Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 19 marca 2009 r.
II UK 272/08
Sprawa o ustalenie odpowiedzialności wspólnika spółki cywilnej za zale-
głości składkowe spółki (art. 115 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. - Ordynacja
podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) w związku z art.
31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) jest sprawą o prawa
majątkowe, w której o dopuszczalności skargi kasacyjnej decyduje wartość
przedmiotu zaskarżenia (art. 3982
§ 1 zdanie pierwsze k.p.c.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Herbert Szurgacz.
Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 marca
2009 r. sprawy z wniosku Doroty D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w L. z udziałem zainteresowanego Tomasza P. o składki na ubezpiecze-
nie społeczne, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Ape-
lacyjnego we Wrocławiu z dnia 23 kwietnia 2008 r. [...]
I. o d r z u c i ł skargę kasacyjną;
II. nie obciążył organu rentowego kosztami postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 3 października 2007 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Legnicy zmienił częściowo decyzję Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w L. (zwanego dalej Zakładem) z dnia 23 maja 2007 r. w ten spo-
sób, że ustalił, iż wnioskodawczyni Dorota D. nie ma zaległości z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej w Spółce Cywilnej „P.” w L. w zakresie składek na: ubez-
pieczenie zdrowotne w kwocie 8.096,06 zł, na Fundusz Pracy i Fundusz Gwaranto-
wanych Świadczeń Pracowniczych w kwocie 275,17 zł, a w pozostałym zakresie od-
2
dalił odwołanie wnioskodawczyni. Rozstrzygnięcie oparto na następujących ustale-
niach.
Wnioskodawczyni, w okresie do 1 lutego 2003 r. do 3 listopada 2004 r. była -
wraz z Tomaszem P. i Urszulą P. - wspólnikiem w spółce cywilnej „P.” w L. Wspól-
niczka Urszula P. zmarła 20 marca 2003 r. Decyzją z 6 września 2006 r. Zakład
określił zaległość Tomasza P. z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowot-
ne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wraz z
odsetkami na łączną kwotę 11.575, 43 zł. W celu wyegzekwowania tych należności
przeprowadzone zostało postępowanie wyjaśniające, w ramach którego ustalono, że
nieistniejąca spółka cywilna „P.” nie ma majątku. Wspólnik Tomasz P. prowadzi
działalność gospodarczą i zatrudniony jest na podstawie umowy o pracę. Z tego ty-
tułu osiąga wynagrodzenie w wysokości niepozwalającej na skuteczną egzekucję. W
związku z niemożnością przeprowadzenia egzekucji z majątku Tomasza P., Zakład
zaskarżoną decyzją - na podstawie art. 107, 108 i 115 Ordynacji podatkowej - objął
wnioskodawczynię odpowiedzialnością za zaległe składki, które wynoszą: 3.878 zł - z
tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, 8.096,06 zł - z tytułu składek na ubezpie-
czenie zdrowotne oraz 275,17 zł - z tytułu składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwa-
rantowanych Świadczeń Pracowniczych, we wszystkich przypadkach wraz z odset-
kami liczonymi na dzień 23 maja 2007 r.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji wskazał, że
sprawa dotyczy odpowiedzialności wnioskodawczyni za zobowiązania składkowe
powstałe w trakcie prowadzenia przez nią działalności gospodarczej w ramach spółki
cywilnej „P.”, przy czym składki te dotyczą bezpośrednio drugiego ze wspólników -
Tomasza P. Przepis art. 115 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa
(jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.), do którego odsyła art. 31
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm., zwanej dalej ustawą systemową), wpro-
wadza w spółkach niemających osobowości prawnej solidarną odpowiedzialność
osoby trzeciej za zobowiązania składkowe. Zatem wspólnik spółki cywilnej odpowia-
da całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką i pozostałymi wspólnikami za zale-
głości składkowe spółki i wspólników. Istota odpowiedzialności solidarnej pozostawia
wierzycielowi możność wyboru podmiotu, od którego będzie dochodził swych należ-
ności. Z tego względu wnioskodawczyni ponosi odpowiedzialność za zaległości z
3
tytułu składek na ubezpieczenie społeczne dotyczące drugiego wspólnika, a wymie-
nione w zaskarżonej decyzji.
W ocenie Sądu Okręgowego, odpowiedzialność ta nie obejmuje innych niż
składki na ubezpieczenie społeczne zaległości składkowych, gdyż odpowiedzialność
osób trzecich za zaległości czy to składkowe, czy podatkowe innych osób powinna
być wyjątkiem. Zasadą jest, że to podmiot bezpośrednio odpowiedzialny za zapłatę
powinien ponosić konsekwencje nieuiszczenia należnych za siebie składek. Przepis
art. 32 ustawy systemowej, dotyczący składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwa-
rantowanych Świadczeń Pracowniczych, ma zdecydowanie odmienną treść niż doty-
czący składek na ubezpieczenie społeczne art. 31, i stwierdza, że „do składek na
Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, na ubezpie-
czenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę
i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich
nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika oraz stosowania
ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia
społeczne”. Odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących składek na ubezpie-
czenie społeczne dotyczy zatem tylko określonego w tym przepisie zakresu, czyli
kwestii poboru i egzekucji składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych. Pojęcia „pobór i egzekucja” to nie to samo co ustalanie
odpowiedzialności podmiotu. Nie są to zatem pojęcia tożsame i dotyczą dwóch róż-
nych zagadnień. Najpierw bowiem ustala się na jakiej podstawie odpowiedzialność
ponosi określony podmiot, a następnie dokonuje się poboru i egzekucji świadczeń, a
zatem są to inne etapy postępowania. Skoro ustawodawca w taki sposób sformuło-
wał art. 32, to nie można rozciągać zasad ustalania odpowiedzialności osoby trzeciej
na składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
Traktowane są one w tym zakresie inaczej niż składki na ubezpieczenie społeczne,
co wynika z treści art. 31 i 32 ustawy systemowej oraz ich odrębności formalnej (dwa
rozłączne przepisy). Przepis art. 31 tej ustawy nie wspomina również o składkach na
ubezpieczenie zdrowotne w kontekście możliwości rozciągnięcia odpowiedzialności
za nie na osoby trzecie. Obowiązujące w okresach, których dotyczy zaskarżona de-
cyzja, przepisy - najpierw art. 33 ust. 1 ustawy z 23 stycznia 2003 r. o powszechnym
ubezpieczeniu społecznym w Narodowym Funduszu Zdrowia (jednolity tekst: Dz.U z
2004 r. Nr 5, poz. 1 ze zm.), a następnie art. 93 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o
świadczeniach z opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. Nr
4
21, poz. 2136 ze zm.) stanowią, że składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz należ-
ności z tytułu odsetek za zwłokę nieopłacone w terminie podlegają ściągnięciu na
zasadach określonych w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych. Określe-
nie „ściągnięcie” jednoznacznie wskazuje na kwestie dotyczące egzekwowania tych
składek, a nie ustalania zasad odpowiedzialności.
Wyrokiem z dnia 23 kwietnia 2008 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu oddalił apelację Zakładu od powyższego wyroku, po-
dzielając poczynione w sprawie ustalenia oraz dokonaną przez Sąd pierwszej instan-
cji ocenę prawną.
Sąd Apelacyjny wskazał, że w świetle art. 32 ustawy systemowej, odpowie-
dzialność wspólników spółki cywilnej w istocie kształtuje się w ten sposób, iż odpo-
wiadają oni za niezapłacone składki na ubezpieczenie społeczne, natomiast nie po-
noszą odpowiedzialności za składki zdrowotne, na Fundusz Pracy i Fundusz Gwa-
rantowanych Świadczeń Pracowniczych. Brzmienie tego przepisu nie wskazuje, aby
do tego rodzaju należności miały zastosowanie przepisy Ordynacji podatkowej regu-
lujące odpowiedzialność osób trzecich, w tym wspólników spółek cywilnych. Oznacza
to brak możliwości orzeczenia o odpowiedzialności wspólnika lub byłego wspólnika
za nieuiszczone składki zdrowotne, składki na Fundusz Pracy, a także składki na
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
W ocenie Sądu drugiej instancji, przedmiotowa sprawa dotyczy nieopłaconych
składek ubezpieczeniowych, których wartość wyraża się w konkretnej kwocie. Nie
jest to zatem sprawa o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopa-
trzenia emerytalnego w rozumieniu ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywil-
nych, a tym samym stosuje się ogólne zasady dotyczące kosztów zastępstwa adwo-
kackiego uzależnione od wartości przedmiotu sporu.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku Zakład zarzucił naruszenie
prawa materialnego przez jego błędną wykładnię, a mianowicie art. 32 i art. 31
ustawy stystemowej, poprzez uznanie, że wnioskodawczyni jako wspólnik spółki cy-
wilnej odpowiada wyłącznie za nieopłacone składki na ubezpieczenie społeczne,
natomiast nie ponosi odpowiedzialności za składki zdrowotne, składki na Fundusz
Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i w konsekwencji nie
ma zaległości na rzecz organu rentowego z tytułu prowadzenia działalności gospo-
darczej w spółce cywilnej „P.” w L. w zakresie składek na ubezpieczenie zdrowotne,
a także składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracow-
5
niczych, w sytuacji gdy przepis art. 32 wymienionej wyżej ustawy wskazuje, że do
składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek
za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na
wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika oraz
stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na
ubezpieczenia społeczne.
Wskazując na powyższy zarzut, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości, jak również o uchylenie poprzedzającego go wyroku Sądu pierw-
szej instancji w punkcie pierwszym i trzecim i oddalenie odwołania wnioskodawczyni,
względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że po pierwsze - przedmiotem
sprawy jest objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, a tym samym zgodnie
z art. 3982
§ 1 k.p.c., skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości przed-
miotu zaskarżenia, oraz po drugie - w myśl art. 115 Ordynacji podatkowej, wspólnik
spółki cywilnej, jak również były wspólnik takiej spółki, ponosi solidarną odpowie-
dzialność za zobowiązania spółki, a także wspólników, wynikające z działalności
spółki. O odpowiedzialności orzeka się w decyzji wydanej na podstawie art. 108 § 1
Ordynacji podatkowej, przy czym obydwa z przytoczonych przepisów znajdują zasto-
sowanie poprzez art. 31 ustawy systemowej. Oznacza to, że obciążenie wspólnika
składkami, które ciążyły na spółce, jest możliwe w wyniku wydania i doręczenia sto-
sownej decyzji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Co prawda niniejsza skarga kasacyjna została przyjęta do rozpoznania, nie
oznacza to jednak niemożności badania przez Sąd Najwyższy na tym etapie postę-
powania jej dopuszczalności. Stosownie do art. 3981
§ 1 k.p.c., od wydanego przez
sąd drugiej instancji prawomocnego wyroku lub postanowienia w przedmiocie odrzu-
cenia pozwu albo umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie
strona, Prokurator Generalny lub Rzecznik Praw Obywatelskich może wnieść skargę
kasacyjną do Sądu Najwyższego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. W
myśl art. 3982
§ 1 k.p.c., skarga kasacyjna jest niedopuszczalna w sprawach o prawa
6
majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż pięćdziesiąt
tysięcy złotych, w sprawach gospodarczych - niższa niż siedemdziesiąt pięć tysięcy
złotych, a w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych - niższa niż
dziesięć tysięcy złotych. Jednakże w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych
skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia w
sprawach o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiąz-
kiem ubezpieczenia społecznego. Z kolei stosownie do art. 39813
§ 1 k.p.c., Sąd
Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach
podstaw; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność
postępowania.
Analiza wymienionych wyżej przepisów wskazuje, że wartość przedmiotu za-
skarżenia w skardze kasacyjnej nie zawsze jest tożsama z wartością przedmiotu
sporu, czyli kwotą właściwą dla chwili wniesienia pozwu, ale wyznaczona jest przez
objęty granicami zaskarżenia przedmiot rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji. War-
tość przedmiotu zaskarżenia skargą kasacyjną nie może więc przekraczać wartości
żądania, co do którego powództwo zostało oddalone prawomocnym wyrokiem sądu
odwoławczego (por. między innymi postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 wrze-
śnia 2002 r., I PZ 101/02, LEX nr 74714). Inaczej rzecz ujmując, wartość przedmiotu
zaskarżenia, którego dotyczy skarga kasacyjna, może obejmować tylko roszczenia
będące przedmiotem sporu w postępowaniu odwoławczym, które stronie wnoszącej
skargę zostały oddalone przez sąd drugiej instancji i których z tego względu docho-
dzi w postępowaniu kasacyjnym.
W sprawie, w której wniesiona została niniejsza skarga kasacyjna, wartość
przedmiotu sporu stanowiła łączna kwota 12.249,23 zł wynikająca z zaskarżonej
przez wnioskodawczynię decyzji Zakładu, ustalającej jej odpowiedzialność za zaległe
składki na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wraz z odsetkami. Sąd pierw-
szej instancji uwzględnił odwołanie wnioskodawczyni do łącznej kwoty 8.371,23 zł, a
apelacja Zakładu w tym zakresie została oddalona zaskarżonym wyrokiem Sądu od-
woławczego. Zatem ta właśnie kwota stanowiła wartość przedmiotu podlegającego
rozpoznaniu przez Sąd drugiej instancji i tylko ona może stanowić wartość przed-
miotu zaskarżenia skargą kasacyjną.
Zasady tej skarżący nie kwestionuje, wywodzi natomiast, że niniejsza skarga
kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia, gdyż przed-
7
miotem sprawy było objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego. Twierdzenie
skarżącego jest niezasadne, albowiem kwestia ta w ogóle nie była objęta rozpozna-
niem, a rozstrzygnięcie Sądu drugiej instancji dotyczy wyłącznie ustalenia odpowie-
dzialności wnioskodawczyni za zaległości spółki cywilnej z tytułu składek na ubezpie-
czenie zdrowotne oraz na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych, odpowiednio do przedmiotu decyzji Zakładu i zakresu zaskarżenia
apelacją wyroku Sądu pierwszej instancji. Zresztą sam skarżący wywodzi, że „istota
sporu w przedmiotowej sprawie sprowadza się do ustalenia, czy wnioskodawczyni,
jako wspólnik spółki cywilnej „P.” w L., ponosi odpowiedzialność za zaległości skład-
kowe spółki cywilnej wymienione w decyzji organu rentowego z dnia 23 maja 2007 r.
(...), z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie 8.096,06
zł, a także składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pra-
cowniczych w kwocie 275,17 zł”. Sprawa taka jest sprawą o prawa majątkowe, w
której o dopuszczalności skargi kasacyjnej decyduje wartość przedmiotu zaskarżenia
(por. także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2006 r., I UZ 17/06,
OSNP 2007 nr 21-22, poz. 334).
Skarga kasacyjna podlegała zatem odrzuceniu przez Sąd drugiej instancji, a
skoro nie zostało to uczynione, dokonał tego Sąd Najwyższy na podstawie art. 3986
§
3 k.p.c. Rozstrzygnięcie o kosztach oparto o odpowiednio stosowany art. 102 k.p.c.,
mając na uwadze, iż zgodnie z wykładnią dokonaną przez Sąd Najwyższy w uchwa-
łach z dnia 7 maja 2008 r., II UZP 1/08 (OSNP 2008 nr 23-24, poz. 352) oraz z dnia 4
czerwca 2008 r., II UZP 3/08 (OSNP 2009 nr 11-12, poz. 148), odpowiedzialność
wspólnika za zaległości składowe spółki odnosi się również do składek na ubezpie-
czenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowni-
czych.
========================================