Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 24 lipca 2009 r.
I PK 49/09
1. Ustalenie warunków wynagradzania pracownika zarządzającego zakła-
dem pracy w imieniu pracodawcy przez odesłanie do postanowień zakładowe-
go układu zbiorowego pracy nie narusza art. 24126
§ 2 k.p.
2. Dyrektor oddziału spółki prawa handlowego, w której udział Skarbu
Państwa przekracza 50% kapitału zakładowego lub 50% liczby akcji, nie jest
kierownikiem jednostki organizacyjnej w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 3
marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami praw-
nymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze zm.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca), Sędziowie SN: Teresa
Flemming-Kulesza, Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 lipca 2009 r. sprawy z
powództwa Bogdana K. przeciwko E.-O. SA w G. Oddziałowi w O. o dodatek stażo-
wy, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie z dnia 19 listopada 2008 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie, pozo-
stawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Bogdan K. wniósł pozew o zasądzenie od Koncernu Energetycznego SA Od-
dział w O. 45.831 zł tytułem dodatku stażowego wraz z odsetkami ustawowymi od
3819,25 zł naliczanymi od poszczególnych, wskazanych w pozwie dni wymagalności
do dnia zapłaty, oraz o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu.
Wyrokiem z 22 lipca 2008 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie oddalił powództwo i
zasądził od powoda na rzecz pozwanego 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Sąd ustalił, że powód był zatrudniony w Zakładzie Energetycznym SA w O. na sta-
2
nowisku prezesa zarządu, na podstawie umowy o pracę z 27 maja 2004 r. W umowie
ustalono, że powód będzie nadal zajmował stanowisko dyrektora naczelnego Zakła-
du Energetycznego SA w O. przez okres pełnienia funkcji prezesa zarządu. W § 5
umowy przewidziano, że powód będzie otrzymywał wynagrodzenie miesięczne sta-
nowiące równowartość sześciokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w czwartym kwartalne roku
poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa GUS, przy czym kwota ta obejmuje
wszystkie składniki wynagrodzenia wynikające z przepisów prawa pracy. W roku
2004, w związku z planowanym połączeniem Zakładu w O. ze Spółką E. Kompania
Energetyczna SA z siedzibą w G., która była spółką przejmującą, z powodem został
zawarty aneks nr 1 z 28 grudnia 2004 r. do umowy o pracę z 27 maja 2004 r. W
aneksie ustalono między innymi, że powód będzie świadczył na rzecz Koncernu
Energetycznego E. SA pracę na stanowisku dyrektora generalnego Oddziału Zakła-
du Energetycznego w O. W pkt 5 aneksu ustalono, między innymi, że powodowi
przysługują świadczenia dodatkowe z tytułu zatrudnienia, wynikające z Ponadzakła-
dowego i Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy. Zgodnie z § 3 aneksu miał on
wejść w życie z dniem zarejestrowania spółek. Pozostałe postanowienia płacowe
umowy powoda pozostały bez zmian. W związku z powstaniem 31 grudnia 2004 r.
Spółki E.G. Kompania Energetyczna SA i wykreśleniem z rejestru Zakładu Energe-
tycznego SA z siedzibą w O., powód przestał pełnić funkcję prezesa zarządu tego
Zakładu i zgodnie z wymienionym wyżej aneksem nr 1 do umowy o pracę zajął od 1
stycznia 2005 r. stanowisko dyrektora generalnego Oddziału Zakładu Energetyczne-
go w O. Następnie, 30 marca 2007 r., powód zawarł aneks nr 2 do umowy o pracę, w
którym, w wykonaniu uchwały o odwołaniu go ze stanowiska dyrektora generalnego
Oddziału w O., powierzono mu od 1 kwietnia 2007 r. stanowisko doradcy dyrektora
generalnego Oddziału w O. W wyniku dalszych przekształceń Koncernu Energetycz-
nego SA Oddział w O. jego następcą prawnym stała się E.O. SA Oddział w O.
W oparciu o powyższy stan faktyczny Sąd pierwszej instancji uznał, że żąda-
nie powoda nie zasługiwało na uwzględnienie. Podstawę takiej oceny prawnej sta-
nowi, po pierwsze, art. 24126
§ 2 k.p., stanowiący, że układ zakładowy nie może
określać warunków wynagradzania pracowników zarządzających w imieniu praco-
dawcy zakładem pracy (w rozumieniu art. 128 § 2 pkt 2 k.p.) oraz osób zarządzają-
cych zakładem pracy na innej podstawie niż stosunek pracy. Kodeks pracy w tym
przypadku reguluje odrębnie od reszty załogi sytuację pracowników zarządzających.
3
Po drugie, powód, jako dyrektor generalny Oddziału w O. - spółki prawa handlowego,
w której udział Skarbu Państwa przekracza 50% akcji, należał do kręgu osób, o któ-
rych mowa w art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kie-
rujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze zm., powoływa-
nej dalej jako „ustawa z 3 marca 2000 r.” lub „ustawa”). Stosownie zaś do art. 5 ust. 1
tej ustawy osobom, o których mowa w art. 2 przysługuje, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3,
wyłącznie wynagrodzenie miesięczne. Nadto, świadczenia dodatkowe, które przysłu-
gują osobom objętym tą ustawą, w sposób wyczerpujący zostały określone w § 2 ust.
1 pkt 1-5 rozporządzenia z dnia 21 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowego wyka-
zu świadczeń dodatkowych, które mogą być przyznane osobom kierującym niektó-
rymi podmiotami prawnymi, oraz trybu ich przyznawania, które nie przewiduje jako
świadczenia dodatkowego dla osób zajmujących stanowiska kierownicze dodatku
stażowego (Dz.U. Nr 14, poz. 139). Dlatego powód, od chwili powołania go na sta-
nowisko dyrektora generalnego do odwołania, był objęty wyżej wymienioną ustawą i
nie mógł otrzymywać dodatku za staż pracy. Uprawnienie takie zaczęło mu przysłu-
giwać dopiero po 25 października 2006 r., kiedy przestał pełnić funkcję kierowniczą.
W apelacji od powyższego wyroku powód zaskarżył w całości powyżej wska-
zany wyrok Sądu Rejonowego, zarzucając naruszenie art. 1, art. 2 pkt 1, art. 5 i art. 6
ust. 1 ustawy z dnia 3 marca 2003 r. oraz art. 24126
§ 2 k.p. W odpowiedzi na apela-
cję pozwany wniósł o jej oddalenie
W zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną wyroku Sąd Okręgowy od-
dalił apelację powoda i zasądził od niego na rzecz strony pozwanej 900 zł tytułem
zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą. W uzasadnieniu Sąd Okręgowy
uznał, że Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i nie do-
puścił się zarzucanych w apelacji naruszeń prawa materialnego. W szczególności
Sąd wskazał, że nie budzi wątpliwości, że w okresie, za który powód domaga się wy-
płacenia dodatku stażowego, pozwany był jego pracodawcą, zaś powód był osobą
zarządzającą w imieniu pracodawcy - wówczas Koncernu Energetycznego E. SA -
zakładem pracy, gdyż jako dyrektor generalny Oddziału był pracownikiem kierującym
jednoosobowo zakładem pracy. Wobec tego ma do niego zastosowanie art. 24126
§
2 k.p. Zdaniem Sądu Okręgowego zawarte w aneksie nr 1 do umowy o pracę odwo-
łanie do postanowień układu zbiorowego w zakresie zasad wynagradzania powoda
jest sytuacją objętą wyżej wymienionym przepisem. Skoro bowiem aneks nie zawiera
innych postanowień dotyczących świadczeń dodatkowych, poza odesłaniem do
4
układu zbiorowego, to znaczy, że właśnie układ zbiorowy reguluje te kwestie. Tak
więc art. 24126
k.p. stoi na przeszkodzie uwzględnieniu żądania powoda, gdyż posta-
nowienia układu zbiorowego odnoszące się do dodatku stażowego nie mogą go do-
tyczyć, co daje wystarczającą podstawę do oddalenia powództwa. Sąd Okręgowy
uznał ponadto za trafne stanowisko Sądu pierwszej instancji, że niezasadność po-
wództwa wynika również z przepisów ustawy z 3 marca 2000 r., ponieważ oddział
pozwanego, w którym powód zajmował stanowisko dyrektora generalnego, mieści
się w kategorii jednostek wymienionych w art. 1 tej ustawy. Pojęcie „oddziału" zdefi-
niowane zostało w ustawie z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej
(jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095) w art. 5 pkt 4, zgodnie z którym
jest nim wyodrębniona i samodzielna organizacyjnie część działalności gospodarczej
przedsiębiorcy. Należy więc uznać, że oddział przedsiębiorcą nie jest, lecz stanowi
część całego przedsiębiorstwa. Wobec tego nie budzi wątpliwości, że zajmowane
przez powoda stanowisko dyrektora generalnego Oddziału było stanowiskiem kie-
rowniczym w jednostce organizacyjnej wymienionej w art. 1 ustawy o wynagradzaniu
osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi. Tezę te wzmacnia dodatkowo
fakt, że powód w okresie zajmowania wyżej wymienionego stanowiska zarządzał
Oddziałem na podstawie udzielonej prokury oddziałowej uprawniającej go, oprócz
działania w ramach Oddziału, także do reprezentowania pracodawcy w stosunkach
na zewnątrz, podpisywania umów o pracę, nabywania nieruchomości. Tak więc po-
wód, działając jako prokurent pozwanego, łącznie z drugą uprawnioną do reprezen-
towania osobą, mógł korzystać z uprawnienia do zarządzania spółką. Powód podle-
gał więc ograniczeniom wynikającym z ustawy z 3 marca 2000 r. do daty cofnięcia
mu pełnomocnictw do zarządzania Oddziałem, a nie - jak twierdzi - do daty wejścia w
życie postanowień aneksu nr (w uzasadnieniu nie wskazano numeru aneksu) do
umowy o pracę, gdyż to właśnie wówczas utracił możliwość faktycznego zarządza-
nia. Z tych względów Sąd Okręgowy, na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.
W skardze kasacyjnej wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył w całości powód,
zarzucając mu naruszeniu przepisów prawa materialnego, przez błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie art. 1, art. 2 pkt 1 i art. 6 ust. 1 ustawy z 3 marca 2000 r.,
przez uznanie, że po 31 grudnia 2004 r. powód podlegał jej regulacji, a w szczegól-
ności przez przyjęcie, że oddział spółki prawa handlowego jest jednostką organiza-
cyjną, o której mowa w jej art. 1, że powód jako dyrektor oddziału spółki prawa han-
dlowego jest osobą wymienioną w jej art. 2 pkt 1, że powód podlegał jej regulacji,
5
mimo że po 31 grudnia 2004 r. jego wynagrodzenie ustalał zarząd, a nie rada nad-
zorcza (art. 6 ust. 1 ustawy) oraz art. 24126
§ 2 k.p., przez uznanie, że jego postano-
wienia wyłączały w tak ustalonym stanie faktycznym możliwość wypłacania powodo-
wi dodatku stażowego, w szczególności przez uznanie, że niemożliwe jest w umowie
o pracę osoby zarządzającej w imieniu pracodawcy zakładem pracy odesłanie do
odpowiedniego stosowania postanowień zakładowego układu zbiorowego pracy w
zakresie dodatku stażowego.
W odpowiedzi na skargę, strona pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie
od powoda kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona. Według niekwestionowanych przez strony
ustaleń i ocen przyjętych przez Sąd Okręgowy, w okresie objętym sporem pracodaw-
cą powoda był Koncern Energetyczny E. SA w G. Oddział w O., którego następcą
prawnym jest pozwany pracodawca E.O. SA Oddział w O., a powód był osobą za-
rządzającą w imieniu pracodawcy zakładem pracy, tj. wymienionym Oddziałem w O.
Wobec tego, zgodnie z art. 39813
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy, rozpoznając sprawę w
granicach zaskarżenia i w granicach podstaw skargi, jest związany wskazanym sta-
nowiskiem dotyczącym określenia pracodawcy i zakładu pracy. W rezultacie nie-
sporne między stronami jest przyjęcie przez Sąd, że powód był w wymienionym
okresie pracownikiem zarządzającym zakładem pracy, do którego ma zastosowanie
art. 24126
§ 2 k.p. Przepis ten stanowi, że układ zakładowy nie może określać warun-
ków wynagradzania pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem
pracy w rozumieniu art. 128 § 2 pkt 2 k.p., stosownie do którego przez pracowników
zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy należy rozumieć pracowni-
ków kierujących jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępców lub pracowników
wchodzących w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz
głównych księgowych. W podstawie faktycznej zaskarżonego wyroku przyjęto także
ustalenie, że zawarte w Aneksie nr 2 do umowy o pracę powoda określenie „świad-
czenia dodatkowe z tytułu zatrudnienia, wynikające z Ponadzakładowego i Zakłado-
wego Układu Zbiorowego Pracy” obejmuje „zasady wynagradzania” powoda, w tym
sporny dodatek stażowy.
6
W tym stanie rzeczy spór między stronami dotyczy dwóch kwestii prawnych.
Po pierwsze, czy ustalenie w umowie o pracę pracownika zarządzającego zakładem
pracy w rozumieniu art. 24126
§ 2 k.p. warunków jego wynagradzania przez odesła-
nie do zakładowego układu zbiorowego pracy jest sytuacją, jak to określił Sąd Okrę-
gowy, objętą tym przepisem. Po drugie, czy dyrektor oddziału spółki prawa handlo-
wego, w której udział Skarbu Państwa przekracza 50% akcji, jest kierownikiem jed-
nostki organizacyjnej w rozumieniu art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 3 marca 2000 r.
Odnośnie do pierwszego z tych zagadnień należy stwierdzić, że jak wynika z
literalnego brzmienia art. 24126
§ 2 k.p., stoi on na przeszkodzie ustalaniu warunków
wynagradzania pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy
w rozumieniu art. 128 § 2 pkt 2 k.p. przez strony zawierające zakładowy układ zbio-
rowy pracy. Postanowienia układu ustalające warunki wynagradzania tej grupy pra-
cowników byłyby więc sprzeczne z bezwzględnie obowiązującym przepisem ustawy,
a tym samym zawarte niezgodnie z prawem w rozumieniu art. 24111
§ 3 k.p. i z naru-
szeniem przepisów o zawieraniu układów zbiorowych pracy w rozumieniu art. 24111
§
51-3
k.p. Ratio legis powyższego unormowania wyjaśnił Sąd Najwyższy, wskazując,
że „pracownicy zarządzający zakładem pracy są podmiotami aktywnie uczestniczą-
cymi w tworzeniu zakładowych układów zbiorowych pracy i podpisują ten układ w
imieniu pracodawcy będącego jednostką organizacyjną (art. 24123
w związku z art. 31
k.p.). W art. 24126
§ 2 k.p. chodzi więc o to, aby tacy pracownicy nie podejmowali de-
cyzji o przysługujących im świadczeniach wynagrodzeniowych” (wyrok z 11 lutego
2005 r., I PK 167/04, OSNP 2005 nr 20, poz. 316). Jest natomiast oczywiste, że wa-
runki wynagradzania za pracę pracowników zarządzających zakładem pracy w imie-
niu pracodawcy mogą być ustalane w umowie o pracę wolą stron stosunku pracy.
Ustalenie takie może dotyczyć także składników wynagrodzenia regulowanych w
układzie zbiorowym pracy (np. nagrody jubileuszowej, zob. np. uzasadnienia wyro-
ków Sądu Najwyższego z: 11 kwietnia 2006 r., I PK 172/05, OSNP 2007 nr 7-8, poz.
95 i 25 września 2007 r., I PK 105/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 309), co jest natu-
ralne, skoro układ normuje zasadniczo typowe warunki (składniki) wynagradzania.
Nie ma też przeszkód, aby ustalenie to zostało dokonane przy wykorzystaniu techniki
odesłania do aktu prawnego regulującego określone składniki wynagrodzenia i zasa-
dy ich przyznawania, w tym do zakładowego układu zbiorowego pracy. W takim bo-
wiem przypadku określenie warunków wynagrodzenia następuje wolą stron stosunku
pracy, a nie wolą stron układu zbiorowego, podobnie jak byłoby w przypadku, gdyby
7
zamiast zastosowania tej techniki ustalono zasady przysługiwania danego składnika
wynagrodzenia przez przepisanie stosownych postanowień układu. Należy więc
uznać, że ustalenie określonych warunków wynagradzania pracownika zarządzają-
cego zakładem pracy w imieniu pracodawcy przez odesłanie do stosownych posta-
nowień zakładowego układu zbiorowego pracy nie narusza art. 24126
§ 2 k.p. Wobec
tego pogląd Sądu Okręgowego, że odesłanie do układu zbiorowego w zakresie re-
gulacji dodatku stażowego powoda oznacza, że to właśnie układ zbiorowy reguluje tę
kwestię, okazał się nietrafny.
Co do drugiego z wymienionych wyżej zagadnień należy przypomnieć, że we-
dług art. 2 pkt 1 ustawy z 3 marca 2000 r., ma ona zastosowanie do kierowników
jednostek organizacyjnych wymienionych w art. 1 pkt 1-13, a w szczególności dy-
rektorów, prezesów, tymczasowych kierowników, zarządców komisarycznych i osób
zarządzających na podstawie umów cywilnoprawnych. Z kolei art. 1 tej ustawy sta-
nowi, że ma ona zastosowanie do wymienionych w nim jednostek organizacyjnych, w
tym do spółek prawa handlowego, w których udział Skarbu Państwa przekracza 50%
kapitału zakładowego lub 50% liczby akcji (pkt 5). Z powyższych przepisów wynika,
że ustawa z 3 marca 2003 r. ma zastosowanie wyłącznie do osób, które są kierowni-
kami jednostek organizacyjnych wymienionych w art. 1, a nie kierownikami ich części
(por. też wyrok SN z 11 września 2007 r., II PK 12/07, OSNP 2008 nr 19-20, poz.
289). W konsekwencji pracownik będący, jak powód w okresie objętym sporem, dy-
rektorem oddziału spółki prawa handlowego, w której udział Skarbu Państwa prze-
kracza 50% kapitału zakładowego lub 50% liczby akcji nie jest kierownikiem jednostki
organizacyjnej w rozumieniu art. 2 tej ustawy.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art. 108
§ 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.
========================================