Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 marca 2010 r.
II UK 233/09
Przedsiębiorca zarejestrowany i mieszkający w Polsce, wykonujący dzia-
łalność na terytorium więcej niż dwóch Państw Członków Wspólnoty podlega
ubezpieczeniu społecznemu w Polsce, jeżeli część tej działalności - nawet w
niewielkim rozmiarze - wykonuje w Polsce (art. 6 ust. 5 i 13 ust. 4 ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst:
Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm. w związku z art. 14a ust. 2 rozporządze-
nia Rady (EWG) Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania
systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób
prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin prze-
mieszczających się we Wspólnocie, Dz.U.UE Polskie wydanie specjalne Tom
01, Rozdział 05, s. 35 ze zm.).
Przewodniczący SSN Beata Gudowska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Myszka, Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 2 marca
2010 r. sprawy z wniosku Marcina D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w T. o ubezpieczenie społeczne, na skutek skargi kasacyjnej wnio-
skodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 18 lutego 2009 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację.
U z a s a d n i e n i e
Marcin D. zarejestrował od dnia 27 października 2005 r. w ewidencji prowa-
dzenia działalności gospodarczej w Urzędzie Gminy G. działalność usługową w za-
kresie naprawy i konserwacji statków, platform i konstrukcji pływających oraz obróbki
mechanicznej elementów metalowych pod firmą „M.". Jako miejsce wykonywania
działalności określił terytorium Rzeczpospolitej Polskiej oraz zagranicę, a jako siedzi-
bę przedsiębiorstwa swoje miejsce zamieszkania (M.). Zgłosił jednocześnie działal-
2
ność do ubezpieczenia społecznego oraz obowiązek podatkowy we właściwym
Urzędzie Skarbowym, a w dniu 4 listopada 2005 r. podpisał z firmą M.L.S. P., sp. z
o.o. w W., Oddział w G. umowę o świadczenie usług, na mocy której zobowiązał się
do świadczenia na rzecz angielskiej firmy „H. P.” z siedzibą w B. (Wielka Brytania)
usług związanych z remontem, konserwacją, naprawą i eksploatacją statków, w
szczególności do wykonywania wszelkich prac niezbędnych do zakończenia procesu
budowlanego, remontowego i konserwacyjnego statku. Zgodnie z umową, M.L.S. P.
wypłacała mu wynagrodzenie za godziny świadczenia usług w złotych polskich i zo-
bowiązała się zorganizować i ponieść koszty przejazdu do i z miejsca świadczenia
usług, zapewnić zakwaterowanie przez czas trwania umowy oraz ubezpieczenie.
Umowa została zawarta na 3 miesiące, lecz była przedłużana i obejmowała okres
powyżej 12 miesięcy. Miejsce wykonania usługi było uzależnione od wielkości awarii
oraz od warunków pogodowych i konkretyzowano je ad hoc albo w suchym doku w
porcie w B. albo na statkach pływających pod banderami różnych państw na wodach
terytorialnych i w portach w Anglii, Belgii, Hiszpanii, Francji, Włoch, Chorwacji, Grecji,
Holandii i Łotwy. Na fakturach wystawianych zleceniodawcy przedsiębiorca wskazy-
wał jako miejsce wykonywania usług miejsce siedziby firmy „H.P.”. W Anglii, gdzie
ubezpieczony nie miał mieszkania ani innego majątku, nocował w hotelu wynajętym i
opłacanym przez firmę M.L.S. P., a gdy nie miał pracy za granicą, wracał do Polski.
W Polsce, oczekując na kolejne zlecenie z firmy M.L.S. P., ubezpieczony - w ramach
prowadzonej działalności - wykonał drobne usługi w dniach 29 września 2006 r., 6
kwietnia 2007 r., 30 czerwca 2007 r., otrzymując za nie kwoty 200 zł, 150 zł i 170 zł.
Za usługi wykonane w latach 2006 i 2007 poza Polską uzyskał przychód w wysoko-
ści 94.497,09 zł.
Ubezpieczony opłacał składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w
Polsce, więc w dniu 31 lipca 2006 r. wniósł o ustalenie prawa do zasiłku chorobowe-
go, a w dniu 13 lutego 2007 r. o wypłatę jednorazowego odszkodowania z tytułu wy-
padku przy pracy z dnia 15 lipca 2006 r. W dniu 8 czerwca 2007 r. wystąpił o wyda-
nie dokumentu E-101 w związku z zamiarem czasowego przeniesienia działalności
gospodarczej na teren Holandii (na okres od dnia 8 czerwca 2007 r. do dnia 8 paź-
dziernika 2007 r.), lecz ZUS odmówił jego wydania, a decyzją z dnia 3 października
2007 r. zobowiązał ubezpieczonego do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku choro-
bowego za okres od 18 lipca 2006 r. do 28 września 2006 r. w łącznej kwocie 452,20
zł.
3
Decyzją z dnia 11 września 2007 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w T., na podstawie art. 38 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 13 pkt 4 i art. 91 ust. 5
ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) oraz art. 14a ust. 1 rozporządzenia
Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów
zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących dzia-
łalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we
wspólnocie (tekst skonsolidowany, Dz.U. UE. L. 71.149.2 ze zm.), stwierdził, że Mar-
cin D. podlegał polskim ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym, wy-
padkowemu i chorobowemu) w dniach 29 września 2006 r., 6 kwietnia 2007 r. i 30
czerwca 2007 r. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w Pol-
sce. Przyjął, że ubezpieczony prowadził działalność na terytorium innego państwa
członkowskiego w myśl art. 14a ust. 1 lit. a rozporządzenia, więc należało objąć go
ubezpieczeniami społecznymi tylko w dniach, w których faktycznie wykonywał swą
działalność na terytorium Polski, w pozostałym bowiem okresie, na podstawie art. 13
ust. 2 lit. b rozporządzenia, podlegał ustawodawstwu państwa członkowskiego wła-
ściwego ze względu na miejsce wykonywania działalności.
Wyrokiem z dnia 17 kwietnia 2008 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Toruniu uwzględnił odwołanie ubezpieczonego, który domagał się
zmiany zaskarżonej decyzji i objęcia ubezpieczeniami społecznymi w Polsce przez
cały czas prowadzenia działalności gospodarczej. Za oczywiście nieprawidłowe w
świetle ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
uznał objęcie wnioskodawcy ubezpieczeniami społecznymi jedynie za trzy dni wyko-
nywania działalności gospodarczej, ze wskazaniem, że w pozostałym zakresie wła-
ściwe jest ustawodawstwo innego, nieustalonego państwa. Rozstrzygnięcie oparł na
regule kolizyjnej przewidzianej w art. 14a ust. 2 rozporządzenia Rady (EWG) nr
1408/71.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem
z dnia 18 lutego 2009 r., uwzględniając apelację organu rentowego, zmienił zaskar-
żony wyrok i oddalił odwołanie. W ocenie Sądu Apelacyjnego, wyłączone jest podle-
ganie polskim regulacjom w zakresie ubezpieczeń społecznych przez przedsiębiorcę
zarejestrowanego w Polsce, który nie podjął tu działalności, lecz od razu rozpoczął ją
za granicą, przy czym nie zmienia tej oceny wykonanie na terenie Polski trzech jed-
nodniowych usług, „za okres których” wnioskodawca został objęty ubezpieczeniem
4
społecznym w Polsce. Sąd wywiódł ten pogląd z reguły zawartej w art. 13 ust. 2 lit. b
rozporządzenia nr 1408/71, nie znajdując od niej wyjątków w art. 14a ust. 1 i ust. 2,
wykładanych zgodnie z decyzją Komisji Wspólnot Europejskich nr 181. W konse-
kwencji Sąd drugiej instancji nie podzielił oceny prawnej dokonanej przez Sąd Okrę-
gowy, wskazując, że stan faktyczny, w którym ubezpieczony wykonał trzy usługi w
Polsce i tylko przypuszczalnie oczekiwał tu na kolejne zlecenia i poszukiwał nowych
zleceń, nie wypełnia dyspozycji art. 14a ust. 2 rozporządzenia, uwzględniającej prze-
słankę wykonywania jakiejkolwiek części swojej działalności na terenie państwa za-
mieszkania. Zważył, że osoba zwykle prowadząca działalność na własny rachunek
na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich, która nie wykonuje jakiejkol-
wiek części swojej działalności na terytorium tego państwa, zgodnie z art. 14a ust. 2
zdanie drugie rozporządzenia, podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, na
terytorium którego prowadzi swoją główną działalność.
W skardze kasacyjnej Marcina D., w ramach podstawy naruszenia prawa ma-
terialnego, podniesiony został, jako podstawowy, zarzut błędnej wykładni przepisów
rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stoso-
wania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób
prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin, niezgodnej z
jego celem ujętym w preambule, którym jest rozstrzyganie sporów pozytywnych mię-
dzy państwami Unii Europejskiej co do właściwości systemów prawnych, z wyłącze-
niem skutku całkowitego pozbawienia obywatela UE zabezpieczenia społecznego.
Dotyczy to także art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 12 ust. 1 i art. 13 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych i art. 13 ust. 2 lit. b rozporzą-
dzenia Rady nr 1408/71, gdyż skarżący nie jest osobą, która wykonuje działalność
stale i wyłącznie na terytorium jednego tylko państwa członkowskiego. Sąd drugiej
instancji naruszył także, według skarżącego, art.14a ust. 2 rozporządzenia przez
jego niezastosowanie, mimo ustalenia, że od dnia 2 listopada 2005 r. prowadził on
działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji uwzględniającego miejsce
zamieszkania w Polsce oraz zastosowanie art. 14a ust. 1 rozporządzenia, mimo że
ma on zastosowanie do osób, które prowadzą swą działalność na terenie jednego
państwa członkowskiego, a wykonują ją okresowo na terenie innego państwa. W
ocenie skarżącego, Sąd drugiej instancji naruszył także art. 7, 8 i 9 Konstytucji przez
oparcie wyroku na podstawie decyzji nr 181 z dnia 13 grudnia 2000 r., dotyczącej
interpretacji art. 14 ust. 1 i art. 14a ust. 1 oraz 14b ust. 1 i 2 rozporządzenia Rady
5
(EWG) nr 1408/71, której treść jest sprzeczna z art. 25 k.c.; naruszony został więc
także ten przepis.
Opierając skargę również na drugiej podstawie kasacyjnej, skarżący podniósł
obrazę przepisów postępowania, mającą istotny wpływ na treść wyroku - art. 382
k.p.c., przez bezpodstawne pominięcie części zebranego w sprawie materiału dowo-
dowego, a w konsekwencji naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., przez brak wszechstronne-
go rozważenia zgromadzonego materiału, art. 382 k.p.c. przez bezpodstawną
zmianę ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd pierwszej instancji wskutek
odmiennej oceny dowodów bez dalszego prowadzenia postępowania dowodowego,
art. 328 § 2 w związku z art. 233 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c. i art. 391 k.p.c., przez po-
minięcie w uzasadnieniu wyroku oceny części materiału dowodowego mającej za-
sadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia, bez wskazania, które fakty Sąd znał za udo-
wodnione. Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie apelacji organu rento-
wego, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpozna-
nia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zarzuty skargi sformułowane w ramach drugiej podstawy należy a limine po-
minąć w zakresie, w którym odnoszą się do „przekroczenia granic swobodnej oceny
dowodów”. Oparcie skargi kasacyjnej na takich zarzutach jest niedopuszczalne (art.
3983
§ 3 k.p.c.). Trzeba także zwrócić uwagę na brak sporu co do istotnych w spra-
wie faktów i jego koncentrację na zastosowaniu art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 pkt 4
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w
związku z art. 14a ust. 2 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca
1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do
pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do
członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (zwanego dalej
rozporządzeniem). Objęta sporem kwestia ustalenia ustawodawstwa właściwego w
rozumieniu przepisów rozporządzenia została uregulowana w art. 13 - 17 rozporzą-
dzenia, które tworzą zamknięty i jednorodny system norm kolizyjnych, służących nie
tylko rozwiązywaniu problemów, gdy mogłyby mieć zastosowanie przepisy więcej niż
jednego państwa członkowskiego, ale również unikaniu sytuacji, w których osoby
objęte zakresem podmiotowym wspólnotowej regulacji byłyby pozbawione ochrony z
6
ubezpieczenia społecznego, na skutek niestosowania do nich jakiegokolwiek prawa
krajowego.
Trzeba przypomnieć, że stosownie do generalnej reguły wspólnotowej koor-
dynacji ubezpieczeń społecznych, ustalenie ustawodawstwa właściwego odbywa się
zgodnie z zasadami miejsca wykonywania pracy (lex loci laboris) oraz podlegania
ustawodawstwu jednego państwa. W stosunku do osób prowadzących działalność
na własny rachunek pierwszą z tych zasad wyraża art. 13 ust. 2 lit. b rozporządzenia,
według którego, z zastrzeżeniem art. 14 - 17, osoba prowadząca działalność na wła-
sny rachunek na terytorium jednego państwa członkowskiego podlega ustawodaw-
stwu tego państwa, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego państwa człon-
kowskiego. Od reguły miejsca prowadzenia działalności - gdy ustalenie jednego
ustawodawstwa właściwego jest utrudnione albo gdy bardziej celowe jest przyjęcie
innego rozwiązania - przewidziane zostały wyjątki określone w art. 14a rozporządze-
nia; w ust. 1 na rzecz ustawodawstwa państwa zwykle wykonywanej działalności w
wypadku przejściowego wykonywania jej na terytorium innego państwa przez prze-
widywany okres nieprzekraczający 12 miesięcy i nadal, przez okres nieprzekraczają-
cy 12 miesięcy - za zgodą właściwej władzy państwa członkowskiego, na terytorium
którego zainteresowany rozpoczął wykonywanie pracy. W ust. 2 jako wyjątek uregu-
lowano podleganie ubezpieczeniom społecznym przez osoby zwykle prowadzące
działalność na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich, a w ust. 3, w wy-
padku prowadzenia działalności w przedsiębiorstwie mającym zarejestrowaną sie-
dzibę lub miejsce prowadzenia działalności na terytorium państwa członkowskiego,
które znajduje się na terenie leżącym po obu stronach granicy państwa członkow-
skiego.
Sytuację ubezpieczeniową przedsiębiorców prowadzących działalność co
najmniej w dwu państwach rozstrzygają dwie reguły kolizyjne. Jeżeli przedsiębiorca
mieszka w państwie członkowskim, w którym wykonuje jakąkolwiek część swojej
działalności, decyduje reguła ujęta w art. 14a ust. 2 zdanie pierwsze - podlegania
ustawodawstwu tego państwa, jeżeli natomiast nie mieszka w żadnym z państw wy-
konywania działalności i pierwsza norma kolizyjna nie może być zastosowana, pod-
lega - zgodnie z art. 14a zdanie drugie - ustawodawstwu tego państwa, na którego
terytorium prowadzi swoją główną działalność. W art. 14a ust. 2, składającym się z
dwóch zdań, ujęte są dwie różne normy kolizyjne oparte na innej hipotetycznej sytu-
acji faktycznej, z których każda zawiera odmienną dyspozycję. Obydwie odnoszą się
7
do osób zwykle prowadzących działalność na terytorium dwóch lub więcej państw
członkowskich, przy czym pierwsza odnosi się do tych, które prowadząc ją w kilku
państwach, jakąkolwiek część swojej działalności wykonują także w państwie, na
terytorium którego zamieszkują, a druga do tych, którzy nie mieszkają w żadnym z co
najmniej dwóch państw wykonywania działalności.
W judykaturze Sądu Najwyższego (por. wyrok z dnia 5 listopada 2009 r., II UK
99/09, dotychczas niepublikowany) trafnie dostrzeżono, że chodzi tu o osoby wyko-
nujące pracę w różnych państwach członkowskich w tym samym czasie (jednocze-
śnie) i w związku z tym często przekraczające granice wewnętrzne Wspólnoty. W
takim świetle należy zdefiniować osobę zwykle prowadzącą działalność na własny
rachunek na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich. Chodzi zatem o
osobę, która w tym samym czasie w kilku państwach członkowskich podejmuje w
ramach prowadzonej działalności gospodarczej wiele od siebie niezależnych usług
dla różnych klientów, a nie wykonującą działalność w wielu państwach członkowskich
w następujących po sobie okresach, ponieważ wówczas należałoby stosować regułę
wynikającą z art. 13 ust. 1 lit. b bądź art. 14a ust. 1 rozporządzenia, gdyż bez trudu
można określić jedno ustawodawstwo, któremu określona osoba podlega.
W sprawie objętej skargą Sąd pierwszej instancji trafnie zastosował normę z
art. 14a zdanie pierwsze, co doprowadziło do objęcia skarżącego polskim ubezpie-
czeniem społecznym w całym spornym okresie przede wszystkim dlatego, że bez-
błędnie przyjął równoczesne wykonywanie przez niego działalności gospodarczej w
dwóch państwach. W szczególności nie można - jakkolwiek by traktować wykonywa-
nie przez skarżącego działalności gospodarczej w Polsce - pominąć treści decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w T. z dnia 11 września 2007 r. wyda-
nej na podstawie art. 38 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 13 pkt 4 i art. 91 ust. 5
ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych o podda-
niu skarżącego polskim ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym,
wypadkowemu i chorobowemu) w dniach 29 września 2006 r., 6 kwietnia 2007 r. i 30
czerwca 2007 r. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w Pol-
sce. Wprawdzie obejmuje ona wyłącznie te dni, w których faktycznie wykonywał on
działalność na terytorium Polski, lecz - wbrew intencji organu rentowego - powoduje
szerszy skutek w zakresie objęcia przepisami ustawy o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych. Nie jest zwłaszcza możliwe stwierdzenie podlegania ubezpieczeniu spo-
łecznemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w poszczególnych, „wy-
8
rwanych” z okresu ubezpieczenia społecznego dniach, w których przedsiębiorca
świadczył usługi objęte przedmiotem zarejestrowanej działalności gospodarczej.
Ustawodawca zdefiniował działalność gospodarczą w art. 2 ustawy z dnia 2 lipca
2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (jednolity tekst: Dz.U. 2007 r. Nr 155,
poz. 1095 ze zm.) w ten sposób, że po pierwsze, wskazał konkretne dziedziny (ro-
dzaje) tej działalności (tzn. działalność wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową,
poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność
zawodową), oraz po drugie, podał określone cechy (właściwości), którymi musi się
ona charakteryzować, aby mogła być uznana za działalność gospodarczą, tj. zarob-
kowy charakter, zorganizowany sposób jej wykonywania oraz ciągłość działalności.
Niewykonywanie działalności w okresie oczekiwania na kolejne zamówienia lub w
czasie ich poszukiwania nie jest przerwą w prowadzeniu tej działalności równo-
znaczną z okresowym zaprzestaniem jej wykonywania i nie powoduje ustania przy-
musu ubezpieczenia. Bez znaczenia dla charakteru takiej działalności są także
ewentualne przerwy w faktycznym wykonywaniu działalności, już po jej uruchomie-
niu. Przerwy te mogłyby jedynie uzasadniać zwolnienie przedsiębiorcy z obowiązku
opłacenia składek, oczywiście jeżeli zostałyby należycie usprawiedliwione i udoku-
mentowane (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2006 r., I UK 289/05,
OSNP 2007 nr 11-12, poz. 168 i z dnia 4 stycznia 2008 r. I UK 208/07, Orzecznictwo
Sądów w sprawach Gospodarczych 2009 nr 6, s. 10).
Zakwalifikowanie pracownika jako zatrudnionego lub pracującego na własny
rachunek w rozumieniu rozporządzenia wynika z krajowego systemu zabezpieczenia
społecznego, do którego należy ten pracownik, systemu, którego definicje mogą róż-
nić się od tych zawartych w prawie pracy, ale muszą być utrzymane jako jedyne wła-
ściwe. Stosując art. 14a i 14c tytułu II rozporządzenia, które dotyczą określenia usta-
wodawstwa właściwego, pojęcia „praca wynagradzana" i „praca na własny rachunek"
należy rozumieć w taki sposób, jak te rodzaje pracy rozumiane są przy stosowaniu
ustawodawstwa z dziedziny zabezpieczenia społecznego danego państwa człon-
kowskiego, na terytorium którego praca jest wykonywana (por. wyrok ETS z dnia 30
stycznia 1997 r., C-221/95, sprawa Institut National d'Assurances Sociales pour
Travailleurs Indépendants (Inasti) przeciwko Claude Hervein i Hervillier SA, ECR
1997, s. I-609).
W konsekwencji należało stwierdzić, że skarżący wykonywał działalność go-
spodarczą nieprzerwanie, tyle że jednocześnie na terytorium co najmniej dwóch
9
państw Unii i wszedł w stosunki ubezpieczenia społecznego o charakterze transgra-
nicznym. Obowiązujące w takim wypadku zasady koordynacji ubezpieczeń społecz-
nych nie zezwalają na wynikający z decyzji ZUS skutek jednoczesnego objęcia
ubezpieczeniem społecznym w Polsce i innym - niewskazanym zresztą w decyzji -
systemem ubezpieczenia społecznego, obowiązującym w innym państwie (art. 13
ust. 1 rozporządzenia). Artykuł 14a rozporządzenia precyzuje, że osoba zwykle pro-
wadząca działalność na własny rachunek na terytorium dwóch lub więcej państw
członkowskich podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, na którego teryto-
rium zamieszkuje, jeżeli wykonuje jakąkolwiek część swojej działalności na teryto-
rium tego państwa; osobę określoną w art. 14a ust. 2, 3 i 4 rozporządzenia traktuje
się, do celów stosowania ustawodawstwa określonego zgodnie z tymi przepisami,
jako osobę wykonującą całość czynności zawodowych lub działalności zawodowej
na terytorium danego państwa członkowskiego (por. orzeczenia ETS z dnia 24
marca 1994 r. w sprawie C-71/93, Guido Van Poucke przeciwko Rijksinstituut voor
de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen i Algemene Sociale Kas voor Zelfstandi-
gen, ECR 1994, s. I-1101, pkt 24, z dnia 15 lutego 2000 r., C-34/98, Komisja Wspól-
not Europejskich przeciwko Republice Francuskiej, ECR 2000, s. I-995 i z dnia 20
października 2000 r., C-242/99, Johann Vogler przeciwko Landwirtschaftliche Alters-
kasse Schwaben, ECR 2000, s. I-09083, i z dnia 26 maja 2005 r., C-249/04, José
Allard przeciwko Institut national d'assurances sociales pour travailleurs indépenda-
nts (Inasti), ECR 2005, s. I-04535).
O objęciu ubezpieczeniem społecznym z tytułu prowadzenia działalności go-
spodarczej nie decyduje rozmiar prowadzonej działalności. Osobą wykonującą dzia-
łalność na własny rachunek jest również osoba wykonująca swoją działalność przez
krótki okres i z małą intensywnością (praca przez niewiele dni i przez niewiele go-
dzin). Uważa się, że osoba podlega rozporządzeniu, jeśli spełnia warunki określone
w art. 1(a) i art. 2(1), bez względu na czas, jaki poświeciła swojej działalności (por.
orzeczenie ETS z dnia 3 maja 1990 r., C-2/89, Bestuur van de Sociale Verzekerings-
bank przeciwko M. G. J. Kits van Heijningen, ECR 1990, s. I-1755).
Ubezpieczenie społeczne w Polsce, gdzie skarżący wykonywał część swej
działalności gospodarczej, choć rzeczywiście nieznaczną, wypełnia dyspozycję re-
guły kolizyjnej przewidzianej w art. 14a ust. 2 zdanie drugie rozporządzenia, w której
wymagane jest wykonywanie jakiejkolwiek części działalności. Jej zastosowanie na-
kazuje objęcie go ubezpieczeniem społecznym w Polsce, czyli w państwie, w którym
10
ma miejsce zamieszkania zdefiniowane w art. 1 lit. h rozporządzenia, jako miejsce
zwykłego pobytu. Zgodnie z orzecznictwem ETS, przyjęcie, iż osoba zatrudniona w
jednym państwie członkowskim zamieszkuje w innym państwie wymaga ustalenia, że
pracownik w tym państwie zwykle mieszka i tam znajduje się główny ośrodek jego
spraw życiowych i interesów (por. wyroki z dnia 17 lutego 1977 r., 76/76, Silwana di
Paolo przeciwko Belgii, ECR 1977, s. I-00315, z dnia 27 maja 1982 r., 227/81, Fran-
cis Aubin przeciwko Union nationale interprofessionnelle pour l'emploi dans l'industrie
et le commerce (UNEDIC), ECR 1982, s. 01991, z dnia 13 listopada 1990 r., C-
216/89, Beate Reibold przeciwko Niemcom, ECR 1990, s. I-04163, z dnia z dnia 8
lipca 1992, C - 216/89, Doris Knoch przeciwko Niemcom, ECR 1992, s. I - 04341). W
tym przedmiocie miarodajne i niesporne są ustalenia Sądu pierwszej instancji; miej-
scem zamieszkania skarżącego była Polska.
Przedstawione rozważania dotyczą wyłącznie problemu zbiegu właściwego
ustawodawstwa w związku z prowadzeniem działalności w Polsce oraz w Wielkiej
Brytanii (w B.). Odrębnie należy traktować, dla celów ustalania ustawodawstwa wła-
ściwego wykonywanie pracy na statkach, co w świetle okoliczności faktycznych
sprawy, a przede wszystkim ich prawnej kwalifikacji wydaje się o wiele bardziej zło-
żone. Przede wszystkim pojawia się problem dopuszczalności potraktowania wnio-
skodawcy jak „marynarza”, mimo że nie posiadał wymaganych do tego kwalifikacji.
Rozporządzenie posługuje się pojęciem marynarza wyłącznie w tytułach rozdziałów,
tymczasem z art. 13 ust. 2 lit. c wynika, że kategorią tą objęte są także inne osoby
zatrudnione na statku pływającym pod banderą państwa członkowskiego, mniej
liczne niż kategoria marynarzy, którą należałoby rozpatrywać przy uwzględnieniu
posiadania kwalifikacji marynarza. W prawie unijnym zostały one unormowane mię-
dzy innymi w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/106/WE w sprawie
minimalnego poziomu wyszkolenia marynarzy (wersja przekształcona, Dz.U. UE L.
08. 323.33) oraz dyrektywie 2005/45/WE w sprawie wzajemnego uznawania świa-
dectw marynarzy wydawanych przez państwa członkowskie oraz zmieniającej dy-
rektywę 2001/35/WE (Dz.U. UE. L. 05.255.16), a w prawie polskim w rozporządzeniu
Ministra Infrastruktury z dnia 4 lutego 2005 r. w sprawie wyszkolenia i kwalifikacji za-
wodowych marynarzy (Dz.U. Nr 47, poz. 445). Podobnie, w art. 14b rozporządzenia
mowa jest o osobach wykonujących pracę na własny rachunek na pokładzie statku
pływającego. Również regulacje poszczególnych jednostek art. 14b przedmiotowego
rozporządzenia wskazują, że nie chodzi o osoby mające kwalifikacje marynarza. W
11
przypadku wnioskodawcy - gdyby nie wykonywał szczątkowej części działalności
gospodarczej w Polsce, gdzie ma miejsce zamieszkania - zastosowanie mogłyby
mieć reguły zawarte w art. 14b ust. 3 lub ust. 4 rozporządzenia. Przepis art. 14b ust.
3 dotyczy właśnie sytuacji, w których nie chodzi o typowe zatrudnienie na statku, ale
o przypadki wykonywania prac załadunkowych i rozładunkowych, jak i prowadzenia
prac remontowo-naprawczych. Zgodnie z tym przepisem, osoba zwykle niezatrud-
niona na morzu, wykonująca pracę na wodach terytorialnych lub w porcie państwa
członkowskiego, na pokładzie statku pływającego pod banderą innego państwa
członkowskiego znajdującego się na jego wodach terytorialnych lub w jego porcie,
niebędąca członkiem załogi tego statku, podlega ustawodawstwu państwa członkow-
skiego, w którego porcie lub na którego wodach znajduje się statek.
W sposób najbardziej zbliżony do sytuacji skarżącego opisana jest dyspozycja
normy kolizyjnej z art. 14b ust. 4 rozporządzenia. Stanowi ona, że osoba (także „nie-
marynarz”) zatrudniona na pokładzie statku pływającego pod banderą państwa
członkowskiego i wynagradzana przez przedsiębiorstwo lub osobę, której zareje-
strowana siedziba lub miejsce prowadzenia działalności znajduje się na terytorium
innego państwa członkowskiego, podlega ustawodawstwu tego ostatniego państwa,
jeżeli jej miejsce zamieszkania znajduje się na terytorium tego państwa; przedsię-
biorstwo lub osobę, która wypłaca wynagrodzenie, uważa się za pracodawcę do ce-
lów stosowania tego ustawodawstwa. Ta norma najściślej odzwierciedla fakt, że
skarżący, nie korzystając ze swobody założenia przedsiębiorstwa w innym państwie
Unii, korzystał ze swobody przepływu usług przez okres spełnienia umowy z polskim
podmiotem (M.L.S. P., sp. z o.o. w W.).
Oznacza to, że w stanie faktycznym sprawy zastosowanie znajdują trzy normy
kolizyjne, najpierw art. 14b ust. 3, art. 14b ust. 4 rozporządzenia, a następnie art. 14a
ust. 2, co prowadzi do konieczności wyboru najwłaściwszej i do stwierdzenia, że roz-
ważania Sądu pierwszej instancji prawidłowo koncentrowały się wokół normy kolizyj-
nej wyrażonej w art. 14a ust. 2 zdanie pierwsze. Skarżący trafnie podniósł, że w
sprawie nie ma zastosowania art. 14a ust.2 zdanie drugie rozporządzenia, jak przyjął
Sąd Apelacyjny, dotyczy on bowiem osoby niezamieszkującej w żadnym z państw, w
których prowadzi działalność.
W świetle dokonanych rozważań, rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego jest wa-
dliwe, gdyż zostało wydane na podstawie przepisu, który nie miał zastosowania w
sprawie, a ponadto doprowadziło do utrzymania decyzji organu rentowego kreującej
12
sprzecznie z art. 13 ust. 1 rozporządzenia, rezultat równoczesnego objęcia dwoma
systemami ubezpieczenia bez możliwości nabycia prawa do świadczeń z którego-
kolwiek systemu. Taki skutek orzeczenia jest niezgodny z celem art. 48-51 Traktatu,
którym jest zapewnienie, aby pracownicy, w rezultacie wykorzystania prawa do swo-
bodnego przepływu, nie tracili korzyści należnych im z zabezpieczenia społecznego
na podstawie ustawodawstwa danego państwa członkowskiego (por. wyrok ETS z
dnia 20 września 1994 r. w sprawie C-12/93, Bestuur van de Nieuwe Algemene Bed-
rijfsvereniging przeciwko A. Drake, ECR 1994, s. I-4337, z dnia 26 maja 2005 r. w
sprawie C-249/04, José Allard, z dnia 10 czerwca 1986 r., w sprawie 60/85, M. E. S.
Luijten przeciwko Raad Van Arbeid, Breda, ECR 1986, s. 02365, z dnia 3 maja 1990
r. w sprawie C-2/89, Kits von Heijningen, z dnia 16 lutego 1995 r., w sprawie C-
425/93, Calle Grenzshop Andresen GmbH & Co. KG przeciwko Allgemeine Orts-
krankenkasse für den Kreis Schleswig-Flensburg, ECR 1995, s. I-00269).
Należało zatem przyjąć, że przedsiębiorca zarejestrowany i mieszkający w
Polsce, wykonujący działalność na terytorium więcej niż dwóch państw członków Unii
podlega ubezpieczeniu społecznemu w Polsce, jeżeli tu wykonuje część tej działal-
ności, nawet w niewielkim rozmiarze.
W tych okolicznościach Sąd Najwyższy uwzględnił wniosek skarżącego i
orzekł na podstawie art. 39816
k.p.c.
========================================