Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 maja 2010 r., IV CSK 558/09
Jeżeli dłużnik banku będący kredytobiorcą nie dotrzymuje warunków
udzielenia kredytu, bank może dokonać przelewu wierzytelności na rzecz
funduszu sekurytyzacyjnego bez zgody zarówno tego dłużnika, jak i dłużnika
banku z tytułu zabezpieczenia kredytu.
Sędzia SN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
Sędzia SN Jan Górowski
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "S.C. Funduszu Inwestycyjnego
Zamkniętego Niestandaryzowanego Funduszu Sekurytyzacyjnego" w W. przeciwko
Krystynie T. i Alinie T. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w
dniu 13 maja 2010 r. skargi kasacyjnej pozwanej Aliny T. od wyroku Sądu
Okręgowego w Elblągu z dnia 26 czerwca 2009 r.
oddalił skargę kasacyjną i zasądził od pozwanej Aliny T. na rzecz powoda
1800 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powód "S.C. Fundusz Inwestycyjny Zamknięty Niestandaryzowany Fundusz
Sekurytyzacyjny" w W. wniósł o zasądzenie od Krystyny T. i Aliny T. solidarnie
kwoty 50 000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.
Sąd Rejonowy w Nowym Mieście Lubawskim nakazem zapłaty z dnia 30 lipca
2007 r. orzekł zgodnie z żądaniem pozwu, a po rozpoznaniu zarzutów pozwanych
wyrokiem z dnia 30 września 2008 r. utrzymał nakaz w mocy w całości.
Z ustaleń wynika, że Sąd Rejonowy w Nowym Mieście Lubawskim nadał
klauzulę wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu przez
PKO Bank Polski S.A., Oddział w I., w którym stwierdzono, iż na dzień 27 lutego
2002 r. w księgach banku figuruje wymagalne zadłużenie Zdzisława T. z tytułu
przeterminowanego kredytu udzielonego na mocy umowy z dnia 14 września
1999 r., Krystyny T. z tytułu poręczenia wekslowego oraz Aliny T. z tytułu
poręczenia. Postępowanie egzekucyjne wszczęte na podstawie tego tytułu
wykonawczego na skutek wniosku banku z dnia 18 września 2002 r. pozostaje w
toku.
W dniu 29 sierpnia 2006 r. Bank sprzedał powodowi wierzytelność
przysługującą mu wobec Zdzisława T. wraz z ustanowionymi zabezpieczeniami, a
pismami z dnia 7 września 2006 r. zawiadomił dłużnika głównego oraz pozwane o
przelewie. W dniu 6 grudnia 2006 r. powód sporządził wyciąg z ksiąg rachunkowych
funduszu, w którym stwierdził, że przysługuje mu wierzytelność, wynikająca z
umowy zawartej przez bank ze Zdzisławem T., którą wraz ze wszelkimi
zabezpieczeniami nabył na podstawie powyższej umowy, opiewająca według stanu
z dnia 30 sierpnia 2006 r. na kwotę 2 361 965,81 zł, w tym 979 598,56 zł tytułem
niespłaconego kapitału oraz 1 382 367,25 zł tytułem odsetek.
Sąd pierwszej instancji nie podzielił zgłoszonego przez pozwane zarzutu
niedopełnienia obowiązków wynikających z art. 92c ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. – Prawo bankowe (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm. –
dalej: "Pr.bank.") oraz art. 326 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach
inwestycyjnych (Dz.U. Nr 146, poz. 1546 ze zm. – dalej: "u.f.i."). Zdaniem Sądu,
cesja wierzytelności dokonana umową z dnia 29 sierpnia 2006 r. nie wymagała
zgody dłużnika, bank spełnił wymaganie opisane w art. 326 ust. 3, a zawiadomienie
dłużnika głównego i poręczycieli o dokonanej cesji sanowało ewentualny brak
wywołany brakiem zawiadomienia o zamiarze jej dokonania.
Sąd Rejonowy nie podzielił również zarzutu, że powód powinien domagać się
nadania na swoją rzecz istniejącemu tytułowi klauzuli wykonalności z zaznaczeniem
przejścia uprawnienia na powoda na podstawie art. 788 k.p.c. Uznał także, że
poręczenie udzielone przez Alinę T., w zakresie odpowiadającym żądaniu pozwu,
czyli co do zapłaty zaległego kapitału, nie miało charakteru poręczenia za dług
przyszły.
Wyrok Sądu Rejonowego zaskarżyły apelacją obie pozwane. Sąd Okręgowy w
Elblągu uznał za zasadną apelację Krystyny T. i wyrokiem z dnia 26 czerwca
2009 r. uchylił nakaz zapłaty w części oraz oddalił powództwo przeciwko tej
pozwanej. W odniesieniu do Aliny T. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne
Sądu pierwszej instancji oraz w zasadniczej części rozważania co do konsekwencji
prawnych ustalonych faktów i oddalił jej apelację.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyła skargą kasacyjną pozwana Alina T.,
zarzucając naruszenie art. 485 § 1 w związku z art. 496, art. 776 oraz a contrario
art. 793 i 794 k.p.c. przez ich niezastosowanie i zasądzenie świadczenia, art. 509 w
związku z art. 58 k.c. przez błędną wykładnię i uznanie za skuteczną umowy cesji z
dnia 29 sierpnia 2006 r., podczas gdy zbywca nadal może dochodzić od dłużnika
zapłaty wierzytelności wynikającej z bankowego tytułu egzekucyjnego, art. 326 ust.
3 i 4 u.f.i. w brzmieniu obowiązującym w czasie zawarcia umowy cesji, w związku z
art. 92c Pr.bank., przez błędną wykładnię i uznanie za ważną i skuteczną umowy
cesji, mimo braku zgody pozwanej Aliny T. jako dłużniczki zbywcy z tytułu
zabezpieczenia wierzytelności, oraz art. 878 § 1 k.c. przez jego niezastosowanie i
uwzględnienie powództwa, podczas gdy udzielone przez pozwaną Alinę T.
poręczenie było nieważne jako poręczenie za dług przyszły bez wskazania górnej
granicy odpowiedzialności. Wniosła o uchylenie i zmianę zaskarżonego orzeczenia
przez uchylenie nakazu zapłaty wobec Aliny T. oraz oddalenie powództwa w
całości, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Nietrafne jest twierdzenie, że nie jest możliwe zasądzenie świadczenia na
rzecz będącego nabywcą wierzytelności funduszu sekurytyzacyjnego w sytuacji, w
której istnieje tytuł wykonawczy wydany na rzecz zbywcy będącego bankiem. W
orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazano co prawda, że dopuszczalne jest
nadanie klauzuli wykonalności na rzecz nabywcy wierzytelności także w wypadku,
w którym przed przeniesieniem wierzytelności sąd nadał klauzulę wykonalności na
rzecz zbywcy (por. m.in. uchwała z dnia 4 sierpnia 1992 r., III CZP 94/92, OSNCP
1993, nr 3, poz. 32), jednak uznano również, iż art. 788 § 1 k.p.c. nie stanowi
podstawy do nadania klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi wykonawczemu
na rzecz nabywcy uprawnienia stwierdzonego tym tytułem, nie jest bowiem
dopuszczalne nadanie klauzuli wykonalności na rzecz niebędącego bankiem
nabywcy wierzytelności objętej bankowym tytułem egzekucyjnym po zaopatrzeniu
go w sądową klauzulę wykonalności (por. uchwała z dnia 18 kwietnia 1996 r., III
CZP 194/95, OSNC 1996, nr 7-8, poz. 101, uchwała z dnia 2 kwietnia 2004 r., III
CZP 9/04, OSNC 2005, nr 6, poz. 98).
Jest tak dlatego, że prawo wystawiania bankowych tytułów egzekucyjnych
stanowi przywilej banków, polegający na ułatwieniu dochodzenia wierzytelności
wynikających z czynności bankowych. Takiego przywileju ustawodawca nie nadał –
pomimo pierwotnych zamierzeń – funduszom sekurytyzacyjnym, które są z reguły
nabywcami wierzytelności banków, nabycie wierzytelności banku nie uprawnia ich
zatem do wystawienia sekurytyzacyjnego tytułu egzekucyjnego, jak też nie mogą
uzyskać klauzuli wykonalności na swoją rzecz, powołując się na nabycie
wierzytelności objętej tytułem wykonawczym wydanym na rzecz banku. Brak
również, z tych samych względów, podstaw do wydania kolejnego tytułu
wykonawczego na rzecz innej osoby (art. 793 k.p.c.), a tym bardziej ponownego,
zamiast utraconego (art. 794 k.p.c.), zwłaszcza że do utraty tytułu w ogóle nie
doszło. W konsekwencji, fundusz sekurytyzacyjny, będący nabywcą wierzytelności
banku, musi dochodzić tej wierzytelności przed sądem, a wyciągi z ksiąg
rachunkowych funduszu mogą stanowić podstawę wydania nakazu zapłaty w
postępowaniu nakazowym (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 października
2009 r., III CZP 65/09, OSNC 2010, nr 4, poz. 51).
Zagadnienie to wiąże się z kolejnym zarzutem skarżącej, że nie jest
dopuszczalne uznanie za skuteczną umowy przelewu wierzytelności dokonanej
między bankiem a funduszem sekurytyzacyjnym w sytuacji, w której bank nadal
dysponuje tytułem egzekucyjnym zaopatrzonym w klauzulę wykonalności,
przeciwne zaś stanowisko narusza art. 58 i 509 k.c. Wbrew jednak twierdzeniom
skarżącej, przepisy kodeksu cywilnego nie uzależniają ani ważności, ani
skuteczności umowy przelewu wierzytelności od pozbawienia wykonalności tytułu
wykonawczego nadanego zbywcy wierzytelności. Sytuacja, w której mogą w
obrocie prawnym funkcjonować dwa tytuły wykonawcze dotyczące tej samej
wierzytelności nie jest prawidłowa, jednak negatywnym skutkom takiego stanu
rzeczy zapobiega żądanie – na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. -– pozbawienia
wykonalności tytułu wykonawczego w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego,
któremu nadano klauzulę wykonalności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21
września 2005 r., V CK 152/05, nie publ.).
Nie można także podzielić kolejnych zarzutów podniesionych w skardze
kasacyjnej. Skarżąca zarzuciła naruszenie art. 92c Pr.bank. oraz art. 326 ust. 3 i 4
u.f.i., obecnie uchylonych, ale mających w sprawie zastosowanie. Podniosła, że
umowa przelewu wierzytelności była nieważna, zawarta bowiem została bez zgody,
której uzyskanie od niej – jako poręczycielki kredytu udzielonego dłużnikowi – było
wymagane.
W związku z tym zarzutem należy wskazać, że – jak wynika z art. 509 k.c. –
zasadą jest, iż wierzyciel może przenieść wierzytelność na osobę trzecią bez zgody
dłużnika. Od tej zasady wprowadzono wyjątek w art. 92c Pr.bank., zgodnie z którym
przelew wierzytelności banku na towarzystwo funduszy inwestycyjnych tworzące
fundusz sekurytyzacyjny albo na fundusz sekurytyzacyjny wymagał, pod rygorem
nieważności, uzyskania przez bank zgody dłużnika banku, będącego stroną
czynności dokonanej z bankiem, jak również zgody dłużnika z tytułu zabezpieczenia
wierzytelności banku wynikającej z dokonanej czynności. Także od art. 92c
Pr.bank. przewidziano wyjątek w art. 326 ust. 2 u.f.i., stanowiącym, że bank nie jest
obowiązany do uzyskania zgody dłużnika banku na przelew wierzytelności banku z
tytułu umów kredytu, w przypadku niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków
udzielenia kredytu, określonych w umowie. Podczas gdy art. 92c wymieniał
zarówno dłużnika banku, będącego stroną czynności dokonanej z bankiem, jak i
dłużnika z tytułu zabezpieczenia, art. 326 ust. 2 u.f.i. mówił ogólnie o dłużniku
banku. Nie można z tego wyciągać wniosku, jak chce skarżąca, że chodzi
wyłącznie o dłużnika banku będącego stroną czynności dokonanej z bankiem, a
zgoda dłużnika z tytułu zabezpieczenia nadal jest wymagana. Zarówno zestawienie
tych przepisów oraz z art. 509 k.c., jak i ścieśniający charakter wykładni przepisów
o charakterze wyjątkowym nakazuje uznać, że w przypadku, w którym dłużnik
banku będący kredytobiorcą jako strona czynności dokonanej z bankiem nie
dotrzymał warunków udzielenia kredytu, nie była potrzebna zgoda na przelew
wierzytelności ani jego, ani dłużnika banku z tytułu zabezpieczenia. W tej sytuacji
nie było potrzeby zwracania się do skarżącej o wyrażenie takiej zgody, a
zaniechanie tego nie stanowiło naruszenia art. 326 ust. 3 i 4 u.f.i.
Nie jest też trafny zarzut naruszenia art. 878 § 1 k.c. przez uznanie, że
poręczenie udzielone przez skarżącą było ważne, chociaż dotyczyło długu
przyszłego bez wskazania górnej granicy odpowiedzialności. Mówiąc o długu
przyszłym, skarżąca wskazywała postanowienie umowy poręczenia, w której
poręczyła za wszelkie zobowiązania kredytobiorcy z tytułu udzielonego mu kredytu,
w tym za mogące powstać w przyszłości zobowiązanie do spłaty odsetek z tytułu
nieterminowej spłaty kredytu. Wbrew zarzutowi, poręczenie nie obejmuje długu
przyszłego o nieoznaczonej wysokości; dług przyszły to taki, który jeszcze nie
istnieje w chwili dokonywania poręczenia. Dług z tytułu kredytu zaciągniętego już w
chwili udzielenia poręczenia nie jest długiem przyszłym, także w tej części, w jakiej
może dotyczyć odsetek z tytułu nieterminowej spłaty. W tej części jest to także dług
istniejący, lecz jeszcze niewymagalny; stanie się wymagalny w chwili, w której nie
zostaną spełnione określone w umowie kredytowej wymagania odnośnie do
terminowej spłaty kolejnych rat. Zarówno ta chwila, jak i wysokość ewentualnie
należnych odsetek jest w umowie kredytu oznaczona (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 11 grudnia 2009 r., V CSK 215/09, nie publ.), nie ma zatem
mowy o naruszeniu art. 878 § 1 k.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.