.S. i S.S. po 2/12 części.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2004 r. zobowiązał J.S., S. S. i B.S. do
złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu udziałów w nieruchomościach
położonych w R. przy K. 65 i 73 na rzecz M.Ż. i P.Ż. Nie zostało złożone przez
M.Ż. i P.Ż. oświadczenie o przyjęciu zapisu.
Powódka ostatecznie sprecyzowała żądanie w ten sposób, że domagała się:
- w dziale II księgi wieczystej nr[...], prowadzonej przez Sąd Rejonowy w P. dla
nieruchomości położonej w R. przy K. 65 w miejsce ujawnionego właściciela J. S.
wpisania J.S. i M.S. na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej,
- w dziale II księgi wieczystej nr[...], prowadzonej przez Sąd Rejonowy w P. dla
nieruchomości położonej w R. przy ul. P. 1 w miejsce ujawnionego właściciela G.S.
wpisania współwłasności G.S. oraz M.S. po ½ części,
- w dziale II księgi wieczystej nr[...], prowadzonej przez Sąd Rejonowy w P. dla
nieruchomości położonej w R. przy K. 97 w miejsce ujawnionych współwłaścicieli
G.S. do 7/8 części i M.Ż. do 1/8 części wpisania M.S. do ½ części, G.S. do 7/16
części i M.Ż. do 1/16 części.
4
Sąd Okręgowy stwierdził, w powołaniu na przytoczone orzeczenia Sądu
Najwyższego, że przepis art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 ze zm., zwanej dalej
u.k.w.h.) przewiduje, że uzgodnienie treści księgi wieczystej powinno być
doprowadzone do rzeczywistego, na dzień orzekania, stanu prawnego.
Powódka oparła żądania na twierdzeniu, że kupione przez J.S. nieruchomości
weszły do majątku wspólnego jej i męża M.S. i dążyła do tego, żeby w księgach
wieczystych ujawnić go jako współwłaściciela, chociaż zmarł on w 1961 r.
Wobec tego doprowadzenie ksiąg wieczystych do stanu aktualnego wymagało
ujawnienia następców prawnych współwłaścicieli.
Sąd Okręgowy uznał, że zgodnie z art. 321 § 1 k.p.c. jest związany zgłoszonym
żądaniem, przychylił się do stanowiska wyrażonego przez Sąd Najwyższy
w wyrokach z dnia 21 marca 2001 r. III CKN 1214/98, OSNC 2001/11/165 i z dnia
8 października 2002 r. IV CKN 1304/00, niepubl., jako bardziej przekonującego od
zajętego przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 listopada 2003 r. II CK 192/02
M. Prawn.2004/20/949.
Niesłuszny, według tego Sądu, był zarzut apelującej naruszenia przez Sąd
pierwszej instancji art. 5 k.p.c. przez zaniechanie udzielenia jej pouczenia
o konieczności właściwego sformułowania roszczenia, ponieważ nie mieści się
w granicach „pouczenia co do czynności procesowych”.
Podmiotowe ukształtowanie procesu o usunięcie niezgodności treści księgi
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym obejmuje konieczny udział w nim
wszystkich osób, których prawa zostały ujawnione w niewłaściwy sposób, jak też
tych, których prawa dotychczas nie zostały wpisane bez względu na przyczynę.
Wobec tego wniosek powódki o wezwanie do udziału w sprawie w charakterze
pozwanych M.Ż. i P.Ż. był zasadny. Odmowa wezwania drugiego z nich,
aczkolwiek nietrafna, nie miała znaczenia, skoro powództwo nie mogło być
uwzględnione z innej przyczyny, dotyczącej niewłaściwego określenia żądania.
Nie doszło do naruszenia art. 120 § 1 k.p.c. w brzmieniu sprzed wejścia w życie
ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U.
nr 167, poz. 1398).
5
Skarga kasacyjna powódki oparta została na obu podstawach
przewidzianych art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach naruszenia przepisów postępowania
skarżąca wskazała na naruszenie art. 321 k.p.c. w związku z art. 10 u.k.w.h. przez
wadliwe jego zastosowanie, art. 233 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 321
k.p.c. i art. 10 u.k.w.h. przez dowolne ustalenie treści żądania pozwu, art. 5 k.p.c.
przez wadliwą wykładnię i niezastosowanie przy ocenie zarzutu apelacyjnego.
Naruszenia prawa materialnego skarżąca upatruje w nieprawidłowym
odczytaniu i niezastosowaniu art. 10 u.k.w.h. Wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu,
ewentualnie uchylenie go oraz wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie
sprawy Sądowi Rejonowemu w P. do ponownego rozpoznania, a także zasądzenia
zwrotu koszów procesu.
Podniosła, że wyjaśnienia wymaga zagadnienie granic żądania (przedmiotu
żądania) w świetle art. 321 k.p.c. w związku art. 10 u.k.w.h. i wobec rozbieżności
w orzecznictwie sądów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje :
W ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania skarżąca wskazała
w pierwszym rzędzie na naruszenie art. 321 k.p.c. w związku z art. 10 u.k.w.h. oraz
art. 233 § 1 i art. 328 § 2 w związku z art. 321 k.p.c. i art. 10 u.k.w.h. wyrażające się
uznaniem, że skoro jej zamiarem było usunięcie niezgodności księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym, wysunęła żądanie skorygowania właśnie tej
niezgodności, która dotyczyła wpisu jako właściciela jedynie J.S., chociaż
nieruchomości objęte były wspólnością majątkową małżeńską. Kwestia
dokonywania wpisów aktualizacyjnych na rzecz spadkobierców jest, w jej ocenie,
wtórna i właściwa dla niej jest droga postępowania wieczystoksięgowego, nie było
natomiast jej obowiązkiem zastępowanie ich w ujawnianiu nabytych praw.
Niezależnie od tego, ustalenie treści żądań pozwów dokonane zostało bez analizy
składanych przez powódkę pism, z których wynikało następstwo prawne po J. i M.
małżonkach S., a nadto w apelacji, domagając się zmiany wyroku sformułowała
żądanie, którego treść obejmowała aktualny stan księgi wieczystej.
Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. jest nieuzasadniony, ponieważ nie zostały
podniesione żadne zastrzeżenia dotyczące oceny dowodów.
6
Powołanie się na obrazę art. 328 § 2 k.p.c. mogłoby mieć miejsce jedynie wówczas,
gdyby motywy Sądu Okręgowego nie zawierały wymogów przewidzianych tym
przepisem, co uniemożliwiałoby dokonanie kontroli zaskarżonego orzeczenia. Nie
dotyczy to jednak motywów sporządzonych przez Sąd Okręgowy w niniejszej
sprawie, które właściwie i wyczerpująco omawiają rozstrzygnięcie, jak też
nietrafność zarzutów apelacyjnych.
Nie ma racji skarżąca, zarzucając wadliwe zastosowanie art. 321 § 1 k.p.c.
w związku z art. 10 u.k.w.h.
Pierwszy z powołanych przepisów określa obowiązującą w postępowaniu
procesowym zasadę związania sądu żądaniem zgłoszonym przez powoda, która
jest wyrazem zasady dyspozycyjności, nakazującej sądowi orzekanie jedynie o tym,
czego zażądała strona powodowa.
W pozwach dotyczących nieruchomości położonych przy K. 65 i ul. P. 1 powódka
domagała się dokonania w miejsce wpisu J.S. ujawnienia M.S. i J.S. na zasadzie
wspólności ustawowej małżeńskiej, a co do nieruchomości przy K. 73 wpisu M.S. i
J.S. na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej, a następnie spadkobierców J.
i M. małżonków S.
W piśmie z 31 października 2005 r. określiła swoje stanowisko w procesie przez
sprecyzowanie ostatecznie żądania w ten sposób, żeby w dziale II księgi wieczystej
nr [...], prowadzonej dla nieruchomości położonej przy K. 65 w miejsce wpisu J.S.
wpisać J.S. i jej męża M.S. na zasadach małżeńskiej wspólności ustawowej,
w dziale II księgi wieczystej nr 56040, prowadzonej dla nieruchomości położonej
przy ul. P. 1 w miejsce wpisu G.S. wpisać G.S. w ½ części i M.S. w ½ części oraz w
dziale II księgi wieczystej nr [...], prowadzonej dla nieruchomości położonej przy K.j
97 w miejsce G.S. w 7/8 części i M.Ż. w 1/8 części wpisać M.S. w ½ części, G.S. w
7/16 części i M.Ż. w 1/16 części.
Wynika stąd, że powództwami objęte były żądania usunięcia niezgodności ksiąg
wieczystych z rzeczywistym stanem prawnym, związane z przyjęciem, że kupione
przez J.S. nieruchomości objęte były wspólnością majątkową małżeńską.
Nie było podstaw do uznania, że powódka domagała się ujawnienia także
następców prawnych pierwotnych właścicieli, nawet jeśli doszło do ustalenia
porządku dziedziczenia.
7
Związanie Sądu sprecyzowanym żądaniem czyniło niedopuszczalnym określenie
z urzędu wymaganej treści ksiąg wieczystych.
Dokonanie tego w apelacji nie mogło odnieść zamierzonego skutku, ponieważ było
obejściem zakazu przewidzianego art. 383 k.p.c. i w istocie zmierzało do
rozpoznania w postępowaniu apelacyjnym innego żądania, niż to, które było
przedmiotem postępowania przed Sądem pierwszej instancji.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zarysowały się dwa stanowiska dotyczące
problematyki związania sądu żądaniem w sprawie o usunięcie niezgodności treści
księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Jedno z nich, wyrażone w wyroku z dnia 6 listopada 2003 r. II CK 192/02,
M. Prawn. 2004/20/949 stwierdza, że sąd nie jest związany wskazanym przez
stronę sposobem usunięcia niezgodności pomiędzy stanem prawnym ujawnionym
w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, ponieważ orzeczenie sądu
powinno doprowadzić treść księgi wieczystej do stanu usprawiedliwiającego
zaufanie do niej. Ten nadrzędny cel postępowania o uzgodnienie treści wpisu do
księgi wieczystej zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym, zważywszy nadto na
funkcję procesową, eliminuje stosowanie art. 321 k.p.c.
Z kolei w wyroku z dnia 21 marca 2001 r. III CKN 1214/98 OSNC 2001/11/165 Sąd
Najwyższy uznał, że sąd jest związany żądaniem pozwu także w sprawach
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, wskazując,
że żądanie przewidziane art. 10 ust. 1 u.k.w.h. może być uwzględnione tylko
wówczas, gdy ustalony przez sąd stan prawny nieruchomości okaże się tożsamy ze
stanem objętym żądaniem pozwu. Jeżeli natomiast stan prawny okaże się inny co
do osób podlegających wpisowi lub co do rodzajów lub rozmiarów praw
podlegających wpisowi w miejsce wpisów istniejących, to sąd nie może pozytywnie
orzekać, ponieważ orzekłby wówczas o przedmiocie nie objętym żądaniem.
Wzgląd na treść pojęcia „przedmiot żądania„ jako obejmująca podmiotowe
i przedmiotowe elementy konkretnego stosunku prawnorzeczowego, a nie tylko
rodzaj powództwa, w ramach którego o tych elementach miałby orzekać sąd, oraz
brak jakichkolwiek podstaw do pomijania przepisu art. 321 § 1 k.p.c. przy ocenie
powództwa z art. 10 u.k.w.h. skłania do przyjęcia nietrafności poglądu
o niezwiązaniu sądu treścią żądania powoda.
8
W uchwale z dnia 28 sierpnia 2008 r. III CZP 76/08 Biul. SN 2008/8/7 Sąd
Najwyższy stwierdził, że w sprawie o usunięcie niezgodności między stanem
prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem
prawnym sąd jest związany żądaniem pozwu. Poddanie rozpoznania tego
powództwa trybowi postępowania procesowego skutkuje przyjęciem, że mają do
niego zastosowanie zasady dyspozycyjności i kontradyktoryjności, a tym samym
kognicyjne ograniczenie sądu wynikające z art. 321 § 1 k.p.c. oraz ograniczenie
legitymacji do wszczęcia sprawy jedynie do osób uprawnionych do złożenia
wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej, wyrażone w uchwale składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2006 r. III CZP 31/06, OSNC
2006/10/160 i w uchwale z dnia 10 maja 2006 r. III CZP 31/06, Biul. SN 2006/5 s. 7.
Wobec tego celem i skutkiem tego żądania jest dokonanie przez sąd weryfikacji
treści księgi wieczystej w granicach żądania powoda, wytoczonego przeciwko
konkretnej osobie, której udział w sprawie w charakterze pozwanego uważa za
konieczny i uzasadniony. Dokładne określenie żądania, czego wymaga art. 187 § 1
pkt 1 k.p.c., należy w tego rodzaju sprawie rozumieć jako przytoczenie w pozwie
treści wpisu, który - według powoda - powinien być dokonany w księdze wieczystej
jako zgodny z rzeczywistym stanem prawnym.
Obowiązkiem powoda jest wskazanie nieruchomości, której stan prawny powinien
być sprostowany oraz konkretne prawo, które nie jest wpisane lub zostało wpisane
błędnie, oraz czy prawo to przysługuje mu samodzielnie, czy we wspólności z inną
osobą.
Sąd Najwyższy w niniejszej sprawie podziela stanowisko i argumentację wyrażoną
w omówionym wyroku z dnia 21 marca 2001 r. i w uchwale z dnia 28 sierpnia
2008 r., uznając je za przekonujące.
Zasady dyspozycyjności i kontradyktoryjności, na których osadzone jest
postępowanie procesowe, a wraz z nimi określenie związania sądu zgłoszonym
przez powoda żądaniem (art. 321 § 1 k.p.c.), które nie doznaje wyjątku, przemawia
za przyjęciem, że nie ma podstaw do odmiennego traktowania powództwa
przewidzianego art. 10 ust. 1 u.k.w.h. Nie ma również podstaw do przyjęcia, że
doprowadzenie treści księgi wieczystej do stanu usprawiedliwiającego zaufanie do
niej, jako element istoty tego powództwa, zasadnie łączony nie tylko z interesem
9
prywatnym, ale również publicznym, powinno być traktowane jako wyjątek od
zasady związania sądu treścią żądania wysuniętego w pozwie. Na stworzenie
takiego wyjątku nie ma przyzwolenia w przepisach regulujących postępowanie
procesowe, zwłaszcza że publiczny interes w domaganiu się ustalenia
rzeczywistego stanu księgi wieczystej nie spowodował wprowadzenia możliwości
odstępstwa od zasady dyspozycyjności.
Nie znajduje uzasadnienia stanowisko skarżącej, że rzeczą Sądu było ustalenie
treści ksiąg wieczystych uwzględniające rzeczywisty stan prawny, wynikający
z objęcia opisanych nieruchomości wspólnością majątkową małżonków J. i M.S.
oraz dalej ich następców prawnych, ponieważ w istocie zmierzało ono do
pozostawienia Sądowi decyzji dotyczącej ukształtowania pod względem
podmiotowym i przedmiotowym stosunków prawnorzeczowych.
Nie uwzględnia ono zasady związania Sądu treścią żądania, jak też skutków
orzeczenia niezgodnie z intencją skarżącej, co mogłoby doprowadzić do
niedopuszczalności zaskarżenia takiego rozstrzygnięcia.
Roszczenie o usunięcie niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym powinno doprowadzić treść księgi do aktualnego stanu prawnego,
istniejącego w dacie zamknięcia rozprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
16 grudnia 2003 r. II CK 318/02 niepubl.). Legitymację do wytoczenia tego
powództwa ma tylko osoba uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu
w księdze wieczystej, co stwierdzone zostało w uchwale siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 15 marca 2006 r. III CZP 106/05 OSNC 2006/10/160, którą
Sąd Najwyższy w niniejszej sprawie podziela. Krąg tych podmiotów wymieniony
został w art. 6262
§ 5 k.p.c. Stanowiska te określają powództwo przewidziane art.
10 u.k.w.h. jako szczególną postać powództwa ustalającego, związanego
z realizacją prawa do prawidłowego ujawnienia praw, podlegających wpisowi do
księgi wieczystej. Wyrok uwzględniający powództwo jest podstawą wpisu do księgi
wieczystej bez możliwości badania jego zasadności przez sąd wieczystoksięgowy.
Takie ukształtowanie powództwa wywołuje skutki w zakresie treści żądania, która
powinna uwzględniać zarówno uprawnienie powoda do domagania się korekty
istniejącego stanu księgi wieczystej, jak i wymóg określenia aktualnego wpisu.
10
Nie można było zatem poprzestać, jak utrzymuje skarżąca, na skorygowaniu
błędnie wpisanego prawa własności nieruchomości w dacie jego ujawnienia.
Cel tego powództwa wyklucza możliwość doprowadzenia księgi wieczystej do
aktualnego stanu po zakończeniu postępowania uwzględniającego je, drogą
domagania się dalszych wpisów w postępowaniu wieczystoksięgowym.
Takiego poglądu nie potwierdza wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia
2007 r. I CSK 479/06 (niepubl.), ponieważ określona nim relacja pomiędzy
postępowaniem z powództwa przewidzianego art. 10 u.k.w.h. a postępowaniem
wieczystoksięgowym wskazuje, że wystąpienie z pierwszym możliwe jest po
uprawomocnieniu się postępowania zakończonego wpisem do księgi wieczystej.
Taka sytuacja nie miała z resztą miejsca w niniejszej sprawie.
Nie ma racji skarżąca, że doszło do naruszenia art. 5 k.p.c. przez
nieudzielenie jej przez sąd pouczenia procesowego, co do tego, że powinna
sformułować treść żądania w sposób odpowiadający, jej zdaniem, treści aktualnego
prawa do nieruchomości.
Uregulowanie art. 5 k.p.c. przewiduje możliwość udzielania przez sąd stronie
występującej bez adwokata lub radcy prawnego niezbędnych pouczeń co do
czynności procesowych, w razie uzasadnionej potrzeby.
Daje ono wyraz zasadzie równego traktowania stron w postępowaniu sądowym,
polegającej na tym, że każdy uczestnik postępowania ma możliwość korzystania
z jednakowych środków obrony, przedstawiania twierdzeń i dowodów, korzystania
ze środków odwoławczych.
Od uznania sądu, wyznaczonego uzasadnioną potrzebą w konkretnej sytuacji
procesowej, zależy czy powinno mieć miejsce pouczenie strony, dotyczące
czynności procesowych, jak na przykład możliwości przywrócenia terminu, skutków
odmowy przedstawienia dokumentu, możliwości zaskarżenia orzeczenia wydanego
w toku postępowania, określenia wymogów formalnych danej czynności
procesowej, skutków podejmowanej czynności lub skutków jej niedokonania.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazywano, że wykładnia tego przepisu
powinna uwzględniać to, że sąd nie ma obowiązku zastępowania stron przez
nadawanie z urzędu właściwego znaczenia składanym przez nie pismom
procesowym lub wnioskom, a wynikające z niego obowiązki sądu muszą być
11
oceniane z uwzględnieniem dążenia ustawodawcy do przywrócenia zasady
dyspozycyjności (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 1998 r.
III CKN 985/98, OSNC 1999/5/104). Rola sądu sprowadza się do bezstronnego
wyjaśniania kwestii proceduralnych, w stopniu umożliwiającym im rozumienie
toczącego się postępowania, czy znaczenia podejmowanych czynności
procesowych.
W wyroku z dnia 28 października 2003 r. I CK 185/02, niepubl. Sąd
Najwyższy stwierdził, że art. 5 k.p.c. nie kreuje bezwzględnego obowiązku
udzielania w każdym przypadku, gdy strona lub uczestnik postępowania występują
bez profesjonalnego pełnomocnika stosownych pouczeń, zaś ocena czy powinność
taka wystąpiła należy do sądu.
Podobnie w wyroku z dnia 11 października 2007 r. IV CSK 174/07, niepubl. Sąd
Najwyższy uznał, że wykazywanie właściwej aktywności w dotychczasowym
postępowaniu, a także znajomości prawa w stopniu wskazującym na umiejętne
popieranie powództwa było podstawą do przyjęcia braku podstaw do udzielenia
pouczenia.
Możliwość skorzystania przez sąd z udzielenia stronie (uczestnikowi postępowania)
pouczenia dotyczyć może jedynie czynności procesowych, zwłaszcza czasu,
miejsca i sposobu ich dokonywania, nie może być natomiast rozumiana, jako
obowiązek zastępowania strony w przejawianiu inicjatywy dowodowej.
Nie obejmuje ono jednak możliwości udzielania pouczeń w zakresie potrzeby
dokonania czynności materialnoprawnej.
Sformułowanie treści żądania pozwu, realizującego uprawnienie przewidziane art.
10 u.k.w.h., związane jest z wymogami prawa materialnego, które nakazuje
dostosować tę treść do aktualnego stanu prawnego treści księgi wieczystej poprzez
wprowadzenie wymaganej korekty istniejących wpisów.
Nie ma zatem podstaw do przyjęcia, że w odniesieniu do treści tego żądania
mogłoby mieć zastosowanie uregulowanie art. 5 k.p.c.
Złożone przez powódkę pozwy spełniały wymogi formalne przewidziane art. 187
§ 1 k.p.c., ale ich treść nie odnosiła się do aktualnego stanu prawnego, jaki
powinien być ujawniony w księgach wieczystych.
12
Wadliwość zatem żądań związana jest z błędnym określeniem o charakterze
materialnoprawnym, które nie mogło być przedmiotem pouczenia.
W sprawie o usunięcie niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem
prawnym art. 5 k.p.c. nie znajduje zastosowania w odniesieniu do treści żądania
pozwu, ponieważ nie może dotyczyć podstaw prawnych dochodzenia roszczenia.
Niezależnie od tego należy wskazać, że jeden z pozwów, dotyczący nieruchomości
położonej przy K. 73 wniesiony został przez ustanowionego przez powódkę
adwokata.
Nie doszło do naruszenia przez Sąd Okręgowy prawa materialnego poprzez
niezastosowanie art. 10 u.k.w.h.
Właściwie omówione zostały, z przytoczeniem wypowiedzi Sądu Najwyższego,
przesłanki zastosowania wymienionego uregulowania, jak również przyczyny, dla
których zgłoszone powództwa nie mogły być uwzględnione. Trafnie wskazał Sąd
Okręgowy, że nie było podstaw do wypowiadania się o zasadności żądania
zmierzającego do przesłankowego ustalenia, czy nieruchomości były przedmiotem
wspólności majątkowej J. i M. małżonków S., skoro nie mogło dojść do oceny
roszczeń, a tym samym zastosowania art. 10 u.k.w.h.
Z powyższych względów skarga kasacyjna podlegała oddaleniu w oparciu
o art. 39814
k.p.c., ponieważ nie ma ona uzasadnionych podstaw prawnych.