Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZ 67/09
POSTANOWIENIE
Dnia 5 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
w sprawie ze skargi Gminy W. o wznowienie postępowania
z wniosku L. W.
przy uczestnictwie W. Ś., U. Ś. i E. W.
o zniesienie współwłasności nieruchomości,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 5 lutego 2010 r.,
zażalenia Gminy W.
na postanowienie Sądu Okręgowego w K.
z dnia 10 września 2009 r., sygn. akt II Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
Gmina W. w dniu 7 lipca 2009 r. wniosła o wznowienie postępowania w sprawie o
zniesienie współwłasności nieruchomości zakończonej prawomocnym postanowieniem
Sądu Okręgowego w K. z dnia 1 lipca 2009 r., II Ca (…).
Podniosła że nie była uczestnikiem tego postępowania pomimo, że objęty
działem zabytkowy budynek tzw. sukiennice posadowiony jest nie tylko na działce nr
600 dla której jest prowadzona księga wieczysta nr K 1I/(…)/8 i działce nr 598/4, dla
której prowadzona jest księga wieczysta nr K 1I/(…)/0, lecz także na działce 1813 dla
której prowadzona jest księga wieczysta nr K 1/(…)/3 oraz na działce 1828/1 dla której
2
prowadzona jest księga wieczysta nr K 1I/(…)/5. Z odwołaniem się do przedłożonych
dokumentów wskazała, że te dwie ostatnie działki tworzą ulicę P., która była poprzednio
drogą powiatową a obecnie stanowi drogę gminną. Jako jej zarządca oraz właściciel
miała i ma interes prawny aby wziąć udział w postępowaniu działowym, skoro
zniesieniem współwłasności objęto i tę część budowli (zabytkowe arkady) stanowiące
część składową drogi gminnej tj. ulicy P.
W sprawie II Ca (…) została wniesiona skarga kasacyjna od postanowienia Sądu
Okręgowego z dnia 1 lipca 2009 r. przez uczestnika W. Ś.. Została oparta na podstawie
naruszenia prawa materialnego, tj. art. 212 § 2 k.c. oraz na obrazie przepisów
postępowania między innymi: art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art.
379 pkt 5 k.p.c. przez zaniechanie uchylenia przez Sąd drugiej instancji zaskarżonego
orzeczenia, zniesienia postępowania i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do
ponownego rozpoznania, skoro w postępowaniu pierwszoinstancyjnym nie brały udziału
U. Ś. oraz E. W., art. 510 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2
k.p.c. i zw. z art. 379 pkt 5 k.p.c. przez zaniechanie wezwania do udziału w sprawie
w charakterze uczestnika Gminy W., a także zaniechanie wezwania do udziału w
sprawie w charakterze uczestnika wojewódzkiego konserwatora zabytków, art. 378 § 1
k.p.c. w zw. z art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 379 pkt 5 k.p.c. przez
zaniechanie wzięcia pod rozwagę z urzędu przez Sąd drugiej instancji nieważności
postępowania i zaniechanie uchylenia zaskarżonego wyroku, zniesienia postępowania
dotkniętego nieważnością i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, ze względu na
to, że w postępowaniu przed Sądem Rejonowym nie brała udziału Gmina W. i wojewódzki
konserwator zabytków. Posiedzenie niejawne w celu rozpoznania wniosku o przyjęcie
skargi kasacyjnej do rozpoznania zostało wyznaczone na 19 lutego 2010 r.
Postanowieniem z dnia 10 września 2009 r. Sąd Okręgowy w K. odrzucił skargę, w
uzasadnieniu podnosząc, że skarga nie została oparta na ustawowej podstawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Szczególny charakter skargi, jako nadzwyczajnego środka umożliwiającego
wzruszenie prawomocnego postanowienia przemawia za ścisłym stosowaniem art. 524 § 2
k.p.c. i to zarówno co do przesłanki, że zainteresowany został pozbawiony możności
uczestnictwa w postępowaniu, jak i do wymagania naruszenia prawa skarżącego przez
wydanie zaskarżonego orzeczenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29
stycznia 2003 r., IV CK 399/02 niepubl). Wnosząca skargę Gmina niewątpliwie ma interes
prawny do brania udziału w postępowaniu, skoro postanowieniem o zniesienie
3
współwłasności objęto część budynku bądź budynek (w zależności czy istnieje ściana
działowa w granicy) będący częścią składową ul. P. Skarżąca uzasadniła również przymiot
zainteresowanego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2000 r., I
CKN 1093/00 niepubl.).
Wobec odesłania w art. 524 § 2 k.p.c. do przepisów o wznowieniu postępowania z
powodu pozbawienia możności działania, występujący ze skargą powinien w tym
nadzwyczajnym środku zaskarżenia przedstawić także i tę przesłankę (art. 401 pkt 2 k.p.c.).
Wymaganie to zostało jednak spełnione, skoro Gmina wskazała, ze nie mogła w
postępowaniu wziąć udziału, gdyż dowiedziała się o nim po wydaniu prawomocnego
orzeczenia w dniu 3 lipca 2009 r. Podniosła więc, że niemożność działania nie ustała przed
uprawomocnieniem się postanowienia.
Wykazała także, że zaskarżone orzeczenie narusza prawo materialne,
gdyż orzeczeniem objęto całą budowlę, w tym zabytkowe arkady stanowiące część
składową innej niż objęta zniesieniem współwłasności nieruchomość. Odwołała się nie tyko
do konieczności przeprowadzenia remontu zabytkowej nieruchomości, ale także do
przysługujących jej i wynikających ze stanu faktycznego roszczeń (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 11 stycznia 1999 r., II CKN 133/98 i z dnia 16 czerwca 2004 r., I CZ
40/04, niepubl.).
W tym stanie rzeczy należało uznać, że nietrafny był pogląd Sądu Okręgowego
jakoby skarga nie została oparta na ustawowej podstawie.
W procedurze brak przepisu, który uzależniałby wniesienie skargi o wznowienie
postępowania od wyczerpania przez stronę innych dostępnych dla niej środków prawnych
zmierzających do wzruszenia prawomocnego orzeczenia. Ściślej rzecz ujmując brak jest
normy, która wykluczałaby wniesienie skargi o wznowienie postępowania w wypadku
wniesienia od tego samego orzeczenia skargi kasacyjnej i odwrotnie. Z tego względu w
judykaturze został wyrażony pogląd, że wniesienie skargi kasacyjnej nie przerywa biegu
terminu do wniesienia skargi o wznowienie postępowania. Każdy z wymienionych środków
przysługuje od prawomocnego rozstrzygnięcia niezależnie, przy czym skarga kasacyjna
tylko od orzeczeń sądu drugiej instancji; w związku z czym wybór konkretnego z nich należy
wyłącznie od strony i istnieje możliwość wniesienia obu środków jednocześnie
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2009 r., V CZ 24/09 i z dnia 22
marca 2006 r., III CZ 6/06, niepubl.).
Innym zagadnieniem jest kwestia konkurencji tych środków. W literaturze
podniesiono, że dochodzi do niej w dwóch wypadkach, tj. gdy skarga kasacyjna i skarga o
4
wznowienie postępowania oparte są na tej samej podstawie, albo gdy opierają się na
różnych podstawach nawet niezależnych i swoistych wyłącznie dla każdego z tych
środków, ale zachodzi zależność między orzeczeniami jakie mogą zapaść w wyniku obu
postępowań. W takim wypadku należy rozważyć który z tych środków powinien podlegać
rozpoznaniu w pierwszej kolejności.
Po uchyleniu art. 411 k.p.c. i zmianie art. 410 k.p.c. sąd nie wydaje postanowienia o
wznowieniu lecz, albo odrzuca skargę, albo przystępuje do ponownego rozpoznania
sprawy. Z kolei, nawet przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania nie przesądza kwestii
możliwości jej odrzucenia w terminie późniejszym albo też umorzenia postępowania
kasacyjnego ze względu na jej cofnięcie. Koncepcja, że obydwa środki podlegają
jednoczesnemu niezależnemu rozpoznaniu mogłaby prowadzić do wydania rozbieżnych
orzeczeń w tej samej sprawie – jednego na skutek wznowienia a drugiego przez Sąd
Najwyższy w wyniku rozpoznania skargi kasacyjnej.
W literaturze wyrażono pogląd, że należy dać prymat rozpoznaniu skargi kasacyjnej,
skoro jest ona funkcjonalnie związana z dotychczas toczącym się postępowaniem. W
wypadku gdy w wyniku skargi kasacyjnej dochodzi do uchylenia zaskarżonego wyroku i
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, postępowanie ze skargi o wznowienie
staje się zbędne i niedopuszczalne wskutek wystąpienia przesłanki następczej (braku
zakończenia postępowania). Skarga kasacyjna przysługuje stronom w określonych
terminach i w ramach danego postępowania. Poza tym art. 412 § 4 k.p.c. wprost
przewiduje, że jeżeli do wznowienia postępowania właściwy jest Sąd Najwyższy orzeka on
tylko o dopuszczalności wznowienia, a rozpoznanie sprawy przekazuje sądowi drugiej
instancji. Sam więc ustawodawca wprost przewidział, że istnieje możliwość wznowienia,
gdy zostanie oddalona skarga kasacyjna, bądź zostanie zreformowany wyrok sądu drugiej
instancji. Skarga o wznowienie może więc być aktualna w wypadku zakończenia
poprzedniego postępowania na etapie sądu pierwszej instancji, jak i drugiej instancji, a
także postępowania kasacyjnego.
Podstawy skargi kasacyjnej są związane ściśle z wydanym orzeczeniem
i zdarzeniami jakie miały miejsce w toku postępowania. Podstawy skargi o wznowienie
dotyczą tylko niektórych uchybień przepisom postępowania, częściowo przy tym odnoszą
się do zdarzeń zaszłych w toku poprzedniego postępowania, częściowo do zdarzeń, które
zostały ujawnione już po zakończeniu postępowania. W postępowaniu wznowieniowym sąd
rozpoznaje sprawę na nowo w granicach jakie zakreśla podstawa wznowienia (art. 12 § 1
k.p.c.), a Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia
5
i w granicach jej podstaw; w granicach zaskarżenia bierze pod rozwagę z urzędu
nieważność postępowania. Jeżeli na skutek skargi kasacyjnej dojdzie do uchylenia
zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, to nie można
traktować tego postępowania jako nowego, przy czym sąd, któremu sprawa została
przekazana związany jest wykładnią prawa dokonaną w wyroku kasatoryjnym (art. 39820
k.p.c.). Od orzeczenia wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy na skutek skargi
o wznowienie postępowania, przysługują w zależności od etapu, na którym doszło do
wznowienia zwykłe środki odwoławcze i ewentualnie skarga kasacyjna.
Z przedstawionych względów można podzielić wyrażony w literaturze pogląd, że
skarga o wznowienie postępowania jest raczej środkiem o charakterze reperacyjnym, w
przeciwieństwie do kontrolnego charakteru skargi kasacyjnej. W razie więc
jednoczesnego wniesienia skargi kasacyjnej i skargi o wznowienie postępowania w
pierwszej kolejności powinna być rozpoznana skarga kasacyjna.
Zażalenie zostało uwzględnione na podstawie art. 3941
§ 1, 2 i 3 k.p.c. w zw. z
art. 39815
§ 1 k.p.c.