Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 maja 2010 r.
III ZS 8/10
Wspólny wniosek notariusza i aplikanta o wyznaczenie notariusza jako
patrona aplikanta nie rodzi bezwzględnego obowiązku jego uwzględnienia
przez radę izby notarialnej. Rada nie może jednak uchylić się od merytorycz-
nego rozpoznania tego wniosku (art. 73 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo
o notariacie, jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm. w związku z
§ 1 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2005 r. w
sprawie organizacji aplikacji notarialnej, Dz.U. Nr 258, poz. 2169 ze zm.).
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kwaśniewski, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 maja 2010 r. sprawy
ze skarg Ministra Sprawiedliwości na uchwały Rady Izby Notarialnej w P. z dnia 16
grudnia 2009 r., - [...] w sprawie wyznaczenia patronem notariusza Henryka W. dla
aplikanta notarialnego Anny N. w związku ze zgodnym wnioskiem zainteresowanych,
- [...] w sprawie wyznaczenia patronem notariusza Krzysztofa D. dla aplikanta nota-
rialnego Natalii W. w związku ze zgodnym wnioskiem zainteresowanych; - [...] w
sprawie wyznaczenia patronem notariusza Jacka T. dla aplikanta notarialnego Joan-
ny N. w związku ze zgodnym wnioskiem zainteresowanych; - [...] w sprawie wyzna-
czenia patronem notariusza Edyty S. dla aplikanta notarialnego Joanny S.-G. w
związku ze zgodnym wnioskiem zainteresowanych; - [...] w sprawie wyznaczenia
patronem notariusza Karoliny W.-K. dla aplikanta notarialnego Magdaleny H. w
związku ze zgodnym wnioskiem zainteresowanych
u c h y l i ł zaskarżone uchwały i sprawy przekazał Radzie Izby Notarialnej w
P. do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
2
Działając na podstawie art. 47 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o nota-
riacie (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.) Minister Sprawiedli-
wości wniósł o uchylenie, jako sprzecznych z prawem, pięciu uchwał Rady Izby Nota-
rialnej w Poznaniu z dnia 16 grudnia 2009 r. dotyczących wyznaczenia notariuszy na
patronów aplikantów notarialnych zgodnie z wnioskiem zainteresowanych. W tych
uchwałach Rada postanowiła nie wyznaczać patronem: notariusza Henryka W. dla
Anny N. [...]; notariusza Krzysztofa D. dla Natalii W. [...]; notariusza Edyty S. dla Jo-
anny S.-G. [...]; notariusza Jacka T. dla Joanny N. [...] oraz notariusza Karoliny W.-K.
dla Magdaleny H. [...].
Zaskarżonym uchwałom Minister zarzucił naruszenie: art. 72 § 1 Prawa o no-
tariacie przez uniemożliwienie wymienionym aplikantom faktycznego rozpoczęcia
aplikacji; art. 73 tego Prawa przez podjęcie uchwał stosujących w sprzeczności z
nałożonymi na rady izb notarialnych obowiązkami w zakresie organizowania i prowa-
dzenia aplikacji notarialnej oraz § 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwo-
ści z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie organizacji aplikacji notarialnej (Dz.U. Nr 258,
poz. 2169 ze zm., dalej jako: rozporządzenie) przez niedopuszczenie do odbywania
aplikacji w sposób zdefiniowany tymi przepisami oraz przez dowolne przyjęcie sta-
nowiska, że nie ma możliwości zweryfikowania kwalifikacji i umiejętności dydaktycz-
nych notariuszy, którzy mieli być wyznaczeni jako patroni aplikantów.
W odpowiedziach na skargi Rada Izby Notarialnej w P. wniosła o ich oddale-
nie, zasądzenie kosztów postępowania i przeprowadzenia dowodów z dokumentów
w postaci listy członków Izby oraz przykładowych uchwał Rady wyznaczających pa-
tronów dla aplikantów. Jej zdaniem podstawą odbywania aplikacji pozaetatowej (to
jest aplikacji, w której notariusza nie łączy z aplikantem stosunek pracy) jest umowa
o szkolenie zawarta przez notariusza z aplikantem. Tego rodzaju umowę zawiera się
w dwóch przypadkach. Pierwszy zachodzi wówczas, gdy aplikant jest zatrudniony
przez radę izby notarialnej, drugi - gdy w ogóle nie jest zatrudniony. Zdaniem Rady w
obu przypadkach mamy do czynienia z aplikacją pozaetatową, do której stosuje się §
1 ust. 3 rozporządzenia nakazujący radzie ocenę kwalifikacji notariusza przed wy-
znaczeniem go na patrona. Zgodnie z tym przepisem powinien on wyróżniać się wy-
sokimi kwalifikacjami i umiejętnościami dydaktycznymi. Podniesiono w odpowie-
dziach na skargi, że Rada nie miała możliwości zweryfikowania kwalifikacji propono-
wanych patronów. Sprawdzenie tych kwalifikacji może nastąpić jedynie przez prze-
prowadzenie wizytacji kancelarii na podstawie art. 44 § 2 Prawa o notariacie. Minister
3
Sprawiedliwości twierdzi natomiast, że Rada powinna podjąć właściwe czynności
sprawdzające, nie wskazuje jednakże podstaw prawnych takiego działania. Nie jest
uzasadnione twierdzenie Ministra, że o wysokich kwalifikacjach proponowanych pa-
tronów świadczą ich wnioski złożone wspólnie z aplikantami. Ocena ta należy bo-
wiem nie do nich, lecz do Rady. Wbrew twierdzeniom Ministra Sprawiedliwości, z
Prawa o notariacie nie wynika obowiązek corocznego uruchamiania procedury zmie-
rzającej do stwierdzenia, czy notariusze ubiegający się o objęcie aplikanta patrona-
tem, mają do tego dostateczne kwalifikacje. Zdaniem Rady to z wizytacji przeprowa-
dzonych w cyklu co najmniej trzyletnim powinno wynikać, czy notariusz ma odpo-
wiednie kwalifikacje, a nie należy - jak twierdzi Minister - specjalnie w tym celu prze-
prowadzać odrębnych wizytacji. Izba Notarialna w P. liczy 172 notariuszy, z których
138 posiada co najmniej trzyletni staż notarialny i spośród nich Rada wyznaczała
patronów, czego dowodem są załączone uchwały.
Rada podniosła, że nie jest argumentem za uchyleniem uchwał będących
przedmiotem niniejszej sprawy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2010 r., III
ZS 7/09, uchylający uchwałę Rady Izby Notarialnej w P. z dnia 16 września 2009 r.
[...] w sprawie egzaminu wstępnego na aplikację notarialną i kandydatów, którzy uzy-
skali pozytywną ocenę na tym egzaminie. Stanowiska Ministra Sprawiedliwości w
tamtej sprawie oraz w sprawach obecnie rozpoznawanych są ze sobą sprzeczne. W
sprawie III ZS 7/09 Minister argumentował, że Rada może narzucić notariuszowi
obowiązek wykonywania funkcji patrona, a w sprawach niniejszych uważa, iż jedy-
nym elementem koniecznym i przesądzającym dla powstania patronatu jest zgodna
wola aplikanta i notariusza, zaś rola Rady sprowadzać się ma do zatwierdzenia i re-
jestracji umowy. Zdaniem Rady dla skutecznego wykonywania patronatu konieczne
są dwa elementy, to jest zgoda notariusza na przyjęcie funkcji patrona (w wyniku
przyjęcia prośby aplikanta) oraz pozytywna weryfikacja kwalifikacji notariusza przez
Radę w oparciu o dotychczas zebrane o nim informacje.
Podniesiono także w odpowiedziach na skargi, że uchwałami z dnia 6 stycznia
2010 r. Rada wyznaczyła dla dwóch aplikantek (Joanny N. i Magdaleny H.) jako pa-
tronów innych notariuszy niż wnioskowani oraz że dwie aplikantki (Joanna S.-G. i
Natalia W.) zawarły umowy o pracę z tymi samymi notariuszami, których dotyczyły
wnioski o wyznaczenie ich jako patronów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
4
Skargi są uzasadnione. Na podstawie art. 219 k.p.c. Sąd Najwyższy połączył
je do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia.
W sprawie występuje kilka wątków, jednakże nie wszystkie wymagają rozwa-
żenia dla jej rozstrzygnięcia. W szczególności dotyczy to wymogu zgody notariusza
na objęcie aplikanta patronatem. Kwestia możliwości jednostronnego nałożenia
przez radę izby notarialnej na notariusza obowiązku sprawowania patronatu nie wy-
stępuje w żadnej z rozpatrywanych skarg Ministra Sprawiedliwości, gdyż wszystkie
zaskarżone uchwały dotyczyły sytuacji, w których notariusz (wspólnie z aplikantem)
złożył wniosek o wyznaczenie go jako patrona.
Sąd Najwyższy podziela pogląd Rady Izby Notarialnej w P., że złożenie wnio-
sku przez notariusza i aplikanta o objęcie patronatem nie stwarza bezwzględnego
obowiązku Rady jego uwzględnienia. Rada ma prawo i obowiązek oceny, czy nota-
riusz spełnia wymagania przewidziane w § 1 ust. 3 rozporządzenia w sprawie organi-
zacji aplikacji notarialnej, a więc czy „wyróżnia się wysokimi kwalifikacjami i umiejęt-
nościami dydaktycznymi”. Nie można natomiast zgodzić się z poglądem Rady, że
jedyną formą oceny notariusza jest wizytacja jego kancelarii i że Rada nie ma obo-
wiązku przeprowadzenia tej wizytacji specjalnie w celu oceny notariusza mającego
zostać patronem aplikanta, jeżeli nie jest w stanie dokonać tej oceny na podstawie
innych posiadanych informacji o notariuszu. Temu stanowisku przeczą przepisy
Prawa o notariacie oraz rozporządzenia. Przepis art. 73 zobowiązuje radę izby nota-
rialnej do zorganizowania i prowadzenia aplikacji notarialnej, która polega - zgodnie z
art. 72 § 1 - na zaznajomieniu się aplikanta z całokształtem pracy notariusza. Ko-
niecznym elementem tej edukacji jest praktyczne zdobywanie wymaganych umiejęt-
ności pod kierunkiem notariusza (patrona).
Rada izby notarialnej nie może uchylić się od obowiązku merytorycznej oceny
zasadności wniosku notariusza o wyznaczenie go patronem aplikanta, tym bardziej w
sytuacji, gdy wnosi o to również aplikant. Jest to ustawowy obowiązek rady o cha-
rakterze publicznym, a sposób jego wykonywania został pozostawiony radzie, w gra-
nicach wyznaczonych prawem i jego celem. Jeżeli rada izby notarialnej uważa, że
notariusz proponowany jako patron aplikanta nie spełnia wymagań przewidywanych
prawem, to powinna wyznaczyć jako patrona innego notariusza. Sąd Najwyższy w
pełni podziela pogląd wyrażony w wyroku tego Sądu z dnia 17 marca 2010 r.. III ZS
7/09, według którego wyznaczenie patrona dla aplikanta jest obowiązkiem rady i że
5
nie ma podstaw do obciążania aplikanta obowiązkiem poszukiwania patrona. Byłoby
to bowiem uzależnienie rozpoczęcia szkolenia od warunku, który nie wynika z prze-
pisów, co jest niedopuszczalne. Wynika stąd, że tzw. umowa o szkolenie aplikanta
przez notariusza nie może być warunkiem wyznaczenia patrona. Strony mogą za-
wrzeć taką umowę, bo nie jest to zakazane przez prawo. Trzeba mieć jednak na
uwadze, że jedynym istotnym elementem tej umowy jest zgodna wola stron co do
osoby patrona. Stosunek szkolenia ma bowiem charakter publicznoprawny, a zatem
istotne obowiązki stron takiej umowy nie są pozostawione ich woli, lecz są regulo-
wane przepisami Prawa o notariacie, rozporządzenia i uchwały rady izby notarialnej
dotyczącej przebiegu aplikacji notarialnej (regulaminu).
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 47 § 2 Prawa o
notariacie.
========================================