Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 30 WRZEŚNIA 2009 R.
I KZP 12/09
Wzajemne usytuowanie pod względem chronologicznym wyroków
skazujących na poszczególne rodzaje kar, np. gdy orzekano za przypisane
przestępstwa na przemian „bezwzględne” kary pozbawienia wolności i kary
z warunkowym zawieszeniem ich wykonania, pozostaje bez znaczenia dla
ustalenia, czy i które z tych przestępstw pozostają w zbiegu realnym.
Przewodniczący: sędzia SN S. Zabłocki.
Sędziowie SN: J. Grubba, A. Siuchniński (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Zbigniewa K., po rozpoznaniu, przedsta-
wionego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w O., posta-
nowieniem z dnia 6 maja 2009 r., zagadnienia prawnego wymagającego
zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy w sytuacji, gdy wobec skazanego orzeczono kary pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania oraz kary pozbawie-
nia wolności bez warunkowego zawieszenia ich wykonania, przy czym
wszystkie przestępstwa, za które orzeczono wskazane kary pozostają w
realnym zbiegu (art. 85 k.k.) lecz z uwagi na brak warunków z art. 69 k.k.
nie jest możliwe orzeczenie jednej kary łącznej pozbawienia wolności z wa-
runkowym zawieszeniem jej wykonania obejmującej wszystkie te kary
(«bezwzględne» i «warunkowe»), dopuszczalne jest w ramach wyroku
łącznego połączenie jedynie kar pozbawienia wolności bez warunkowego
2
zawieszenia ich wykonania przy jednoczesnym pozostawieniu «bez połą-
czenia» kar pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich wyko-
nania?”
p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.
U Z A S A D N I E N I E
Zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w O. wyło-
niło się w następującej sytuacji procesowej.
Zbigniew K. został skazany prawomocnymi wyrokami:
1. Sądu Rejonowego w O. z dnia 20 października 1997 r., za przestępstwo
określone w art. 205 § 2 k.k. z 1969 r., popełnione w sierpniu 1996 r. na
karę 8 miesięcy ograniczenia wolności;
2. Sądu Rejonowego w O. z dnia 10 sierpnia 2001 r., za przestępstwo
określone w art. 205 § 1 d.k.k., popełnione w dniu 7 września 1996 r. na
karę roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykona-
nia na okres 4 lat i grzywnę w wymiarze 600 zł, przy czym postanowieniem
Sądu Rejonowego w O. z dnia 25 stycznia 2005 r. zarządzono wykonanie
kary pozbawienia wolności;
3. Sądu Rejonowego w O. z dnia 24 maja 2004 r., za przestępstwo okre-
ślone w art. 83 k.k.s., popełnione w okresie od grudnia 2002 r. do dnia 21
sierpnia 2003 r. oraz w dniu 31 marca 2003 r. na karę grzywny w wymiarze
30 stawek dziennych w wysokości 30 zł każda;
4. Sądu Rejonowego w O. z dnia 4 października 2004 r., za przestępstwo
określone w art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. i art. 270 § 1 k.k. w zw.
z art. 11 § 2 k.k., popełnione w dniu 6 maja 2002 r. na karę 2 lat pozbawie-
nia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 3 lat i
3
grzywnę w wymiarze 50 stawek dziennych w wysokości 10 zł każda, przy
czym postanowieniem Sądu Rejonowego w O. z dnia 18 grudnia 2006 r.
zarządzono wykonanie kary pozbawienia wolności;
5. Sądu Rejonowego w O. z dnia 22 lutego 2005 r., za przestępstwo okre-
ślone w art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.,
popełnione w dniu 23 stycznia 2002 r. na karę 2 lat pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres lat 4 i grzywnę w wy-
miarze 40 stawek dziennych w wysokości 50 zł każda;
6. Sądu Rejonowego w O. z dnia 30 maja 2003 r., za przestępstwa okre-
ślone w 18 § 3 k.k. w zw. z art. 271 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. i art.
294 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i art. 12 k.k., popełnione od dnia 16
sierpnia 2002 r. do dnia 20 września 2002 r., od dnia 15 maja 2003 r. do
dnia 30 maja 2003 r., w dniu 31 sierpnia 2002 r., na karę łączną 2 lat po-
zbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 4
lat i karę łączną grzywny w wymiarze 50 stawek dziennych w wysokości 10
zł każda;
7. Sądu Rejonowego w O. z dnia 25 lipca 2006 r., za przestępstwa okre-
ślone w art. 18 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k., popełnione w dniach 22
kwietnia 2002 r. i 10 lipca 2002 r. na karę łączną roku i 6 miesięcy pozba-
wienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 5 lat
i grzywnę w wymiarze 300 stawek dziennych w wysokości 10 zł każda;
8. Sądu Rejonowego w O. z dnia 10 listopada 2006 r., za przestępstwa
określone w art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 271 § 1
k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., popełnione w okresie od 8 marca 2000 r. do
września 2000 r. na karę roku i 4 miesięcy pozbawienia wolności z warun-
kowym zawieszeniem jej wykonania na okres 5 lat i grzywnę w wymiarze
150 stawek dziennych w wysokości 20 zł każda;
9. Sądu Rejonowego w O. z dnia 6 marca 2007 r., za przestępstwo okre-
ślone w art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 270 § 1 k.k. i art. 286 § 1 k.k. i art. 297 §
4
1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. popełnione w dniu 26 kwietnia 2001 r. na karę
10 miesięcy pozbawienia wolności;
10. Sądu Rejonowego w O. z dnia 15 kwietnia 2008 r., za: przestępstwo
określone w art. 56 § 2 k.k.s., popełnione w dniu 31 marca 2003 r., prze-
stępstwo określone w art. 54 § 2 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s., popełnione
w okresie od dnia 25 kwietnia 2003 r. do dnia 25 lipca 2003 r., przestęp-
stwa określone w art. 60 § 1 k.k.s. w okresie od dnia 1 lipca 2001 r. do dnia
30 czerwca 2003 r., na karę łączną grzywny w wymiarze 40 stawek dzien-
nych w wysokości 40 zł każda.
Sąd Rejonowy w O. wyrokiem łącznym z dnia 12 lutego 2009 r.:
1) połączył kary wymierzone w wyrokach opisanych w pkt 1 i 2 powy-
żej i orzekł w miejsce wymierzonych nimi kar jednostkowych pozbawienia
wolności i ograniczenia wolności karę łączną pozbawienia wolności w wy-
miarze roku i 2 miesięcy;
2) połączył kary wymierzone w wyrokach opisanych w pkt 4 i 9 powy-
żej i orzekł w miejsce wymierzonych nimi kar jednostkowych pozbawienia
wolności karę łączną pozbawienia wolności w wymiarze 2 lat i 5 miesięcy;
3) połączył kary wymierzone w wyrokach opisanych w pkt 3, 4, 5, 6,
7, 8 i 10 powyżej i orzekł w miejsce wymierzonych nimi kar jednostkowych
grzywien karę łączną grzywny w wymiarze 540 stawek dziennych w wyso-
kości 25 zł każda.
Na podstawie art. 576 § 1 k.p.k. Sąd Rejonowy pozostawił pozostałe
rozstrzygnięcia zawarte w połączonych wyrokach, a nie objęte wyrokiem
łącznym, do odrębnego wykonania.
Powyższy wyrok łączny zaskarżył apelacją na niekorzyść skazanego
prokurator, podnosząc m. in. zarzut naruszenia art. 85 k.k., polegający na
połączeniu przez Sąd Rejonowy w O. kar jednostkowych pozbawienia wol-
ności bez warunkowego zawieszenia ich wykonania, orzeczonych za prze-
stępstwa objęte wyrokami opisanymi w pkt 4 i 9, w sytuacji gdy w zbiegu
5
realnym z tymi przestępstwami, pozostawały także przestępstwa objęte
wyrokami opisanymi w pkt 5, 6, 7 i 8. W ocenie oskarżyciela publicznego,
połączenie kar pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich wy-
konania z karami pozbawienia wolności orzeczonymi bez warunkowego
zawieszenia ich wykonania na podstawie art. 89 k.k., byłoby możliwe wy-
łącznie w sytuacji, gdyby sąd zdecydował się na warunkowe zawieszenie
kary łącznej pozbawienia wolności. Jeżeli natomiast nie dopatrzono się wa-
runków do takiego rozstrzygnięcia, to nie było również przesłanek do łą-
czenia jedynie kar pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia
ich wykonania i pominięcie kar pozbawienia wolności z warunkowym za-
wieszeniem ich wykonania.
Rozpoznając ten środek odwoławczy Sąd Okręgowy w O. uznał, że
w sprawie wyłoniło się przedstawione powyżej zagadnienie prawne, wyma-
gające zasadniczej wykładni ustawy i zwrócił się do Sądu Najwyższego, w
trybie art. 441 § 1 k.p.k., o jego rozstrzygnięcie. Wskazał, że wystąpienie
do Sądu Najwyższego wywołane jest istotnymi rozbieżnościami w orzecz-
nictwie Sądu Okręgowego w O. w Wydziałach: VII Karnym Odwoławczym i
II Karnym oraz w orzecznictwie Sądu Apelacyjnego w B., rozpoznającego
środki odwoławcze od orzeczeń Sądu Okręgowego II Wydziału Karnego w
O.
Prokurator Prokuratury Krajowej złożył wniosek o odmowę podjęcia
uchwały, wskazując, że z uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego
wynika wyraźnie, że pomimo pytania, Sąd ten posiada własny pogląd i nie
ma wątpliwości jak rozstrzygnąć przedstawione zagadnienie prawne, lecz
nie chce „samodzielnie podjąć decyzji w sytuacji faktycznej zaistniałej w
sprawie, oczekując uzyskania akceptacji Sądu Najwyższego dla swego
stanowiska”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
6
W sprawie, w której przedstawiono przedmiotowe zagadnienie praw-
ne, rzeczą Sądu Okręgowego w O. było rozstrzygnąć w postępowaniu od-
woławczym, czy w układzie procesowym w jakim doszło do wydania za-
skarżonego wyroku łącznego, argumentacja (skądinąd bardzo powierz-
chowna) zawarta w apelacji skarżącego ten wyrok prokuratora, przekonuje,
że na gruncie aktualnych uregulowań prawnomaterialnych nie jest dopusz-
czalne wydanie wyroku łącznego i połączenie jedynie „bezwzględnych” kar
pozbawienia wolności, w sytuacji, gdy skazanemu wymierzono, odrębnymi
wyrokami, za kilka przestępstw pozostających w zbiegu realnym kary po-
zbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia ich wykonania i z wa-
runkowym zawieszeniem ich wykonania, a nie ma możliwości połączenia
wszystkich tych kar, ze względu na brak przesłanek z art. 69 k.k. (do wa-
runkowego zawieszenia wykonania kary łącznej).
Uzasadnienie postanowienia, w którym przedstawiono zagadnienie
prawne, wskazuje jednak wyraźnie, że Sąd Okręgowy w O. nie podziela
stanowiska przedstawionego w apelacji prokuratora, a także wniosku tam
zawartego o umorzenie postępowania i wie jakie rozstrzygnięcie wydać w
przedmiotowej sprawie. W konsekwencji, nie ma Sąd wątpliwości co do
wykładni przepisów Kodeksu karnego o karze łącznej i tym samym nie
wskazuje, który z tych przepisów budzi wątpliwości oraz dlaczego wymaga
on dokonania zasadniczej wykładni.
Potwierdzeniem braku wątpliwości w tej mierze jest zresztą to, że
Sąd ten nie powołuje się na orzecznictwo Sądu Najwyższego bądź Sądów
Apelacyjnych (poza jednostkowym orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w B. z
dnia 20 listopada 2008 r., II Aka 174/08) oraz na wypowiedzi w piśmiennic-
twie prawniczym, w których pogląd o niedopuszczalności połączenia „bez-
względnych” kar pozbawienia wolności, w konfiguracji faktycznej, analo-
gicznej do tej jaka zaistniała w przedmiotowej sprawie, byłby wyrażany lub
chociaż sygnalizowany, jako możliwy do przyjęcia. Co więcej, nie przytacza
7
żadnych własnych argumentów dla poparcia poglądu formułowanego w
apelacji prokuratora.
W istocie rzeczy, powodem przedstawienia Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego, jest wyłącznie dostrzeżenie roz-
bieżności w orzecznictwie Sądu Apelacyjnego w B. i Sądu Okręgowego w
O., gdy idzie o dopuszczalność połączenia w wyroku łącznym jedynie kar
pozbawienia wolności orzeczonych bez warunkowego zawieszenia ich wy-
konania, w szczególnym układzie procesowym, opisanym w pytaniu praw-
nym.
Analizując wskazane w uzasadnieniu pytania prawnego orzecznictwo
tych sądów można stwierdzić, że rzeczywiście w sprawie skazanego
Przemysława S. (w postanowieniu z dnia 30 grudnia 2008 r. uchylonym
zresztą postanowieniem Sądu Apelacyjnego w B. z dnia 9 lutego 2009 r.)
Sąd Okręgowy umorzył postępowanie o wydanie wyroku łącznego, uzna-
jąc, że nie jest dopuszczalne połączenie w wyroku łącznym jedynie kar po-
zbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia ich wykonania w takim
układzie faktycznym, w którym skazanemu odrębnymi wyrokami, wymie-
rzono za przestępstwa pozostające w zbiegu realnym kary pozbawienia
wolności bez warunkowego zawieszenia ich wykonania i kary pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania, a nie ma możliwości
połączenia wszystkich tych kar, ze względu na brak przesłanek z art. 69
k.k. Podobnie, w analogicznym układzie procesowym, orzekł Sąd Okręgo-
wy w O. w sprawie Marzeny Z., postanowieniem z dnia 16 lutego 2009 r.
Sąd ten w obu przypadkach odwołał się jednak do wskazań zawartych w
wyroku Sądu Apelacyjnego w B. z dnia 20 listopada 2008 r.
Wskazania te, choć służyły uzasadnieniu rozstrzygnięcia podjętego w
konkretnej sprawie, są na tyle nieprecyzyjne, że mogły powodować zamęt
w orzecznictwie sądów w okręgu apelacji białostockiej. Jednak w wyroku
tym Sąd Apelacyjny, tak naprawdę, nie dokonał odmiennej wykładni kon-
8
kretnego przepisu prawa, nawet nie wskazał na wątpliwości wymagające
wykładni ustawy. Po prostu odwołał się do stanowiącego zasadę prawną,
poglądu wyrażonego w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2005
r. I KZP 36/04, OSNKW 2005, z. 2, poz. 13 o materialnoprawnym charakte-
rze kary łącznej, wyprowadzając jednak, na potrzeby rozstrzygnięcia kon-
kretnej sprawy, oczywiście wadliwe wnioski z treści uzasadnienia tej
uchwały. W kontekście treści całego uzasadnienia omawianego wyroku na-
leży bowiem przyjąć, iż Sąd ten uznał, że nie jest dopuszczalne połączenie
w ramach wyroku łącznego odrębnie „bezwzględnych” kar pozbawienia
wolności i kar pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wy-
konania, w sytuacji, gdy wprawdzie wszystkie przestępstwa, za które te ka-
ry orzeczono, pozostają w zbiegu realnym (rozumianym, tak jak we wspo-
mnianej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2005 r.), lecz z uwagi
na brak warunków z art. 69 k.k., nie jest możliwe orzeczenie jednej kary
łącznej, obejmującej wszystkie te kary jednostkowe. Byłoby to bowiem,
zdaniem tego Sądu, w istocie zastosowanie „konfiguracyjnej” koncepcji
zbiegu przestępstw odrzuconej w tej uchwale. Niestety, stanowisko takie
nie zostało podbudowane jakąkolwiek sensowną argumentacją prawną,
zaś wskazanie, iż na przeszkodzie wydaniu wyroku łącznego, w takim
układzie skazań, stałaby norma z art. 85 k.k., jest oczywistym nieporozu-
mieniem.
Przecież Sąd Najwyższy w powołanej uchwale z dnia 25 lutego 2005
r. w sposób jasny i precyzyjny powiedział tylko tyle, że kryterium zbiegu
przestępstw podlegających łączeniu (kara łączna i wyrok łączny) jest to,
aby wszystkie te przestępstwa były popełnione przed wydaniem pierwsze-
go, chociażby nieprawomocnego wyroku co do któregokolwiek z nich, co
oznacza, że ten „zbieg przestępstw” należy do instytucji prawa materialne-
go. W konsekwencji, pierwszym warunkiem przyjęcia zbiegu przestępstw
jest popełnienie przez sprawcę co najmniej dwóch przestępstw i to – jak
9
wyjaśniono w tej uchwale – niezależnie od sytuacji procesowej ich doty-
czącej, a drugim to, że pierwszy wyrok co do któregokolwiek z nich określa
graniczny moment czasowy, pozwalający na przyjęcie, że przestępstwa
popełnione do tego momentu pozostają w zbiegu. Oczywiście, przy wielu
skazaniach sprawcy, jest możliwe wystąpienie nie tylko jednego zbiegu re-
alnego, ale i dalszych zbiegów, z tym że nawet przy kolejnych zbiegach
zawsze punktem odniesienia będzie pozostawał chronologicznie pierwszy
wyrok, zamykający kolejne grupy „zbiegających się” przestępstw. Tak ro-
zumiany realny zbieg przestępstw oznacza więc tylko tyle, że nie wyrok
wybrany z korzyścią dla sprawcy, spośród wielu skazujących go wyroków,
będzie wyznaczał granice zbiegu przestępstw, lecz kształtującym te grani-
ce, będzie pierwszy w sensie chronologicznym wyrok. Podkreślić w tym
miejscu należy, że wzajemne usytuowanie pod względem chronologicznym
wyroków skazujących na poszczególne rodzaje kar, np. gdy orzekano za
przypisane przestępstwa na przemian „bezwzględne” kary pozbawienia
wolności i kary z warunkowym zawieszeniem ich wykonania, pozostaje bez
znaczenia dla ustalenia, czy i które z tych przestępstw pozostają w zbiegu
realnym.
Odrzucona przez Sąd Najwyższy, jako nie mająca podstaw norma-
tywnych, „konfiguracyjna” koncepcja zbiegu przestępstw oznaczałaby, że
zbieg przestępstw należy rozpatrywać w płaszczyźnie wzajemnego czaso-
wego usytuowania poszczególnych przestępstw i postrzegać jako konse-
kwencję tezy o jedynym możliwym kierunku działania kary łącznej – na ko-
rzyść sprawcy.
W każdym razie jest oczywiste, że we wskazanej uchwale Sąd Naj-
wyższy w ogóle nie zajmował się kwestią sposobu kształtowania kar łącz-
nych, obejmujących kary wymierzone skazanemu za poszczególne prze-
stępstwa pozostające w zbiegu realnym. Przecież sposób kształtowania
kary łącznej obejmującej kary za przestępstwa pozostające w takim zbiegu,
10
podlega ogólnym zasadom jej wymierzania, jako czynność następująca na
kolejnym etapie orzekania, tj. po ustaleniu, które z przestępstw objętych
postępowaniem o wydanie wyroku łącznego pozostają w zbiegu realnym.
W tym sensie sposób budowania realnego zbiegu przestępstw nie ma żad-
nego znaczenia dla rozstrzygnięcia problemu przedstawionego w pytaniu
prawnym. Oczywistością wobec tego jest, że jeśli w danym układzie proce-
sowym, została ustalona, wedle normatywnej koncepcji zbiegu prze-
stępstw, konkretna grupa przestępstw, to łączenie kar za nie orzeczonych
następuje według reguł ustanowionych przepisami o karze łącznej (połą-
czeniu podlegają kary jednorodzajowe lub inne, ale podlegające łączeniu
na podstawie art. 85 – 89 k.k.). Co więcej, orzeczenie w wyroku łącznym
kary łącznej obejmującej kary wymierzone za poszczególne przestępstwa
pozostające w zbiegu realnym jest obligatoryjne i tylko brak pozostałych
przesłanek do jej orzeczenia, wskazanych w rozdziale IX Kodeksu karnego
może stanowić podstawę do odstąpienia od jej orzeczenia w odniesieniu
do którejś z nich. Inaczej mówiąc, sąd zawsze ma obowiązek węzłem kary
łącznej objąć w wyroku łącznym wszystkie te kary jednostkowe wymierzo-
ne za poszczególne przestępstwa, pozostające w zbiegu realnym, które do
połączenia się nadają. Ten obowiązek jest oczywisty i nigdy, w orzecznic-
twie i doktrynie, nie powstawały w związku z tym wątpliwości, a tym bar-
dziej wątpliwości wymagające zasadniczej wykładni ustawy.
Gdyby przedstawiającemu przedmiotowe zagadnienie prawne Sądo-
wi przyszło rozstrzygać w postępowaniu o wydanie wyroku łącznego w
układzie, w którym za kilka pozostających w zbiegu realnym przestępstw
wymierzono odrębnymi wyrokami kary „bezwzględne” pozbawienia wolno-
ści i samoistne kary grzywny, to – jak się wydaje – nie miałby cienia wąt-
pliwości co do konieczności połączenia odrębnymi węzłami obu grup tych
kar, będących przecież karami różnego rodzaju. A przecież układ, w którym
za kilka pozostających w zbiegu realnym przestępstw wymierzono odręb-
11
nymi wyrokami kary „bezwzględne” pozbawienia wolności i kary pozbawie-
nia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, jest układem
analogicznym. Nie ma żadnych podstaw do twierdzenia, że przepis art. 89
k.k. pozwalający na połączenie obu rodzajów kar pozbawienia wolności w
jeden węzeł, tylko w przypadku ziszczenia się warunków z art. 69 k.k., sta-
nowi przeszkodę do połączenia ich w dwa odrębne węzły kary łącznej i,
ujmując rzecz od strony procesowej, prowadzi do umorzenia postępowania
o wydanie wyroku łącznego.
Przypomnieć trzeba, że w przedmiocie objęcia karą łączną orzeczo-
nych za zbiegające się przestępstwa kar pozbawienia wolności z warunko-
wym zawieszeniem wykonania i bez warunkowego zawieszenia wielokrot-
nie wypowiadał się Sąd Najwyższy, kształtując jednolitą linię orzecznictwa
(por. między innymi uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2001 r., I
KZP 2/01, OSNKW 2001, z. 5-6, poz. 41; wyroki Sądu Najwyższego z dnia
5 października 2004 r., V KK 224/04, OSNKW 2004, z. 10, poz. 98; z dnia
14 kwietnia 2005 r., III KK 54/05, R-OSNKW 2005, poz. 778; z dnia 15 li-
stopada 2005 r., IV KK 256/05, R-OSNKW 2005, poz. 2056; z dnia 16
grudnia 2005 r., V KK 414/05, R-OSNKW 2005, poz. 2519; z dnia 19 paź-
dziernika 2006 r., V KK 191/06, R-OSNKW 2006, poz. 1989; z dnia 19
grudnia 2006 r., IV KK 446/06 OSNKW 2006, poz. 2500; z dnia 24 kwietnia
2007 r., IV KK 155/07, OSNKW 2007, z. 1, poz. 936; z dnia 12 czerwca
2007 r., V KK 132/07, OSNKW 2007, poz. 1261; z dnia 19 grudnia 2007 r.,
III KK 408/07, OSNKW 2007, poz. 2898; z dnia 19 marca 2008 r., IV KK
45/08, LEX nr 359245; z dnia 26 listopada 2008 r., III KK 317/08, LEX nr
471015). W orzecznictwie tym wyraźnie wskazywano, że przepis art. 89
k.k. określa jedynie jeden ze sposobów kształtowania kary łącznej w wyro-
ku łącznym. Pozwala mianowicie: po pierwsze, połączyć karę, której wyko-
nanie zostało warunkowo zawieszone, z karą bez warunkowego zawiesze-
nia, a po drugie, przy takiej właśnie sekwencji kar podlegających łączeniu,
12
orzec karę łączną z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, jeżeli za-
chodzą przesłanki określone w art. 69 k.k. Jeżeli sąd właściwy do wydania
wyroku łącznego stoi przed problemem połączenia kar wymierzonych z wa-
runkowym zawieszeniem wykonania oraz kar wymierzonych bez warunko-
wego zawieszenia ich wykonania, powinien w pierwszej kolejności rozwa-
żyć, czy zachodzą przesłanki warunkowego zawieszenia ewentualnej kary
łącznej przewidziane w art. 69 k.k. Pozytywna odpowiedź na to pytanie
otwiera możliwość zastosowania art. 89 § 1 k.k. Odpowiedź negatywna
prowadzić zaś musi do odstąpienia od połączenia wszystkich kar. Wyklu-
czona jest bowiem możliwość, polegająca na wymierzeniu w takiej sytuacji
kary łącznej bez warunkowego zawieszenia jej wykonania (tak w uchwale
SN z dnia 27 marca 2001 r., I KZP 2/01). Nie oznacza to jednak, że w takiej
sytuacji, kiedy nie jest możliwe połączenie wszystkich kar wymierzonych za
przestępstwa pozostające w zbiegu realnym, z uwagi na brak warunków
określonych w art. 69 k.k., sąd nie może w ogóle orzec jakiejkolwiek kary
łącznej. Powtórzyć wypada, że zasady określone w art. 89 k.k. nie wyłącza-
ją zasad i obowiązków zawartych w art. 85 k.k. Nie budzi wątpliwości, że w
przypadku spełnienia warunków z art. 85 k.k. sąd jest obowiązany do wy-
dania wyroku łącznego. W takiej sytuacji, w sposób oczywisty, nie ma mo-
wy o swobodzie w kształtowaniu zbiegu przestępstw. Czym innym jest bo-
wiem kwestia ustalenia na podstawie art. 85 k.k., które przestępstwa pozo-
stają w zbiegu realnym, a czym innym kwestia ustalenia możliwości połą-
czenia kar wymierzonych za te przestępstwa.
Zatem, w kontekście dotychczasowych uwag, wyraźnie widoczne jest, że
rozbieżności w orzecznictwie, na jakie z pozoru wskazywać mogłoby (choć
odosobnione) orzeczenie Sądu Apelacyjnego w B. z dnia 20 listopada
2008 r., nie wynikają z rozbieżnej wykładni prawa w orzecznictwie sądo-
wym, wymagającej usunięcia w drodze zasadniczej wykładni Sądu Naj-
wyższego, lecz są wynikiem łatwo dostrzegalnego nieporozumienia w sto-
13
sowaniu przepisów o karze łącznej. W świetle tego brak jest podstaw do
podjęcia uchwały rozstrzygającej przedstawione przez Sąd Okręgowy w O.
zagadnienie prawne. Orzecznictwo Sądu Najwyższego i doktryna zgodnie
przyjmują, że skuteczne wystąpienie z pytaniem prawnym, w trybie przewi-
dzianym w art. 441 § 1 k.p.k., jest możliwe wtedy, gdy w toku rozważań
nad zasadnością wniesionego środka odwoławczego wyłoni się, wymaga-
jące zasadniczej wykładni ustawy, zagadnienie prawne. Konieczność do-
konania zasadniczej wykładni ustawy pojawia się w sytuacji, w której nor-
ma prawna z uwagi na swą wadliwą bądź niejasną redakcję budzi zasadni-
cze wątpliwości. Zostało zaś już wykazane, że rozwiązanie zaistniałej w
przedmiotowej sprawie kwestii dopuszczalności wydania wyroku łącznego
obejmującego jedynie „bezwzględne” kary pozbawienia wolności, nie wy-
maga dokonywania zasadniczej wykładni któregokolwiek z przepisów
ustawy karnej, określających warunki orzekania kary łącznej w wyroku
łącznym. Potwierdza to zresztą także dominująca linia orzecznictwa Sądu
Okręgowego w O. (por. np. trafne wywody zawarte w uzasadnieniu wyroku
Sądu Okręgowego w O. z dnia 16 kwietnia 2009 r.,) oraz analiza orzecznic-
twa innych Sądów Apelacyjnych (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego
we Wrocławiu z dnia 19 lutego 2009 r., sygn. akt II AKz 43/09, LEX nr
491188), która nadto zdaje się wskazywać na jednolitość praktyki orzeczni-
czej w kraju, w przedstawionej w pytaniu prawnym kwestii.
Prokurator Krajowy podniósł co prawda, że nawet gdyby wskazana w
motywach postanowienia Sądu Okręgowego potrzeba usunięcia rozbież-
ności w interpretacji przepisów rzeczywiście zaistniała, to nie mogłaby sta-
nowić podstawy do wystąpienia z pytaniem prawnym przez sąd odwoław-
czy na podstawie art. 441 § 1 k.k., a jedynie mogłaby być ewentualnie uza-
sadnieniem pytania prawnego zadanego przez jeden z podmiotów upraw-
nionych na podstawie art. 60 § 1 i 2 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o
Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 z późn. zm.). Nie jest to do
14
końca trafne stanowisko, bowiem wskazać trzeba, że za zagadnienie
prawne budzące poważne wątpliwości w konkretnej sprawie, uzasadniają-
ce wystąpienie z pytaniem prawnym na podstawie art. 441 § 1 k.p.k., trze-
ba uznać także sytuacje, w których określony przepis ustawy lub pewien
jego element jest rozbieżnie wykładany w orzecznictwie sądów. Inaczej
mówiąc, wątpliwości sądu odwoławczego mogą mieć swe źródło w roz-
bieżnej praktyce sądowej.
O dopuszczalności wystąpienia z zagadnieniem prawnym w trybie art. 441
§ 1 k.p.k. w takiej sytuacji, nie decyduje więc samo przez się odnotowanie
rozbieżności w orzecznictwie sądów, lecz to czy sąd drugiej instancji sam
ma rzeczywiste wątpliwości co do sposobu jego rozstrzygnięcia (tak Sąd
Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 lutego 1999 r., WZP 1/99, OSNKW
1999, z. 5-6, poz. 33). Jednak już wykazano, że Sąd Okręgowy w O. nie
mógł w niniejszej sprawie mieć rzeczywistych wątpliwości co do sposobu
wykładni przepisów Kodeksu karnego o karze łącznej, a tym bardziej wąt-
pliwości wymagających zasadniczej wykładni ustawy.
W tych warunkach należało odmówić podjęcia uchwały.