III CZP 1/10
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 13 lipca 2010 r., III CZP 1/10
Sędzia SN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz
Sędzia SN Dariusz Dończyk
Sędzia SN Iwona Koper
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski
Sędzia SN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
Sędzia SN Lech Walentynowicz
Sąd Najwyższy na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 13 lipca
2010 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jana Szewczyka, po
rozstrzygnięciu zagadnienia prawnego przedstawionego przez Rzecznika Praw
Obywatelskich we wniosku z dnia 6 stycznia 2010 r.:
"Czy kognicją sądu w postępowaniu określonym w art. 108 ust. 7 ustawy z
dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z
2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.) objęte są spory co do warunków, na jakich ma być
zawarta umowa, o której mowa w art. 211
ust. 1 tej ustawy oraz czy dopuszczalność
tego postępowania uzależniona jest od uprzedniego wyczerpania wskazanego w
art. 108 ust. 5 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych postępowania
przed Komisją Prawa Autorskiego?"
podjął uchwałę:
Sporem związanym z zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1
ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
(jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.), jest także spór dotyczący
treści umowy. Dopuszczalność drogi sądowej w sprawach związanych z
zawarciem takiej umowy uzależniona jest od wyczerpania postępowania przed
Komisją Prawa Autorskiego, określonego w art. 108 ust. 5 ustawy.
Uzasadnienie
Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o podjęcie uchwały mającej na celu
rozstrzygnięcie występujących w orzecznictwie sądowym rozbieżności co do
wykładni art. 108 ust. 5 i 7 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i
prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.; dalej –
"Pr.aut.")., wyrażających się w pytaniu przytoczonym na wstępie. Rzecznik wskazał,
że początkowo w orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie wyrażano pogląd, iż
w przypadku sporów związanych z zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust.
1 Pr.aut., tj. umowy pomiędzy operatorem sieci kablowej a właściwą organizacją
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi o reemisję w sieciach kablowych
utworów nadawanych w programach organizacji radiowych i telewizyjnych, art. 108
ust. 5 Pr.aut. wprowadza czasową (przejściową) niedopuszczalność drogi sądowej.
Stanowisko to implikuje wąską wykładnię pojęcia „spory związane z zawarciem
umowy” (art. 211
ust. 2 Pr.aut.) i przyjęcie, że obejmuje ono jedynie spory dotyczące
obowiązku zawarcia umowy (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia
2005 r., II CK 41/05, OSNC 2006, nr 7-8, poz. 126 i z dnia 24 sierpnia 2005 r., II CK
42/05, nie publ. oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2006 r., II CSK
59/05, nie publ. i z dnia 14 marca 2006 r., III CSK 143/05, OSNC 2006, nr 12, poz.
206). Ta linia orzecznictwa została zakwestionowana w wyroku z dnia 3 stycznia
2007 r., IV CSK 303/06 ("Palestra" 2007, nr 5-6, s. 291), w którym Sąd Najwyższy
stwierdził, że zakresem kognicji Komisji Prawa Autorskiego objęte są również spory
dotyczące treści umowy. Stanowisko to zostało podtrzymane w postanowieniu Sądu
Najwyższego z dnia 6 grudnia 2007 r., III CZP 107/07 (OSNC 2009, nr 1, poz. 18).
W wyroku z dnia 3 styczna 2007 r., IV CSK 303/06, został także przełamany
dotychczasowy kierunek orzecznictwa w kwestii niedopuszczalności drogi sądowej
przed wyczerpaniem postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego. Sąd
Najwyższy uznał, że czasowa niedopuszczalność drogi sądowej zachodzi tylko
wtedy, gdy strony – lub jedna z nich – wystąpią o rozstrzygnięcie sporu do Komisji
Prawa Autorskiego. Już jednak w postanowieniu z dnia 6 grudnia 2007 r., III CZP
107/07, Sąd Najwyższy powrócił do wcześniej wyrażonego poglądu i stwierdził, że
wykładnia językowa i funkcjonalna art. 108 ust. 5 Pr.aut. nakazuje przyjąć, iż droga
sądowa jest dopuszczalna dopiero po wyczerpaniu postępowania przed Komisją
Prawa Autorskiego.
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił ponadto uwagę na brak w doktrynie
prawa autorskiego jednolitego stanowiska co do wykładni określenia „spory
związane z zawarciem umowy”, użytego w art. 211
ust. 2 i art. 108 ust. 5 Pr.aut.,
oraz obligatoryjności wyczerpania postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego
w celu umożliwienia zainicjowania postępowania sądowego w sprawach
dotyczących tych sporów. Przywołał także krytyczne wypowiedzi części
przedstawicieli doktryny co do wyrażonego w orzecznictwie Sądu Najwyższego
poglądu o czasowej niedopuszczalności drogi sądowej w przypadku sporów
związanych z zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut. i szerokiej
kognicji sądu w tych sprawach. Opowiedział się za takim rozumieniem przepisów
budzących wątpliwości, zgodnie z którym w postępowaniu prowadzonym na skutek
powództwa na podstawie art. 108 ust. 7 Pr.aut. sąd rozstrzyga nie tylko spory
dotyczące obowiązku zawarcia umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut., ale
także jej treści, a droga sądowa w tych sprawach otwiera się po wyczerpaniu
postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego określonego w art. 108 ust. 5 tej
ustawy.
Prokurator Generalny wyraził pogląd, że kognicją sądu w postępowaniu
przewidzianym w art. 108 ust. 7 Pr.aut. są objęte spory dotyczące warunków, na
jakich ma być zawarta umowa, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut., i że
dopuszczalność drogi sądowej w tych sprawach jest uzależniona od uprzedniego
ich rozstrzygnięcia przez Komisję Prawa Autorskiego (art. 108 ust. 5 Pr.aut.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
I. Z ujęcia zagadnienia sformułowanego przez Rzecznika Praw Obywatelskich
wynika, że wątpliwości budzą dwie kwestie: czy kognicją sądu w postępowaniu
określonym w art. 108 ust. 7 Pr.aut. objęte są spory co do treści umowy, o której
mowa w art. 211
ust. 1 tej ustawy, oraz czy dopuszczalność tego postępowania, tj.
postępowania przed sądem, określonego w art. 108 ust. 7 Pr.aut., uzależniona jest
od uprzedniego wyczerpania postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego,
przewidzianego w art. 108 ust. 5 Pr.aut.
Jest oczywiste, że zakres postępowania sądowego przewidzianego w art. 108
ust. 7 Pr.aut. jest taki sam jak postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego,
którego dotyczy art. 108 ust. 5 Pr.aut., rozstrzyga zatem o nim wykładnia pojęcia
„spory związane z zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut.”,
użytego w art. 211
ust. 2 i art. 108 ust. 5 i w Pr.aut.
Rozstrzygnięcie drugiej kwestii – tak jak została ona postawiona – nie budzi
wątpliwości. Strona może być niezadowolona z rozstrzygnięcia Komisji Prawa
Autorskiego tylko wówczas, gdy rozstrzygnięcie takie zapadnie, może zaś ono
zapaść jedynie w wyniku postępowania przed Komisją, przewidzianego w art. 108
ust. 5 Pr.aut. Skorzystanie z drogi sądowej wskazanej w art. 108 ust. 7 Pr.aut.
możliwe jest więc tylko po uprzednim wykorzystaniu drogi postępowania przed
Komisją Prawa Autorskiego, o której stanowi art. 108 ust. 5 Pr.aut. Rzeczywistą
wątpliwością, która wystąpiła na tle rozbieżnych stanowisk zajętych przez Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 3 stycznia 2007 r., IV CSK 303/06 i w postanowieniu z
dnia 6 grudnia 2007 r., III CZP 107/07, jest wątpliwość co do tego, czy dla
rozstrzygnięcia sporów związanych z zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut., droga sądowa otwiera się dopiero po wyczerpaniu drogi
postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego, przewidzianego w art. 108 ust. 5
Pr.aut. – i to na warunkach określonych w art. 108 ust. 7 tej ustawy – czy też
przysługuje także w razie nieskorzystania z postępowania przed Komisją Prawa
Autorskiego, przewidzianego w art. 108 ust. 5 Pr.aut., i strony mogą wprost
domagać się od sądu rozstrzygnięcia wymienionych sporów.
II. Przepis art. 211
ust. 1 Pr.aut. przewiduje obowiązek uzyskania przez
operatorów sieci kablowych licencji umownej na reemisję w sieci kablowej utworów
nadawanych w programach organizacji radiowych i telewizyjnych. Wynika z niego
dla operatorów sieci kablowych, których zakres działania obejmuje taką reemisję –
co jest regułą – obowiązek zawarcia odpowiedniej umowy z właściwą organizacją
zbiorowego zarządzania. Obowiązkowi temu odpowiada obowiązek organizacji
zbiorowego zarządzania zawarcia takiej umowy, chyba że jej zawarciu sprzeciwiają
się ważne powody (art. 106 ust. 2 Pr.aut.). Spory pomiędzy stronami związane z
zawarciem umowy mogą uniemożliwiać uzyskanie zgody co do jej postanowień i
powodować, że nie dojdzie do zawarcia umowy, co ze zrozumiałych względów
może godzić w interesy obu stron. Drogą, która w przypadku sporów związanych z
zawarciem umowy daje możliwość jej zawarcia, jest według art. 211
ust. 2 Pr.aut.
poddanie tych sporów rozstrzygnięciu przez Komisję Prawa Autorskiego, a ściślej –
przez zespół orzekający tej Komisji, określony w art. 108 ust. 5 Pr.aut. Stosownie
do art. 108 ust. 7 Pr.aut., strona niezadowolona z rozstrzygnięcia Komisji może w
terminie 14 dni od dnia doręczenia rozstrzygnięcia wnieść powództwo do
właściwego sądu okręgowego.
Wykładnia językowa użytego w art. 211
ust. 2 i art. 108 ust. 5 Pr.aut.
określenia „spory związane z zawarciem umowy”, w którym nie ma wskazania
źródła, rodzaju lub charakteru sporu, świadczy o tym, że chodzi w nim o wszelkie
spory mogące powstać między stronami ze względu na mającą być zawartą
umowę. Jak zauważył Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 grudnia 2007 r., III
CZP 107/07, gdy kwestia dotyczy zawarcia umowy, konieczne jest uwzględnienie
obu jej elementów – podmiotowego i przedmiotowego; oznacza to, że wchodzą one
w zakres pojęcia sporu związanego z zawarciem umowy jako obejmujące zarówno
spór co do podmiotów, jak i co do przedmiotu umowy. Sporami związanymi z
zawarciem umowy mogą więc być spory co do obowiązku zawarcia umowy, jak i
treści umowy (warunków na jakich ma być ona zawarta). Przedmiotem sporu może
być w szczególności sposób ustalenia i wysokość wynagrodzenia, co należy do
istotnych elementów umowy, mających dla jej stron doniosłe znaczenie. Sporom co
do warunków zawarcia umowy sprzyja stan prawny powstały w wyniku wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 stycznia 2006 r., SK 40/04 (OTK-A Zb.Urz.
2006, nr 1, poz. 5), stwierdzającego niezgodność art. 108 ust. 3 Pr.aut. z
Konstytucją, brak bowiem trybu zatwierdzania tabel wynagrodzeń za korzystanie z
utworów lub artystycznych wykonań objętych zbiorowym zarządzaniem powoduje,
że niezatwierdzone tabele nie wywierają – mającego istotny wpływ na treść umowy
– skutku przewidzianego w art. 109 Pr.aut.
Wynik wykładni językowej jest zgodny z wykładnią funkcjonalną art. 211
ust. 2 i
art. 108 ust. 5 Pr.aut., która uwzględnia – na co zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 3 stycznia 2007 r., IV CSK 303/06, do którego przychylił się Sąd
Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 grudnia 2007 r., III CZP 107/07 – brzmienie i
cel dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich nr 93/83 z dnia 27 września 1993 r. w
sprawie koordynacji niektórych zasad dotyczących prawa autorskiego oraz praw
pokrewnych stosowanych w odniesieniu do przekazu satelitarnego oraz retransmisji
drogą kablową (Dz.U. UE. L. 1993 r. Nr 248, s. 15 ze zm. – dalej: „dyrektywa Rady
WE nr 93/93”). Podzielając zgłaszane w literaturze zastrzeżenia co do sposobu
implementacji tej dyrektywy do prawa polskiego, łatwo dostrzec, że jej celem jest
stworzenie regulacji ułatwiających rozwiązywanie sporów w trakcie negocjacji, w
tym dotyczących wysokości wynagrodzenia, przy czym w świetle jej postanowień
nie ma podstaw do różnicowania zakresu spraw powierzonych mediatorom i tych,
które powierzono organom właściwym do rozstrzygania sporów. Jak wskazuje się w
literaturze, dyrektywa ma na celu zapewnienie odpowiedniego wyważenia interesów
twórców utworów i specyficznych ich użytkowników, jakimi są operatorzy sieci
kablowych, istotą bowiem reemisji kablowej jest masowe wykorzystywanie utworów,
do których podmiotom pochodzącym z wielu krajów prawo autorskie przyznaje
ochronę. Powoduje to istotne problemy z ustaleniem statusu prawnego utworów
reemitowanych, znajdujących się w licznych programach krajowych i zagranicznych
organizacji radiowych i telewizyjnych. Z tego powodu prawodawca europejski
wprowadził instytucję obowiązkowego pośrednictwa organizacji zbiorowego
zarządzania w odniesieniu do reemisji kablowej. W konsekwencji, w negocjacjach
dotyczących umów w przedmiocie reemisji kablowej partnerem operatorów są
organizacje zbiorowego zarządzania, które ze względu na pozycję monopolistyczną
mogą narzucać warunki umowy. Z tego względu w dyrektywie postulowane są
mechanizmy umożliwiające rozwiązywanie konfliktów między stronami
negocjującymi zawarcie umowy i mające na celu zapobieganie nadużywaniu przez
organizacje zbiorowego zarządzania pozycji monopolistycznej. Konieczność
uwzględnienia przy wykładni określenia „spory związane z zawarciem umowy, o
której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut.” wskazanych założeń dyrektywy pozwala na
przyjęcie, że obejmuje ono spory co do treści umowy.
W związku z zapatrywaniem wyrażonym w postanowieniach Sądu
Najwyższego z dnia 24 sierpnia 2005 r., II CK 41/05 i II CSK 42/05, należy
podkreślić, że zaprezentowane stanowisko jest wyrazem ścisłej wykładni
przepisów; jej wynik nie wykracza poza ich brzmienie. Inną kwestią jest, że wynik
ten ze względu na unormowanie zawarte w art. 108 ust. 5 Pr.aut. (a także w art. 211
ust. 2 Pr.aut.) wyklucza, poza wynikającą wprost z art. 108 ust. 7 Pr.aut., drogę
sądową w sprawach dotyczących sporów związanych z zawarciem umowy, o której
mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut.
Jakkolwiek należy zgodzić się z poglądem, że Komisja Prawa Autorskiego w
składzie rozpoznającym spory związane z zawarciem umowy, o której mowa w art.
211
ust. 1 Pr.aut., nie może być uznana za niezależnego mediatora w rozumieniu
dyrektywy Rady WE nr 93/83, to niewątpliwie jest organem pozasądowym
powołanym przez ustawę do rozstrzygania takich sporów w postępowaniu, do
którego stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego o
postępowaniu polubownym (art. 108 ust. 6 Pr.aut.). Wbrew zastrzeżeniom
podnoszonym w piśmiennictwie, nie można dopatrzyć się przeszkód
uniemożliwiających powierzenie temu organowi rozstrzygania sporów związanych z
zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut., w pełnym zakresie, także
co do treści umowy.
Nikt nie kwestionuje, że do sądu w postępowaniu przewidzianym w art. 108
ust. 7 Pr.aut. – tak jak w postępowaniu przed Komisją Prawa Autorskiego,
określonym w art. 108 ust. 5 Pr.aut. – należy rozstrzyganie sporów dotyczących
obowiązku zawarcia umowy; dlatego, że operator twierdzi, iż nie jest operatorem
sieci kablowej lub że nie prowadzi działalności w zakresie reemisji w sieci kablowej
utworów nadawanych w programach organizacji radiowych i telewizyjnych, albo
dlatego, że zarzuca, iż organizacja zbiorowego zarządzania nie jest organizacją
„właściwą” do zawarcia umowy (art. 211
ust. 1 Pr. aut) lub organizacja zbiorowego
zarządzania powołuje się na ważne powody sprzeciwiające się zawarciu umowy
(art. 106 ust. 2 Pr.aut.). Wątpliwość dotyczy sporów co do treści umowy (warunków,
na jakich umowa ma być zawarta), a w szczególności sporów co do sposobu
ustalenia i wysokości wynagrodzenia z tytułu korzystania z utworów w formie
reemisji kablowej. Jej rozstrzygnięcie zależy od wykładni użytego w art. 211
ust. 2 i
powtórzonego w art. 108 ust. 5 Pr.aut. określenia „spory związane z zawarciem
umowy”.
Przyjęcie, że kognicją sądu na podstawie art. 108 ust. 7 Pr.aut. nie są objęte
spory co do treści umowy nie tylko oznaczałoby wykładnię tego przepisu z
naruszeniem zasady lege non distinguente nec nostrum est distinguere, ale
powodowałoby dalsze wątpliwości. Można by wówczas utrzymywać, że strona
niezadowolona z rozstrzygnięcia Komisji Prawa Autorskiego co do ustalenia treści
umowy nie jest uprawniona do wniesienia powództwa do sądu na podstawie art.
108 ust. 7 Pr.aut. albo – mając takie uprawnienie – nigdy nie może z niego
skutecznie skorzystać. Nie wiadomo też, czy w razie zademonstrowania przez
stronę niezadowolenia z rozstrzygnięcia Komisji Prawa Autorskiego w formie
przewidzianej w art. 108 ust. 7 Pr.aut., rozstrzygnięcie to traciłoby moc.
Pogląd prezentowany w literaturze, że w postępowaniu sądowym określonym
w art. 108 ust. 7 Pr.aut. nie jest dopuszczalne rozstrzyganie o treści umowy, o której
mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut., pomimo iż jest ono objęte zakresem postępowania
przed Komisją Prawa Autorskiego, przewidzianego w art. 108 ust. 5 Pr.aut., został
oparty na założeniu, iż przyjęcie takiej dopuszczalności godzi w fundamentalną
zasadę prawa cywilnego, jaką jest zasada autonomii woli stron. Pogląd ten pomija,
na co trafnie zwrócił uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich, że zasada ta może
zostać przełamana, ustawa bowiem może upoważnić sąd do ukształtowania treści
stosunku prawnego wiążącego strony (zob. np. art. 216 § 2, art. 3571
, 3581
§ 3, art.
735 § 2, art. 7581
§ 3, art. 836 k.c.). Takim przepisem jest też art. 108 ust. 7 w
związku z ust. 5 tego artykułu i art. 211
ust. 2 Pr.aut., wyrażający normę prawa
materialnego, zgodnie z którą sąd – w sytuacji przewidzianej tym przepisem – jest
uprawniony do rozstrzygania sporów pomiędzy operatorami sieci kablowych i
właściwymi organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi w
przedmiocie treści umowy dotyczącej reemisji w sieciach kablowych utworów
nadawanych w programach organizacji radiowych i telewizyjnych. Okoliczność, że
inne przepisy dopuszczające ingerencję organów administracji publicznej w zakres
wolności kontraktowej stron przez kształtowanie w sposób władczy treści
stosunków umownych (zob. art. 7 i nast. ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo
energetyczne, jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm. oraz art. 27 i nast.
ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne, Dz.U. Nr 171, poz. 1800
ze zm.) są bardziej rozbudowane i szczegółowo określają ramy takiej ingerencji,
świadczy tylko o zastosowaniu przez ustawodawcę niejednolitej metody regulacji i
powoduje, że należy krytycznie ocenić regulację zawartą w ustawie z dnia 4 lutego
1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Odnosząc się do kwestii procesowej należy zwrócić uwagę, że spór związany
z zawarciem umowy jest sporem z zakresu prawa cywilnego. Żądanie zmierzające
do rozstrzygnięcia takiego sporu przez ustalenie treści umowy, jest niewątpliwie – w
ramach klasycznego trójpodziału powództw na powództwa o zasądzenie
świadczenia, o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa i o
ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa – powództwem o ukształtowanie
stosunku prawnego. Jak jednolicie przyjmuje się w doktrynie prawa postępowania
cywilnego, powództwo takie jest dopuszczalne tylko na podstawie upoważnienia
ustawowego, przy czym źródłem powództwa mogą być zarówno przepisy prawa
materialnego jak i przepisy procesowe. Przepisem dopuszczającym powództwo
zmierzające do rozstrzygnięcia sporów związanych z zawarciem umowy, o której
mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut. – tak co do obowiązku zawarcia umowy, jak i co do
jej treści – jest, jak wskazano, art. 108 ust. 7 w związku z ust. 5 tego artykułu i art.
211
ust. 2 Pr.aut.
Zarówno brzmienie wchodzących w grę przepisów, jak i ich wykładnia
funkcjonalna uzasadniają przyjęcie, że kognicją sądu w postępowaniu określonym
w art. 108 ust. 7 Pr.aut., obok sporów co do obowiązku zawarcia umowy, o której
mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut., objęte są także spory co do treści tej umowy, a w
szczególności co do sposobu ustalenia i wysokości wynagrodzenia. Stanowisko to
wspiera brak możliwości domagania się rozstrzygnięcia przez sąd wymienionych
sporów na innej drodze niż przewidziana w art. 108 ust. 7 Pr.aut. Należy przy tym
podkreślić, że dyrektywa Rady WE nr 93/83 nie wymaga wyłączenia możliwości
rozpoznania tych sporów przez sąd, jeżeli droga taka jest przewidziana w porządku
krajowym.
III. Sprawa, w której ma być rozstrzygnięty spór związany z zawarciem każdej
umowy, w tym także umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut., jest sprawą
cywilną (sprawą ze stosunków z zakresu prawa cywilnego w rozumieniu art. 1
k.p.c.). Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 2 § 1 in principio k.p.c., do rozpoznania
takiej sprawy właściwa jest droga sądowa, chyba że należy ona do właściwości
sądu szczególnego (art. 2 § 1 in fine), lub przepisem szczególnym przekazana
została do właściwości innego organu (art. 2 § 3). Sformułowanie art. 108 ust. 5 w
związku z art. 211
ust. 2 Pr.aut. jest charakterystyczne dla przepisu, który sprawę
cywilną przekazuje do właściwości innego organu, w tym przypadku do właściwości
Komisji Prawa Autorskiego, a z art. 108 ust. 7 jednoznacznie wynika, że droga
sądowa w takiej sprawie otwiera się – tylko w sytuacji określonej w tym przepisie –
po wyczerpaniu postępowania przed Komisją. Jak zauważył Sąd Najwyższy w
postanowieniu z dnia 6 grudnia 2007 r., III CZP 107/07, formuła zastosowana w art.
108 ust. 7 Pr.aut. ściśle odpowiada brzmieniu art. 160 § 5 k.p.a., w czasie
obowiązywania którego nie było wątpliwości, że w sprawach o odszkodowanie,
których dotyczył ten przepis, droga sądowa była czasowo niedopuszczalna.
Zgodnie z poglądem Trybunału Konstytucyjnego wyrażonym w wyroku z dnia
24 stycznia 2006 r., SK 40/04, Komisja Prawa Autorskiego jest organem władzy
działającym tak jak organ administracji publicznej, uprawnionym do władczego
rozstrzygania w zakresie przyznanych jej kompetencji. Ze względu na skład,
Komisja jest organem mającym kwalifikacje do rozstrzygania sporów związanych z
zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut. Rozstrzyganiu tych
sporów przez Komisję sprzyja ograniczony rygoryzm procesowy, gdyż odpowiednie
zastosowanie w tym postępowaniu mają przepisy kodeksu postępowania cywilnego
o postępowaniu przed sądem polubownym (art. 108 ust. 6 Pr.aut.), a ewentualne
błędy zaistniałe w rozstrzygnięciu Komisji mogą być usunięte przez sąd. Droga
postępowania przed sądem nie jest definitywnie zamknięta, a spór może być
rozpoznany na nowo. Możliwość wykorzystywania drogi postępowania przed
Komisją Prawa Autorskiego dla odwleczenia rozstrzygnięcia sporu jest argumentem
przeciwko praktyce stosowania prawa, a nie przeciwko samemu prawu.
Okoliczność, że Komisja Prawa Autorskiego nie spełnia warunków wymaganych od
mediatora i że poddanie rozstrzygania sporów Komisji nie odpowiada warunkowi
zapewnienia przy ich rozstrzyganiu odpowiedniego mechanizmu mediacji, czego
wymaga dyrektywa Rady WE nr 93/93 jest bez znaczenia w tym sensie, iż
przyjęcie, że postępowanie przed Komisją nie ogranicza drogi sądowej (czasowo jej
nie wyłącza) także nie oznaczałoby spełnienia postulatu zapewnienia odpowiedniej
mediacji.
W konsekwencji należy stwierdzić, że w drodze wykładni obowiązujących
przepisów nie ma podstawy do przyjęcia, iż pozwalają one na rozstrzyganie przez
sąd – poza drogą przewidzianą w art. 108 ust. 7 Pr.aut. – sporów związanych z
zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut. Dopuszczalność drogi
sądowej w tych sprawach uzależniona jest od wyczerpania drogi postępowania
przed Komisją Prawa Autorskiego, określonej w art. 108 ust. 5 Pr.aut.
IV. Zmiana niektórych przepisów będących przedmiotem wykładni dokonanej
na użytek podjętej uchwały, objęta została rządowym projektem ustawy o zmianie
ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz niektórych innych ustaw
(Sejm VI kadencji, druk nr 1628). Wynikiem tej inicjatywy stała się ustawa z dnia 8
lipca 2010 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 152, poz. 1016).
Wejście ustawy w życie spowoduje, że stosownie do jej art. 3 ust. 3 wykładnia
prawa dokonana w uchwale będzie miała zastosowanie jedynie do spraw
wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie tej ustawy. Trzeba
zauważyć, że w nowym stanie prawnym do zadań Komisji Prawa Autorskiego w
kształcie nadanym jej przez ustawę nadal będzie należało m.in. rozstrzyganie
sporów związanych z zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut.
(nowy art. 1101
ust. 2 pkt 3 Pr.aut.), przy czym w tym wypadku stosuje się przepisy
nowego art. 11018
Pr.aut. (zmieniony art. 211
ust. 2 Pr.aut.), według którego
rozstrzyganie wymienionych sporów przez Komisję Prawa Autorskiego polega na
rozpatrywaniu ich w drodze dobrowolnego postępowania mediacyjnego, do którego
stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego o mediacji.
Projekt ustawy, który co do zasady nie naruszał dotychczasowego systemu
rozstrzygania sporów związanych z zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut., przewidywał jedynie, że niepoddanie sporu pod rozstrzygnięcie
Komisji Prawa Autorskiego nie stanowi przeszkody do wniesienia powództwa do
sądu, co według uzasadnienia projektu nie miało dotyczyć sytuacji, w której jedna
ze stron sporu wniosła o jego rozstrzygnięcie przez Komisję. Okoliczność ta
świadczy, że także w ocenie twórców projektowanej zmiany, w obowiązującym
stanie prawnym dopuszczalność drogi sądowej jest uzależniona od wyczerpania
postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego. Przyjęta w uchwalonej ustawie
zmiana koncepcji rozstrzygania wymienionych sporów spowodowała, że
projektowany przepis nie znalazł się w uchwalonej ustawie.
Sędzia SN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz
Sędzia SN Dariusz Dończyk
Sędzia SN Iwona Koper
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski
Sędzia SN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
Sędzia SN Lech Walentynowicz
Sąd Najwyższy na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 13 lipca
2010 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jana Szewczyka, po
rozstrzygnięciu zagadnienia prawnego przedstawionego przez Rzecznika Praw
Obywatelskich we wniosku z dnia 6 stycznia 2010 r.:
"Czy kognicją sądu w postępowaniu określonym w art. 108 ust. 7 ustawy z
dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z
2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.) objęte są spory co do warunków, na jakich ma być
zawarta umowa, o której mowa w art. 211
ust. 1 tej ustawy oraz czy dopuszczalność
tego postępowania uzależniona jest od uprzedniego wyczerpania wskazanego w
art. 108 ust. 5 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych postępowania
przed Komisją Prawa Autorskiego?"
podjął uchwałę:
Sporem związanym z zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1
ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
(jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.), jest także spór dotyczący
treści umowy. Dopuszczalność drogi sądowej w sprawach związanych z
zawarciem takiej umowy uzależniona jest od wyczerpania postępowania przed
Komisją Prawa Autorskiego, określonego w art. 108 ust. 5 ustawy.
Uzasadnienie
Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o podjęcie uchwały mającej na celu
rozstrzygnięcie występujących w orzecznictwie sądowym rozbieżności co do
wykładni art. 108 ust. 5 i 7 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i
prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.; dalej –
"Pr.aut.")., wyrażających się w pytaniu przytoczonym na wstępie. Rzecznik wskazał,
że początkowo w orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie wyrażano pogląd, iż
w przypadku sporów związanych z zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust.
1 Pr.aut., tj. umowy pomiędzy operatorem sieci kablowej a właściwą organizacją
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi o reemisję w sieciach kablowych
utworów nadawanych w programach organizacji radiowych i telewizyjnych, art. 108
ust. 5 Pr.aut. wprowadza czasową (przejściową) niedopuszczalność drogi sądowej.
Stanowisko to implikuje wąską wykładnię pojęcia „spory związane z zawarciem
umowy” (art. 211
ust. 2 Pr.aut.) i przyjęcie, że obejmuje ono jedynie spory dotyczące
obowiązku zawarcia umowy (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia
2005 r., II CK 41/05, OSNC 2006, nr 7-8, poz. 126 i z dnia 24 sierpnia 2005 r., II CK
42/05, nie publ. oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2006 r., II CSK
59/05, nie publ. i z dnia 14 marca 2006 r., III CSK 143/05, OSNC 2006, nr 12, poz.
206). Ta linia orzecznictwa została zakwestionowana w wyroku z dnia 3 stycznia
2007 r., IV CSK 303/06 ("Palestra" 2007, nr 5-6, s. 291), w którym Sąd Najwyższy
stwierdził, że zakresem kognicji Komisji Prawa Autorskiego objęte są również spory
dotyczące treści umowy. Stanowisko to zostało podtrzymane w postanowieniu Sądu
Najwyższego z dnia 6 grudnia 2007 r., III CZP 107/07 (OSNC 2009, nr 1, poz. 18).
W wyroku z dnia 3 styczna 2007 r., IV CSK 303/06, został także przełamany
dotychczasowy kierunek orzecznictwa w kwestii niedopuszczalności drogi sądowej
przed wyczerpaniem postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego. Sąd
Najwyższy uznał, że czasowa niedopuszczalność drogi sądowej zachodzi tylko
wtedy, gdy strony – lub jedna z nich – wystąpią o rozstrzygnięcie sporu do Komisji
Prawa Autorskiego. Już jednak w postanowieniu z dnia 6 grudnia 2007 r., III CZP
107/07, Sąd Najwyższy powrócił do wcześniej wyrażonego poglądu i stwierdził, że
wykładnia językowa i funkcjonalna art. 108 ust. 5 Pr.aut. nakazuje przyjąć, iż droga
sądowa jest dopuszczalna dopiero po wyczerpaniu postępowania przed Komisją
Prawa Autorskiego.
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił ponadto uwagę na brak w doktrynie
prawa autorskiego jednolitego stanowiska co do wykładni określenia „spory
związane z zawarciem umowy”, użytego w art. 211
ust. 2 i art. 108 ust. 5 Pr.aut.,
oraz obligatoryjności wyczerpania postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego
w celu umożliwienia zainicjowania postępowania sądowego w sprawach
dotyczących tych sporów. Przywołał także krytyczne wypowiedzi części
przedstawicieli doktryny co do wyrażonego w orzecznictwie Sądu Najwyższego
poglądu o czasowej niedopuszczalności drogi sądowej w przypadku sporów
związanych z zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut. i szerokiej
kognicji sądu w tych sprawach. Opowiedział się za takim rozumieniem przepisów
budzących wątpliwości, zgodnie z którym w postępowaniu prowadzonym na skutek
powództwa na podstawie art. 108 ust. 7 Pr.aut. sąd rozstrzyga nie tylko spory
dotyczące obowiązku zawarcia umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut., ale
także jej treści, a droga sądowa w tych sprawach otwiera się po wyczerpaniu
postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego określonego w art. 108 ust. 5 tej
ustawy.
Prokurator Generalny wyraził pogląd, że kognicją sądu w postępowaniu
przewidzianym w art. 108 ust. 7 Pr.aut. są objęte spory dotyczące warunków, na
jakich ma być zawarta umowa, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut., i że
dopuszczalność drogi sądowej w tych sprawach jest uzależniona od uprzedniego
ich rozstrzygnięcia przez Komisję Prawa Autorskiego (art. 108 ust. 5 Pr.aut.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
I. Z ujęcia zagadnienia sformułowanego przez Rzecznika Praw Obywatelskich
wynika, że wątpliwości budzą dwie kwestie: czy kognicją sądu w postępowaniu
określonym w art. 108 ust. 7 Pr.aut. objęte są spory co do treści umowy, o której
mowa w art. 211
ust. 1 tej ustawy, oraz czy dopuszczalność tego postępowania, tj.
postępowania przed sądem, określonego w art. 108 ust. 7 Pr.aut., uzależniona jest
od uprzedniego wyczerpania postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego,
przewidzianego w art. 108 ust. 5 Pr.aut.
Jest oczywiste, że zakres postępowania sądowego przewidzianego w art. 108
ust. 7 Pr.aut. jest taki sam jak postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego,
którego dotyczy art. 108 ust. 5 Pr.aut., rozstrzyga zatem o nim wykładnia pojęcia
„spory związane z zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut.”,
użytego w art. 211
ust. 2 i art. 108 ust. 5 i w Pr.aut.
Rozstrzygnięcie drugiej kwestii – tak jak została ona postawiona – nie budzi
wątpliwości. Strona może być niezadowolona z rozstrzygnięcia Komisji Prawa
Autorskiego tylko wówczas, gdy rozstrzygnięcie takie zapadnie, może zaś ono
zapaść jedynie w wyniku postępowania przed Komisją, przewidzianego w art. 108
ust. 5 Pr.aut. Skorzystanie z drogi sądowej wskazanej w art. 108 ust. 7 Pr.aut.
możliwe jest więc tylko po uprzednim wykorzystaniu drogi postępowania przed
Komisją Prawa Autorskiego, o której stanowi art. 108 ust. 5 Pr.aut. Rzeczywistą
wątpliwością, która wystąpiła na tle rozbieżnych stanowisk zajętych przez Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 3 stycznia 2007 r., IV CSK 303/06 i w postanowieniu z
dnia 6 grudnia 2007 r., III CZP 107/07, jest wątpliwość co do tego, czy dla
rozstrzygnięcia sporów związanych z zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut., droga sądowa otwiera się dopiero po wyczerpaniu drogi
postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego, przewidzianego w art. 108 ust. 5
Pr.aut. – i to na warunkach określonych w art. 108 ust. 7 tej ustawy – czy też
przysługuje także w razie nieskorzystania z postępowania przed Komisją Prawa
Autorskiego, przewidzianego w art. 108 ust. 5 Pr.aut., i strony mogą wprost
domagać się od sądu rozstrzygnięcia wymienionych sporów.
II. Przepis art. 211
ust. 1 Pr.aut. przewiduje obowiązek uzyskania przez
operatorów sieci kablowych licencji umownej na reemisję w sieci kablowej utworów
nadawanych w programach organizacji radiowych i telewizyjnych. Wynika z niego
dla operatorów sieci kablowych, których zakres działania obejmuje taką reemisję –
co jest regułą – obowiązek zawarcia odpowiedniej umowy z właściwą organizacją
zbiorowego zarządzania. Obowiązkowi temu odpowiada obowiązek organizacji
zbiorowego zarządzania zawarcia takiej umowy, chyba że jej zawarciu sprzeciwiają
się ważne powody (art. 106 ust. 2 Pr.aut.). Spory pomiędzy stronami związane z
zawarciem umowy mogą uniemożliwiać uzyskanie zgody co do jej postanowień i
powodować, że nie dojdzie do zawarcia umowy, co ze zrozumiałych względów
może godzić w interesy obu stron. Drogą, która w przypadku sporów związanych z
zawarciem umowy daje możliwość jej zawarcia, jest według art. 211
ust. 2 Pr.aut.
poddanie tych sporów rozstrzygnięciu przez Komisję Prawa Autorskiego, a ściślej –
przez zespół orzekający tej Komisji, określony w art. 108 ust. 5 Pr.aut. Stosownie
do art. 108 ust. 7 Pr.aut., strona niezadowolona z rozstrzygnięcia Komisji może w
terminie 14 dni od dnia doręczenia rozstrzygnięcia wnieść powództwo do
właściwego sądu okręgowego.
Wykładnia językowa użytego w art. 211
ust. 2 i art. 108 ust. 5 Pr.aut.
określenia „spory związane z zawarciem umowy”, w którym nie ma wskazania
źródła, rodzaju lub charakteru sporu, świadczy o tym, że chodzi w nim o wszelkie
spory mogące powstać między stronami ze względu na mającą być zawartą
umowę. Jak zauważył Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 grudnia 2007 r., III
CZP 107/07, gdy kwestia dotyczy zawarcia umowy, konieczne jest uwzględnienie
obu jej elementów – podmiotowego i przedmiotowego; oznacza to, że wchodzą one
w zakres pojęcia sporu związanego z zawarciem umowy jako obejmujące zarówno
spór co do podmiotów, jak i co do przedmiotu umowy. Sporami związanymi z
zawarciem umowy mogą więc być spory co do obowiązku zawarcia umowy, jak i
treści umowy (warunków na jakich ma być ona zawarta). Przedmiotem sporu może
być w szczególności sposób ustalenia i wysokość wynagrodzenia, co należy do
istotnych elementów umowy, mających dla jej stron doniosłe znaczenie. Sporom co
do warunków zawarcia umowy sprzyja stan prawny powstały w wyniku wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 stycznia 2006 r., SK 40/04 (OTK-A Zb.Urz.
2006, nr 1, poz. 5), stwierdzającego niezgodność art. 108 ust. 3 Pr.aut. z
Konstytucją, brak bowiem trybu zatwierdzania tabel wynagrodzeń za korzystanie z
utworów lub artystycznych wykonań objętych zbiorowym zarządzaniem powoduje,
że niezatwierdzone tabele nie wywierają – mającego istotny wpływ na treść umowy
– skutku przewidzianego w art. 109 Pr.aut.
Wynik wykładni językowej jest zgodny z wykładnią funkcjonalną art. 211
ust. 2 i
art. 108 ust. 5 Pr.aut., która uwzględnia – na co zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 3 stycznia 2007 r., IV CSK 303/06, do którego przychylił się Sąd
Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 grudnia 2007 r., III CZP 107/07 – brzmienie i
cel dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich nr 93/83 z dnia 27 września 1993 r. w
sprawie koordynacji niektórych zasad dotyczących prawa autorskiego oraz praw
pokrewnych stosowanych w odniesieniu do przekazu satelitarnego oraz retransmisji
drogą kablową (Dz.U. UE. L. 1993 r. Nr 248, s. 15 ze zm. – dalej: „dyrektywa Rady
WE nr 93/93”). Podzielając zgłaszane w literaturze zastrzeżenia co do sposobu
implementacji tej dyrektywy do prawa polskiego, łatwo dostrzec, że jej celem jest
stworzenie regulacji ułatwiających rozwiązywanie sporów w trakcie negocjacji, w
tym dotyczących wysokości wynagrodzenia, przy czym w świetle jej postanowień
nie ma podstaw do różnicowania zakresu spraw powierzonych mediatorom i tych,
które powierzono organom właściwym do rozstrzygania sporów. Jak wskazuje się w
literaturze, dyrektywa ma na celu zapewnienie odpowiedniego wyważenia interesów
twórców utworów i specyficznych ich użytkowników, jakimi są operatorzy sieci
kablowych, istotą bowiem reemisji kablowej jest masowe wykorzystywanie utworów,
do których podmiotom pochodzącym z wielu krajów prawo autorskie przyznaje
ochronę. Powoduje to istotne problemy z ustaleniem statusu prawnego utworów
reemitowanych, znajdujących się w licznych programach krajowych i zagranicznych
organizacji radiowych i telewizyjnych. Z tego powodu prawodawca europejski
wprowadził instytucję obowiązkowego pośrednictwa organizacji zbiorowego
zarządzania w odniesieniu do reemisji kablowej. W konsekwencji, w negocjacjach
dotyczących umów w przedmiocie reemisji kablowej partnerem operatorów są
organizacje zbiorowego zarządzania, które ze względu na pozycję monopolistyczną
mogą narzucać warunki umowy. Z tego względu w dyrektywie postulowane są
mechanizmy umożliwiające rozwiązywanie konfliktów między stronami
negocjującymi zawarcie umowy i mające na celu zapobieganie nadużywaniu przez
organizacje zbiorowego zarządzania pozycji monopolistycznej. Konieczność
uwzględnienia przy wykładni określenia „spory związane z zawarciem umowy, o
której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut.” wskazanych założeń dyrektywy pozwala na
przyjęcie, że obejmuje ono spory co do treści umowy.
W związku z zapatrywaniem wyrażonym w postanowieniach Sądu
Najwyższego z dnia 24 sierpnia 2005 r., II CK 41/05 i II CSK 42/05, należy
podkreślić, że zaprezentowane stanowisko jest wyrazem ścisłej wykładni
przepisów; jej wynik nie wykracza poza ich brzmienie. Inną kwestią jest, że wynik
ten ze względu na unormowanie zawarte w art. 108 ust. 5 Pr.aut. (a także w art. 211
ust. 2 Pr.aut.) wyklucza, poza wynikającą wprost z art. 108 ust. 7 Pr.aut., drogę
sądową w sprawach dotyczących sporów związanych z zawarciem umowy, o której
mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut.
Jakkolwiek należy zgodzić się z poglądem, że Komisja Prawa Autorskiego w
składzie rozpoznającym spory związane z zawarciem umowy, o której mowa w art.
211
ust. 1 Pr.aut., nie może być uznana za niezależnego mediatora w rozumieniu
dyrektywy Rady WE nr 93/83, to niewątpliwie jest organem pozasądowym
powołanym przez ustawę do rozstrzygania takich sporów w postępowaniu, do
którego stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego o
postępowaniu polubownym (art. 108 ust. 6 Pr.aut.). Wbrew zastrzeżeniom
podnoszonym w piśmiennictwie, nie można dopatrzyć się przeszkód
uniemożliwiających powierzenie temu organowi rozstrzygania sporów związanych z
zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut., w pełnym zakresie, także
co do treści umowy.
Nikt nie kwestionuje, że do sądu w postępowaniu przewidzianym w art. 108
ust. 7 Pr.aut. – tak jak w postępowaniu przed Komisją Prawa Autorskiego,
określonym w art. 108 ust. 5 Pr.aut. – należy rozstrzyganie sporów dotyczących
obowiązku zawarcia umowy; dlatego, że operator twierdzi, iż nie jest operatorem
sieci kablowej lub że nie prowadzi działalności w zakresie reemisji w sieci kablowej
utworów nadawanych w programach organizacji radiowych i telewizyjnych, albo
dlatego, że zarzuca, iż organizacja zbiorowego zarządzania nie jest organizacją
„właściwą” do zawarcia umowy (art. 211
ust. 1 Pr. aut) lub organizacja zbiorowego
zarządzania powołuje się na ważne powody sprzeciwiające się zawarciu umowy
(art. 106 ust. 2 Pr.aut.). Wątpliwość dotyczy sporów co do treści umowy (warunków,
na jakich umowa ma być zawarta), a w szczególności sporów co do sposobu
ustalenia i wysokości wynagrodzenia z tytułu korzystania z utworów w formie
reemisji kablowej. Jej rozstrzygnięcie zależy od wykładni użytego w art. 211
ust. 2 i
powtórzonego w art. 108 ust. 5 Pr.aut. określenia „spory związane z zawarciem
umowy”.
Przyjęcie, że kognicją sądu na podstawie art. 108 ust. 7 Pr.aut. nie są objęte
spory co do treści umowy nie tylko oznaczałoby wykładnię tego przepisu z
naruszeniem zasady lege non distinguente nec nostrum est distinguere, ale
powodowałoby dalsze wątpliwości. Można by wówczas utrzymywać, że strona
niezadowolona z rozstrzygnięcia Komisji Prawa Autorskiego co do ustalenia treści
umowy nie jest uprawniona do wniesienia powództwa do sądu na podstawie art.
108 ust. 7 Pr.aut. albo – mając takie uprawnienie – nigdy nie może z niego
skutecznie skorzystać. Nie wiadomo też, czy w razie zademonstrowania przez
stronę niezadowolenia z rozstrzygnięcia Komisji Prawa Autorskiego w formie
przewidzianej w art. 108 ust. 7 Pr.aut., rozstrzygnięcie to traciłoby moc.
Pogląd prezentowany w literaturze, że w postępowaniu sądowym określonym
w art. 108 ust. 7 Pr.aut. nie jest dopuszczalne rozstrzyganie o treści umowy, o której
mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut., pomimo iż jest ono objęte zakresem postępowania
przed Komisją Prawa Autorskiego, przewidzianego w art. 108 ust. 5 Pr.aut., został
oparty na założeniu, iż przyjęcie takiej dopuszczalności godzi w fundamentalną
zasadę prawa cywilnego, jaką jest zasada autonomii woli stron. Pogląd ten pomija,
na co trafnie zwrócił uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich, że zasada ta może
zostać przełamana, ustawa bowiem może upoważnić sąd do ukształtowania treści
stosunku prawnego wiążącego strony (zob. np. art. 216 § 2, art. 3571
, 3581
§ 3, art.
735 § 2, art. 7581
§ 3, art. 836 k.c.). Takim przepisem jest też art. 108 ust. 7 w
związku z ust. 5 tego artykułu i art. 211
ust. 2 Pr.aut., wyrażający normę prawa
materialnego, zgodnie z którą sąd – w sytuacji przewidzianej tym przepisem – jest
uprawniony do rozstrzygania sporów pomiędzy operatorami sieci kablowych i
właściwymi organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi w
przedmiocie treści umowy dotyczącej reemisji w sieciach kablowych utworów
nadawanych w programach organizacji radiowych i telewizyjnych. Okoliczność, że
inne przepisy dopuszczające ingerencję organów administracji publicznej w zakres
wolności kontraktowej stron przez kształtowanie w sposób władczy treści
stosunków umownych (zob. art. 7 i nast. ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo
energetyczne, jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm. oraz art. 27 i nast.
ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne, Dz.U. Nr 171, poz. 1800
ze zm.) są bardziej rozbudowane i szczegółowo określają ramy takiej ingerencji,
świadczy tylko o zastosowaniu przez ustawodawcę niejednolitej metody regulacji i
powoduje, że należy krytycznie ocenić regulację zawartą w ustawie z dnia 4 lutego
1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Odnosząc się do kwestii procesowej należy zwrócić uwagę, że spór związany
z zawarciem umowy jest sporem z zakresu prawa cywilnego. Żądanie zmierzające
do rozstrzygnięcia takiego sporu przez ustalenie treści umowy, jest niewątpliwie – w
ramach klasycznego trójpodziału powództw na powództwa o zasądzenie
świadczenia, o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa i o
ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa – powództwem o ukształtowanie
stosunku prawnego. Jak jednolicie przyjmuje się w doktrynie prawa postępowania
cywilnego, powództwo takie jest dopuszczalne tylko na podstawie upoważnienia
ustawowego, przy czym źródłem powództwa mogą być zarówno przepisy prawa
materialnego jak i przepisy procesowe. Przepisem dopuszczającym powództwo
zmierzające do rozstrzygnięcia sporów związanych z zawarciem umowy, o której
mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut. – tak co do obowiązku zawarcia umowy, jak i co do
jej treści – jest, jak wskazano, art. 108 ust. 7 w związku z ust. 5 tego artykułu i art.
211
ust. 2 Pr.aut.
Zarówno brzmienie wchodzących w grę przepisów, jak i ich wykładnia
funkcjonalna uzasadniają przyjęcie, że kognicją sądu w postępowaniu określonym
w art. 108 ust. 7 Pr.aut., obok sporów co do obowiązku zawarcia umowy, o której
mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut., objęte są także spory co do treści tej umowy, a w
szczególności co do sposobu ustalenia i wysokości wynagrodzenia. Stanowisko to
wspiera brak możliwości domagania się rozstrzygnięcia przez sąd wymienionych
sporów na innej drodze niż przewidziana w art. 108 ust. 7 Pr.aut. Należy przy tym
podkreślić, że dyrektywa Rady WE nr 93/83 nie wymaga wyłączenia możliwości
rozpoznania tych sporów przez sąd, jeżeli droga taka jest przewidziana w porządku
krajowym.
III. Sprawa, w której ma być rozstrzygnięty spór związany z zawarciem każdej
umowy, w tym także umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut., jest sprawą
cywilną (sprawą ze stosunków z zakresu prawa cywilnego w rozumieniu art. 1
k.p.c.). Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 2 § 1 in principio k.p.c., do rozpoznania
takiej sprawy właściwa jest droga sądowa, chyba że należy ona do właściwości
sądu szczególnego (art. 2 § 1 in fine), lub przepisem szczególnym przekazana
została do właściwości innego organu (art. 2 § 3). Sformułowanie art. 108 ust. 5 w
związku z art. 211
ust. 2 Pr.aut. jest charakterystyczne dla przepisu, który sprawę
cywilną przekazuje do właściwości innego organu, w tym przypadku do właściwości
Komisji Prawa Autorskiego, a z art. 108 ust. 7 jednoznacznie wynika, że droga
sądowa w takiej sprawie otwiera się – tylko w sytuacji określonej w tym przepisie –
po wyczerpaniu postępowania przed Komisją. Jak zauważył Sąd Najwyższy w
postanowieniu z dnia 6 grudnia 2007 r., III CZP 107/07, formuła zastosowana w art.
108 ust. 7 Pr.aut. ściśle odpowiada brzmieniu art. 160 § 5 k.p.a., w czasie
obowiązywania którego nie było wątpliwości, że w sprawach o odszkodowanie,
których dotyczył ten przepis, droga sądowa była czasowo niedopuszczalna.
Zgodnie z poglądem Trybunału Konstytucyjnego wyrażonym w wyroku z dnia
24 stycznia 2006 r., SK 40/04, Komisja Prawa Autorskiego jest organem władzy
działającym tak jak organ administracji publicznej, uprawnionym do władczego
rozstrzygania w zakresie przyznanych jej kompetencji. Ze względu na skład,
Komisja jest organem mającym kwalifikacje do rozstrzygania sporów związanych z
zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut. Rozstrzyganiu tych
sporów przez Komisję sprzyja ograniczony rygoryzm procesowy, gdyż odpowiednie
zastosowanie w tym postępowaniu mają przepisy kodeksu postępowania cywilnego
o postępowaniu przed sądem polubownym (art. 108 ust. 6 Pr.aut.), a ewentualne
błędy zaistniałe w rozstrzygnięciu Komisji mogą być usunięte przez sąd. Droga
postępowania przed sądem nie jest definitywnie zamknięta, a spór może być
rozpoznany na nowo. Możliwość wykorzystywania drogi postępowania przed
Komisją Prawa Autorskiego dla odwleczenia rozstrzygnięcia sporu jest argumentem
przeciwko praktyce stosowania prawa, a nie przeciwko samemu prawu.
Okoliczność, że Komisja Prawa Autorskiego nie spełnia warunków wymaganych od
mediatora i że poddanie rozstrzygania sporów Komisji nie odpowiada warunkowi
zapewnienia przy ich rozstrzyganiu odpowiedniego mechanizmu mediacji, czego
wymaga dyrektywa Rady WE nr 93/93 jest bez znaczenia w tym sensie, iż
przyjęcie, że postępowanie przed Komisją nie ogranicza drogi sądowej (czasowo jej
nie wyłącza) także nie oznaczałoby spełnienia postulatu zapewnienia odpowiedniej
mediacji.
W konsekwencji należy stwierdzić, że w drodze wykładni obowiązujących
przepisów nie ma podstawy do przyjęcia, iż pozwalają one na rozstrzyganie przez
sąd – poza drogą przewidzianą w art. 108 ust. 7 Pr.aut. – sporów związanych z
zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut. Dopuszczalność drogi
sądowej w tych sprawach uzależniona jest od wyczerpania drogi postępowania
przed Komisją Prawa Autorskiego, określonej w art. 108 ust. 5 Pr.aut.
IV. Zmiana niektórych przepisów będących przedmiotem wykładni dokonanej
na użytek podjętej uchwały, objęta została rządowym projektem ustawy o zmianie
ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz niektórych innych ustaw
(Sejm VI kadencji, druk nr 1628). Wynikiem tej inicjatywy stała się ustawa z dnia 8
lipca 2010 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 152, poz. 1016).
Wejście ustawy w życie spowoduje, że stosownie do jej art. 3 ust. 3 wykładnia
prawa dokonana w uchwale będzie miała zastosowanie jedynie do spraw
wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie tej ustawy. Trzeba
zauważyć, że w nowym stanie prawnym do zadań Komisji Prawa Autorskiego w
kształcie nadanym jej przez ustawę nadal będzie należało m.in. rozstrzyganie
sporów związanych z zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut.
(nowy art. 1101
ust. 2 pkt 3 Pr.aut.), przy czym w tym wypadku stosuje się przepisy
nowego art. 11018
Pr.aut. (zmieniony art. 211
ust. 2 Pr.aut.), według którego
rozstrzyganie wymienionych sporów przez Komisję Prawa Autorskiego polega na
rozpatrywaniu ich w drodze dobrowolnego postępowania mediacyjnego, do którego
stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego o mediacji.
Projekt ustawy, który co do zasady nie naruszał dotychczasowego systemu
rozstrzygania sporów związanych z zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut., przewidywał jedynie, że niepoddanie sporu pod rozstrzygnięcie
Komisji Prawa Autorskiego nie stanowi przeszkody do wniesienia powództwa do
sądu, co według uzasadnienia projektu nie miało dotyczyć sytuacji, w której jedna
ze stron sporu wniosła o jego rozstrzygnięcie przez Komisję. Okoliczność ta
świadczy, że także w ocenie twórców projektowanej zmiany, w obowiązującym
stanie prawnym dopuszczalność drogi sądowej jest uzależniona od wyczerpania
postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego. Przyjęta w uchwalonej ustawie
zmiana koncepcji rozstrzygania wymienionych sporów spowodowała, że
projektowany przepis nie znalazł się w uchwalonej ustawie.