Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 228/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa G. K.
przeciwko Wojskowej Agencji Mieszkaniowej
o zobowiązanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 15 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 16 października 2008 r., sygn. akt VI ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 21 stycznia 2008 r. Sąd Okręgowy w W. – zgodnie z żądaniem
pozwu – zobowiązał Wojskową Agencję Mieszkaniową, reprezentowaną przez
Dyrektora Oddziału Regionalnego w W., do wypłacenia powodowi 88 370 zł z tytułu
ekwiwalentu pieniężnego w zamian za rezygnację z kwatery, na podstawie art. 24 ust. 4
2
ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 30 czerwca 2003 r. do dnia zapłaty i
orzekł kosztach procesu.
Sąd ustalił, że powód był żołnierzem zawodowym od 28 czerwca 1997 r. do 30
czerwca 2003 r. Został zwolniony ze służby na podstawie wypowiedzenia stosunku
służbowego z dnia 1 kwietnia 2003 r. z powodu zmniejszenia stanu etatów przez
Wojskową Akademię Techniczną i z braku możliwości zatrudnienia go na innym
stanowisku. Zwolnienie powoda nastąpiło po upływie skróconego terminu
wypowiedzenia, ale dla celów emerytalnych przyjęto, że dniem zwolnienia ze służby był
ostatni dzień okresu, za który wypłacono mu jednorazowe odszkodowanie, tj. 31
stycznia 2004 r.
Po otrzymaniu wypowiedzenia stosunku służbowego powód złożył dnia 25
czerwca 2003 r. wniosek do Dyrektora Wojskowej Agencji Mieszkaniowej Oddział
Regionalny w W. o wypłacenie, na podstawie art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 22 czerwca
1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: „u.z.s.z”).,
ekwiwalentu pieniężnego w zamian za prawo do kwatery. Odpowiedź otrzymał dopiero
dnia 27 lutego 2004 r. – na skutek wniesienia zażalenia – w której poinformowano go, że
nie złożył wszystkich wymaganych dokumentów (przyznając jednocześnie, iż wezwanie
do ich uzupełnienia zostało doręczone na niewłaściwy adres) oraz że powinien wniosek
o wypłatę ekwiwalentu złożyć w Wojskowej Agencji Mieszkaniowej Oddział Regionalny
w C., ze względu na miejsce zamieszkania przed nawiązaniem stosunku służbowego w
W. Korespondencja powoda z Wojskową Agencją Mieszkaniową Oddział Regionalny w
W. nie doprowadziła do zawarcia umowy o wypłatę ekwiwalentu za rezygnację z
kwatery, ponieważ Agencja uważała, że nie ma podstaw do jego wypłacenia. Dnia 6
listopada 2006 r. powód wniósł więc pozew o zobowiązanie Agencji do złożenia
stosownego oświadczenia.
Odwołując się do ugruntowanego orzecznictwa Sądu Najwyższego,
przyjmującego, że podstawą wypłaty ekwiwalentu za rezygnację z kwatery stanowi
umowa zawarta pomiędzy dyrektorem oddziału regionalnego Wojskowej Agencji
Mieszkaniowej a osobą uprawnioną, Sąd Okręgowy uznał powództwo za uzasadnione.
Przyjął, że podstawę prawną ekwiwalentu stanowią przepisy art. 23 ust. 1, 24 ust. 4 i 47
ust. 7 u.z.s.z. w wersji obowiązującej w chwili zwolnienia powoda ze służby. Zdaniem
Sądu stosunek służbowy – na skutek otrzymania przez powoda wypowiedzenia z dnia 1
3
kwietnia 2003 r. – ustał z dniem 31 stycznia 2004 r., ponieważ do tej chwili liczy się
okres zatrudnienia powoda dla ustalania uprawnień emerytalnych. W konsekwencji Sąd
Okręgowy uznał, że roszczenie powoda – wbrew zarzutowi pozwanej – nie uległo
trzyletniemu terminowi przedawnienia.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanej.
Sąd odwoławczy nie podzielił zarzutu apelującej, że wyrok narusza art. 23 ust. 1 i
2 w związku z art. 24 ust. 1 i 4 u.z.s.z. Uznał, że zmiana treści art. 24 ust. 1 u.z.s.z.
(brak odwołania do art. 23 ust. 2 u.z.s.z.), dokonana wskutek nowelizacji obowiązującej
od 15 stycznia 2003 r., nie ma charakteru merytorycznego, ponieważ polegała tylko na
wykreśleniu zbędnej jego części (do art. 23 ust. 2 u.z.s.z. wyraźnie nawiązuje art. 23 ust.
1 u.z.s.z.).
Sąd Apelacyjny za nieuzasadniony uznał także zarzut wydania wyroku
z naruszeniem przepisów o przedawnieniu roszczenia. Podkreślając cywilnoprawny
charakter roszczenia o zobowiązanie do złożenia odpowiedniego oświadczenia woli (art.
64 k.c.), przyjął, że podlega ono dziesięcioletniemu terminowi przedawnienia (art. 118
k.c.). Do przedawnienia tego roszczenia nie znajdują natomiast zastosowania przepisy
art. 84 ustawy z dnia 30 czerwca 1970 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych
(tekst jedn.: Dz. U. 1997 r. Nr 10, poz. 55, dalej: „u.s.w.ż.z.”) w związku z art. 9 i 46
ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o uposażeniu żołnierzy (tekst jedn.: Dz. U. 2002, Nr 76,
693, dalej: „u.u.ż.”), ponieważ regulują one przedawnienie roszczeń wynikających z
administracyjnego stosunku zatrudnienia.
Ponadto Sąd odwoławczy uznał – inaczej niż Sąd Okręgowy – że stosunek
służbowy ustał z dniem 30 czerwca 2003 r., albowiem przyjęty przez Sąd I instancji
dzień jego ustania (31 stycznia 2004 r.) ma znaczenie jednie dla ustalania uprawnień
emerytalnych.
W skardze kasacyjnej, opartej na pierwszej podstawie, pełnomocnik pozwanej
zarzucił naruszenie art. 23 ust. 5, art. 23 ust. 1 i 2 w związku z art. 24 ust. 1 i 4 u.z.s.z. w
wersji obowiązującej do 1 lipca 2004 r., art. 118 k.c. i art. 84 u.s.w.ż.z. w związku z art. 9
i 46 u.u.ż., art. 123 § 1 pkt 1 i 481 § 1 k.c. Powołując się na tę podstawę, wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania albo
o uchylenie zaskarżonego wyroku i zmianę orzeczenia Sądu pierwszej instancji przez
oddalenie powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Zgodnie z art. 23 ust. 5 u.z.s.z., w wersji obowiązującej do 1 lipca 2004 r.,
zachowanie lub nabycie uprawnień do kwatery stwierdza dyrektor oddziału terenowego
Wojskowej Agencji Mieszkaniowej w drodze decyzji administracyjnej. Podstawę decyzji
stwierdzającej wymienione uprawnienia do kwatery stanowią określone w tym przepisie
zaświadczenia. W wypadku żołnierza zawodowego zwolnionego z czynnej służby
wojskowej wspomniane zaświadczenie wystawia dowódca jednostki wojskowej, w której
żołnierz pełnił służbę do dnia zwolnienia z zawodowej służby wojskowej.
Przytoczony przepis, wprost stanowiący, że stwierdzenie zachowania lub nabycia
uprawnienia do kwatery następuje w drodze decyzji administracyjnej, jest jednym z tych
przepisów ustawy – w rozumieniu art. 13 ust. 4 u.z.s.z. – który rozstrzygnięcie
określonej w nim sprawy przekazuje na drogę postępowania administracyjnego. W myśl
bowiem art. 13 ust. 4 u.z.s.z. dyrektorzy oddziałów rejonowych i terenowych Wojskowej
Agencji Mieszkaniowej wydają decyzje w sprawach określonych w przepisach ustawy,
na zasadach i w trybie wynikającym z przepisów o postępowaniu administracyjnym. To
oznacza, że w przedmiocie zachowania lub nabycia uprawnień do kwatery nie może
orzekać sąd powszechny (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia
2001 r., IV CKN 1621/00, OSNC 2005, nr 11, poz. 186). Zakwestionowanie zatem
mającego znaczenie w procesie sądowym zachowania lub nabycia uprawnienia do
kwatery, wymaga wyjaśnienia, czy wymienione uprawnienia zostały stwierdzone
zgodnie art. 23 ust. 5 u.z.s.z.
Tymczasem w rozpoznawanej sprawie, mimo że pozwany zarówno
w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, jak i w postępowaniu apelacyjnym
podnosił zarzuty oparte na art. 23 ust. 5 u.z.s.z., kwestia wymaganego prawem
stwierdzenia nabycia przez powoda uprawnienia do kwatery nie została wyjaśniona. Ma
ona natomiast istotne znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, albowiem uwzględnienie
powództwa o zobowiązanie Wojskowej Agencji Mieszkaniowej do złożenia oświadczenia
woli stwierdzającego obowiązek wypłaty ekwiwalentu pieniężnego w zamian za
rezygnację z kwatery wymaga stwierdzenia, iż uprawniony w ogóle nabył prawo do
kwatery. W tej sytuacji należało uznać za uzasadniony zarzut skarżącego
(zamieszczony w uzasadnieniu skargi kasacyjnej), że zaskarżony wyrok został wydany z
naruszeniem art. 23 ust. 5 u.z.s.z., które polegało na zobowiązaniu pozwanej – mimo że
z podstawy faktycznej rozstrzygnięcia nie wynika uzyskanie przez powoda wymaganego
prawem stwierdzenia nabycia uprawnienia do kwatery – do złożenia oświadczenia
stwierdzającego obowiązek wypłaty ekwiwalentu w zamian za rezygnację z kwatery.
5
Uzasadniony jest także zarzut naruszenia art. 481 § 1 k.c., polegający na
zasądzeniu odsetek za okres sprzed powstania wierzytelności z tytułu ekwiwalentu za
rezygnację z kwatery. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Sądu Najwyższego
źródłem zobowiązania Wojskowej Agencji Mieszkaniowej do wypłaty ekwiwalentu
pieniężnego za rezygnację z kwatery jest umowa zwarta między dyrektorem oddziału
regionalnego Wojskowej Agencji Mieszkaniowej a uprawnioną osobą. W wypadku
niezawarcia wspomnianej umowy osobie uprawnionej nie przysługuje roszczenie o
wypłatę ekwiwalentu pieniężnego. W razie odmowy jej zawarcia osoba uprawniona
może natomiast wytoczyć oparte na art. 64 k.c. powództwo o zobowiązanie do złożenia
odpowiedniego oświadczenia woli (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia
2004 r., III CZP 73/04, OSNC 2005, nr 11, poz. 186). Wyrok uwzględniający takie
powództwo ma znaczenie konstytutywne. Do zawarcia umowy – jeżeli orzeczenie jest
zgodne z treścią pozwu – dochodzi więc z chwilą uprawomocnienia się wyroku. Dlatego
rację ma skarżący, że stan opóźnienia w spełnieniu świadczenia, którego źródłem jest
tak zawarta umowa, powstaje dopiero od chwili uprawomocnienia się wyroku.
Trafnie natomiast Sąd odwoławczy uznał, że przysługujące powodowi na
podstawie art. 64 k.c. roszczenie o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli
stwierdzającego obowiązek wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za rezygnacje z kwatery
podlega – jako roszczenie cywilnoprawne – dziesięcioletniemu terminowi przedawnienia
(art. 118 k.c.). W konsekwencji nieuzasadniony jest zarzut naruszenia art. 84 u.s.ż.z. w
związku z art. 9 i art. 46 u.u.ż., albowiem nie dotyczą one przedawnienia roszczenia
opartego na art. 64 k.c. Do przerwania przewidzianego w art. 9 ust. 1 u.u.ż. trzyletniego
terminu przedawnienia roszczeń, które Sąd rozważał – co wyraźnie podkreślił – jedynie
hipotetycznie, ma zastosowanie art. 9 ust. 3 u.u.ż., a nie art. 123 § 1 pkt 1 k.c. Zarzut
naruszenia przytoczonego przepisu Kodeksu cywilnego należało zatem uznać za
oczywiście nieuzasadniony.
Należy także podzielić stanowisko Sądu Apelacyjnego co do zarzutu naruszenia
art. 23 ust. 1 i 2 w związku z art. 24 ust. 1 i 4 u.z.s.z. Ponawiając ten zarzut w skardze
kasacyjnej, skarżąca nie przedstawiła przeciwko zakwestionowanej wykładni
przekonujących argumentów. Zarzut skarżącej, że Sąd z naruszeniem przytoczonych
przepisów uznał, iż o ekwiwalent pieniężny w zamian za rezygnację z kwatery może
ubiegać się także żołnierz, który nie nabył uprawnień do emerytury wojskowej lub
wojskowej renty inwalidzkiej, należało więc uznać za nieuzasadniony.
6
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji wyroku (art.
39815
§ 1 oraz art. 39821
i art. 391 § 1 k.p.c.).