Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 223/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 lutego 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt
SSN Herbert Szurgacz (sprawozdawca)
Protokolant Wanda Cabaj
w sprawie z powództwa C. L.
przeciwko Przedsiębiorstwu […] Spółce Akcyjnej w P.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 4 lutego 2009 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w W.
z dnia 16 kwietnia 2008 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 2.025
zł (dwa tysiące dwadzieścia pięć zł) tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P. wyrokiem z dnia
29 października 2007 r. uwzględnił częściowo powództwo C. L. w stosunku do
pozwanego Przedsiębiorstwa […] Spółka Akcyjna w P. i zasądził na jego rzecz
kwotę 125.008,74 zł tytułem odszkodowania wynikającego z umowy o zakazie
konkurencji po ustaniu stosunku pracy.
Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:
Powód został zatrudniony w pozwanym Przedsiębiorstwie z dniem 13
listopada 1995 r. na podstawie umowy o pracę zawartej początkowo na okres 3
miesięcy, następnie na czas określony do 30 września 1996 r., a od 1 października
1996 r. na czas nieokreślony - w pełnym wymiarze czasu pracy. W okresie
zatrudnienia w pozwanej Spółce, powód zajmował różne stanowiska, a mianowicie:
inspektora i starszego inspektora ds. odszkodowań, samodzielnego inspektora ds.
wywłaszczeń i odszkodowań, kierownika działu umów i rozliczeń, p.o. dyrektora ds.
prognoz i rozwoju, a od 3 lutego 2003 r. dyrektora ds. prognoz i rozwoju. Pełniąc
funkcję dyrektora ds. prognoz i rozwoju, powód został ponadto delegowany do
pełnienia funkcji członka zarządu Międzynarodowego Przedsiębiorstwa
Rurociągowego „S.", którego zadaniem było przygotowanie i realizacja projektu
rurociągu naftowego „Odessa Brody Płock". Zajmował także stanowisko członka
rady nadzorczej w spółce „T.-P". Powód w trakcie zatrudnienia u pozwanego
uczestniczył w projektach strategicznych Spółki w latach: 2000 - 2001, brał udział w
przygotowaniu projektu strategii Przedsiębiorstwa […] na lata: 2001-2006, był
współtwórcą projektu przejęcia spółki "T.-P." w roku 2001, uczestniczył w pracach
komisji przetargowych, w pracach nad Kartą Energetyczną w Brukseli. W ramach
pełnionych obowiązków dyrektora ds. prognoz i rozwoju powód zajmował się
polityką handlową, rozwojową i strategiczną Spółki. Podejmował także prace
badawcze dotyczące rozwoju Spółki, oraz nad wynalazczością. Akceptował
wszelkie plany modernizacyjne, nadzorował tworzenie analiz, opracowań
finansowych. Nadzorował i kreował wizerunek Spółki na zewnątrz, przygotowywał
strategię sprzedażową Spółki. Do zakresu obowiązków powoda należało w
szczególności przygotowanie i negocjowanie umów handlowych związanych z
transportem oraz magazynowaniem produktów naftowych. Był odpowiedzialny
3
osobiście za kontakty z kontrahentami handlowymi. Ponadto sprawował nadzór
właścicielski nad spółkami zależnymi, nad systemami informatycznymi,
telemetrycznymi i komunikacyjnymi. W okresie lipca i sierpnia 2004 r. oraz lutego i
marca 2006 r. powód pełnił też funkcję prokurenta Spółki. Będąc zatrudniony na
stanowisku p.o. Dyrektora […] w 2002 r. brał udział w negocjacjach z konsorcjum
„M.-G." dotyczących realizacji inwestycji budowy rurociągu „P". W 2005 roku
uczestniczył w negocjacjach zmiany warunków kontraktu, a następnie w procesie
rozwiązywania umowy z konsorcjum. Pełnił też nadzór nad realizacją tej inwestycji
na przełomie 2005 r. i 2006 r. Pracując u pozwanego powód zdobył wiedzę na
temat struktury kosztów i nakładów jakie należy ponieść na poszczególne odcinki
rurociągów czy baz, rentowności i usług.
Powód w trakcie zatrudnienia w pozwanej Spółce miał dostęp do
zastrzeżonych dokumentów objętych tajemnicą handlową Spółki oraz tajemnicą
państwową. Posiadł informacje dotyczące zawierania umów handlowych z
kontrahentami, zna strukturę kosztów, nakładów związanych z budową
poszczególnych odcinków rurociągu, ma wiedzę odnośnie realizacji projektu
rurociągu naftowego „Odessa Brody Płock". Zasiadając w radzie nadzorczej spółki
„T.-P." zdobył informacje strategiczne i finansowe dotyczące tej spółki, miał wgląd
do wszelkich dokumentów finansowych. Pełniąc natomiast funkcję prokurenta w
pozwanej Spółce brał udział w posiedzeniach zarządu, miał dostęp do
podejmowanych uchwał zarządu, które dotyczyły konkretnych osób i spraw.
Powyższe informacje miały charakter poufny, tajny. Ujawnienie tych informacji, w
szczególności funkcjonującym w Polsce i w Europie firmom konkurencyjnym
mogłoby narazić pozwaną Spółkę na szkodę.
W dniu 18 sierpnia 2003 r. pracodawca reprezentowany przez S. J.
pełniącego funkcję dyrektora naczelnego, prezesa zarządu zawarł z C. L. umowę o
zakazie konkurencji. Umowa w § 1 ust. 1 ustalała, iż w czasie trwania stosunku
pracy oraz po jego ustaniu, począwszy od dnia następnego po dniu rozwiązania lub
wygaśnięcia stosunku pracy z pracodawcą do dnia upływu pełnych 12 miesięcy
powód nie będzie prowadził działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy, ani
świadczył pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz innego
pracodawcy w zakresie przedmiotu działalności pracodawcy określonego w
4
odpowiednich dokumentach założycielskich. W § 1 ust. 2 przedmiotowej umowy
wymieniono czynności wchodzące w zakres działalności konkurencyjnej wobec
pracodawcy, zaś w § 1 ust. 3 umowy zobowiązano powoda do zachowania
tajemnicy i niewykorzystywania wszelkich poufnych informacji, o których dowiedział
się w związku z wykonywaniem swoich obowiązków, a których ujawnienie mogłoby
narazić pracodawcę na szkodę.
W tym samym okresie Przedsiębiorstwo […] S.A. w P. zawarło jeszcze dwie
umowy o zakazie konkurencji z osobami pełniącymi wówczas funkcję dyrektorów
pionów. Zgodnie z przyjętą u pozwanego praktyką zawarcie umowy o zakazie
konkurencji z tymi osobami, w tym również z powodem poprzedzone było uchwałą
zarządu Spółki z dnia 18 sierpnia 2003 r.
W dniu 21 września 2006 r. powód otrzymał od pozwanego na piśmie
zawiadomienie o ustaniu przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji. W
zawiadomieniu wskazano, że ustanie przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji
wynika z działań restrukturyzacyjnych podjętych przez pracodawcę, a
zawiadomienie - stosownie do § 4 pkt 2 umowy o zakazie konkurencji - skutkuje
wygaśnięciem umowy o zakazie konkurencji.
Sąd Okręgowy, powołując art. 1012
k.p. w zw. z art. 1011
k.p., stwierdził, że
zawarta w dniu 18 sierpnia 2003 r. między stronami umowa o zakazie konkurencji
po ustaniu stosunku pracy znajdowała swe merytoryczne uzasadnienie, albowiem
powód miał dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby
narazić pozwanego na szkodę. W związku z tym uznał, że prezentowane w toku
procesu twierdzenie strony pozwanej, że powód nie miał dostępu do takich
informacji, których ujawnienie narażałoby Spółkę na szkodę, a zawarcie umowy o
zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy od samego początku było
pozbawione racjonalnych podstaw, jest w ocenie Sądu Okręgowego gołosłowne i
nie znajduje oparcia w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym.
Sąd pierwszej instancji podkreślił, że zakaz konkurencji przestaje
obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa w dwóch
przypadkach: w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz, czyli gdy
informacje posiadane przez pracownika utraciły użyteczność, poufność lub w razie
niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania.
5
Oświadczenie pozwanego pracodawcy w przedmiocie rozwiązania umowy o
zakazie konkurencji nie mogło zatem wywołać zamierzonego rozwiązującego
skutku, tym bardziej „niweczącego zobowiązanie" do wypłaty powodowi
umówionego odszkodowania z tytułu zawartej umowy o zakazie konkurencji.
Przywołując orzecznictwo Sądu Najwyższego Sąd Okręgowy wskazał, że strony
umowy o zakazie konkurencji mogą przewidzieć i uzgodnić także sposób oraz
okoliczności (przyczyny) uzasadniające rozwiązanie tej umowy przed upływem
terminu na jaki zostaje zawarta, a w szczególności wzajemne relacje w razie
ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz. Umowa o zakazie konkurencji po
ustaniu stosunku pracy nie przestaje bowiem obowiązywać przed upływem terminu,
na jaki została zawarta nawet w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz
(art. 1012
§ 2 k.p.c.), jeżeli strony nie wprowadziły stosownych klauzul umownych
legitymizujących wcześniejsze ustanie zakazu konkurencji, np. w postaci umownie
zastrzeżonego wypowiedzenia lub odstąpienia od tej umowy. Bez wprowadzenia do
umowy o zakazie konkurencji stosownej klauzuli umożliwiającej wcześniejsze jej
rozwiązanie, nie jest dopuszczalne jednostronne zerwanie takiej umowy i to nawet
w sytuacji, gdy pracodawca nie obawia się skutków konkurencji ze strony byłego
pracownika, który przestrzega wiążącego go zakazu, co wiąże się z obowiązkiem
wypłaty przez byłego pracodawcę uzgodnionego odszkodowania.
Ponieważ strony nie uzgodniły w umowie o zakazie konkurencji innych niż
ustawowa przyczyn ustania zakazu konkurencji, oznacza to, iż nie wystąpiły -
podlegające ocenie sądowej - przesłanki uchylenia się pracodawcy od powinności
zapłaty odszkodowania. Powództwo należało uwzględnić w części odnoszącej się
do roszczeń wymagalnych.
Wyrok ten został zaskarżony przez pozwanego apelacją w części
uwzględniającej powództwo. Skarżący zarzucił naruszenie art. 1012
w związku z
art. 1011
k.p. przez uznanie, iż oświadczenie pracodawcy w przedmiocie
rozwiązania umowy o zakazie konkurencji nie mogło wywołać zamierzonego skutku
w postaci ustania obowiązku zapłaty umówionego odszkodowania. Zarzucono też
naruszenie przepisów postępowania.
W uzasadnieniu pozwany wskazał, że należy mieć na względzie, że zgodnie
z art. 1012
§ 1 k.p. umowę o zakazie konkurencji zawiera się wówczas, gdy
6
szczególnie ważne informacje jakie posiada pracownik wykraczają poza zakres
pojęcia tajemnicy przedsiębiorstwa, zdefiniowanego w ustawie z 16 kwietnia 1993 r.
o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Ochrona, której udzielała spółce ta ustawa
była wystarczająca z punktu widzenia ewentualnego zagrożenia jej interesów ze
strony powoda jako dyrektora pionu, co w połączeniu z obowiązkiem
przestrzegania tajemnicy państwowej, służbowej i przedsiębiorstwa prowadzi do
wniosku, że zawarcie z powodem umowy o zakazie konkurencji było niezasadne.
Stanowiło też odstępstwo od ogólnie stosowanej reguły, że umowy o z zakazie
konkurencji są zawierane tylko z członkami zarządu spółki.
W dalszej kolejności skarżący podniósł, przywołując orzecznictwo Sądu
Najwyższego, że co do zasady zamieszczenie w umowie o zakazie konkurencji
warunku rozwiązującego w postaci ustania przyczyny uzasadniającej zakaz
konkurencji jest dopuszczalne. Tak też strony ułożyły się w § 4 ust. 2 umowy o
zakazie konkurencji, co skutkowało wygaśnięciem umowy. Przyjęcie innej
interpretacji byłoby sprzeczne z wolą stron zapisaną w umowie. Należy też mieć na
względzie, że umowa była wzajemna, co oznacza, że zwolnienie powoda z
konieczności powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej zwalnia stronę
pozwaną z konieczności zapłaty odszkodowania. Jest to tym bardziej uzasadnione,
że zakaz konkurencji ma znaczenie tylko dla pracodawcy, a pracownik nie może
kwestionować oceny tegoż pracodawcy, że nie obawiając się już konkurencji ze
strony byłego pracownika zwalnia go z obowiązku jego przestrzegania.
Rozpoznając sprawę Sąd Apelacyjny zdecydował uzupełnić postępowanie
dowodowe poprzez przesłuchanie byłego prezesa zarządu pozwanej spółki S. J.,
który zawierał z powodem umowę o zakazie konkurencji na okoliczność zamiaru
stron zawartego w § 4 tej umowy. Świadek zeznał, że według jego oceny umowa
nie przewidywała możliwości jej wcześniejszego ustania (tj. przed upływem roku od
daty ustania stosunku pracy stron) z przyczyn leżących po stronie spółki.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 16
kwietnia 2008 r. uwzględnił apelację pozwanego i zmienił zaskarżony wyrok
oddalając powództwo.
W uzasadnieniu Sąd drugiej instancji stwierdził, że akceptuje ustalenia
faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy. Należy zatem przyjąć, że w umowie o
7
zakazie konkurencji zawartej 18 sierpnia 2003 r. strony ustaliły, że umówiony zakaz
przestanie obowiązywać przed upływem terminu tylko w razie ustania przyczyn, dla
których został ustanowiony. Wówczas pracodawca powiadomi na piśmie powoda o
ustaniu przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji i umowa wygasa.
Zawiadomienie takie powód odebrał 22 września 2006 r., niemal równocześnie z
wypowiedzeniem umowy o pracę. Należy zatem przyjąć, że pozwanej spółce
zależało na tym, aby umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy już
nie obowiązywała. Odpowiadając na pytanie, czy umowa stron dopuszczała taką
możliwość i to zgodnie z prawem, Sąd Apelacyjny uznał, dokonując analizy treści
umowy o zakazie konkurencji i opierając się na analizie jej literalnej treści, że w § 4
ust. 2 umowy strony, przewidując możliwość złożenia przez spółkę oświadczenia
woli o ustaniu przyczyn, dla których ją zawarto, z konsekwencją polegającą na
wygaśnięciu umowy, zawarły warunek rozwiązujący umowę o zakazie konkurencji
przed upływem terminu na jaki umowa została zawarta, co pozostaje w zgodności z
art. 89 k.c. w związku z art. 300 k.p. Nie jest to zatem jednostronne oświadczenie
woli pracodawcy zmierzające do spowodowania ustania obowiązywania umowy i
uwolnienia się od obowiązku zapłaty odszkodowania, które byłoby prawnie
niedopuszczalne.
Powód zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną w całości wnosząc o zmianę
zaskarżonego wyroku w całości poprzez zasądzenie na jego rzecz kwoty
125.008,74 zł. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie prawa materialnego:
 art. 1012
§ 2 k.p. w związku z art. 65 § 2 k.c. poprzez uznanie, że
pracodawca aby rozwiązać umowę o zakazie konkurencji nie musi
wykazywać przyczyny rozwiązania tej umowy a wystarczy jedynie sama
informacja o wystąpieniu przyczyny uzasadniającej ustanie zakazu
konkurencji,
 art. 89 k.c. w związku z 300 k.p. i w związku z art. art. 1012
§ 2 k.p. poprzez
niezastosowanie wprost art. 1012
§ 2 k.p. pomijając przyczyny ustawowe
ustania zakazu konkurencji i stosując regulacje Kodeksu cywilnego
dotyczących warunku,
 zarzut naruszenia art. 38 k.c. i § 19 Statutu pozwanej spółki poprzez brak
uznania niewłaściwej reprezentacji pozwanej Spółki przy składaniu
8
oświadczenia woli o zaistnieniu przyczyn uzasadniających ustanie zakazu
konkurencji.
W uzasadnieniu skarżący zwrócił uwagę, że nie sposób zgodzić się ze
stanowiskiem Sądu Apelacyjnego, że okoliczność, od zaistnienia której strony
uzależniły rozwiązanie umowy o zakazie konkurencji, nie podlega badaniu czy
weryfikacji, gdyż w takim przypadku zapis umowny dotyczący warunku, jako
zależny wyłącznie od woli jednej ze stron, byłby nieważny. Jeżeli bowiem nie
byłoby możliwości zweryfikowania wystąpienia okoliczności przewidzianych przez
strony, a podlegających ocenie byłego pracodawcy, to wówczas informacja o
wystąpieniu tych przyczyn jest w istocie równoległa z oświadczeniem woli o
rozwiązaniu umowy. Nawiązując do orzecznictwa Sądu Najwyższego dotyczącego
instytucji warunku skarżący podniósł, że nie może być warunkiem zdarzenie objęte
treścią zobowiązania dłużnika, którego spełnienie jest całkowicie zależne od jego
woli.
Skarżący podkreślił także, że umowa o zakazie konkurencji ma charakter
dwustronnie zobowiązujący i nie można zgodzić się ze stanowiskiem, że tylko
pracodawca jest zainteresowany w jej utrzymaniu lub rozwiązaniu. Przywołując
orzecznictwo Sądu Najwyższego skarżący zwrócił uwagę, że nieważne jest
zastrzeżenie w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy prawa
odstąpienia pracodawcy od zawartej umowy bez określenia terminu do wykonania
tego prawa, konieczne jest zatem podanie przez pracodawcę przyczyn
uzasadniających rozwiązanie umowy o zakazie konkurencji, co w omawianej
sprawie nie miało miejsca.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwany wniósł o jej oddalenie.
Odnosząc się do zarzutów skargi podniósł, że umowa o zakazie konkurencji
jest umową wzajemną, której podstawową cechą jest zobowiązanie się obu stron w
ten sposób, ze świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia
drugiej, nie ma przeszkód prawnych do takiego ukształtowania postanowień umowy
o zakazie konkurencji, które świadczenia pracodawcy będą uzależniać od
związania pracownika klauzulą konkurencyjną Tak też postanowiły strony w
umowie z dnia 18 sierpnia 2003 r., wiążąc obowiązek wypłaty odszkodowania z
okresem trwania zakazu konkurencji i stwierdzając, że zakaz konkurencji przestaje
9
obowiązywać przed upływem 12 miesięcznego terminu od ustania stosunku pracy,
tylko w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz. W takim przypadku
pracodawca zobowiązany był powiadomić pracownika na piśmie o ustaniu tych
przyczyn, czego dokonał pismem z dnia 21 września 2006 r.
Odnosząc się natomiast do zarzutu naruszenia art. 38 Kodeksu cywilnego i §
19 Statutu pozwanej Spółki poprzez brak uznania niewłaściwej reprezentacji
pozwanej Spółki przy składaniu oświadczenia woli o zaistnieniu przyczyn
uzasadniających ustanie zakazu konkurencji, strona pozwana podnosi, ze wbrew
twierdzeniom strony powodowej Regulamin Zarządu obowiązujący w dniu 21
września 2006 r. nie wymagał podjęcia przez zarząd Spółki uchwały, która
upoważniałby Prezesa Spółki do złożenia oświadczenia woli o ustaniu przyczyn
uzasadniających zakaz konkurencji. Czynności takiej mógł dokonać prezes zarządu
jako osoba dokonująca czynności z zakresu prawa pracy (zgodnie z § 9
Regulaminu zarządu). Stosownie do Regulaminu zarządu zgoda potrzebna byłaby
tylko w przypadku nawiązania lub rozwiązania umowy o pracę z osobami na
stanowiskach dyrektorskich. Czynności te należy odróżnić od kwestii odstąpienia
od umowy o zakazie konkurencji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na etapie postępowania kasacyjnego spór sprowadza się w pierwszym
rzędzie do kwestii znaczenia prawnego klauzuli zawartej w § 4 ust. 2 umowy o
zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy oraz konsekwencji prawnych
podjęcia przez pracodawcę działań w niej przewidzianych. Według § 4 ust. 2 tej
zawartej przez strony umowy zakaz przestaje obowiązywać przed upływem
uzgodnionego przez strony terminu tylko w razie ustania okoliczności
uzasadniających taki zakaz. W takim przypadku pracodawca pisemnie powiadomi
pracownika o ustaniu przyczyn uzasadniających zakaz, co doprowadzi do
wygaśnięcia umowy. Strona powodowa nie kwestionuje dopuszczalności
zamieszczenia w umowie wymienionej klauzuli, inaczej jednak ocenia przesłanki
dopuszczalności skorzystania z tej klauzuli oraz skutki działań strony pozwanej.
Skarżący wychodzi z trafnego założenia, że strony w granicach
10
wyznaczonych przez przepisy prawa mogą swobodnie kształtować jej treść. Należy
uznać, że zamieszczenie w umowie o zakazie konkurencji klauzuli § 4 ust. 2 nie
narusza przepisów prawa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy (art.
1012
k.p.).
Nie jest natomiast trafne stanowisko skarżącego, że dla rozwiązania umowy
o zakazie konkurencji pozwany jest obowiązany do wykazania, że ustały przyczyny
uzasadniające zakaz konkurencji. Z konstrukcji klauzuli wynika, że to pracodawca
dokonuje oceny, czy ustały przyczyny uzasadniające zakaz. Jeżeli dokona takiej
oceny, powinien o tym powiadomić pracownika (powoda). Jest to zgodne z
przesłankami zawarcia umowy, którymi są dokonana przez pracodawcę ocena, że
pracownik ma dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie
mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. W orzecznictwie Sądu Najwyższego jest
utrwalone stanowisko, iż dokonanie takiej oceny należy do pracodawcy i że ocena
ta nie podlega kontroli sądowej. Przyjmuje się, iż wskazane w art. 1012
§ 1 k.p.
warunki określające przedmiot klauzuli konkurencyjnej nie podlegają ocenie na
podstawie kryteriów obiektywnych, lecz zależą od subiektywnego przekonania
pracodawcy, ważącego własny interes przy formułowaniu zakazu. To pracodawca
uznaje, czy wykorzystanie u konkurencji nabytej przez pracownika wiedzy mogłoby
narazić go na szkodę (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 14 maja 1998 r., I
PKN 121/98, OSNAPiUS 1999 nr 10, poz. 342, z dnia 17 listopada 1999 r., I PKN
358/99, OSNAPiUS 2001 nr 7, poz. 217, z dnia 17 grudnia 2001 r., I PKN 742/00,
OSNP 2003 nr 24, poz. 588 i z dnia 18 kwietnia 2007 r., I PK 361/06, OSNP
2008/9-10/130). Dążąc do zawarcia umowy o zakazie konkurencji pracodawca
chroni bowiem swoje interesy oparte na przekonaniu, że pracownik ma dostęp do
informacji, które pracodawca uważa za szczególne ważne, ponieważ ich ujawnienie
mogłoby narazić go na szkodę, nawet jeśli ocena taka nie ma obiektywnego
uzasadnienia, gdy okazuje się, że pracownik nie miał lub nie ma dostępu do tego
rodzaju istotnych informacji, bądź wykorzystanie nabytej przez niego wiedzy nie
narażało pracodawcy na szkodę (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 13 kwietnia 2005 r., II PK 258/04, OSNP 2005 nr 22, poz. 356).
Analogicznie należy uznać, że pracodawca samodzielnie ocenia, czy ustały
okoliczności uzasadniające zakaz konkurencji. Ocena ta nie podlega kontroli
11
sądowej.
Skarżący zarzuca, iż w rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny nietrafnie
przyjął, że należy odwołać się do przepisów kodeksu cywilnego, a ponadto, że § 4
ust. 2 klauzuli konkurencyjnej stanowi warunek w rozumieniu art. 89 k.c. i w
konsekwencji, iż doszło na tej podstawie do rozwiązania umowy. Tego pierwszego
zarzutu skarżący nie uzasadnił w skardze, poprzestając na zarzucie
niezastosowania art. 1012
§ 2 k.p. Zarzut ten jest nietrafny. Art. 1012
§ 2 k.p.
stanowi, że zakaz konkurencji przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na
jaki została zawarta umowa przewidziana w tym przepisie, w razie ustania przyczyn
uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku
wypłaty odszkodowania. W orzecznictwie przyjęto, iż ustanie przyczyn
uzasadniających zakaz nie powoduje rozwiązania umowy, a pociąga za sobą
jedynie ten skutek, że pracownik zostaje zwolniony z zakazu. Ustanie przyczyn
uzasadniających zakaz może dotyczyć całej działalności objętej zakazem lub jej
części. Niezależnie od tego były pracodawca nie może uwolnić się od zobowiązania
zapłaty odszkodowania twierdząc, że byłego pracownika przestał obowiązywać
zakaz konkurencji. Negowałoby to sens zawierania umowy na czas określony.
Strony umowy szacują, jak długo zakaz może być aktualny, a jeżeli były
pracodawca zgodzi się na zbyt długi okres, to ponosi tego konsekwencje. Sąd
Najwyższy w tezie wyroku z dnia 28 marca 2002 r., I PKN 6/01 (OSNP 2004, nr 5,
poz. 84), stwierdził, że przepis art. 495 § 1 k.c. nie ma zastosowania do umowy o
zakazie konkurencji uregulowanej w art. 1012
k.p. i nie może stanowić podstawy
prawnej dla zwolnienia się pracodawcy z obowiązku wypłaty byłemu pracownikowi
odszkodowania także wtedy, gdy ustały przyczyny uzasadniające taki zakaz.
Również w wyroku z dnia 3 lutego 2002 r., I PKN 873/00 (OSNP 2004, nr 4, poz.
59) stwierdzono, że wystąpienie okoliczności uzasadniających wygaśnięcie zakazu
konkurencji (art. 1012
§ 2) nie wyłącza obowiązku zapłaty pracownikowi
odszkodowania.
W rozpoznawanej sprawie przedmiotem sporu jest rozwiązanie umowy o
zakazie konkurencji. W piśmiennictwie i orzecznictwie przyjęto, iż okolicznością
zwalniającą z wykonywania obowiązku z umowy o zakazie konkurencji jest
zaistnienie zastrzeżonego w umowie warunku (rozwiązującego), co nie jest
12
sprzeczne z zasadami prawa pracy (por. wyroki z dnia 12 lutego 2004 r., I PK
398/03, OSNP 2005/1/5 i z dnia 8 sierpnia 2007 r., II PK 45/07, OSNP 2008/19-
20/283). Sąd Najwyższy w składzie orzekającym podziela stanowisko skarżącego,
że klauzula § 4 ust. 2 umowy o zakazie konkurencji nie stanowi sformułowania
warunku, gdyż zdarzenie przyszłe wskazane w tej klauzuli zależy od oceny i woli
podmiotu będącego stroną umowy. Klauzula ta formułuje natomiast zastrzeżone
umownie prawo odstąpienia od umowy (art. 395 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że zamierzając
osiągnąć skutek w postaci zwolnienia z obowiązku wypłaty odszkodowania
pracodawca musi zawrzeć z byłym pracownikiem stosowne porozumienie
rozwiązujące umowę o zakazie konkurencji. Strony mogą także w umowie o
zakazie konkurencji przewidzieć możliwość jej rozwiązania przed upływem terminu,
na jaki umowa została zawarta, na przykład w drodze wypowiedzenia albo w razie
ziszczenia się warunku rozwiązującego (art. 89 k.c. w związku z art. 300 k.p.),
przykładowo przez zawarcie w umowie postanowienia, że zwolnienie pracownika z
zakazu konkurencji, spowodowane ustaniem przyczyn uzasadniających taki zakaz,
wywoła skutek w postaci wygaśnięcia umowy lub wreszcie przez zobowiązanie się
pracodawcy do wypłaty odszkodowania pod pewnymi warunkami. Do umowy o
zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy może również zostać wprowadzone
prawo odstąpienia od niej (art. 395 k.c.), o ile nie pozostaje to w sprzeczności z
zasadami prawa pracy (art. 300 k.p.). Zgodnie a art. 395 § 1 k.c. można zastrzec,
że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu
prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone
drugiej stronie. Podstawowy element konstrukcyjny prawa odstąpienia od umowy
stanowi określenie terminu w ciągu którego prawo do może zostać wykonane. W
wyroku z 8 lutego 2007 r. (II PK 159/06, OSNP 2008, nr 7-8, poz. 91) Sąd
Najwyższy stwierdził, że zastrzeżenie dla pracodawcy prawa odstąpienia w umowie
o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, bez określenia terminu wykonania
tego prawa, jest nieważne. Stosownie do § 4 ust. 2 umowy o zakazie konkurencji
„Zakaz konkurencji przestaje obowiązywać przed upływem terminu, o którym mowa
w § 1 umowy tylko w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz. W takim
przypadku Pracodawca pisemnie powiadomi pracownika o ustaniu przyczyn
13
uzasadniających zakaz konkurencji i umowa wygasa”. Według § 1 umowy, do
którego odsyła cytowany § 4 ust. 2 pracownik zobowiązuje się do nieprowadzenia
działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy w czasie trwania stosunku pracy
oraz po ustaniu stosunku pracy, począwszy od dnia następnego po rozwiązaniu
umowy, do upływu pełnych 12 miesięcy. Zdaniem Sądu Najwyższego nie ma
przeszkód, by oznaczony termin w rozumieniu art. 395 § 1 k.c. pokrywał się z
czasem trwania zakazu konkurencji. Termin ten nie musi również zostać wyrażony
wprost w postanowieniu umowy wprowadzającym prawo odstąpienia, a jego
oznaczenie może polegać na odesłaniu do innego postanowienia umowy o zakazie
konkurencji. W doktrynie wskazuje się, że ustawa wprowadza określone
wymagania dotyczące treści zastrzeżenia prawa odstąpienia obwarowane sankcją
nieważności – oznaczenie terminu, w czasie którego będzie możliwe skorzystanie z
tego prawa, oraz określenie, czy prawo to przysługuje obu stronom umowy, czy
tylko jednej, a jeśli tak, to której. Nie jest natomiast wymagane żadne uzasadnienie
odstąpienia, uprawniony ma pełną swobodę w wykonaniu tego prawa, chyba, że
strony dodatkowo zastrzegły określony warunek zawieszający.
Odnośnie do zarzutu naruszenia art. 38 k.c. i § 19 Statutu pozwanej spółki
poprzez brak uznania niewłaściwej reprezentacji pozwanej Spółki przy składaniu
oświadczenia woli o zaistnieniu przyczyn uzasadniających ustanie zakazu
konkurencji należy stwierdzić, że nie jest on trafny. W świetle powyższych
rozważań trzeba podkreślić, że oświadczenie prezesa, odmiennie, niż ocenia je
skarżący, nie dotyczy rozwiązania umowy o zakazie konkurencji po ustaniu
stosunku pracy. Jest to natomiast oświadczenie przewidziane przez strony w
umowie. Jego złożenie, wpływając na wzajemne zobowiązania stron, nie zmienia
jednakże treści umowy zawartej przez strony. Należy zatem przyjąć, że złożenie
takiego oświadczenia nie przekracza granic zwykłego zarządu i mogło zostać
skutecznie złożone przez prezesa zarządu spółki.
Z przytoczonych motywów należało orzec jak w sentencji.
14