Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 428/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z powództwa W. O.
przeciwko Wojskowej Agencji Mieszkaniowej w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 18 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej Rzecznika Praw Obywatelskich
od wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 5 grudnia 2008 r., sygn. akt XV Ca (…),
oddala skargę kasacyjną i nie obciąża powoda kosztami postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd drugiej instancji wyrokiem reformatoryjnym z dnia 5 grudnia 2008 r. oddalił
powództwo o zapłatę ekwiwalentu pieniężnego w zamian za rezygnację z kwatery,
żądanego ponad kwotę dotychczas wypłaconą już powodowi przez pozwaną na mocy
zawartej między stronami umowy nr (…)/2006 z dnia 11 grudnia 2006 r.
2
Podzielając ustalenia faktyczne i uznając je za własne, Sąd odwoławczy nie
dopatrzył się podstaw do uwzględnienia powództwa, ponieważ pozwana wykonała
zobowiązanie wynikające z umowy stron poprzez wypłatę umówionego świadczenia
(kwoty 99.872,24 zł), a dalej idące roszczenie Sąd uznał za nie mające podstaw, wobec
braku kompetencji sądu do zmiany treści zobowiązania.
W ocenie Sądu drugiej instancji imperatywny przepis art. 19 ust. 3 ustawy z dnia
16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 1203 ze zm.), zwanej dalej „ustawą”,
narzuca treść zobowiązania w zakresie bezpośrednio wpływającym na wysokość
ekwiwalentu, poprzez wprowadzenie dwóch modyfikacji w stosunku do regulacji prawnej
poprzedzającej dzień 1 lipca 2004 r. Jedną z nich było przyjęcie w ustawie za podstawę
obliczenia ekwiwalentu średniej ceny m2
powierzchni użytkowej podstawowej ustalonej
przez dyrektora oddziału regionalnego WAM w dniu wejścia w życie ustawy
nowelizującej, tj. 1 lipca 2004 r., a więc rezygnacja z dotychczasowej przesłanki
ustawowej tj. stosowania średnich cen rynkowych.
Zważywszy, że spełnienie świadczenia na rzecz powoda w wysokości wynikającej
z umowy stron nastąpiło w dniu 18 grudnia 2008 r., to powód pozbawiony został w ten
sposób uprawnienia do dalszego dochodzenia roszczenia o zapłatę z tej umowy,
odpowiadającej bezwzględnie obowiązującym przepisom prawa.
Sąd odwoławczy stwierdził zarazem, że zmiana z dniem 1 lipca 2004 r. stanu
prawnego pozbawiła powoda domagania się zawarcia umowy o treści wynikającej w
całości z przepisów obowiązujących do dnia 30 czerwca 2004 r., a umowa stron, w
zakresie w jakim zasada swobody umów była ograniczona, zgodna była z bezwzględnie
obowiązującymi przepisami prawa. Nie była to więc umowa nieważna w rozumieniu art.
58 § 1 k.c., ponieważ w całości odpowiadała prawu, a także nie zawierała błędu
matematycznego, lub innej wadliwości, stwierdził Sąd drugiej instancji. Przyjęcie przez
powoda umówionego świadczenia doprowadziło więc do wygaśnięcia zobowiązania
wynikającego z umowy.
W konkluzji Sąd Okręgowy uznał, że umowa o ekwiwalent musiała stanowczo
uwzględniać wskazania ustawowe wynikające m. in. z bezwzględnie obowiązującego
art. 19 ust. 3 ustawy, co oznaczało konieczność przyjęcia za podstawę obliczenia
ekwiwalentu cenę m2
ustaloną przez dyrektora oddziału regionalnego WAM na kwotę
2314 zł, wynikającą z decyzji nr 36/2004 z dnia 1 lipca 2004 r.
3
Powyższy wyrok zaskarżył w całości Rzecznik Praw Obywatelskich, który
w skardze kasacyjnej zarzucił błędną wykładnię art. 19 ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia
2004 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP oraz niektórych ustaw
(Dz.U. Nr 116, poz. 1203 ze zm.) zwanej dalej „ustawą”, w zw. z art. 58 § 1 KC, wskutek
przyjęcia, że strona umowy o wypłatę ekwiwalentu pieniężnego w zamian za rezygnację
z kwatery nie jest uprawniona do dochodzenia na drodze sądowej zapłaty „różnicy
pieniężnej", będącej wynikiem przyjęcia w umowie, jako podstawy do obliczenia
wysokości ekwiwalentu, wartości pieniężnej ustalonej przez dyrektora oddziału
regionalnego WAM w sposób niezgodny z wytycznymi zawartymi w art. 19 ust. 3
ustawy.
Zarzut naruszenia prawa do sądu wynikającego z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP
uzasadniono faktycznym zamknięciem drogi sądowej do dochodzenia realizacji
roszczenia o wypłatę ekwiwalentu w zamian za rezygnację z kwatery stałej w wysokości
ustalonej zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawowymi, a tym samym naruszenie
także określonej w art. 64 ust. 2 Konstytucji RP zasady ochrony praw majątkowych
przez pozbawienie możliwości realizacji roszczenia majątkowego w ustawowo
określonej wysokości.
Skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania sądowi drugiej instancji.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej Rzecznik Praw Obywatelskich akcentuje
konieczność dokonywania przez sąd kontroli zgodności umowy z bezwzględnie
obowiązującym przepisem art. 19 ust. 3 ustawy, polegającej na ocenie, czy „akt"
dyrektora oddziału regionalnego WAM, określający średnią cenę m2
powierzchni
użytkowej podstawowej, jest zgodny z przepisem ustawy. Odmawiając powodowi
dokonania sądowej kontroli w tym zakresie, Sąd odwoławczy naruszył art. 19 ust. 3
ustawy w zw. z art. 58 § 1 k.c., a także pozbawił powoda ochrony prawnej jego
roszczenia wynikającego z umowy.
Strona pozwana w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniosła o jej oddalenie i o
zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania przed Sądem
Najwyższym podnosząc argumenty mające wskazać na bezzasadność zarzutów skargi
kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw.
4
Z ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd drugiej instancji, którymi Sąd
Najwyższy jest związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.), wynika, że powód - W. O. złożył wniosek
o wypłatę ekwiwalentu pieniężnego za rezygnację z kwatery w lipcu 2003 r., zaś umowę
w tym przedmiocie zawarł z Wojskową Agencją Mieszkaniową w dniu 11 grudnia 2006 r.
Powyższe ustalenie faktyczne Sądu odwoławczego oznacza, że w przedmiotowej
sprawie zastosowanie ma art. 19 ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia roku o zmianie ustawy
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz innych ustaw (Dz.U. z
2004 r. Nr 116, poz. 1203 ze zm.). Zgodnie tym - mającym charakter intertemporalny -
przepisem, dyrektor regionalnego oddziału Wojskowej Agencji Mieszkaniowej,
rozpoznając wniosek osoby uprawnionej o wypłatę ekwiwalentu pieniężnego za
rezygnację z kwatery, złożony do dnia 30 czerwca 2004 r., a niezakończony zawarciem
umowy, stosuje przepisy ustawy z dnia 22 czerwca 1995 roku o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2005 r. Nr 41, poz. 398 ze zm.)
obowiązujące do dnia 30 czerwca 2004 roku, uwzględniając przy tym uprawnienia do
powierzchni użytkowej podstawowej przysługujące wnioskodawcy w dniu wypłaty
ekwiwalentu, przyjmując jako podstawę obliczenia ekwiwalentu średnią cenę m2
powierzchni, ustaloną przez dyrektora regionalnego oddziału Wojskowej Agencji
Mieszkaniowej w dniu wejścia w życie ustawy. Oznacza to, że podstawę obliczenia
ekwiwalentu przysługującego powodowi stanowi średnia cena m2
powierzchni użytkowej
ustalona przez dyrektora oddziału regionalnego Wojskowej Agencji Mieszkaniowej na
dzień wejścia w życie ustawy, tj. na dzień 1 lipca 2004 r., a nie, jak przewidywał to art.
47 ust. 4 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 roku o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej w brzmieniu sprzed dnia 30 czerwca 2004 roku, średnia cena
m2
powierzchni użytkowej ustalona na podstawie średnich cen rynkowych zakupu lokalu
mieszkalnego w danym garnizonie w dniu przyznania ekwiwalentu.
Nie zasługuje na uwzględnienie podniesiony przez skarżącego zarzut naruszenia
art. 19 ust. 3 ustawy w zw. z art. 58 § 1 k.c., poprzez jego błędną wykładnię, polegającą
- w jego ocenie - na przyjęciu przez Sąd drugiej instancji, iż strona umowy o wypłatę
ekwiwalentu pieniężnego za rezygnację z kwatery, nie jest uprawniona do dochodzenia,
w toku postępowania przed sądami powszechnymi, zapłaty „różnicy pieniężnej" będącej
wynikiem przyjęcia w umowie, jako podstawy do obliczenia wysokości należnego
ekwiwalentu, wartości pieniężnej ustalonej przez dyrektora w sposób niezgodny z
wytycznymi zawartymi w art. 19 ust. 3 ustawy. Zarzut ten - na co należy wyraźnie
zwrócić uwagę - wobec przytoczonego w skardze kasacyjnej jego uzasadnienia,
5
zmierza w swej istocie nie tylko do kwestionowania przez wnoszącego skargę ważności
umowy nr 166/2006 z dnia 11 grudnia 2006 roku o wypłatę ekwiwalentu za rezygnację z
kwatery, ale także do „podważania" w toku postępowania cywilnego zgodności z
prawem, a w konsekwencji także i ważności, decyzji dyrektora oddziału regionalnego
Wojskowej Agencji Mieszkaniowej ustalającej średnią cenę m2
powierzchni użytkowej
podstawowej. Zdaniem Rzecznika sądy powszechne są bowiem władne w toku
postępowania cywilnego dokonać kontroli tej decyzji pod kątem jej zgodności z prawem,
a przede wszystkim z kryteriami ujętymi w art. 19 ust. 3 ustawy.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i Trybunału Konstytucyjnego, utrwalony
jest pogląd, że źródłem zobowiązania Wojskowej Agencji Mieszkaniowej do wypłaty
ekwiwalentu pieniężnego za rezygnację z kwatery jest umowa cywilnoprawna zawierana
przez Agencję z podmiotem uprawnionym z mocy ustawy (tak m.in. postanowienia SN z
dnia 23 marca 2001 r., IV CSK 1621/00, niepubl.; wyrok SN z dnia 23 marca 2003 r., II
CKN 1338/00, publ. „Izba Cywilna" 2004, nr 3, s. 44; wyrok SN z dnia 9 lipca 2003 r., IV
CKN 320/01, niepubl., a także wyrok TK z dnia 11 grudnia 2000 r., U 2/00, publ. OTK
Zb. Urz. 2000, nr 8, poz. 296.). Zwraca się przy tym uwagę, że swoboda kontraktowa
stron takiej umowy, w zakresie kształtowania jej treści, podlega - zgodnie z art. 3531
k.c.
- ograniczeniu ze względu na bezwzględnie obowiązujące przepisy ustawy określające
m.in. kryteria wyliczenia wysokości ekwiwalentu należnego uprawnionemu (por. wyrok
SN z dnia 30 listopada 2006 r., I CSK 279/06, niepubl.). Zgodnie bowiem z art. 19 ust. 3,
ustawy wysokość należnego ekwiwalentu pieniężnego ustalana jest w oparciu o decyzję
dyrektora regionalnego oddziału Wojskowej Agencji Mieszkaniowej określającą średnią
cenę m2
powierzchni użytkowej podstawowej ustalonej w dniu wejścia w życie ustawy.
Z art. 13 ust. 6 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
wynika, że dyrektorzy oddziałów regionalnych WAM wydają decyzje administracyjne w
sprawach określonych w przepisach tej ustawy na zasadach i w trybie określonym w
ustawie z dnia 14 czerwca 1960 roku - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U.
z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.). Ustalenie przez dyrektora oddziału
regionalnego Wojskowej Agencji Mieszkaniowej średniej ceny m2
powierzchni użytkowej
podstawowej następuje zatem w decyzji administracyjnej, której treścią Sąd jest
związany (wyrok SN z dnia 18 kwietnia 2008 r., sygn. akt II CSK 651/07, niepubl.).
Mając powyższe na względzie, przyjąć należy, że średnia cena m2
powierzchni
użytkowej podstawowej ustalona decyzją administracyjną wydaną przez dyrektora
oddziału regionalnego Wojskowej Agencji Mieszkaniowej w P., nie podlega kontroli
6
sądów powszechnych. Zgodnie bowiem przyjmuje się w orzecznictwie, że decyzje
organów administracji publicznej, wydawane w granicach ich kompetencji, są wiążące
dla sądów w zakresie ich rozstrzygnięcia. Sądy nie są władne - w toku postępowania
cywilnego - dokonywać oceny prawidłowości wydawanych decyzji i orzekać w
przedmiocie istnienia lub nieistnienia przesłanek materialnoprawnych stanowiących
podstawę ich wydania. Decyzja administracyjna, będąca wyrazem stanowiska organu,
który ją wydał, jest zatem wiążąca dla sądu w zakresie objętym jej treścią, i w tym
zakresie nie może ona być kwestionowana w toku postępowania cywilnego (por.
uchwała siedmiu sędziów SN z dnia 9 października 2007 roku, sygn. akt III CZP 46/07,
publ. OSNC 2008, nr 3, poz. 30; uchwała SN z dnia 4 czerwca 2009 r., sygn. akt III CZP
28/09, dotychczas niepubl.). Powód, działając w swoim interesie, jako osoba
zainteresowana, może zatem zwrócić się do sądu administracyjnego z żądaniem oceny,
czy decyzja dyrektora oddziału regionalnego Wojskowej Agencji Mieszkaniowej w P.
wydana została zgodnie z art. 19 ust. 3 ustawy. Dopiero uzyskanie orzeczenia w
przedmiocie zmiany decyzji może stanowić podstawę do zmiany, ustalonej w umowie,
wysokości należnego powodowi ekwiwalentu za rezygnację z kwatery.
Zaznaczyć przy tym również należy, że powód, na podstawie § 4 ust. 2 umowy nr
166/2006 z dnia 11 grudnia 2006, której ważność w tym zakresie nie jest
kwestionowana, zrzekł się wszelkich roszczeń wobec Wojskowej Agencji Mieszkaniowej
z tytułu wyliczenia wysokości przyznanego ekwiwalentu pieniężnego za rezygnację z
kwatery.
Nie jest również uprawniony zarzut naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji RP
uzasadniany przez Rzecznika Praw Obywatelskich faktycznym zamknięciem powodowi
drogi sądowej do dochodzenia roszczeń z tytułu wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za
rezygnację z kwatery. O tym, że nie została „faktycznie zamknięta droga sądowa"
świadczy fakt, że żądanie powoda było merytorycznie rozpoznawane przez sądy dwóch
instancji, a więc bez naruszenia przepisu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Również toczące
się postępowanie przed Sądem Najwyższym, na skutek wniesionej przez Rzecznika
Praw Obywatelskich skargi kasacyjnej, jest wyrazem realizacji przysługującego
powodowi prawa do sądu. Realizacja przez powoda prawa do sądu w pełnym zakresie
wyrażonym normami konstytucyjnymi (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP) nie dowodzi więc
pozbawienia go możliwości dochodzenia roszczenia majątkowego. Okoliczność, że
rezultat procesu prowadzonego przed sądami powszechnymi okazał się być
7
niesatysfakcjonujący dla powoda, nie uzasadnia zarzutu naruszenia art. 64 ust. 2
Konstytucji RP, ponieważ nie doszło do naruszenia zasady ochrony praw majątkowych.
W przedmiocie kosztów postępowania kasacyjnego Sąd Najwyższy, na podstawie
art. 102 k.p.c., postanowił nie obciążać skarżącego tymi kosztami ze względu na
skomplikowany charakter sprawy oraz fakt, że skargę w jego imieniu wniósł Rzecznik
Praw Obywatelskich.
Z tych względów, na podstawie art. 39814
k.p.c., a w przedmiocie kosztów
postępowania na podstawie art. 102 k.p.c. w zw. art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.,
orzeczono jak w sentencji.