Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PZ 21/10
POSTANOWIENIE
Dnia 11 sierpnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
w sprawie z powództwa T. G.
przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej Wojewódzki
Szpital B.
o wynagrodzenie i odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 sierpnia 2010 r.,
zażalenia powódki na postanowienie zawarte w punkcie 2 wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 18 stycznia 2010 r.,
1. oddala zażalenie;
2. nie obciąża powódki kosztami postępowania
zażaleniowego na rzecz pozwanego.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 26 stycznia 2009 r. zasądził od
pozwanego Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej
Wojewódzkiego Szpitala B. na rzecz powódki T. G. wynagrodzenie w wysokości po
203 złote miesięcznie za okres od 1 stycznia 2001r. do 31 grudnia 2001r. i po 313
złotych miesięcznie za okres od 1 stycznia 2002 r. do 31 marca 2005 r. oraz oddalił
powództwo w części dotyczącej odszkodowania za niezawarcie ugody w wysokości
2
12.665,51 złotych i zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 1.700 złotych
tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 18 stycznia 2010 . oddalił apelację powódki
od powyższego orzeczenia i zasądził od niej na rzecz pozwanego kwotę 850
złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.
Uzasadniając orzeczenie w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach
zastępstwa procesowego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, Sąd Okręgowy
uznał za prawidłowe zastosowanie w tym zakresie normy art. 100 k.p.c. Nie
podzielił natomiast zarzutu apelującej odnośnie do naruszenia przez Sąd Rejonowy
przepisu art. 102 k.p.c. Za takim stanowiskiem przemawia wysokość
dochodzonego pozwem roszczenia o wynagrodzenia (20.603 złote), ograniczonego
na rozprawie do należności za okres do dnia 31 marca 2005 r., następnie
rozszerzenie powództwa o odszkodowanie w kwocie 12.665,51 złotych oraz relacja
wysokości uwzględnionych roszczeń i oddalonego powództwa. Sąd drugiej instancji
miał również na uwadze to, że mimo wskazanego przez pełnomocnika powódki
niekorzystnego stosunku jej wynagrodzenia za pracę do zasądzonych kosztów
zastępstwa procesowego, apelująca posiadała środki finansowe na ustanowienie
pełnomocnika w osobie adwokata, a po wypowiedzeniu mu umowy – kolejnego
fachowego pełnomocnika. Nigdy też nie zwracała się do sądu o ustanowienie dla
niej pełnomocnika z urzędu z racji trudnej sytuacji materialnej.
Oddalając apelację, Sąd Okręgowy orzekł o kosztach procesowych w
instancji odwoławczej w myśl art. 98 k.p.c. oraz §12 ust. 1 pkt1 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz.
1349 ze zm.).
Zażalenie na zawarte w wyroku Sądu Okręgowego orzeczenie o kosztach
zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym złożyła powódka,
zarzucając naruszenie przepisów postępowania w postaci art. 102 k.p.c. i wnosząc
o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez nieobciążanie żalącej się wspomnianymi
kosztami.
3
W motywach zażalenia wskazała, że zgodnie z art. 102 k.p.c., w
wypadkach szczególnie uzasadnionych, sąd może zasądzić od strony
przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przepis
ten urzeczywistnia zasadę słuszności, ale nie konkretyzuje pojęcia „wypadków
szczególnie uzasadnionych”. Ich kwalifikacja należy zatem do sądu. Do kręgu
okoliczności branych pod uwagę przy ocenie przesłanek z art. 102 k.p.c. należą
zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu, jak i będące na zewnątrz
procesu, zwłaszcza dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony.
Okoliczności te powinny być analizowane w świetle zasad współżycia społecznego.
W rozpoznawanej sprawie sytuacja majątkowa powódki, w tym wysokość jej
zarobków, uzasadniają zwolnienie od ponoszenia kosztów procesu, zwłaszcza na
rzecz pracodawcy, który był w sporze stroną silniejszą. Obowiązek zapłaty kwoty
850 złotych nie pozostanie bez wpływu na konieczne utrzymanie powódki i jej
rodziny. Tym bardziej, że musi ona uiścić również koszty zastępstwa procesowego
za pierwszą instancję sądową.
Strona pozwana w odpowiedzi na zażalenie wniosła o jego oddalenie i
zasądzenie od powódki kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów
zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Analizę prawidłowości zaskarżonego orzeczenia rozpocząć wypada od
przytoczenia treści art. 102 k.p.c., zgodnie z którym w przypadkach szczególnie
uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów
albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przepis ten ustanawia zasadę słuszności,
będącą odstępstwem od wyrażonej w art. 98 §1 k.p.c. zasady odpowiedzialności za
wynik procesu. W odróżnieniu od regulacji art. 101 k.p.c. cytowany przepis nie
stwarza możliwości zasądzenia na rzecz strony przegrywającej proces zwrotu
kosztów postępowania, lecz umożliwia jedynie nieobciążenie jej kosztami
przeciwnika procesowego. Komentowany przepis jest szczególnym rozwiązaniem,
niepodlegającym wykładni rozszerzającej, wykluczającym stosowanie wszelkich
4
uogólnień, wymagającym do swego zastosowania wystąpienia wyjątkowych
okoliczności (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 października 1976 r., IV
PZ 61/76, LEX nr 7856 i z dnia 16 lutego 1981 r., IV PZ 11/81, LEX nr 8307).
Art. 102 k.p.c. nie konkretyzuje pojęcia „wypadków szczególnie
uzasadnionych”, pozostawiając ich kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu
okoliczności sprawy, sądowi. Ocena ta następuje niezależnie od ewentualnego
wcześniejszego zwolnienia strony od kosztów sądowych i ustanowienia dla niej
adwokata lub radcy prawnego ( postanowienia Sadu Najwyższego z dnia 26
stycznia 2007 r., V CSK 292/06, LEX nr 232807 i z dnia 11 lutego 2010 r., I CZ
112/09, LEX nr 564753). Do okoliczności branych pod uwagę przez sąd przy
ocenie przesłanek zastosowania omawianego przepisu można zaliczyć nie tylko te
związane z przedmiotem sporu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11
września 1973 r., I CZ 122/73, OSNC 1974, nr 5, poz. 98) , a zwłaszcza jego
precedensowym charakterem (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 1973 r.,
I PR 188/73, PUG 1973, nr 12, s. 413) oraz samym przebiegiem procesu, w
szczególności gdy przegrywający spór prowadzi proces w sposób nielojalny, dążąc
do przewlekłości postępowania i zwiększenia jego kosztów (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 20 grudnia 1973 r., II CZ 210/73, LEX nr 7366),ale także
dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony. W doktrynie wyrażany jest
przy tym pogląd, że sama sytuacja ekonomiczna strony przegrywającej, nawet tak
niekorzystna, iż strona bez uszczerbku dla utrzymania własnego i członków rodziny
nie byłaby w stanie ponieść kosztów, nie stanowi podstawy zwolnienia z mocy art.
102 k.p.c. od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi, chyba że na rzecz tej
strony przemawiają dalsze szczególne okoliczności, które same mogłyby być
niewystarczające, ale łącznie ze wspomnianą trudną sytuacją finansową
wyczerpują znamiona wypadku szczególnie uzasadnionego w rozumieniu
powołanego przepisu (J. Bodio, J. Domendecki, A. Jakubecki, O. Marcewicz, P.
Telenga, M.P.Wójcik: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Oficyna, 2008,
wyd. III). Warto zauważyć, że nie jest obowiązkiem sądu odstępowanie od zasady
zwrotu kosztów z mocy z art. 102 k.p.c., jeśli nie dopatrzy się w sprawie przesłanek
zastosowania tego przepisu. Sposób skorzystania z cytowanej normy prawnej jest
bowiem suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu orzekającego i od jego
5
oceny należy przesądzenie, czy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek, który
przemawia za odstąpieniem, a jeśli tak, to w jakim zakresie, od reguły obciążania
kosztami procesu strony przegrywającej spór (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8
listopada 2001 r., II UKN 581/00, LEX nr 567859 i z dnia 19 maja 2006 r., III CK
221/05, LEX nr 439151).
Przenosząc powyższe rozważania na płaszczyznę niniejszego sporu
należy stwierdzić, że wszystkie wskazane okoliczności sprawy, dotyczące
przedmiotu i sposobu prowadzenia postępowania oraz jego wyniku, jak również
sytuacji życiowej i majątkowej powódki, znalazły się w polu widzenia Sądu
Okręgowego przy rozstrzyganiu o kosztach procesu.
Godzi się podkreślić, że spór o wynagrodzenie wynikające z art. 4a ust. 1
ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu
przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych innych
ustaw (…..) nie ma charakteru precedensowego. Przeciwnie: unormowanie to było
przedmiotem obszernej wykładni Sądu Najwyższego i sądów powszechnych. Sąd
drugiej instancji miał przy tym na uwadze okoliczności, w jakich doszło do
ponownego wytoczenia przez T. G. powództwa o to samo roszczenie po uprzednim
cofnięciu pozwu i nieudanych rokowaniach zmierzających do ugodowego
zakończenia sporu. Słusznie też wyeksponowano w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku dużą dysproporcję pomiędzy wysokością dochodzonych i ostatecznie
uwzględnionych pretensji pozwu, z których główne dotyczą odszkodowania za
niezawarcie przez strony ugody na warunkach, jakich powódka pierwotnie nie
akceptowała. W sprawie nie występują zatem żadne szczególne okoliczności
związane z przebiegiem procesu, które uzasadniałyby odstąpienie od zasady
odpowiedzialności żalącej się za jego wynik.
Powódka nie wykazała również jakichkolwiek nadzwyczajnych względów
natury osobistej i majątkowej, które przemawiałyby za zastosowaniem normy art.
102 k.p.c. Jedyną powoływaną przez nią okolicznością jest relacja pomiędzy
zasądzonymi kosztami procesu a wynagrodzeniem za pracę skarżącej. Wytaczając
po raz drugi powództwo płacowe i prowadząc przez wiele miesięcy spór w dwóch
instancjach, żaląca się powinna liczyć się z ewentualnymi kosztami przegranego
procesu i zgromadzić środki finansowe na ten cel. Koszty postępowania,
6
odpowiadające miesięcznemu wynagrodzeniu za pracę powódki, trudno zaś uznać
za wygórowane i niemożliwe do uiszczenia bez uszczerbku utrzymania strony.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy z mocy art. 398¹4
w związku
z art. 398²¹ oraz art. 394¹ § 3 k.p.c. orzekł o oddaleniu zażalenia powódki.
Biorąc pod uwagę fakt, iż sprawa na etapie postępowania zażaleniowego
nie należała do skomplikowanych, a rola pełnomocnika pozwanego sprowadzała
się do złożenia krótkiej, niewymagającej znacznego nakładu pracy odpowiedzi na
wniesiony przez powódkę środek odwoławczy, Sąd Najwyższy uznał, że w tej fazie
procesu zachodzi szczególny wypadek przemawiający za nieobciążaniem strony
przegrywającej spór w instancji kosztami postępowania stosownie do art. 102 k.p.c.
Podobny pogląd wyrażony został w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 maja
1999 r., I PKN 59/99 (OSNP 2000, nr 15, poz. 580). Stwierdzono w nim, iż za
szczególnie uzasadniony wypadek, w którym strona przegrywająca sprawę w
instancji może być obciążona kosztami tylko częściowo (art. 102 k.p.c.), można
uznać sytuację, gdy wysokość wykazanych kosztów zastępstwa procesowego w
postępowaniu kasacyjnym mieści się w wyznaczonych przepisami granicach, ale
nie odpowiada stopniowi zawiłości sprawy, a zwłaszcza nakładowi pracy
pełnomocnika.