Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 kwietnia 2009 r.
II PK 259/08
Pracownik, który po rozwiązaniu stosunku pracy nie spełniał warunków
uprawniających do nabycia emerytury i uzyskania odprawy emerytalnej (art.
921
§ 1 k.p.), ale skorzystał ze świadczenia przedemerytalnego, nie może nabyć
prawa do dodatkowej odprawy emerytalnej przewidzianej dla pracowników,
którzy rozwiązali stosunki pracy w związku z przejściem na emeryturę.
Przewodniczący SSN Romualda Spyt, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 kwietnia
2009 r. sprawy z powództwa Wojciecha W. przeciwko Polskim Liniom Lotniczym LOT
SA w Warszawie o odszkodowanie, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 13
maja 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 13 maja 2008 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych oddalił apelację powoda Wojciecha W. od wyroku Sądu Rejonowego
dla m.st. Warszawy w Warszawie z dnia 5 października 2007 r., oddalającego po-
wództwo przeciwko Liniom Lotniczym LOT SA z siedzibą w Warszawie o odszkodo-
wanie, oraz nieobciążającego powoda obowiązkiem zwrotu kosztów na rzecz po-
zwanego.
W sprawie tej ustalono, że powód był zatrudniony u pozwanego od dnia 20
kwietnia 1966 r. do dnia 26 lipca 2004 r. na podstawie umowy o pracę na czas nie-
określony, ostatnio na stanowisku specjalisty w zespole dialogu społecznego. W
związku z restrukturyzacją zakładu i likwidacją biura spraw pracowniczych i zespołu
społecznego, na mocy porozumienia z dnia 23 marca 2001 r., strony rozwiązały łą-
2
czący je stosunek pracy. W związku z rozwiązaniem umowy o pracę oraz na podsta-
wie porozumienia PLL LOT SA ze związkiem zawodowym PLL LOT SA z dnia 23
marca 2001 r. w sprawie gwarancji pracowniczych, powód otrzymał odprawę pie-
niężną w wysokości stanowiącej równowartość sześciomiesięcznego wynagrodzenia.
Na podstawie decyzji Prezydenta m.st. Warszawy z dnia 29 lipca 2004 r. powodowi
przyznano prawo do świadczenia przedemerytalnego od dnia 29 lipca 2004 r.
Na mocy polecenia służbowego prezesa zarządu strony pozwanej z dnia 25 li-
stopada 2003 r. w sprawie dodatkowych odpraw emerytalnych dla jej pracowników
pozwanego, którzy rozwiążą umowę o pracę w związku z przejściem na wcześniej-
szą emeryturę w okresie od 1 stycznia 2004 r. do 31 grudnia 2004 r., pracownicy ci
otrzymywali dodatkową odprawę emerytalną w kwocie 37.500 zł. Zgodnie z § 1 tego
polecenia służbowego, dodatkowa odprawa emerytalna przysługuje pracownikom
zatrudnionym na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony w kraju i za grani-
cą, którzy spełniają łącznie następujące warunki: 1) w okresie od 1 stycznia 2004 r.
do 31 grudnia 2004 r. nabędą uprawnienia do wcześniejszej emerytury; 2) rozwiążą
umowę o pracę, z zachowaniem okresu wypowiedzenia lub z możliwością jego skró-
cenia, w ostatnim dniu miesiąca, w którym nabywają uprawnienia do wcześniejszej
emerytury. Także powód zwrócił się do pozwanego o wypłacenie mu odprawy wyni-
kającej z porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę oraz dodatkowej odprawy
emerytalnej dla pracowników, którzy rozwiążą umowę o pracę w związku z przej-
ściem na dodatkową emeryturę, przyznawanej na podstawie polecenia służbowego z
dnia 25 listopada 2003 r. Dodatkowa odprawa nie została powodowi wypłacona. Pi-
smami z dnia 18 sierpnia 2004 r. oraz z dnia 25 sierpnia 2005 r. pozwany poinfor-
mował powoda, że nie otrzymał tego świadczenia, ponieważ nie przeszedł na wcze-
śniejszą emeryturę, lecz nabył uprawnienia do świadczenia przedemerytalnego. W
pismach tych wskazano też, że prawo do dodatkowej odprawy, zgodnie z § 1 pole-
cenia służbowego z dnia 25 listopada 2003 r., mieli wyłącznie pracownicy nabywa-
jący uprawnienia do wcześniejszej emerytury. Dodatkową odprawę emerytalną
otrzymali jedynie pracownicy odchodzący na wcześniejszą emeryturę, nie otrzymał
jej natomiast żaden z pracowników odchodzących na świadczenie przedemerytalne.
W pozwie z dnia 27 lipca 2004 r. powód domagał się zasądzenia na jego
rzecz kwoty 37.500 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 27 lipca 2004 r. do dnia
zapłaty, tytułem odszkodowania za naruszenie zasad równego traktowania i dyskry-
3
minację, polegające na pominięciu przy przyznawaniu dodatkowej odprawy emery-
talnej pracowników odchodzących z pracy na świadczenie przedemerytalne.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy w pełni podzielił stanowi-
sko Sądu pierwszej instancji i oddalił apelację powoda od wyroku oddalającego po-
wództwo. Zgodnie z art. 94 pkt 2b oraz pkt 10 k.p. pracodawca jest obowiązany w
szczególności przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze
względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania
polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację
seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony
albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy oraz wpływać na kształtowa-
nie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego. Kodeks pracy nie zawiera le-
galnej definicji pojęcia „dyskryminacja”. Identyfikuje zakaz dyskryminowania pracow-
ników z obowiązkiem równego traktowania w zatrudnieniu (art. 183a
§ 2 k.p.). Przepis
art. 183a
§ 1 k.p., ustanawiając zasadę równego traktowania stanowi, iż pracownicy
powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy,
warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnosze-
nia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na płeć, wiek, niepełno-
sprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związ-
kową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także bez względu
na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym
wymiarze czasu pracy. Równe traktowanie w zatrudnieniu oznacza niedyskrymino-
wanie w jakikolwiek sposób, bezpośrednio lub pośrednio, z przyczyn określonych w §
1. Trafnie zauważył Sąd Rejonowy, że równe traktowanie pracowników nie oznacza
jednakowego traktowania wszystkich zatrudnionych, bo pracodawca może różnico-
wać sytuację pracowników znajdujących się w różnej sytuacji. Nierówne traktowanie
przejawia się w odmiennym traktowaniu różnych osób znajdujących się w takich sa-
mych lub podobnych warunkach. Jednak trudno uznać, że powód znajdował się w
takiej samej sytuacji jak pracownicy nabywający uprawnienia do świadczeń emery-
talnych, skoro sam nie nabył uprawnień emerytalnych, a jedynie świadczenia
przedemerytalne. Dlatego też zasadnie stwierdził Sąd Rejonowy, że w rozpoznawanej
sprawie dyskryminacja powoda nie miała miejsca. Ponadto należy wskazać, iż zgod-
nie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 24 maja 2005 r., II PK 33/05,
niepublikowany). pracownik dochodzący odszkodowania z tytułu naruszenia zasady
równego traktowania musi najpierw wykazać, iż był w zatrudnianiu dyskryminowany,
4
a dopiero następnie pracodawcę obciąża dowód, że przy różnicowaniu pracowników
kierował się obiektywnymi przesłankami. Powód nie wykazał faktu dyskryminowania
przez pozwanego. Zatem niepowołanie się przez Sąd Rejonowy na art. 113
k.p., art.
94 pkt 2b i pkt 10 k.p. nie stanowiło naruszenia prawa. W konsekwencji zarzuty naru-
szenia przez Sąd Rejonowy art. 183a
§ 1 k.p., art. 183a
§ 2 k.p., art. 183a
§ 3 k.p., art.
183a
§ 4 k.p., art. 183b
§ 1 k.p. były bezzasadne. Zachowanie strony pozwanej pole-
gające na przyznaniu dodatkowych odpraw emerytalnych pracownikom odchodzą-
cym na wcześniejsze emerytury, bez przyznania tych dodatkowych świadczeń pra-
cownikom nabywającym uprawnienia do świadczeń przedemerytalnych, nie stano-
wiło zatem przejawu dyskryminacji określonej w tych przepisach prawa pracy.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik powoda zarzucił naruszenie przepisów
prawa materialnego, w szczególności: 1) art. 94 pkt 2 b i pkt 10 k.p., przez ich błędną
wykładnię i przyjęcie, że polecenie służbowe z dnia 25 listopada 2003 r. - wyłącza-
jące prawo do dodatkowej odprawy w wysokości 37.500,00 zł dla pracowników prze-
chodzących na świadczenie przedemerytalne - nie stanowi dyskryminacji, 2) art. 183a
§ 1-4 k.p., przez ich błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że przyznanie dodat-
kowych odpraw emerytalnych pracownikom odchodzącym na emeryturę, a nie pra-
cownikom nabywającym uprawnienia do świadczeń przedemerytalnych nie stanowiło
przejawu dyskryminacji określonej w tych przepisach, 3) art. 183b
§ 1 k.p. w związku
z art. 230 k.p.c., przez przyjęcie, że na skarżącym spoczywał ciężar dowodu w spra-
wie. Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano jej
oczywiste uzasadnienie, twierdząc, że Sąd drugiej instancji dokonał oczywiście błęd-
nej wykładni art. 94 pkt 2b i pkt 10, art. 183a
§ 1, § 2, § 3 i § 4 oraz art. 183b
§ 1 k.p.,
nie uznając za działanie dyskryminacyjne postępowania pracodawcy ewidentnie na-
ruszającego zasady równego traktowania pracowników.
Skarżący wskazał, że Sąd Okręgowy ograniczył się do zacytowania treści art.
94 pkt 2b i pkt 10 k.p., pomijając podstawowy obowiązek pracodawcy, jakim jest
wpływanie na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego, które-
go pozwany nie spełnił, ignorując stanowisko związków zawodowych i doprowadził
do sytuacji, kiedy grupa pracowników, w tym skarżący, zmuszona została do zakoń-
czenia stosunku pracy i nie otrzymała odprawy, którą bez racjonalnego uzasadnienia
przewidziano tylko dla osób przechodzących na wcześniejszą emeryturę. Zdaniem
skarżącego, o naruszeniu art. 183a
§ 1, § 2, § 3 i § 4 k.p. przesądza to, że pracodaw-
ca z nieznanych przyczyn zróżnicował uprawnienia pracowników w wieku emerytal-
5
nym i „tuż-przedemerytalnym”, pozbawiając tych ostatnich odprawy, chociaż obie te
grupy, tracąc miejsce pracy, znalazły się w podobnej sytuacji życiowej. W piśmie z
dnia 1 czerwca 2004 r. pracodawca poinformował skarżącego, że zachowuje on
uprawnienia i przywileje przysługujące emerytom PLL LOT SA, co potwierdza tożsa-
mość położenia obu tych grup pracowniczych. Skarżący podkreślił też, że zgodnie ze
stanowiskiem Sądu Najwyższego zawartym w uzasadnieniu wyroku z dnia 9 czerwca
2006 r., III PK 30/06, art. 183b
§ 1 k.p. należy interpretować zgodnie z art. 10 ust. 1
dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne wa-
runki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz.U. UE L 303
z 2.12.2000), tzn. pracownik musi uprawdopodobnić jego dyskryminację wskazując
fakty, z których ma ona wynikać, a pracodawca, chcąc uwolnić się od odpowiedzial-
ności, musi wówczas udowodnić, że kierował się obiektywnymi powodami. Mogą to
być dowody związane z pracownikiem lub interesem pracodawcy podlegającym
ochronie prawa. Skarżący uprawdopodobnił swoją dyskryminację, wobec tego po-
zwany powinien wskazać, z jakich przyczyn przyjął kryteria zawarte w poleceniu
służbowym z dnia 25 listopada 2003 r. Dowodu tego pozwany nie przeprowadził,
dlatego na podstawie art. 230 k.p.c. Sąd mógł uznać twierdzenia powoda za przy-
znane.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie i zmianę zaskarżonego wyroku i
orzeczenie co do istoty sprawy przez zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kwoty
37.500,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 27 lipca 2004 r. do dnia zapłaty
tytułem odszkodowania za naruszenie zasad równego traktowania i dyskryminację
oraz kosztów procesu wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepi-
sanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do po-
nownego rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę pełnomocnik pozwanego wniósł o nieprzyjęcie jej do
rozpoznania i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa pro-
cesowego według norm przepisanych, wskazując, że w sprawie nie występuje żadna
z przesłanek wymienionych w art. 3989
§ 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw prawnych już dlatego,
że przedmiotem sporu było żądanie przyznania skarżącemu, który przeszedł na
6
świadczenie przedemerytalne, dodatkowej odprawy emerytalnej w kwocie 37.500 zł,
przewidzianej poleceniem służbowym prezesa zarządu pozwanego pracodawcy dla
pracowników, którzy „rozwiążą umowę o pracę z zachowaniem okresu wypowiedze-
nia lub możliwością jego skrócenia w ostatnim miesiącu, jeżeli w okresie od 1 stycz-
nia do 31 grudnia 2004 r. nabędą uprawnienie do wcześniejszej emerytury”. Wstępne
i zasadnicze zastrzeżenia budziła legalność przyznawania dodatkowej odprawy eme-
rytalnej na podstawie polecenia służbowego prezesa zarządu pozwanego pracodaw-
cy działającego jako organ zarządzający, który bez wyczerpania obligatoryjnych pro-
cedur współdziałania z zakładowymi organizacjami związkowymi w kwestiach płaco-
wych dotyczących ustalania wynagrodzeń za pracę i innych świadczeń związanych z
pracą (art. 771
-772
k.p.) nie jest podmiotem uprawnionym do jednoosobowego wy-
dawania aktów regulujących zasady oraz wysokość innych świadczeń o charakterze
płacowym związanych z pracą oraz zasad ich przyznawania. Oznacza to, że już wy-
dane bez zachowania obligatoryjnych procedur współdziałania z zakładowymi orga-
nizacjami związkowymi w kwestiach płacowych dotyczących ustalania wynagrodzeń
za pracę i innych świadczeń związanych z pracą (art. 771
-772
k.p.) jednostronne po-
lecenie służbowe pracodawcy (jego organu zarządzającego), przewidujące gene-
ralne prawo do uzyskania dodatkowych świadczeń pieniężnych związanych z pracą,
nie stanowi roszczeniowej podstawy prawnej do uzyskania dodatkowej odprawy
emerytalnej.
Ponadto prawo do odprawy emerytalnej przysługuje pracownikowi spełniają-
cemu warunki uprawniające do nabycia tego rodzaju świadczenia, tj. emerytury (art.
921
§ 1 k.p.), których skarżący w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2004 r. nie
spełniał. Skoro skarżący, który w tak wyznaczonym przedziale czasowym nie spełniał
warunków uprawniających go do emerytury, to nie był uprawniony do uzyskania po-
wszechnej odprawy emerytalnej i nie mógł nabyć prawa do dodatkowej odprawy
emerytalnej, ponieważ w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2004 r. skarżący nie
nabył prawa do emerytury, ale przeszedł na inny rodzaj świadczenia, tj. korzystał od
19 lipca 2004 r. ze świadczenia przedemerytalnego. Prowadziło to do wyrażenia po-
glądu, że pracownik, który po rozwiązaniu stosunku pracy nie spełniał warunków
uprawniających do go do nabycia emerytury i uzyskania odprawy emerytalnej (art.
921
§ 1 k.p.), ale skorzystał ze świadczenia przedemerytalnego, nie może nabyć
prawa do dodatkowej odprawy emerytalnej przewidzianej tylko dla pracowników
7
spełniających warunki do nabycia prawa do emerytury, którzy rozwiązali stosunki
pracy w związku z przejściem na emeryturę.
Wymagane rozwiązanie stosunku pracy w związku z nabyciem prawa do
wcześniejszej emerytury jako warunek uzyskania przez pracownika dodatkowej od-
prawy emerytalnej nie stanowi kryterium dyskryminującego pracownika, który uzyskał
jedynie prawo do świadczenia przedemerytalnego i któremu w zakreślonym okresie
(od 1 stycznia do 31 grudnia 2004 r.) nie przysługiwała żadna odprawa emerytalna,
przeto nie mógł on uzyskać dodatkowego świadczenia tego rodzaju (dodatkowej od-
prawy emerytalnej). Potencjalnie krytycznie można by ocenić dopuszczalność legal-
nego pozbawienia możliwości uzyskania dodatkowej odprawy pieniężnej, jeżeli taka
przysługiwałaby zwalnianym pracownikom z przyczyn ich niedotyczących i była uza-
leżniona wyłącznie od dalszego statusu prawnego zwolnionego pracownika: emeryta
albo osoby pobierającej świadczenie przedemerytalne. Jednakże skarżący nigdy, a
w szczególności w skardze kasacyjnej, nie twierdził, iżby sporne świadczenie miało
taki charakter (dodatkowego świadczenia pieniężnego) i nie było dodatkową odprawą
emerytalną, która została przewidziana wyłącznie dla pracowników rozwiązujących
stosunki pracy w związku z nabyciem prawa i przejściem na wcześniejszą emeryturę.
Ponadto skarżący nie twierdził, że w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2004 r. na-
był prawo do odprawy emerytalnej, które wymagałoby rozważenia, czy nie dyskrymi-
nowało go nienabycie prawa do dodatkowego spornego świadczenia tego samego
rodzaju (dodatkowej odprawy emerytalnej). W judykaturze podkreśla się, że rozwią-
zanie stosunku pracy w związku z nabyciem prawa do świadczenia przedemerytal-
nego nie jest ustaniem stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę w ro-
zumieniu art. 921
§ 1 k.p. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2003 r., I PK
257/02, OSNP 2004 nr 15, poz. 267), przeto nieprzyznanie skarżącemu dodatkowej
odprawy emerytalnej jako pracownikowi przechodzącemu na świadczenie przedeme-
rytalne, któremu w okresie uprawniającym do nabycia dodatkowego świadczenia z
tytułu przejścia na emeryturę nie przysługiwała żadna odprawa emerytalna, nie dys-
kryminuje go w porównaniu do pracowników, którzy spełniali warunki uprawniające
do emerytury i skorzystali z odpraw emerytalnych. Ujawniony brak dyskryminacji w
zatrudnieniu lub po zakończeniu stosunku pracy wykluczał potrzebę wypowiedzi w
kwestii nieprzysługiwania skarżącemu odszkodowania „za naruszenie zasad równe-
go traktowania i dyskryminację”, a także określenia rozkładu ciężaru dowodu w
8
sprawach o nierówne traktowanie w zatrudnieniu skarżącego, który w rozpoznawanej
sprawie nie był dyskryminowany.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podsta-
wie art. 39814
k.p.c., a kosztach postępowania w zgodzie z art. 98 k.p.c.
========================================