Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 205/09
POSTANOWIENIE
Dnia 21 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z wniosku Agnieszki K.
przy uczestnictwie Marcina K. i Gminy P.
o podział majątku wspólnego,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 21 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 17 października 2008 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie w części obejmującej
punkty 1 i 3 i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 31 października 2007 r. Sąd Rejonowy dokonał
podziału majątku wspólnego byłych małżonków Marcina K. i Agnieszki K. Sąd
Okręgowy postanowieniem z dnia 17 października 2008 r. postanowienie to zmienił
tylko o tyle, że zasądzoną od wnioskodawczyni Agnieszki K. na rzecz uczestnika
postępowania Marcina K. tytułem wzajemnych rozliczeń kwotę 276.611,80 zł
zmniejszył do kwoty 265.005 zł, a w pozostałej części apelację wnioskodawczyni
i apelację uczestnika postępowania oddalił. Rozstrzygnięcie to jest wynikiem
ustalenia m.in., że w skład majątku wspólnego wchodzi odrębna własność lokalu
nr [...], znajdującego się w budynku przy ul S. [...] w P. wraz z udziałem we
współwłasności działki gruntu i w częściach wspólnych budynku i innych urządzeń,
które nie służą do wyłącznego użytku właścicieli poszczególnych lokali oraz dwoma
miejscami postojowymi w garażu podziemnym – o wartości 403.013 zł. W sprawie
ustalone też zostało, że wnioskodawczyni – w kwocie 14.283,42 zł i uczestnik
postępowania – w kwocie 71.904,30 zł dokonali nakładów ze swych majątków
osobistych na majątek wspólny – zakup mieszkania. Sąd uznał, że ponieważ
wartość mieszkania w chwili zakupu wynosiła 248.075,00 zł, nakłady te stanowiły
5,76 % i 28,985 % tej wartości. Wobec tego, że obecna wartość mieszkania wynosi
403.013 zł nakłady te wyrażają się obecnie kwotami 23.213,60 zł i 116.813,32 zł
(5,76 % i 28,985 % od 403.013 zł) i kwoty te zostały przyjęte za podstawę rozliczeń
dokonanych pomiędzy byłymi małżonkami.
Wymienione postanowienie Sądu Okręgowego zostało zaskarżone
przez wnioskodawczynię skargą kasacyjną. Podstawą skargi jest naruszenie prawa
materialnego, a to art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1038, 1035 i 212 k.c.
przez nieuwzględnienie przy określeniu wartości lokalu wchodzącego w skład
majątku wspólnego, że jest on obciążony hipoteką w wysokości 18.046,20 franków
szwajcarskich i nieuwzględnienie tej okoliczności przy ustaleniu dopłaty na rzecz
wnioskodawczyni, oraz art. 45 § 1 k.r.o. przez błędne obliczenie wysokości
nakładów wnioskodawczyni i uczestnika postępowania z ich majątków osobistych
na majątek wspólny wobec ustalenia ich wartości w chwili orzekania w odniesieniu
do mieszkania w stanie wykończonym, podczas, gdy nakłady dokonane zostały
3
na mieszkanie w stanie surowym. Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
postanowienia w części oddalającej jej apelację i orzekającej o kosztach
postępowania apelacyjnego i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania, względnie o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i odpowiednią – uwzględniającą zarzuty skargi i przedstawione w
niej wyliczenia – jego zmianę.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odmawiając przy ustaleniu wartości lokalu uwzględnienia obciążenia go
hipoteką Sąd Okręgowy wyraził trafny pogląd, że przy podziale majątku wspólnego
po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami w zasadzie nie bierze się
pod uwagę pasywów. Niespłacone długi, które obciążają majątek wspólny,
przy podziale majątku wspólnego w zasadzie nie podlegają rozliczeniu. Jednakże
inną kwestią jest ustalenie wartości przedmiotów wchodzących w skład majątku
wspólnego i podlegających podziałowi (art. 684 w zw. z art. 567 § 3 k.p.c.).
Skarżąca zasadnie powołała się na stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy
w postanowieniu z dnia 29 września 2004 r., II CK 538/03 (LEX nr 137537), według
którego „przy szacowaniu składników majątku wspólnego należy uwzględnić
obciążenie zmieniające rzeczywistą wartość tych składników majątkowych,
w szczególności obciążenie o charakterze prawnorzeczowym, za które ponosi
odpowiedzialność każdorazowy właściciel nieruchomości, zwłaszcza obciążenie
hipoteką i prawami dożywocia. Wartość takich obciążeń odlicza się zarówno
przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczeniu wartości
przyznanej jednemu z małżonków nieruchomości na poczet przysługującego mu
udziału w majątku wspólnym”. Pogląd taki wyraził już Sąd Najwyższy wcześniej,
w postanowieniu z dnia 5 października 2000 r., II CKN 611/99 (niepubl.)
i podtrzymał w uzasadnieniu uchwały z 25 czerwca 2008 r., III CZP 68/08 (OSNC
2009, nr 7-8, poz. 99). Podziela go Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym
skargę kasacyjną.
Ustalenie wartości lokalu uwzględniające obciążenie go hipoteką może
spowodować problemy, gdyby doszło do zaspokojenia długu zabezpieczonego
hipoteką przez tego z małżonków, któremu lokal nie został przyznany. Okoliczność
ta nie może jednakże spowodować przyjęcia przy podziale majątku wspólnego
4
wartości lokalu nieodpowiadającej – ze względu na obciążenie go hipoteką –
rzeczywistej jego wartości. Gdyby dług zabezpieczony hipoteką został zaspokojony
przez małżonka, któremu lokal nie został przyznany, zajdzie potrzeba poszukiwania
stosownych rozwiązań dopuszczalnych przez prawo, chroniących interesy osób
zainteresowanych.
Sąd pierwszej instancji, a za nim Sąd Okręgowy, zastosowały prawidłową
metodę ustalenia wartości nakładów (w rozpoznawanej sprawie w istocie chodziło
o wydatki) dokonanych na majątek wspólny z majątku osobistego (odrębnego)
jednego z małżonków, gdy wartość przedmiotu, na który dokonany został nakład,
jest w chwili podziału majątku wspólnego inna niż w chwili dokonywania nakładu
(zob. w szczególności uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 5 października 1990 r.,
III CZP 55/90, OSNCP 1991, nr 4, poz. 48 i orzeczenia powołane w jej
uzasadnieniu, a spośród najnowszego orzecznictwa – postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 2 października 2008 r., II CSK 203/08, niepubl.). Należy
jednakże zwrócić uwagę, że dla ustalenia wartości nakładów w chwili podziału
majątku wspólnego, wyrażona w procentach wartość nakładu z chwili jego
dokonania do wartości w tym czasie przedmiotu, na który nakład został dokonany,
powinna zostać odniesiona do wartości tego przedmiotu w chwili podziału majątku
wspólnego, zmienionej na skutek pogorszenia się jego stanu lub wskutek zmiany
cen. Przy ustaleniu wartości nakładów z majątku osobistego jednego z małżonków
na majątek wspólny nie można natomiast brać pod uwagę późniejszych nakładów
poczynionych przez małżonków z majątku wspólnego i nakładów poczynionych
przez osoby trzecie. Wzięcie ich pod uwagę prowadzi bowiem do zniekształcenia
wartości nakładów na majątek wspólny dokonanych z majątku osobistego jednego
z małżonków, gdy te ostatnie nakłady zostały poczynione wcześniej, a dla ustalenia
ich wartości zachodzi potrzeba odniesienia się do wartości przedmiotu, na który
nakłady zostały poczynione, w chwili podziału majątku wspólnego.
Nie można zatem odmówić racji skarżącej o ile zarzuca zaskarżonemu
postanowieniu błędne ustalenie wysokości nakładów poczynionych
przez wnioskodawczynię i uczestnika postępowania z ich majątków osobistych
na majątek wspólny wobec przyjęcia ich wartości w chwili orzekania w odniesieniu
do mieszkania w stanie wykończonym, podczas, gdy nakłady dokonane zostały
5
na mieszkanie w stanie surowym, a jego wykończenie było wynikiem nakładów
poczynionych z majątku wspólnego małżonków.
Z przytoczonych powodów skarga kasacyjna, jako zasadna, podlega
uwzględnieniu. Ze względu na integralność rozstrzygnięć objętych postanowieniem
o podziale majątku wspólnego należało uchylić zaskarżone postanowienie w części
zmieniającej postanowienie Sądu pierwszej instancji, oddalającej apelację
wnioskodawczyni i orzekającej o kosztach postępowania apelacyjnego i w tym
zakresie przekazać sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 39815
§ 1 zd. pierwsze, art.
108 § 2 w zw. z art. 39821
, w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).