Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 lutego 2010 r., V CSK 248/09
W razie bezskuteczności egzekucji prowadzonej przeciwko spółce,
odpowiedzialność na zasadach przewidzianych w art. 299 k.s.h. ponoszą
osoby będące członkami zarządu lub likwidatorami spółki w czasie istnienia
jej zobowiązania, a ściślej – jego podstawy.
Sędzia SN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
Sędzia SN Dariusz Dończyk
Sędzia SN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Jana B. przeciwko Walterowi S. i
Eugenowi K. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 lutego 2010 r. skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
we Wrocławiu z dnia 10 marca 2009 r.
uchylił zaskarżony wyrok w części zmieniającej wyrok Sądu Okręgowego w
Opolu z dnia 27 października 2008 r. oraz rozstrzygającej o kosztach postępowania
apelacyjnego co do pozwanego Waltera S. i oddalił apelacje tego pozwanego,
odrzucił skargę kasacyjną w pozostałym zakresie, zasadził od pozwanego Waltera
S. na rzecz powoda kwotę 9953 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
apelacyjnego i kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powód, Jan B., wniósł o zasądzenie solidarnie od pozwanych, Eugena K. i
Waltera S., kwoty 40 840,70 euro oraz kwoty 6306,20 zł z odsetkami ustawowymi
tytułem odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 k.s.h.
Wyrokiem z dnia 27 października 2008 r. Sąd Okręgowy po ponownym
rozpoznaniu sprawy i ograniczeniu przez powoda powództwa do kwoty 33 183,06
euro zasądził od pozwanych solidarnie dochodzoną kwotę z odsetkami ustawowymi
od dnia 12 maja 2006 r. oraz kwotę 13 194,26 zł tytułem zwrotu kosztów procesu
(pkt I), umorzył postępowanie w pozostałej części (pkt II) i nakazał ściągnąć od
pozwanych solidarnie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Opolu
kwotę 6 584,75 zł tytułem kosztów postępowania (pkt III). Sąd Apelacyjny po
rozpoznaniu apelacji pozwanych wyrokiem z dnia 10 marca 2009 r. zmienił wyrok
Sądu Okręgowego w punkcie I w ten sposób, że oddalił powództwo wobec Waltera
S. i zasądził od powoda na rzecz Waltera S. kwotę 6600 zł tytułem kosztów
procesu, oraz w punkcie III w ten sposób, że uchylił wobec Waltera S. obowiązek
uiszczenia kosztów sądowych (pkt 1), w pozostałym zakresie apelacje oddalił (pkt
2) i zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego (pkt 3).
Z ustaleń stanowiących podstawę obu wyroków wynika, że w Krajowym
Rejestrze Sądowym od początki istnienia spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
"S.R.P." w K.K. jako członkowie jej zarządu figurują pozwani (Walter S. jako prezes,
Eugen K. jako wiceprezes). Jednakże Walter S. został w dniu 15 listopada 2000 r.
odwołany ze składu zarządu, a Eugen K. powołany na stanowisko prezesa zarządu.
Pod koniec 1999 r. spółka ta utraciła płynność finansową, w związku z czym w
grudniu 1999 r. powinien zostać złożony wniosek o ogłoszenie jej upadłości, czyli –
innymi słowy – grudzień 1999 r. był czasem właściwym do złożenia wspomnianego
wniosku. Wniosek taki wówczas jednak nie wpłynął. Dopiero w dniu 8 maja 2003 r.
został złożony w sądzie wniosek o otwarcie postępowania układowego tej spółki. W
dniach 20 stycznia 2000 r., 21 lutego 2000 r., 14 marca 2000 r., 23 marca 2000 r. i
16 listopada 2000 r. spółka zaciągnęła pożyczki u powoda. Nakazem zapłaty z dnia
15 września 2003 r. Sąd Okręgowy zasądził od niej na rzecz powoda kwotę 40
840,70 euro z określonymi odsetkami i kosztami procesu. Zasądzona kwota
stanowiła równowartość sum pożyczonych spółce przez powoda. Postępowanie
egzekucyjne przeciwko spółce prowadzone na podstawie tego nakazu komornik
umorzył w dniu 28 grudnia 2005 r. ze względu na bezskuteczność egzekucji. Kwota
33 183,06 euro, do której powód ograniczył powództwo, stanowi równowartość
pożyczek udzielonych spółce przez powoda w okresie od 20 stycznia 2000 r. do 23
marca 2000 r., czyli jest częścią sumy zasądzonej od spółki na rzecz powoda
nakazem zapłaty z dnia 15 września 2003 r., niewyegzekwowanej od spółki wobec
bezskuteczności prowadzonej względem niej egzekucji.
W ocenie Sądu Okręgowego dokonane w sprawie ustalenia uzasadniały
zasądzenie całej dochodzonej przez powoda sumy solidarnie od obu pozwanych na
podstawie art. 299 §1 k.s.h. W szczególności, zdaniem tego Sądu, przeszkodą do
uwzględnienia powództwa w stosunku do Waltera S. nie mogło być – zgodnie z
wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2000 r., V CKN 10/00, OSNC 2000,
nr 10, poz. 219 – odwołanie Waltera S. ze składu zarządu w dniu 15 listopada
2000 r., ponieważ po tej dacie był on nadal wpisany w Krajowym Rejestrze
Sądowym w charakterze członka zarządu.
Natomiast zdaniem Sądu Apelacyjnego, fakt odwołania Waltera S. z zarządu
spółki w dniu 15 listopada 2000 r. wykluczał uwzględnienie powództwa w stosunku
do niego. Sąd ten wskazał, że wyrok, na który powołał się Sąd Okręgowy, jest
szeroko krytykowany. W ocenie Sądu Apelacyjnego, wpis określonej osoby w
charakterze członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Krajowym
Rejestrze Sądowym nie rozstrzyga o ponoszeniu przez tę osobę odpowiedzialności
przewidzianej w art. 299 k.s.h.
Podstawę skargi kasacyjnej powoda, kwestionującej wyrok Sądu
Apelacyjnego w części obejmującej punkty 1 i 3, stanowi zarzut naruszenia art. 299
§ 1 k.s.h. przez jego niewłaściwe zastosowanie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Poprzednikiem obowiązującego od 1 stycznia 2001 r. art. 299 k.s.h. był,
zawierający zbieżną z nim, co do istoty, regulację, art. 298 k.h. (por. np. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 8 marca 2007 r., III CSK 352/06, nie publ.). Należy podzielić
wyrażony w zaskarżonym orzeczeniu pogląd, że – wbrew stanowisku zajętemu w
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2000 r., V CKN 10/00 – wpis
określonej osoby do rejestru w charakterze członka zarządu spółki nie ma, w
świetle regulacji przewidzianej w tych przepisach, znaczenia. Jak wykazano w
wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1999 r., II CKN 608/98 (OSNC
2000, nr 4, poz. 67) i z dnia 25 września 2003 r., V CK 198/02 („Wokanda” 2004, nr
6, poz. 7), warunkiem ponoszenia odpowiedzialności na zasadach określonych w
tej regulacji jest jedynie posiadanie w odpowiednim czasie statusu członka zarządu
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (lub likwidatora – por. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 28 lutego 2008 r., III CZP 143/07, OSP 2009, z. 69, oraz
uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2010 r., III
CZP 91/09, OSNC 2010, nr 6, poz. 85).
Nie można się natomiast zgodzić z zapatrywaniem Sądu Apelacyjnego, że
Walter S. powyższego warunku (bycia w odpowiednim czasie członkiem zarządu
spółki) nie spełniał.
Uwzględniając cel i charakter odpowiedzialności przewidzianej obecnie w art.
299 k.s.h., a uprzednio w art. 298 k.h., przyjmuje się, że w razie bezskuteczności
egzekucji określonego zobowiązania omawianą odpowiedzialność ponoszą osoby
będące członkami zarządu lub likwidatorami w czasie istnienia tego zobowiązania,
a ściślej – jego podstawy. Objęcie odpowiedzialnością danego członka zarządu lub
likwidatora wszystkich zobowiązań spółki, których podstawa istniała w czasie
sprawowania przez niego funkcji, a więc także zobowiązań jeszcze wtedy
niewymagalnych, jest uzasadnione tym, że ogłoszenie upadłości, o które członek
zarządu lub likwidator powinien wystąpić w celu przeciwdziałania bezskuteczności
egzekucji, spowodowałoby wymagalność także zobowiązań nie mających dotąd
takiej cechy (zob. art. 32 rozporządzenia z dnia 24 października 1934 r. – Prawo
upadłościowe, jedn. tekst.: Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.– dalej:
"Pr.upadł." oraz art. 91 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i
naprawcze, jedn. tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm. – dalej: "Pr.u.n.").
Należy przy tym pamiętać także o innych, chroniących wierzycieli przepisach Prawa
upadłościowego, w szczególności, gdy chodzi – tak jak w niniejszej sprawie – o
pożyczki, o art. 48 Pr.upadł. lub art. 105 Pr.u.n. (por. uzasadnienie uchwały z dnia
28 lutego 2008 r., III CZP 143/07, i cytowane w niej orzecznictwo).
Jak wiadomo, w czasie istnienia zobowiązań z tytułu pożyczek udzielonych
spółce na kwotę 33 183,06 euro, których zwrot nie został przez powoda od spółki
wyegzekwowany – tj. wynikających z umów zawartych w dniach 20 stycznia
2000 r., 21 lutego 2000 r., 14 marca 2000 r. i 23 marca 2000 r. – członkiem zarządu
spółki był niewątpliwie nie tylko Eugen K., ale i Walter S.
Osoba, która dochodzi roszczenia przewidzianego w art. 299 §1 k.s.h.
powinna wykazać istnienie – we wskazanym wyżej znaczeniu – określonego
zobowiązania spółki w czasie, kiedy pozwany był członkiem zarządu lub
likwidatorem, stwierdzonego, w tym czasie lub później, tytułem egzekucyjnym
wydanym na rzecz tej osoby (tylko wyjątkowo nie musi ono być w ten sposób
stwierdzone), oraz bezskuteczność egzekucji tego zobowiązania przeciwko spółce.
Natomiast pozwany, chcąc się uwolnić od odpowiedzialności, powinien udowodnić
jedną z okoliczności egzoneracyjnych określonych w art. 299 § 2 k.s.h. (por. wyroki
Sądu Najwyższego: z dnia z dnia 21 lutego 2002 r., IV CKN 793/00, OSNC 2003, nr
2, poz. 22, z dnia 16 maja 2002 r., IV CKN 933/00, nie publ., i z dnia 8 marca
2007 r., III CSK 352/06).
Ponieważ – jak wynika z dokonanych w sprawie ustaleń – powód wykazał
przesłanki rozpatrywanej odpowiedzialności, których ciężar dowodu jego obciążał,
także w stosunku do Waltera S., Walter S. zaś nie udowodnił żadnej z okoliczności
egzoneracyjnych, w sprawie niewątpliwie istniały podstawy do zasądzenia
dochodzonej kwoty solidarnie od obu pozwanych. Dlatego skarga kasacyjna w
zakresie kwestionującym zaskarżony wyrok w części zmieniającej wyrok Sądu
Okręgowego zasługiwała na uwzględnienie przez uchylenie w tym zakresie
zaskarżonego wyroku i wydanie orzeczenia reformatoryjnego, tj. oddalenie apelacji
pozwanego Waltera S. (art. 39816
k.p.c.). Konsekwentnie należało uchylić
zaskarżone orzeczenie również w części rozstrzygającej o kosztach postępowania
apelacyjnego co do pozwanego Waltera S. i obciążyć go kosztami tego
postępowania oraz postępowania kasacyjnego zgodnie z art. 98 w związku z art.
108 § 1 i art. 39821
k.p.c.
Natomiast w zakresie kwestionującym rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego o
kosztach postępowania apelacyjnego co do pozwanego Eugena K. skarga
kasacyjna podlegała odrzuceniu jako niedopuszczalna. W świetle stanu prawnego
obowiązującego w czasie, w którym zapadł zaskarżony wyrok (10 marca 2009 r.),
samo rozstrzygnięcie sądu drugiej instancji co do kosztów postępowania nie mogło
być zaskarżone do Sądu Najwyższego nie tylko w drodze skargi kasacyjnej, ale i
zażalenia (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2007 r.,
IV CZ 28/07, OSNC 2008, nr 2, poz. 29). Ustawa z dnia 19 marca 2009 r. (Dz.U. nr
69, poz. 592), którą znowelizowano art. 3941 §1 k.p.c., dopuszczając zażalenie do
Sądu Najwyższego na postanowienie sądu drugiej instancji co do kosztów procesu
niebędących przedmiotem rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji, weszła w życie
dopiero w dniu 22 maja 2009 r.
Mając to wszystko na względzie, orzeczono, jak w sentencji.