Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CNP 98/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 kwietnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie ze skargi strony powodowej
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku
Sądu Okręgowego w B.
z dnia 6 czerwca 2008 r., w sprawie z powództwa Wojskowej Agencji
Mieszkaniowej Oddziału Regionalnego […]
przeciwko Gminie B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 23 kwietnia 2009 r.,
oddala skargę i zasądza od Wojskowej Agencji Mieszkaniowej
Oddziału Regionalnego […] na rzecz Gminy B. kwotę 600 zł
(sześćset złotych) tytułem kosztów postępowania wszczętego
wniesieniem skargi.
Uzasadnienie
2
W procesie zakończonym prawomocnym orzeczeniem zaskarżonym skargą
o stwierdzenie jego niezgodności z prawem, strona powodowa dochodziła
odszkodowania za szkodę spowodowaną przez pozwaną Gminę niedostarczeniem
lokalu socjalnego pomimo wynikającego z orzeczenia Sądu obowiązku nałożonego
w tym zakresie na tę Gminę. Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo uznając, że
samo przyznanie lokatorowi prawa do lokalu socjalnego nie zwalnia go od
obowiązku uiszczania opłat za dotychczas zajmowany lokal, a szkoda powódki jest
następstwem okoliczności niezależnych od pozwanej, ponieważ powódka
zaniechała kierowania jakichkolwiek żądań uiszczenia opłat wobec osób
zajmujących lokal należący do powódki.
Apelację powódki oddalił Sąd drugiej instancji, aprobując i uznając za własne
ustalenia Sądu pierwszej instancji.
W ocenie Sądu odwoławczego podstawą ewentualnej odpowiedzialności
pozwanej Gminy mogą być jedynie przepisy k.c. oraz przepisy ustawy z dnia
22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP (tj. Dz.U. 2005 r. Nr 41,
poz. 398), ponieważ z mocy art. 1a ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie
praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego
(Dz.U. 2005 r., Nr 36, poz. 266 ze zm.), zwanej dalej „u.o.l.”, przepisów tej ostatniej
ustawy nie stosuje się do lokali będących w dyspozycji Wojskowej Agencji
Mieszkaniowej, a więc przepisy tej ustawy nie będą miały w tej sprawie
jakiegokolwiek zastosowania. Oznacza to bezzasadność zarzutu apelacji
niezastosowania art. 18 ust. 5 u.o.l., co przy równoczesnym braku samodzielnej
podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej w ustawie o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych RP, uzasadniało ocenę żądania na podstawie art. 417 k.c., w brzmieniu
obowiązującym od dnia 1 września 2004 r. W ocenie Sądu odwoławczego
niezapewnienie przez pozwaną lokalu socjalnego nie stanowiło wyłącznej
przyczyny powstania szkody po stronie powódki, która nie przedstawiła żadnych
dowodów podjęcia prób wyegzekwowania zaległych opłat od osoby korzystającej
z jej lokalu bez tytułu prawnego. Sąd drugiej instancji uznał brak normalnego
związku przyczynowego pomiędzy niedostarczeniem przez pozwaną lokalu
3
socjalnego, a szkodą powódki w postaci nieuzyskania od eksmitowanych lokatorów
zapłaty czynszu. Wobec braku normalnego związku przyczynowego, będącego
niezbędną przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej, Sąd Okręgowy uznał,
że pozwanej Gminie nie można przypisać odpowiedzialności odszkodowawczej na
podstawie art. 417 k.c.
Skarżąca Wojskowa Agencja Mieszkaniowa, we wniesionej skardze
o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu Okręgowego z dnia
6 czerwca 2008 r., zarzuciła naruszenie następujących przepisów prawa
materialnego:
- art. 417 § 1 k.c. przez przyjęcie, że powód nie wykazał przesłanek
odpowiedzialności pozwanej określonych w tym przepisie;
- art. 18 ust. 5 u.o.l. przez uznanie, że przepis ten nie statuuje podstawy
prawnej odpowiedzialności pozwanej, ponieważ u.o.l. nie ma zastosowania
do lokali pozostających w dyspozycji Wojskowej Agencji Mieszkaniowej;
- art. 18 ust. 1 i ust. 3 u.o.l. przez przyjęcie, że strona powodowa w pierwszej
kolejności powinna dochodzić odszkodowania od byłego lokatora.
Nadto skarżąca oparła skargę na zarzucie naruszenia art. 328 § 1 k.p.c.
w zw. z art. 378 § 1 k.p.c. przez nieodniesienie się Sądu do zarzutu apelacji
naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 4ust. 2 u.o.l.
Skarżąca wskazała na wszystkie wymienione powyżej przepisy jako te,
z którymi niezgodne jest zaskarżone skargą orzeczenie.
W uzasadnieniu skargi skarżąca Agencja potwierdza swoją aprobatę dla
stanowiska Sądu, że bezpośrednią podstawą odpowiedzialności pozwanej Gminy
jest art. 417 k.c., natomiast sprzeciwia się stanowisku Sądu, że nie wykazała
wystąpienia wszystkich przesłanek tej odpowiedzialności. Za bezprawość
zachowania pozwanej skarżąca przypisuje fakt niedostarczenia lokalu socjalnego
bez względu na przyczyny, a za poniesioną szkodę uszczerbek powstały
w następstwie nieotrzymania opłat od osoby zajmującej jej lokal i uprawnionej do
otrzymania od Gminy lokalu socjalnego. Oczywistość wystąpienia związku
przyczynowego uzasadnia skarżąca Agencja tym, że gdyby lokal socjalny został
4
przez pozwaną wskazany, to eksmisja zostałaby wykonana i „...zadłużenie lokalu...”
by nie wzrastało, co wskazuje na wystąpienie obiektywnej normalności następstw.
Nadto skarżąca wywodzi, że przyjęcie w orzecznictwie odpowiedzialności
gminy i osoby uprawnionej do lokalu socjalnego jako odpowiedzialności „in solidum”
nie uzasadnia zastosowania zasady pierwszeństwa żądania zaspokojenia od takiej
osoby, a poszkodowany może żądać zaspokojenia albo od niej albo od pozwanej
Gminy.
Przeciwnik skargi – Gmina B. w odpowiedzi na skargę wniosła o jej
oddalenie i o zasądzenie kosztów postępowania wg. norm przepisanych. Za trafne
uznała stanowisko Sądu o braku podstaw do zastosowania przepisów u.o.l. do
lokali będących w dyspozycji Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, z jedynym
wyjątkiem przewidzianym w art. 45 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r.
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP (Dz.U. 2005, Nr 41, poz. 398 ze zm.).
Za trafnością stanowiska Sądu o braku wykazania przez powódkę istnienia
normalnego związku przyczynowego pomiędzy niedostarczeniem lokalu socjalnego
a poniesioną szkodą świadczy okoliczność, ze normalnym następstwem
niezwłocznego niedostarczenia lokalu socjalnego nie jest niepłacenie przez
lokatorkę czynszu, ponieważ wyrok eksmisyjny zobowiązuje do zapłaty
odszkodowania za korzystanie z lokalu w wysokości dotychczas płaconego
czynszu. W sprawie nie zaistniał więc adekwatny związek przyczynowy między
zachowaniem pozwanej, a szkodą powódki, wywodzi przeciwnik skargi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga nie zasługiwała na uwzględnienie wobec braku podstawy do
stwierdzenia, ze zaskarżone orzeczenie jest niezgodne z prawem.
Chybiony okazał się zarzut naruszenia art. 328 § 1 k.p.c. w zw. z art. 378 § 1
k.p.c., uzasadniony wskazywanym przez skarżącą brakiem niezbędnej zawartości
uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Ewentualny brak wymaganego elementu
uzasadnienia zaskarżonego wyroku mógłby dowodzić naruszenia art. 328 § 2
k.p.c., ale ten ostatni przepis nie został wskazany jako dotknięty naruszeniem.
Ponadto, strona skarżąca nawet nie twierdzi, aby zarzucane naruszenie przepisów
procesowych mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, co wyklucza uznanie, aby
5
zaskarżone orzeczenie było w tym zakresie niezgodne z prawem w rozumieniu art.
4241
§ 1 k.p.c.
Wobec powyższego oceny zarzutów naruszenia prawa materialnego
należało dokonać z uwzględnieniem stanu faktycznego będącego podstawą
orzekania dla Sądu drugiej instancji.
Nietrafne okazały się zarzuty naruszenia przepisów art. 18 ust. 1, 3 i 5
ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym
zasobie i gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (Dz.U. 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze
zm.), zwanej dalej „u.o.l.”, przez uznanie, że przepisy te nie są podstawą prawną
odpowiedzialność pozwanej Gminy. Rację miał Sąd drugiej instancji, który na
podstawie art. 1a
u.o.l. uznał, że przepisów tej ustawy nie stosuje się do lokali
będących w dyspozycji Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, która jest stroną
powodową w niniejszej sprawie. Wskazany przepis art. 1a
u.o.l. stanowczo wyłączył
stosowanie wszystkich bez wyjątku przepisów tej ustawy w odniesieniu do lokali
będących w dyspozycji Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, co oznacza, że
w konfiguracji podmiotowej stron prawomocnie zakończonego sporu i faktycznej
podstawy żądania strony powodowej przepisy art. 18 ust. 1, 3 i 5 u.o.l. nie
znajdowały zastosowania. Takie właśnie stanowisko Sądu odwoławczego jest
prawidłowe i nie uzasadnia trafności zarzutu skargi naruszenia wskazanych
przepisów u.o.l. w stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy i tym samym wydania
orzeczenia niezgodnego z tymi przepisami. W tej sytuacji bezzasadnie odwołuje się
strona skarżąca do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2007 r., III CZP
121/07 (OSNC 2008/12/37), w której konstrukcję odpowiedzialności in solidum
gminy i osoby uprawnionej z mocy wyroku do lokalu socjalnego wywiedziono
z przepisów art. 18 ust. 1-3 u.o.l., które miały zastosowanie w tamtej sprawie,
w której roszczenia odszkodowawczego od Gminy dochodziła Spółdzielnia
Mieszkaniowa, a nie Wojskowa Agencja Mieszkaniowa.
Trafnie zatem uznał Sąd drugiej instancji, że w niniejszej sprawie podstawą
ewentualnej odpowiedzialności pozwanej gminy mogą być jedynie przepisy k.c.
oraz przepisy ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP
(Dz.U. 2005 Nr 41, poz. 398), a nie przepisy u.o.l.
6
Zważyć należy, że na mocy wyroku SR w B. z dnia 16 października 2003 r.,
sygn. akt I C …/03, ustalono istnienie uprawnienia do lokalu socjalnego B. K.
eksmitowanej z zajmowanego bez tytułu prawnego lokalu mieszkalnego będącego
w dyspozycji skarżącej, a nadto orzeczono wstrzymanie eksmisji do czasu złożenia
przez pozwaną w prawomocnie zakończonej sprawie Gminę oferty zawarcia
umowy najmu lokalu socjalnego. Niezapewnienie B. K. przez pozwaną Gminę
lokalu socjalnego wbrew obowiązkowi wynikającemu z wskazanego wyroku
sądowego może być niewątpliwie ocenione jako delikt Gminy. Jednak nawet taka
konstatacja nie jest wystarczającą przesłanką do zastosowania art. 417 § 1 k.c.
jako materialnoprawnej podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanej
Gminy. Słusznie bowiem uznał Sąd II instancji, że brak jest podstaw do przyjęcia
wystąpienia normalnego związku przyczynowego między biernym zachowaniem
pozwanej Gminy w postaci niezapewnienia eksmitowanej osobie lokalu socjalnego,
a poniesioną przez powódkę szkodą.
Z mocy art. 37a ust. 1 cyt. ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych RP obowiązkiem osób zajmujących lokal Agencji bez tytułu prawnego
jest m.in. uiszczanie opłat za używanie tego lokalu i opłat pośrednich oraz zapłaty
odszkodowania w określonej tym przepisem wysokości za każdy rozpoczęty
miesiąc jego zajmowania, przy czym ustawodawca nie warunkuje wykonywania
tych obowiązków od terminowego wykonania przez Gminę obowiązku w postaci
zaoferowania eksmitowanym zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego. Innymi
słowy, orzeczenie sądowe przesądzające o przysługiwaniu uprawnienia do lokalu
socjalnego nie zwalnia eksmitowanych z dotychczasowego lokalu z obowiązku
uiszczania określonych należności z tytułu zajmowania tego lokalu aż do chwili
zaoferowania przez Gminę lokalu socjalnego (v. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
20 listopada 2002 r., V CKN 1305/00, niepubl.). Nie jest więc normalnym
następstwem braku zaoferowania przez Gminę lokalu socjalnego powstanie
szkody po stronie powódki w postaci poniesienia niezrekompensowanych kosztów
utrzymywania lokalu zajmowanego przez nieuiszczające należności osoby
eksmitowane. Odmienne stanowisko skarżącej o istnieniu takiego normalnego
związku przyczynowo-skutkowego prowadziłoby do niedającego się zaaprobować
wniosku, że normalnym następstwem niewykonywania przez Gminę obowiązku
7
przyznania lokalu socjalnego wynikającego z wyroku sądowego, jest szkoda
powódki wynikająca z zaniechania uiszczania przez eksmitowanych obciążających
ich z mocy ustawy należności z tytułu zajmowania dotychczasowego lokalu.
W razie akceptacji takiego wniosku za normalne następstwo zaniechania Gminy
w łańcuchu przyczynowo- skutkowym należałoby konsekwentnie uznać zachowanie
eksmitowanych niezgodne z obowiązującym prawem, którego to wniosku nie
sposób przecież zaaprobować. W tej sytuacji trafne jest stanowisko Sądu
Okręgowego o braku normalnego związku przyczynowego między szkodą
skarżącej Agencji, a zachowaniem Gminy w postaci niedostarczenia lokalu
socjalnego.
Przewidziane w art. 361 § 1 k.c. ograniczenie odpowiedzialności tylko za normalne
następstwa zachowania, z którego szkoda wynikła nie polega na wprowadzeniu
pojęcia związku przyczynowego w znaczeniu prawnym, odmiennego od
istniejącego w rzeczywistości (v. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 lutego 2008 r.,
I CSK 39/07 niepubl.).
W konsekwencji, wobec braku tej przesłanki odpowiedzialności
odszkodowawczej, nie było podstaw do zastosowania art. 417 § 1 k.c., a zatem
zaskarżone skargą orzeczenie nie narusza tego przepisu z powodu jego
niezastosowania.
Sąd Najwyższy oddalił więc skargę na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c. wobec
braku podstaw do stwierdzenia, że zaskarżone orzeczenie jest niezgodne
z prawem. Orzeczenie niezgodne z prawem w rozumieniu ostatnio wskazanego
przepisu to orzeczenie niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi
różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo
wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego
zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej analizy prawniczej.
Niezgodność z prawem musi zatem mieć charakter kwalifikowany, elementarny
i oczywisty, tylko bowiem w takim przypadku orzeczeniu Sądu można przypisać
cechy bezprawności (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 23 listopada 2007 r.,
IV CNP 72/07, niepubl.; z dnia 26 lutego 2008 r., II BP 13/07, niepubl; z dnia
5 września 2008 r., I CNP 27/08 niepubl.).
8
O kosztach postępowania wszczętego wniesieniem skargi orzeczono na
podstawie art. 98 § 1 i art. 99 k.p.c. oraz na podstawie § 12 ust. 5 pkt 2 w zw. z § 6
pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).