Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 248/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 stycznia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa R.Z.
przeciwko Z.M. i R.M.
o wydanie nieruchomości i rozgraniczenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 stycznia 2009 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 14 marca 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w O., na skutek skargi R.Z. o wznowienie postępowania w
sprawie z powództwa R.Z. przeciwko Z.M. i R.M. o wydanie części nieruchomości
i rozgraniczenie, wyrokiem z dnia 22 października 2007 r. zmienił wyrok tegoż Sądu
z dnia 20 grudnia 2000 r., sygn. akt [...], w ten sposób, że dokonał rozgraniczenia
nieruchomości położonych w O. obejmujących działki oznaczone numerami
ewidencyjnymi [...] - stanowiącą własność R.Z. i [...] – stanowiącą współwłasność
Z.M. i R.M., według linii koloru czarnego naniesionej na mapie sporządzonej w dniu
9 czerwca 2007 r. przez biegłego sądowego H.K., łączącej punkty 79-80-82-34-35-
32-31-30-29-28-26-27-36-37-38-40-41-61, która to mapa została wpisana do
ewidencji zasobów Powiatowego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej
i Kartograficznej w O. w dniu 28 września 2007 r. pod numerem [...]. Jednocześnie
Sąd Rejonowy oddalił dalej idące powództwo. Podstawę tego rozstrzygnięcia
stanowiło ustalenie, że po wydaniu wyroku w sprawie zakończonej wymienionym
wyżej prawomocnym wyrokiem z dnia 20 grudnia 2000 r. stwierdzono
nieprawidłowości w danych zawartych w operacie ewidencyjnym miasta O.,
uniemożliwiające ich wykorzystanie do ustalenia stanu prawnego nieruchomości.
Postępowanie administracyjne zmierzające do usunięcia tych nieprawidłowości nie
zostało jeszcze zakończone. Tymczasem zaskarżonym wyrokiem dokonano
rozgraniczenia nieruchomości według tego właśnie kryterium. W sytuacji, w której
rozgraniczenie nieruchomości według stanu prawnego nie było i w dalszym ciągu
nie jest możliwe, uzasadnione jest jego dokonanie według ostatniego spokojnego
stanu posiadania. Stan ten odzwierciedla opinia biegłego sądowego H.K.,
stanowiąca integralna część wyroku wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy.
Wynika z niej, że wskazana przez skarżącego część działki nr [...], stanowiącej
jego własność, nie znajduje się w posiadaniu pozwanych Z.M. i R.M., stąd też
żądanie jej wydania nie znajduje uzasadnienia.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem zaskarżonym skarga kasacyjną oddalił
apelacje powoda o od wyroku Sądu Rejonowego i orzekł o kosztach procesu.
Według ustaleń Sądu Okręgowego, powód umową darowizny zawartą w dniu
17 grudnia 2001 r. w formie aktu notarialnego przeniósł własność części
3
należącego do niego gospodarstwa rolnego, obejmującej działkę nr [...], na rzecz
K.G. Tym samym utracił on legitymacje procesową czynną do wniesienia skargi o
wznowienie postępowania, a w konsekwencji również do zaskarżenia wyroku
wydanego w wyniku rozpoznania tej skargi. Jakkolwiek zaskarżony wyrok wydany
został po przeprowadzeniu postępowania bez udziału obecnej właścicielki działki nr
[...] i zamieszczono w nim – wbrew dyspozycji art. 36 Prawa geodezyjnego i
kartograficznego – rozstrzygnięcie o rozgraniczeniu nieruchomości mimo oddalenia
żądania jej wydania, jedynym możliwym rozstrzygnięciem było oddalenie apelacji z
uwagi na treść art. 384 k.p.c.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c. powód wniósł o uchylenie wyroków Sądów drugiej oraz pierwszej instancji
i przekazanie sprawy temu ostatniemu Sądowi do ponownego rozpoznania.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej zarzucił naruszenie art. 36 ustawy –
Prawo geodezyjne i kartograficzne przez jego niewłaściwe zastosowanie i błędne
uznanie, że przedmiotowa sprawa nie ma charakteru sprawy rozgraniczeniowej,
lecz charakter sporu windykacyjnego, co zaważyło na wadliwym przyjęciu,
że niezasadne było rozstrzyganie w sentencji wyroku o rozgraniczeniu mimo
oddalenia roszczenia o wydanie części nieruchomości. Drugą podstawę kasacyjną
wypełnił zarzutem naruszenia art. 321 § 1 w związku z art. 399 k.p.c., polegającego
na błędnym przyjęciu, że w sprawie o wznowienie postępowania dotyczącego
rozgraniczenia, legitymacja czynna przysługuje właścicielowi działki ustalonemu
w dacie wniesienia skargi zamiast w dacie orzekania o rozgraniczeniu,
co w konsekwencji wpłynęło na oddalenie apelacji z powodu braku legitymacji
czynnej i niewłaściwego zastosowania art. 384 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ocena zasadności skargi kasacyjnej wymaga rozważenia w pierwej
kolejności zarzutu podniesionego w ramach podstawy kasacyjnej naruszenia
przepisów postępowania. Zasadniczą przesłankę rozstrzygnięcia Sądu drugiej
instancji stanowiło bowiem uznanie, że powód, w następstwie zbycia działki gruntu
po uprawomocnieniu się wyroku rozstrzygającego o żądaniu wydania jej części
4
i utracił legitymację czynną do wniesienia skargi o wznowienie postępowania,
w którym orzeczenie to zostało wydane.
W przepisach kodeksu postępowania cywilnego brak jest unormowania
wskazującego bezpośrednio na to, kto jest uprawniony do wystąpienia
o wznowienie postępowania. Odnoszący się do tej kwestii art. 399 k.p.c. używa
formy bezosobowej („można żądać wznowienia”), nie wskazując podmiotu
uprawnionego do tego żądania. Nie ulega jednak wątpliwości, że wznowienia
postępowania mogą żądać strony wymienione w prawomocnym orzeczeniu
merytorycznym, które zakończyło postępowanie (zob. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 9 stycznia 1998 r., III CKN 315/97, OSNC 1998, nr 7-8, poz. 125).
W piśmiennictwie zgodnie przyjmuje się, że do wniesienia skargi o wznowienie
postępowania uprawnieni są także następcy prawni stron. Podkreśla się przy tym,
że mogą być nimi jedynie następcy, których wejście zamiast strony nie jest
uzależnione od zgody podmiotów występujących dotychczas w sprawie.
Legitymowanymi do wniesienia skargi o wznowienie są zatem następcy prawni,
którzy wchodzą do procesu w wyniku sukcesji spowodowanej śmiercią strony lub
utratą przez nią zdolności sądowej. Skarga ta nie przysługuje natomiast
podmiotom, które weszły w prawa stron w następstwie sukcesji szczególnej, np.
wskutek zbycia rzeczy objętej sporem. Pogląd taki wyraził również Sąd Najwyższy
w postanowieniu z dnia 28 marca 2007 r., II CZ 20/07 (nie publ.), przyjmując,
że niedopuszczalne jest wystąpienie ze skarga o wznowienie postępowania przez
nabywcę rzeczy lub prawa bez zgody strony przeciwnej. Zapatrywanie to –
w świetle art. 192 pkt 3 k.p.c. – jest w pełni uzasadnione. Zgodnie z tym przepisem,
zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy
bieg sprawy; nabywca może jednak wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem
strony przeciwnej. Celem tego unormowania jest stabilizacja postępowania
sądowego z chwilą doręczenia pozwu. Mimo zbycia rzeczy lub praw objętych
sporem, zarówno przez jedną, jak i drugą stronę, a nawet przez obie strony,
zbywca zachowuje legitymację procesową. Ustawodawca w ten sposób chroni
stronę przeciwną przed ujemnymi skutkami zbycia rzeczy lub prawa objętych
sporem. Zasadą jest więc pozostanie w procesie zbywcy, a wstąpienie w jego
miejsce nabywcy - wyjątkiem.
5
Przedstawiony cel art. 193 pkt 3 k.p.c. i jego funkcja w procesie pozostają
aktualne również na etapie postępowania kasacyjnego (zob. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 21 czerwca 2007 r., IV CSK 57/07, OSNC-ZD 2008, nr 3, poz.
62) oraz postępowania wywołanego skargą o wznowienie postępowania (art. 406
k.p.c.). Zastosowanie tej reguły w tym ostatnim postępowaniu nie prowadzi do
naruszenia zakazu rozpoznania sprawy na nowo z przekroczeniem granic
zakreślonych podstawą wznowienia (art. 412 § 1 k.p.c.).
Sąd Okręgowy rozpoznając apelację wyszedł z odmiennych założeń i uznał,
że powód w następstwie zbycia działki nr [...] objętej sporem utracił legitymację do
wniesienia skargi o wznowienie postępowania, a w konsekwencji nie dokonał oceny
zasadności zarzutów apelacyjnych. Przyjęcie takiego błędnego założenia nie
pozwala skutecznie odeprzeć zarzutu naruszenia art. 399 k.p.c.
W postępowaniu ze skargi o wznowienie postępowania nie obowiązuje
przewidziany w art. 384 k.p.c. zakaz orzekania na niekorzyść strony wnoszącej
apelację (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 1998 r.,
III CKN 28/98, nie publ.). Wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżącego, oddalenie
wniesionej przez niego apelacji nie narusza tego zakazu.
Sąd Okręgowy nie naruszył również art. 321 § 1 k.p.c. Przepis ten określa
przedmiotowe granice wyrokowania, statuując zasadę zakazu orzekania co do
przedmiotu, który nie był objęty żądaniem. Uznanie, że strona nie ma legitymacji do
wniesienia skargi o wznowienie postępowania nie może być poczytywana za
odstąpienie od powyższej reguły.
Uchylenie się przez Sąd drugiej instancji od przeprowadzenia merytorycznej
oceny żądania skargi o wznowienie postępowania pod kątem zarzutów
podniesionych w apelacji uniemożliwia odniesienie się do zarzutów przytoczonych
w ramach podstawy kasacyjnej naruszenia prawa materialnego.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł,
jak w sentencji.