Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 17/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 czerwca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Romualda Spyt
w sprawie z powództwa E. P.
przeciwko K. N. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w G.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 16 czerwca 2009 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 8 lipca 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w K. oddalił apelację powódki od
wyroku Sądu Rejonowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w T.,
oddalającego jej powództwo o uznanie za bezskuteczne oświadczenia pozwanej o
2
wypowiedzeniu warunków umowy o pracę i przywrócenie jej do pracy na
poprzednich warunkach oraz o zasądzenie wynagrodzenia za cały okres
pozostawania bez pracy.
Sąd Rejonowy ustalił, że oświadczeniem z 13 grudnia 2006 r., doręczonym 21
grudnia 2006 r., pozwana wypowiedziała powódce umowę o pracę w części
dotyczącej miejsca wykonywania pracy z zachowaniem trzymiesięcznego okresu
wypowiedzenia, proponując jej od 1 kwietnia 2007 r. nowe miejsce wykonywania
pracy w C., co uzasadniła przeniesieniem części działalności do nowo otwartego
magazynu w C.. 7 lutego 2007 r. powódka złożyła oświadczenie o odmowie
przyjęcia nowych warunków pracy. W związku z tym łączący strony stosunek pracy
ustał 31 marca 2007 r. w wyniku wypowiedzenia umowy przez pracodawcę z
przyczyn niedotyczących pracownika w rozumieniu ustawy o szczególnych
zasadach rozwiązywania stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników. Pismem z 13 sierpnia 2007 r., doręczonym pozwanej 20 sierpnia
2007 r., w związku z powzięciem 13 sierpnia 2007 r. wiadomości o swojej ciąży (22
tydzień) powódka wniosła o cofnięcie przez pozwaną wypowiedzenia warunków
umowy o pracę z 13 grudnia 2006 r. jako dokonanego wbrew treści art. 177 § 1 k.p.
i uznanie powyższej czynności za bezskuteczną, wskazując, że w dniu rozwiązania
umowy o pracę była już w ciąży, o czym w tym dniu jeszcze nie wiedziała.
Jednocześnie oświadczyła, że uchyla się od skutków swojego oświadczenia woli
wyrażającego zgodę na rozwiązanie z nią umowy o pracę jako złożonego pod
wpływem błędu co do istotnych okoliczności wpływających na podjęcie przez nią
przedmiotowej decyzji. Oświadczyła ponadto, że pozostaje w gotowości do
świadczenia pracy i prosi o dalsze zatrudnienie na dotychczasowych warunkach,
jak również o pilne wskazanie miejsca i czasu jej stawiennictwa w miejscu pracy w
T. oraz o wypłacenie wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy. Pozwana
nie uznała żądań powódki i odmówiła przyznania jej jakichkolwiek świadczeń. Na
podstawie opinii biegłego Sąd Rejonowy ustalił, że powódka w dniu wypowiedzenia
jej umowy o pracę nie była w ciąży.
W ocenie Sądu, złożone powódce wypowiedzenie zmieniające było zgodne z
prawem, bowiem w dniu wypowiedzenia nie była w ciąży, a ponadto pozwana
mogła to uczynić w myśl ustawy z dnia 31 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
3
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.), która pozwala wypowiadać warunki
pracy i płacy pracownicom w ciąży (art. 5 ust. 5 pkt 1). Powódka nie wykazała, że w
dniu rozwiązania stosunku pracy była w ciąży, co oznacza, że art. 177 § 1 k.p. nie
mógł znaleźć w jej przypadku zastosowania. Sąd uznał, że oświadczenie woli o
odmowie przyjęcia nowych warunków umowy o pracę nie zostało złożone przez
powódkę pod wpływem błędu (braku wiedzy o ciąży), ponieważ 7 lutego 2007 r. nie
była w ciąży. Gdyby jednak nawet przyjąć, że powódka skutecznie uchyliła się od
skutków prawnych swego oświadczenia, to trzeba by uznać, że nie doszło do
rozwiązania umowy o pracę ze względu na przyjęcie przez nią nowych warunków
pracy. Przysługiwałoby jej wówczas na podstawie art. 22 § 1 k.p. roszczenie o
dopuszczenie do pracy, a nie o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne lub o
przywrócenie do pracy oraz miałaby roszczenie o wynagrodzenie za czas
gotowości do pracy pod warunkiem wykazania istnienia takiej gotowości (art. 81 § 1
k.p.). Powódka nie wykazała jednak, że w okresie objętym sporem pozostawała w
gotowości do pracy. Wobec tego powództwo okazało się bezzasadne. Niezależnie
od tego powódka wniosła odwołanie od wypowiedzenia po upływie terminu z art.
264 § 1 k.p., nie wnioskując jednocześnie o przywrócenie terminu i nie
uprawdopodabniając okoliczności uzasadniających przywrócenie terminu (art. 265
k.p.). Tak więc, również z tego powodu powództwo nie zasługiwało na
uwzględnienie.
Po rozpoznaniu sprawy na skutek apelacji powódki, Sąd Okręgowy stwierdził,
że podziela i uznaje za własne ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego, z tym
wyjątkiem, że należy przyjąć, że zachodzi bardzo duże prawdopodobieństwo, że 31
marca 2007 r. powódka była już w ciąży. W tym stanie rzeczy Sąd uznał tę
okoliczność za wykazaną.
Zdaniem Sądu Okręgowego, art. 5 ust. 5 pkt 1 ustawy o szczególnych zasadach
rozwiązywania stosunków pracy dopuszcza możliwość dokonania wypowiedzenia
zmieniającego warunki pracy i płacy pracownicy w ciąży. Dlatego wypowiedzenie
powódce warunków pracy i płacy było skuteczne i zgodne z prawem. Wobec
złożenia przez nią oświadczenia o odmowie przyjęcia nowych warunków umowy o
pracę, doszło do skutecznego rozwiązania tej umowy z upływem okresu
4
wypowiedzenia, tj. 31 marca 2007 r. Sąd Okręgowy podzielił zdanie Sądu
Rejonowego, że oświadczenie powódki o odmowie przyjęcia nowych warunków
pracy (wyrażające tym samym dorozumianą zgodę na rozwiązanie stosunku pracy)
nie zostało złożone pod wpływem błędu, bowiem w chwili jego złożenia, tj. 7 lutego
2007 r. powódka nie była w ciąży. Powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z 29
marca 2001 r. (I PKN 330/2000, OSNP 2003 nr 1, poz. 11), w którym stwierdzono,
że „termin do wniesienia przez pracownicę odwołania od wypowiedzenia umowy o
pracę - z powołaniem się na ciążę - należy liczyć od chwili dowiedzenia się o ciąży,
a nie od dnia doręczenia jej pisma wypowiadającego umowę o pracę", Sąd
Okręgowy uznał, że 7-dniowy termin do złożenia odwołania od wypowiedzenia
został zachowany.
W skardze kasacyjnej powódka zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego w całości,
zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.: (-) art. 84 § 1 i 2 k.c. i
art. 88 § 1 k.c. w związku z art. 42 § 3 k.p., przez błędną wykładnię, prowadzącą do
wniosku, że mylne wyobrażenie powódki, że jej sytuacja życiowa nie ulegnie
zmianie do czasu upływu okresu wypowiedzenia, to jest o stanie rzeczy powstałym
w okresie wypowiedzenia, nie stanowiło błędu jej oświadczenia woli, a wiedza
powódki o powyższym nie wpłynęłaby, przy rozsądnej ocenie sprawy, na zmianę jej
decyzji i w konsekwencji przyjęcie przez Sąd, że powódka świadomie pozbawiła się
uprawnień pracowniczych związanych z ciążą i macierzyństwem; (-) art. 177 § 1
k.p. i art. 5 ust. 5 pkt 1 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy, przez błędną ich wykładnię prowadzącą do
wniosku, że w okresie objęcia szczególną ochroną ciężarnej pracownicy przed
rozwiązaniem stosunku pracy (którą powódka była w okresie wypowiedzenia)
stosunek pracy łączący strony - wbrew woli powódki i mimo jej uchylenia się od
skutków oświadczenia woli - wygasł.
Ponadto skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 328 § 2
k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c., przez wskazanie podstaw
faktycznych rozstrzygnięcia przez Sąd drugiej instancji sprzecznych z ustaleniami
Sądu pierwszej instancji, dotyczącymi zarówno stanu ciąży powódki w okresie
wypowiedzenia i w dniu upływu okresu wypowiedzenia, jak i zachowania terminu
przez powódkę do wniesienia odwołania. Rozbieżności te świadczą o dowolności
5
ocen materiału dowodowego dokonywanych przez Sądy, które mają bezpośrednie
przełożenie na treść rozstrzygnięć wydanych w niniejszej sprawie.
Skarżąca wniosła o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego i jego zmianę w
całości, przez uwzględnienie żądania powódki w całości, a ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w K. do
ponownego rozpoznania, a ponadto o zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki
kosztów postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego,
według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Zgodnie z art. 42 § 1 k.p., przepisy o wypowiedzeniu umowy o pracę stosuje się
odpowiednio do wypowiedzenia wynikających z umowy warunków pracy i płacy.
Odesłanie to dotyczy między innymi art. 177 § 1 k.p., który stanowi, że pracodawca
nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w
okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny
uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca
pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie
umowy. Z kolei z art. 177 § 1 k.p. wynika, że wypowiedzenie jest wadliwe także
wówczas, gdy pracownica zaszła w ciążę w okresie wypowiedzenia, a o ciąży
powiadomiła pracodawcę już po rozwiązaniu umowy o pracę (zob. szczeg. wyrok z
dnia 2 czerwca 1995 r., I PRN 23/95, OSNP 1995 nr 22, poz. 276 i orzecznictwo
powołane w uzasadnieniu tego wyroku; wyrok z 29 marca 2001 r., I PKN 330/00).
Ponadto, zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, pracownica, która złożyła
oświadczenie woli zmierzające do rozwiązania stosunku pracy, nie wiedząc że jest
w ciąży, może uchylić się od jego skutków prawnych z powołaniem się na błąd, jako
wadę tego oświadczenia. Nie ma przy tym znaczenia to, czy błąd został wywołany
przez pracodawcę oraz czy wiedział on o błędzie lub mógł go z łatwością zauważyć
- art. 84 k.c. w związku z art. 300 k.p. Takie odstępstwo od unormowania błędu w
art. 84 § 1 k.c. wynika stąd, że zasada ochrony pracy kobiet jest jedną z
podstawowych, historycznie pierwszych i niekwestionowanych zasad prawa pracy,
co usprawiedliwia „złagodzenie” warunków uchylenia się kobiety w ciąży od
6
skutków oświadczenia woli zmierzającego do zakończenia stosunku pracy,
złożonego pod wpływem błędu polegającego na niewiedzy o ciąży (zob. wyrok z
dnia 19 marca 2002 r., I PKN 156/01, OSNP 2004 nr 5, poz. 78; wyrok z dnia 11
czerwca 2003 r., I PK 206/02, OSNP 2004 nr 16, poz. 278). Zdaniem Sądu
Najwyższego art. 177 § 1 k.p. nie daje jednak podstawy do uznania za niezgodne z
prawem rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron zawartym z
pracodawcą przez pracownicę, która w dacie zawierania z pracodawcą
porozumienia o rozwiązaniu stosunku pracy nie była w ciąży, a zaszła w nią przed
określonym w tym porozumieniu terminem rozwiązania umowy. W takim przypadku,
skoro pracownica, zawierając porozumienie z pracodawcą nie była w ciąży, to nie
można mówić, że działała pod wpływem błędu, w związku z czym uchylenie się
przez nią od skutków prawnych oświadczenia woli nie jest możliwe (wyrok SN z 5
października 2007 r., II PK 24/07, LEX nr 375649; por też wyrok SN wyrok z 10
listopada 1998 r., I PKN 431/98, OSNAP 1999 nr 24, poz. 792). W tego rodzaju
sytuacji nie ma również innej podstawy prawnej do reaktywowania stosunku pracy.
W szczególności, jak stwierdził Sąd Najwyższy, podstawy do domagania się przez
pracownicę, która w dacie składania oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o
pracę nie była w ciąży, a zaszła w ciążę po tej dacie, nie daje także art. 8 k.p.
(wyrok SN z 3 lutego 1993 r., I PZP 72/92, niepublikowany).
Mając na uwadze treść art. 84 k.c. oraz przedstawione powyżej stanowisko
Sądu Najwyższego można stwierdzić, że nieskuteczność powoływania się na błąd,
jako wadę oświadczenia woli, w sytuacji, w której pracownica zaszła w ciążę już po
złożeniu oświadczenia woli zmierzającego do rozwiązania stosunku pracy (o
wypowiedzeniu umowy lub o rozwiązaniu umowy za porozumieniem stron) wynika
stąd, że istotą błędu, jako wady oświadczenia woli, jest mylne wyobrażenie osoby
składającej takie oświadczenie o istniejącym stanie rzeczy. Błąd, w rozumieniu
powołanego przepisu, nie odnosi się natomiast do mylnego wyobrażenia o
zdarzeniach, które mogą dopiero powstać i wywołać przekonanie osoby składającej
oświadczenie, że jego wcześniejsze złożenie było decyzją niekorzystną.
Jak wynika z dotychczasowego przebiegu sprawy, zasadniczy spór między
stronami dotyczy rozstrzygnięcia, czy w sytuacji powódki, tj. w sytuacji, w której
pracownica niebędąca w ciąży złożyła oświadczenie woli o odmowie przyjęcia
7
warunków pracy proponowanych przez pracodawcę stosownie do art. 42 § 2 k.p., i
następnie zaszła w ciążę przed datą rozwiązania stosunku pracy wskutek tego
wypowiedzenia, można przyjąć, że działała ona pod wpływem błędu, w związku z
czym uchylenie się przez nią od skutków prawnych oświadczenia o odmowie
przyjęcia proponowanych warunków jest skuteczne. W kwestii tej stanowisko Sądu
Okręgowego (a wcześniej Sądu Rejonowego) należy uznać za prawidłowe. W
świetle powyższych uwag dotyczących błędu nie ulega wątpliwości, że zaistnienie
tego rodzaju wady oświadczenia woli było w sytuacji powódki pojęciowo
wykluczone, a w związku z tym zastosowanie do niej art. 84 i 88 k.c. nie mieści się
w zawartej w art. 300 k.p. formule odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu
cywilnego do stosunku pracy. W rezultacie należy przyjąć, że pracownica
niebędąca w ciąży, która złożyła oświadczenie o odmowie przyjęcia warunków
pracy proponowanych przez pracodawcę stosownie do art. 42 § 3 k.p., i następnie
zaszła w ciążę przed datą rozwiązania stosunku pracy wskutek tego
wypowiedzenia, nie działa pod wpływem błędu, w związku z czym uchylenie się
przez nią od skutków prawnych oświadczenia o odmowie przyjęcia proponowanych
warunków na podstawie art. 84 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. nie jest skuteczne.
W takim przypadku działanie art. 177 § 1 k.p. zostaje, na skutek oświadczenia
pracownicy, złożonego przed dniem zajścia w ciążę, ograniczone do okresu
pozostałego do końca okresu wypowiedzenia. W praktyce oznacza to, że jest ona
chroniona w tym czasie przed rozwiązaniem stosunku pracy bez wypowiedzenia,
lecz ochrona ta ustaje z nadejściem terminu wypowiedzenia. Wnioski te odnoszą
się do sytuacji prawnej powódki. Ponadto, należy zauważyć, że sytuacja ta jest
podobna do opisanej wcześniej sytuacji pracownicy, która w dacie zawierania z
pracodawcą porozumienia o rozwiązaniu stosunku pracy lub w dacie
wypowiedzenia przez nią stosunku pracy nie była w ciąży, a zaszła w nią przed
określonym w porozumieniu lub wynikającym z przepisów o wypowiedzeniu
terminem rozwiązania umowy. W rezultacie należy przyjąć, że pracownica, która
nie będąc w ciąży, złożyła oświadczenie woli o odmowie przyjęcia warunków pracy
proponowanych przez pracodawcę stosownie do art. 42 § 3 k.p., i następnie zaszła
w ciążę przed datą rozwiązania stosunku pracy wskutek tego wypowiedzenia, nie
działa pod wpływem błędu, w związku z czym uchylenie się przez nią od skutków
8
prawnych oświadczenia o odmowie przyjęcia proponowanych warunków na
podstawie art. 84 § 1 k.c. w związku z art. 88 k.c. i w związku z art. 300 k.p. nie jest
skuteczne. Należy też dodać, że prawo nie przewiduje w tej sytuacji innej podstawy
skutecznego uchylenia się przez pracownicę od oświadczenia o odmowie przyjęcia
nowych warunków, jeżeli pracodawca nie wyraża zgody na jego cofnięcie.
Wobec powyższego zarzuty naruszenia art. 84 § 1 i 2 i art. 88 § 1 k.c. w
związku z art. 42 § 3 k.p. okazały się nieuzasadnione.
Nietrafny jest także zarzut naruszenia art. 5 ust. 5 pkt 1 ustawy o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy, przez uznanie, że
przepis ten zezwala na rozwiązanie stosunku pracy z kobietą w okresie ciąży.
Należy wskazać, że unormowanie to, wbrew twierdzeniu skarżącej, osłabia ochronę
pracownicy w okresie ciąży i w okresie urlopu macierzyńskiego w porównaniu z
ochroną wynikającą z art. 177 w związku z art. 42 § 1-3 k.p. Pozwala on bowiem na
dokonanie wypowiedzenia warunków pracy lub płacy w tych okresach. Wbrew
twierdzeniu skarżącej, nie wyłącza on unormowania art. 42 § 3 k.p., a tym samym
dopuszcza rozwiązanie stosunku pracy w przypadku braku zgody pracownicy na
nowe warunki pracy nawet, gdy jest ona w ciąży. Ponadto, przepis ten nie ma w
rozpoznawanej sprawie bezpośredniego zastosowania, co wynika stąd, że
powódka w dniu złożenia oświadczenia o odmowie przyjęcia proponowanych
warunków nie była w ciąży. Wypowiedzenie zmieniające nastąpiło zatem w jej
przypadku na zasadach ogólnych.
Zarzuty naruszenia przepisów postępowania (art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art.
233 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c.) nie zostały jasno uzasadnione. W szczególności nie
wskazano, na czym polega naruszenie poszczególnych przepisów wskazanych w
podstawie skargi. Z wywodów pełnomocnika skarżącej wynika jedynie, że w ocenie
strony powodowej, skoro Sąd drugiej instancji dokonał odmiennej oceny dowodów
przeprowadzonych w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji, uznając, że
powódka zaszła w ciążę jeszcze w okresie wypowiedzenia, to należało przyjąć, że
była w ciąży już w dacie składania jej przez pozwaną oświadczenia woli o
wypowiedzeniu. Zarzuty te są niedopuszczalne w świetle art. 3983
§ 3 k.p.c.,
ponieważ dotyczą ustalenia faktów i oceny dowodów. Na marginesie można jedynie
wskazać, że w ocenie Sądu Najwyższego Sąd Okręgowy przekonująco uzasadnił
9
przyczyny częściowo odmiennej oceny dowodów, w kierunku korzystnym dla
powódki. Co do zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., należy dodatkowo
stwierdzić, że Autor skargi nie wskazał żadnego argumentu, który mógłby
merytorycznie wiązać się z treścią tego przepisu.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy, na podstawie 39814
k.p.c., orzekł jak w
sentencji.
/tp/