Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 sierpnia 2011 r.
I PK 36/11
Można żądać na podstawie art. 907 § 2 k.c. podwyższenia jednej raty
renty uzupełniającej ustalonej wyrokiem sądowym, jeżeli nastąpiła zmiana sto-
sunków polegająca na upływie okresu, po którym pracownik nabyłby prawo do
nagrody jubileuszowej.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Małgorzata
Gersdorf, Józef Iwulski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 sierpnia
2011 r. sprawy z powództwa Wacława Ż. przeciwko A.P. SA w D.G. o zapłatę, na
skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 28 października 2010 r. […]
o d d a l i ł skargę kasacyjną i zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda
kwotę 900 (dziewięćset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 1 kwietnia 2010 r. […] Sąd Rejonowy dla Krakowa-Nowej
Huty-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie: 1) zasądził od pozwanej
A.P. SA w D.G. na rzecz powoda Wacława Ż. kwotę 30.778,80 zł z ustawowymi od-
setkami (od kwoty 20.000 zł - od dnia 15 maja 2009 r. do dnia zapłaty i od kwoty
10.778,80 zł - od dnia 5 lutego 2010 r. do dnia zapłaty), 2) nakazał ściągnąć od po-
zwanej na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego dla Krakowa-Nowej Huty w Kra-
kowie kwotę 1.538,90 zł tytułem nieuiszczonej opłaty sądowej, 3) zasądził od pozwa-
nej na rzecz powoda kwotę 2.400 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz 4) oddalił
powództwo w pozostałej części.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód był pracownikiem pozwanej Spółki od
dnia 14 maja 1974 r. do dnia 17 sierpnia 1998 r. Stosunek pracy został rozwiązany za
porozumieniem stron w związku z przejściem powoda na rentę z tytułu niezdolności
2
do pracy spowodowanej chorobą zawodową. Oprócz tej renty powód pobiera rentę
wyrównawczą zasądzoną na jego rzecz od pozwanej Spółki wyrokiem Sądu Okręgo-
wego w Krakowie. Po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa w rozpoznawanej
sprawie powód żądał od pozwanej Spółki zapłaty kwoty 30.778,80 zł tytułem odszko-
dowania odpowiadającego hipotetycznej nagrodzie jubileuszowej za 35 lat pracy, do
której powód uzyskałby prawo, gdyby w dalszym ciągu pracował w pozwanej Spółce.
Sąd pierwszej instancji przyjął za bezsporne okoliczności dotyczące rozwiązania sto-
sunku pracy powoda, przebiegu jego zatrudnienia, treści porozumienia płacowego
obowiązującego w pozwanej Spółce oraz wysokości hipotetycznie należnej powo-
dowi nagrody jubileuszowej za 35 lat pracy. Sąd Rejonowy ustalił ponadto, że prawo-
mocnym wyrokiem sądu pracy […] powodowi przyznano od Spółki kwotę 16.000 zł,
opierając się na założeniu, iż gdyby powód nadal pracował, to uzyskałby prawo do
nagrody jubileuszowej za 30 lat pracy, zgodnie z wewnątrzzakładowymi regulacjami
płacowymi. W tamtym postępowaniu przyjęto, że skoro powód otrzymuje od Spółki
rentę wyrównawczą, której wysokość odpowiadała różnicy między pobieraną rentą z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych a wysokością zarobków, jakie mógłby osiągnąć,
gdyby pracował w Spółce, to powinno mu przysługiwać dodatkowe odszkodowanie w
postaci jednorazowo wypłaconej przez pozwaną renty wyrównawczej, odpowiadają-
cej wysokości nagrody jubileuszowej za 30 lat pracy, jaką by otrzymał, nadal pracując
u strony pozwanej.
Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd pierwszej instancji uznał, że powód w
rozpoznawanej sprawie nie dochodzi od pozwanej Spółki zapłaty nagrody jubileuszo-
wej, lecz domaga się świadczenia odszkodowawczego za nieotrzymanie od praco-
dawcy takiej nagrody. Według Sądu Rejonowego, strona pozwana przedstawiła jedy-
nie hipotezę, że powód rozwiązałby stosunek pracy w ramach Programu Odejść Pra-
cowniczych (przez co nie przepracowałby w Spółce wymaganych 35 lat), jednak nie
wykazała, iż powód rzeczywiście - przed datą nabycia prawa do nagrody jubileuszo-
wej za 35 lat pracy - skorzystałby z tego Programu. Tym samym Spółka „nie obaliła
domniemania”, zgodnie z którym gdyby nie rozpoznano u powoda choroby zawodo-
wej, to - będąc zatrudniony w Spółce w dniu 14 maja 2009 r. - osiągnąłby 35-letni
staż pracy. Trudno bowiem przypuszczać, by powód jako osoba 59-letnia, niemająca
ustalonego prawa do emerytury, decydował się na dobrowolne odejście z pracy,
skoro powszechnie jest wiadome, że na rynku pracy wzrastało bezrobocie a pracow-
nicy w jego wieku praktycznie są bez szans na zdobycie zatrudnienia odpowiadają-
3
cego kwalifikacjom zawodowym. W tym stanie rzeczy Sąd Rejonowy uznał za uza-
sadnione zgłoszone przez powoda roszczenie o naprawienie szkody w postaci „jed-
norazowo wypłaconej renty wyrównawczej”, odpowiadającej wysokości nagrody jubi-
leuszowej, jaką by otrzymał za 35 lat pracy, gdyby nadal był zatrudniony w pozwanej
Spółce. Dlatego uwzględnił powództwo na podstawie „art. 442 § 2 k.c. w związku z
art. 300 k.p.”.
W apelacji od wyroku Sądu pierwszej instancji strona pozwana między innymi
podniosła „na zasadzie art. 4421
§ 1 w związku z art. 117 § 2 k.c. oraz art. 300 k.p.”
zarzut przedawnienia „wszelkich roszczeń powoda o naprawienie szkód wynikają-
cych z faktu wykształcenia się u niego choroby zawodowej”.
Wyrokiem z dnia 28 października 2010 r. […] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie oddalił apelację pozwanej Spółki i zasądził od
niej na rzecz powoda kwotę 1.200 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoław-
czego. Według Sądu odwoławczego, szkoda powoda wynikająca z utraty istotnego
składnika wynagrodzenia za pracę w postaci nagród jubileuszowych pozostaje w
oczywistym związku przyczynowym z utratą zdolności do pracy. Strona pozwana w
żadnym wypadku nie wykazała zaś, że powód odzyskał choćby częściowo zdolność
do pracy (i uzyskiwania nagród jubileuszowych) ani, że wysokość renty wyrównaw-
czej (i renty „głównej”) zawiera w sobie ekwiwalent utraconych nagród jubileuszo-
wych. Dlatego wszelkie „dywagacje na temat lucrum cessans” zawarte w apelacji są
chybione. W świetle art. 361 k.c., normalnym następstwem utraty przez powoda zdol-
ności do pracy była utrata prawa do uzyskiwania przez niego kolejnych nagród jubile-
uszowych z tytułu zatrudnienia u strony pozwanej. Z dużym prawdopodobieństwem
można założyć, że powód - który w 1998 r. osiągnął wiek 48 lat - pozostawałby w
zatrudnieniu u strony pozwanej aż do osiągnięcia wieku emerytalnego. Za taką tezą
przemawiają wiek powoda w 1998 r., zajmowane przez niego stanowisko, dotychcza-
sowy staż pracy w pozwanej Spółce (ponad 24 lata) oraz powszechnie znane trudno-
ści w uzyskaniu zatrudnienia dla osób w tym wieku. To zaś oznacza, że powód co 5
lat mógłby nabywać prawo do kolejnych nagród jubileuszowych, które stanowią „nie-
bagatelny” składnik wynagrodzenia za pracę. Utrata tego składnika wynagrodzenia
jest „szkodą w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. - w postaci właśnie damnum emergens”.
Sąd Okręgowy nie uwzględnił zarzutu przedawnienia roszczenia. Uznał, że wymagal-
ność dochodzonego roszczenia nastąpiła z chwilą spełnienia przesłanek do nabycia
nagrody jubileuszowej, czyli z upływem terminu, w którym powód mógłby osiągnąć
4
staż pracy wymagany regulaminem płacowym. Liczony w ten sposób trzyletni termin
przedawnienia nie upłynął. Szkoda poniesiona przez powoda jest szczególnego ro-
dzaju i „stanowi element szkody całościowej, który może wystąpić w przyszłości, o ile
zostaną spełnione określone przesłanki”. W ocenie Sądu Okręgowego, nie zasługuje
na akceptację przedstawiona przez Spółkę teza, jakoby „nie istniała pewność” lub
„wysokie prawdopodobieństwo” zdarzenia polegającego na tym, że powód w dniu 14
maja 2009 r. pozostawałby ze stroną pozwaną w stosunku zatrudnienia. Dopiero w
apelacji Spółka podniosła konkretne okoliczności, które w jej ocenie miały przekre-
ślać wysokie prawdopodobieństwo nabycia przez powoda prawa do nagrody jubileu-
szowej w tym dniu, jednak w tym przedmiocie Spółka i tak nie zgłosiła żadnych wnio-
sków dowodowych. Tymczasem ciężar dowodu w zakresie podważenia istnienia (wy-
sokiego prawdopodobieństwa) adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy
utratą zdolności powoda do pracy a szkodą w postaci utraty możliwości zarobkowych
(nagrody jubileuszowej) spoczywał „w sposób oczywisty na stronie pozwanej”.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Okręgowego pozwana Spółka zarzu-
ciła naruszenie: 1) art. 378 § 1 w związku z art. 366 oraz art. 379 pkt 3 k.p.c. - przez
nieuwzględnienie z urzędu nieważności postępowania z uwagi na stan powagi rzeczy
osądzonej; 2) art. 378 § 1 w związku z art. 328 § 2 i art. 391 § 1 k.p.c. - przez nie-
rozważnie zarzutów apelacyjnych dotyczących obrazy art. 444 § 2 w związku z art.
447 k.c., art. 903 k.c. i art. 300 k.p. oraz art. 361 § 1 w związku z art. 6 k.c. i art. 300
k.p.; 3) art. 444 § 2 k.c. (w związku z art. 300 k.p.) - wskutek uznania tego przepisu
za jedyną materialnoprawną podstawę przyznania powodowi „dodatkowego odszko-
dowania w postaci jednorazowo wypłaconej przez pozwanego renty wyrównawczęj,
odpowiadającej wysokości nagrody jubileuszowej, jaką by otrzymał nadal pracując u
pozwanego” w sytuacji, gdy ten przepis pozwala jedynie na przyznanie poszkodowa-
nemu „odpowiedniej renty” od osoby zobowiązanej do naprawienia szkody; 4) art.
447 k.c. (w związku z art. 444 § 2 k.c. oraz art. 300 k.p.) - wskutek jego niezastoso-
wania, mimo że stanowi on jedyną materialnoprawną podstawę kapitalizacji renty
wyrównawczej; 5) art. 907 § 2 w związku z art. 444 § 2 k.c. oraz art. 300 k.p. - wsku-
tek niezastosowania i zaniechania określenia charakteru roszczenia zgłoszonego w
pozwie (nieustalenia, czy jest to roszczenie o zapłatę drugiego z kolei świadczenia o
rentę wyrównawczą, czy też roszczenie o podwyższenie dotychczasowej renty wy-
równawczej); 6) art. 361 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p. - wskutek błędnego uzna-
nia nieuzyskania przez powoda prawa do nagrody jubileuszowej spowodowanego
5
jego chorobą zawodową za szkodę typu damnum emergens, podczas gdy z oko-
liczności sprawy wynika, iż jest to żądanie o charakterze lucrum cessans; 7) art. 361
§ 1 w związku z art. 444 § 2 k.c. i art. 300 k.p. - wskutek przyjęcia, iż występuje ade-
kwatny związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy szkodą powoda a zachowaniem
pozwanego pracodawcy i ustalenie, że z dużym prawdopodobieństwem można zało-
żyć, iż powód pozostawałby w stosunku zatrudnienia ze stroną pozwaną aż do osią-
gnięcia wieku emerytalnego; 8) art. 6 w związku z art. 361 § 1, art. 447 i art. 907 § 2
k.c. oraz art. 300 k.p. - przez naruszenie zasady równouprawnienia stron procesu i
pominięcie negatywnych dla powoda skutków niewykazania okoliczności wymaga-
nych art. 361 § 1, art. 447 i art. 907 § 2 k.c.; 9) art. 4421
§ 1 w związku z art. 4421
§ 3
k.c. i z art. 300 k.p. - wskutek powiązania biegu terminu przedawnienia ze „stanem
wymagalności” zgłoszonego przez powoda roszczenia, nieprawidłowego wyznacze-
nia momentu, od którego należy obliczać bieg terminu przedawnienia roszczenia i
uzależnienie go od spełnienia przez powoda przesłanek do nabycia nagrody jubileu-
szowej, a w konsekwencji wskutek bezzasadnego nieuwzględnienia podniesionego
przez pozwaną zarzutu przedawnienia.
W obszernym uzasadnieniu podstaw kasacyjnych skarżąca wywiodła w szcze-
gólności, że wyrokiem Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 12 listopada 2001 r. […]
powodowi przyznano od strony pozwanej rentę wyrównawczą w oparciu o art. 444 §
2 k.c. Zdaniem skarżącej, należy przyjąć, że pomiędzy tamtą i obecną sprawą zacho-
dzi tożsamość podmiotowa i przedmiotowa w rozumieniu art. 366 k.p.c. Powód na tej
samej podstawie faktycznej (wobec stwierdzenia u niego objawów choroby zawodo-
wej) uzyskał dwie renty wyrównawcze. Tak więc wszelkie roszczenia związane z
utratą przez powoda wynagrodzenia „zostały skonsumowane orzeczeniem” wydanym
w sprawie […]. Oznacza to, że wyrokiem w tej sprawie została dla niego zamknięta
droga dochodzenia od strony pozwanej jakichkolwiek roszczeń dotyczących nagrody
jubileuszowej. Stwierdzenie stanu powagi rzeczy osądzonej - co powinno nastąpić z
urzędu przez Sądy - wymagało przeprowadzenia analizy wyroku wydanego w spra-
wie […] oraz Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy Huty […] w K. z dnia 29 listo-
pada 1996 r., tymczasem te dokumenty nawet nie zostały dołączone do akt niniejszej
sprawy. Pozwana Spółka podniosła w skardze, że Sądy obu instancji w oparciu o art.
444 § 2 k.c. dokonały „dwóch nieprawidłowych operacji”, z których pierwsza polegała
na zasądzeniu na rzecz powoda renty, a druga na przyznaniu powodowi świadczenia
rentowego (skapitalizowanej renty wyrównawczej) w związku z jego całkowitą nie-
6
zdolnością do pracy zarobkowej w sytuacji, gdy z tego tytułu powód już otrzymuje
rentę od pozwanej, przyznaną wyrokiem wydanym w sprawie […]. Skarżąca wywio-
dła, że na podstawie art. 444 § 2 k.c. nie jest możliwe przyznanie jednorazowego
odszkodowania o charakterze renty wyrównawczej lub jej kapitalizacja, bowiem prze-
pis ten dopuszcza tylko jedną podstawę zamiany (przeliczenia) renty odszkodowaw-
czej na świadczenie jednorazowe (art. 447 k.c.). Prawidłowe zastosowanie art. 444 §
2 k.c. powinno polegać na przyjęciu, że na tej podstawie prawnej nie jest możliwe
zasądzenie jednorazowego odszkodowania w postaci skapitalizowanej renty. Zda-
niem pozwanej, skoro Sąd odwoławczy nie poczynił analizy w zakresie ustalenia cha-
rakteru prawnego roszczenia, to można jedynie domyślać się, że przyznana powo-
dowi kwota pieniężna stanowi „dodatkową rentę wyrównawczą, skapitalizowaną do
postaci jednorazowego świadczenia”. Możliwe jest również uznanie, że Sąd drugiej
instancji oceniał sprawę w kontekście podwyższenia uprzednio zasądzonej renty. W
takim razie trzeba przyjąć, że Sąd wadliwie nie poddał analizie przesłanek zastoso-
wania art. 907 § 2 k.c. (nie wyjaśnił, czy nastąpiła zmiana stosunków między powo-
dem a pozwaną, powodująca podwyższenie renty). Prawidłowe określenie charak-
teru żądania ma również zasadnicze znaczenie dla ustalenia związku przyczynowo-
skutkowego oraz oceny adekwatności powiązań w jego ramach. Sąd odwoławczy
nieprawidłowo zakwalifikował szkodę poniesioną przez powoda jako damnum emer-
gens. Tymczasem jest oczywiste, że nagroda jubileuszowa, przyznawana po wielu
latach pracy (której powód nie otrzymał ze względu na ustanie stosunku pracy) może
być rozpatrywana jedynie w kategoriach nieuzyskania korzyści, które powód mógłby
uzyskać, gdyby nie wyrządzono mu szkody i gdyby zostały spełnione odpowiednie
przesłanki. Zatem szkoda powoda - w kontekście istnienia związku przyczynowo-
skutkowego - jest szkodą ewentualną i jako taka nie podlega naprawieniu. Spółka
zarzuciła zaniechanie zbadania, jaki charakter ma nagroda jubileuszowa, którą po-
wód hipotetycznie mógłby otrzymać od pozwanej, czy jest to dodatkowe świadczenie
związane z pracą, czy jeden z elementów wynagrodzenia za pracę. Nawet gdyby
była składnikiem wynagrodzenia, to mogłaby być jednym ze świadczeń „wziętych pod
uwagę przy okazji orzekania o rencie wyrównawczej”. Ustalenie normalnego związku
przyczynowego wymaga stwierdzenia z prawdopodobieństwem graniczącym z pew-
nością, że w okresie jedenastu lat pomiędzy rozwiązaniem stosunku pracy powoda
(17 sierpnia 1998 r.) a chwilą, w której nabyłby prawo do gratyfikacji jubileuszowej za
35 lat pracy (14 maja 2009 r.), powód pozostawałby w zatrudnieniu ze Spółką. Takie-
7
go zaś ustalenia w sprawie nie poczyniono. W ocenie pozwanej szkodą, której doznał
powód nie jest nieuzyskanie nagrody jubileuszowej, lecz rozstrój zdrowia w postaci
choroby zawodowej (szkoda na osobie). Wszelkie żądania wysuwane w związku z
tym mogą zmierzać jedynie do kompensacji tej właśnie szkody i nie stanowią szkód
samych w sobie. Nieuzyskania przez powoda prawa do nagrody jubileuszowej nie
można więc rozpatrywać w kategorii szkody przyszłej, a jedynie jako roszczenia o
kompensację szkody na osobie, ujawnionej i należycie udokumentowanej już w dniu
17 sierpnia 1998 r. (w dacie rozwiązania stosunku pracy). Nagroda jubileuszowa,
jakkolwiek „związana w pewien sposób” z roszczeniem odszkodowawczym w postaci
renty wyrównawczej, nie wpływa na ocenę jego przedawnienia. Przedawnienie rosz-
czeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym jest oderwane od
ich wymagalności. Momentem, od którego rozpoczyna się bieg terminu przedawnie-
nia, jest chwila, w której poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie zobowią-
zanej do jej naprawienia. Wbrew ocenie Sądu Okręgowego, początek trzyletniego
biegu terminu przedawnienia roszczenia o rentę wyrównawczą rozpoczął się zatem
od dnia, w którym powód „powziął podejrzenie o wykształceniu się u niego schorze-
nia związanego ze sposobem wykonywania pracy na rzecz pozwanego”, nawet wów-
czas, gdy nie poniósł jeszcze żadnych ujemnych konsekwencji majątkowych.
Pozwana wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku, jak również
poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji oraz o przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, ewentualnie o uchylenie zaskar-
żonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
odwoławczemu oraz o zasądzenie od powoda kosztów postępowania kasacyjnego.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powód wniósł o jej odrzucenie wobec nie-
spełnienia wymagań przewidzianych w art. 3989
§ 1 k.p.c., ewentualnie o oddalenie
skargi z powodu braku uzasadnionych podstaw i o zasądzenie od pozwanej kosztów
procesu.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że nieusprawiedliwiony jest zarzut
pominięcia w postępowaniu odwoławczym nieważności postępowania przed Sądem
Rejonowym ze względu na stan powagi rzeczy osądzonej (art. 378 § 1 w związku z
art. 366 oraz art. 379 pkt 3 k.p.c.). Jest bezsporne, że prawomocnym wyrokiem Sądu
8
Okręgowego w Krakowie z dnia 12 listopada 2001 r. […] zasądzono na rzecz powoda
od strony pozwanej comiesięczną rentę wyrównawczą. Ponadto w kolejnym procesie
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 3 lipca 2007 r. […] przyznał powodowi kwotę 16.000
zł tytułem „dodatkowego odszkodowania w postaci jednorazowo wypłaconej renty
wyrównawczej, odpowiadające wysokości nagrody jubileuszowej za 30 lat pracy”.
Skarżąca nietrafnie wywodzi, że w rozpoznawanej sprawie mamy do czynienia z po-
wagą rzeczy osądzonej. Powód zgłosił w niniejszym postępowaniu żądanie zapłaty
kwoty 30.778,80 zł, które jest innym żądaniem niż będące przedmiotem rozpoznania
w poprzednich, prawomocnie zakończonych sprawach między stronami. Powód do-
chodzi od Spółki odszkodowania z tytułu utraty możliwości otrzymania nagrody jubi-
leuszowej za 35 lat pracy, które opiera na twierdzeniu, że gdyby nie rozwiązanie sto-
sunku pracy ze względu na chorobę zawodową, to byłby zatrudniony w pozwanej
Spółce do czasu uzyskania tego stażu pracy. Jest to inne roszczenie od zgłoszonego
w sprawie zakończonej wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 3 lipca 2007 r. […], w
której zasądzono na rzecz powoda kwotę 16.000 zł tytułem odszkodowania za nie-
uzyskanie nagrody jubileuszowej za 30 lat pracy. Obydwa te roszczenia wynikają z
tego samego zdarzenia, które było przedmiotem rozpoznania w sprawie o rentę wy-
równawczą (wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 12 listopada 2001 r. […]), to
jest z utraty zdolności do pracy wskutek wystąpienia u powoda choroby zawodowej w
trakcie zatrudnienia w pozwanej Spółce. Roszczenia o odszkodowanie z tytułu utraty
nagród jubileuszowych byłyby objęte powagą rzeczy osądzonej, gdyby uzyskiwanie
tych świadczeń stanowiło podstawę ustalenia wysokości renty wyrównawczej. Tak
jednak nie było (można zauważyć, że pozwana nawet wyraźnie tego nie twierdzi, a
jedynie uważa, że „stan rzeczy ... winien skłonić do zbadania” tej kwestii). Przede
wszystkim Sąd drugiej instancji ustalił (jest to wiążące Sąd Najwyższy ustalenie fak-
tyczne - art. 39813
2 k.p.c.), że w zasądzonej na rzecz powoda rencie wyrównawczej
nie uwzględniono nagród jubileuszowych, które powód mógł utracić po wydaniu wy-
roku w przyszłości. Nadto, zostało to potwierdzone w prawomocnym wyroku Sądu
Okręgowego w Krakowie z dnia 3 lipca 2007 r. […], którym przyznano powodowi (nie-
zależnie od zasądzonej wcześniej renty wyrównawczej w stałej, miesięcznej wysoko-
ści) odszkodowanie z tytułu utraconej nagrody jubileuszowej za 30 lat pracy. To orze-
czenie (zarówno jego treść, jak i podstawa faktyczna) wiąże w rozpoznawanej spra-
wie (art. 365 § 1 k.p.c.), z czego wynika, że uzyskiwanie nagród jubileuszowych nie
było uwzględnione przy ustaleniu wysokości renty wyrównawczej. Wreszcie za nie-
9
trafnością tego zarzutu skargi kasacyjnej przemawia sposób ustalania wysokości
renty wyrównawczej, która - przy całkowitej niezdolności do pracy - jest różnicą mię-
dzy wysokością zarobków, jakie osiągnąłby poszkodowany, gdyby nie doznał uszko-
dzenia ciała a wysokością świadczeń otrzymywanych z innych tytułów, w szczególno-
ści z ubezpieczenia społecznego (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10
czerwca 1999 r., II UKN 682/98, OSNAPiUS 2000 nr 16, poz. 627 oraz z dnia 7 lu-
tego 2006 r., I UK 301/05, OSNP 2007 nr 1-2, poz. 29). Ustalenie wysokości zarob-
ków, jakie poszkodowany osiągnąłby ma charakter hipotetyczny, uśredniony (por.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2002 r., I CKN 693/00, LEX nr 55257
oraz z dnia 6 maja 2004 r., III UK 9/04, LEX nr 390147). Ustalając wysokość tych za-
robków (najbardziej realnych) sądy nie dysponują z reguły danymi niewątpliwymi,
lecz muszą opierać się na danych hipotetycznych, za którymi przemawia duże praw-
dopodobieństwo (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1969 r., II PR 176/69,
Biuletyn Informacyjny SN 1969 nr 11, poz. 188). Dlatego hipotetyczne (najbardziej
realne, uśrednione) zarobki, które poszkodowany uzyskiwałby, gdyby nie doznał
uszczerbku na zdrowiu, z reguły oblicza się według zasad przyjętych dla obliczania
wysokości ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy (co nie zawsze jest
uświadamiane). Zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjal-
nej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie
niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania od-
szkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych na-
leżności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 289 ze zm.), przy obli-
czaniu odpraw, odszkodowań i innych należności pracowniczych stosuje się zasady
obowiązujące przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Nato-
miast w myśl przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8
stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowe-
go, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pienięż-
nego za urlop (Dz.U. Nr 2, poz. 14 ze zm.) ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczyn-
kowy (podobnie jak wynagrodzenie za czas tego urlopu) ustala się z uwzględnieniem
wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy, z wyłączeniem między innymi
gratyfikacji (nagród) jubileuszowych (§ 6 pkt 3 w związku z § 14). Wynika z tego, że
nagrody jubileuszowe, do których prawo - jako do składników wynagrodzenia za
pracę (z reguły gratyfikacja jubileuszowa jest premią, por. wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 13 października 1999 r., I PKN 159/99, OSNAPiUS 2001 nr 4, poz. 109; z dnia
10
23 stycznia 2002 r., I PKN 816/00, OSNP 2004 nr 2, poz. 32; z dnia 21 października
2003 r., I PK 517/02, LexPolonica nr 363998; z dnia 9 września 2004 r., I PK 423/03,
OSNP 2005 nr 6, poz. 83 oraz z dnia 15 listopada 2006 r., I BP 12/06, OSNP 2008 nr
1-2, poz. 3; OSP 2009 nr 2, poz. 14, z glosą M. Skąpskiego) - nie były uwzględnione
przy ustaleniu wysokości zasądzonej na rzecz powoda renty wyrównawczej, a więc
zarzut nieważności postępowania ze względu na powagę rzeczy osądzonej jest bez-
zasadny.
Niezasadny jest także drugi z zarzutów powołanych w ramach kasacyjnej pod-
stawy naruszenia przepisów postępowania (art. 378 § 1 w związku z art. 328 § 2 i art.
391 § 1 k.p.c.). Wbrew temu, co twierdzi skarżąca Spółka, Sąd Okręgowy ustosunko-
wał się do podniesionych w jej apelacji zarzutów naruszenia art. 444 § 2 w związku z
art. 447 k.c., art. 907 k.c. i art. 300 k.p. oraz art. 361 § 1 w związku z art. 6 k.c. i art.
300 k.p., jakkolwiek uczynił to w sposób ogólny. Natomiast kwestia, czy rozważenie
tych zarzutów było prawidłowe, podlega ocenie wyłącznie pod kątem zgodności z
przepisami prawa materialnego, a nie procesowego. W tym zakresie istotne jest tylko
to, aby orzeczenie Sądu drugiej instancji (i zawarte w jego uzasadnieniu motywy, któ-
rymi kierował się Sąd odwoławczy oddalając apelację pozwanej Spółki) poddawało
się kontroli kasacyjnej. Ten warunek zaś spełnia zaskarżony wyrok.
Przechodząc do analizy zarzutów obrazy prawa materialnego należy w pierw-
szym rzędzie zaznaczyć, że utrata zdolności powoda do zarobkowania, spowodo-
wana chorobą zawodową, wywołała skutek w postaci odpowiedzialności odszkodo-
wawczej pozwanej Spółki (byłego pracodawcy powoda) za szkodę na osobie powo-
da. Zgodnie z art. 444 § 2 k.c., jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo
zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszy-
ły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawie-
nia szkody odpowiedniej renty. Ten przepis był podstawą przyznania powodowi renty
wyrównawczej w sprawie […]. Świadczenie to zostało powodowi przyznane beztermi-
nowo, w formie wypłat comiesięcznych rat rentowych, odpowiadających różnicy po-
między wysokością renty z tytułu niezdolności do pracy wypłacanej ze środków Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych, a wysokością zarobków, które powód otrzymy-
wałby za pracę świadczoną na rzecz Spółki, gdyby nie doszło do rozwiązania jego
stosunku pracy w następstwie rozpoznania u niego choroby zawodowej.
Skoro renta wyrównawcza została już powodowi przyznana na podstawie art.
444 § 2 k.c., to w sytuacji, gdy w aktualnym procesie dochodził on od pozwanej
11
Spółki zapłaty dodatkowej, jednorazowej kwoty pieniężnej, powołując się na utratę
prawa do nagrody jubileuszowej za 35 lat pracy, którą otrzymałby od pozwanej
Spółki, gdyby nadal u niej pracował i nie rozwiązał stosunku pracy z powodu choroby
zawodowej, podstawą prawną tak sformułowanego powództwa nie mógł być wprost i
wyłącznie przepis art. 444 § 2 k.c. (jak to przyjął Sąd pierwszej instancji, popełniając
w dodatku oczywistą omyłkę pisarską, polegającą na wskazaniu w uzasadnieniu
swego orzeczenia na przepis „art. 442 § 2 k.c.”), lecz art. 907 § 2 k.c. W myśl tego
przepisu, jeśli obowiązek płacenia renty wynika z ustawy, każda ze stron może w
razie zmiany stosunków żądać zmiany wysokości lub czasu trwania renty, chociażby
wysokość renty i czas jej trwania były ustalone w orzeczeniu sądowym lub w umowie.
Skoro na podstawie art. 907 § 2 k.c. można żądać zmiany wysokości renty w ogólno-
ści, to można też żądać podwyższenia jednej, konkretnej raty renty. Jakkolwiek oby-
dwa orzekające w sprawie Sądy tego jasno nie wyraziły w pisemnych motywach
swych orzeczeń, to przyjąć należy, że ustalone okoliczności faktyczne (utrata możli-
wości ubiegania się przez powoda w maju 2009 r. o zapłatę nagrody jubileuszowej za
35 lat pracy u pozwanej) stanowiły właśnie taką „zmianę stosunków”, na podstawie
której powód żądał przed Sądem jednorazowego podwyższenia pobieranej już renty
wyrównawczej, a ściślej podwyższenia jednej raty renty, należnej za miesiąc maj
2009 r., w którym nabyłby prawo do tej nagrody. Świadczenie zasądzone w niniej-
szym postępowaniu nie jest więc „ponowną, dodatkową rentą wyrównawczą, skapita-
lizowaną do postaci jednorazowego świadczenia”. Wobec tego zarzuty skargi doty-
czące naruszenia przepisów art. 444 § 2, art. 447 i art. 907 § 2 k.c. w związku z art.
300 k.p. nie mogą odnieść skutku. Co do zarzutu obrazy art. 907 § 2 k.c. można
skarżącej co najwyżej przyznać rację, że naruszenie tego przepisu sprowadza się do
niepowołania tej podstawy prawnej w uzasadnieniu orzeczenia Sądu Okręgowego.
Nie ma też racji skarżąca, podnosząc, że w zaskarżonym wyroku nietrafnie
ustalono istnienie adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy szkodą ponie-
sioną przez powoda a zdarzeniem ją wywołującym (art. 361 § 1 k.c.). Wprawdzie
zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następ-
stwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła, ale Sądy obydwu instancji
zgodnie przyjęły, iż związek przyczynowy o takim charakterze pomiędzy utratą prawa
do nagrody jubileuszowej za 35 lat pracy powoda a rozwiązaniem stosunku pracy w
następstwie jego choroby zawodowej rzeczywiście wystąpił. W zaskarżonym wyroku
Sąd Okręgowy uznał, że normalnym następstwem utraty przez powoda zdolności do
12
zarobkowania była także utrata prawa do pobierania kolejnych nagród jubileuszo-
wych związanych z pozostawaniem w stosunku zatrudnienia u strony pozwanej, bo-
wiem „z dużym prawdopodobieństwem” można założyć, że powód w okolicznościach
faktycznych sprawy (wiek powoda, zajmowane stanowisko, wieloletni staż pracy, sy-
tuacja na rynku pracy) pracowałby w Spółce aż do osiągnięcia wieku emerytalnego.
Sąd Okręgowy poczynił tę ocenę w odniesieniu do stanu faktycznego ustalonego na
podstawie dowodów przeprowadzonych w postępowaniu przed Sądem pierwszej
instancji. W postępowaniu tym pozwana nie powołała żadnych dowodów na wykaza-
nie, że powód - w razie zachowania zdolności do pracy zarobkowej - nie pozostawał-
by ze Spółką w stosunku pracy w dacie, w której nabyłby prawo do nagrody jubileu-
szowej za 35 lat pracy. Za przedstawienie takiego dowodu nie można uznać za-
mieszczonego w odpowiedzi na pozew stwierdzenia „nie można wykluczyć sytuacji,
że powód (..) skorzystałby z możliwości rozwiązania umowy o pracę w ramach kolej-
nych edycji Programu Odejść Pracowniczych), a zatem można przyjąć za możliwą
hipotezę, że powód rozwiązując umowę o pracę nie nabyłby uprawnień do nagrody
jubileuszowej za 35 lat pracy”. Z tej przyczyny nietrafne jest powołanie się przez
skarżącą na pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 14 maja 1999 r., I
PKN 51/99, (OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 574), zgodnie z którym nie można zakła-
dać, iż pracownik poniósł szkodę w postaci utraty korzyści w rozumieniu art. 361 § 1
k.c., jeżeli między ustaniem zatrudnienia w warunkach powodujących chorobę zawo-
dową i niezdolność do pracy, a dniem, w którym mogłoby powstać jego prawo do na-
grody jubileuszowej, minęło kilkanaście lat (co do tej kwestii por. także wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 11 listopada 1977 r., IV CR 428/77, OSNCP 1978 nr 9, poz. 161,
w którym stwierdzono, że żądanie zasądzenia tzw. premii jubileuszowej po wydaniu
wyroku uwzględniającego powództwo o odszkodowanie za szkodę wyrządzoną czy-
nem niedozwolonym nie mieści się w granicach normalnego związku przyczynowe-
go). Skoro zaskarżony wyrok oparty jest na ustaleniu faktycznym (choć mającym
charakter hipotetyczny), że powód pracowałby u pozwanej do osiągnięcia stażu 35
lat, to nie można też zakwestionować skutecznie oceny, że z dużym prawdopodo-
bieństwem uzyskałby prawo do nagrody jubileuszowej z tego tytułu.
Istotne znaczenie ma w tym zakresie również związanie Sądów orzekających
w niniejszej sprawie wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 3 lipca 2007 r. […] dotyczą-
cym rekompensaty za utratę przez powoda prawa do nagrody jubileuszowej za 30 lat
pracy. Skoro w tej sprawie Sąd Okręgowy prawomocnie rozstrzygnął kwestię istnie-
13
nia adekwatnego związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy utratą zdolności do
pracy zarobkowej powoda (jego chorobą zawodową) a utratą prawa do nagrody jubi-
leuszowej za 30 lat pracy w pozwanej Spółce, przyjmując, że taki związek istniał, to
ze względu na treść art. 365 § 1 k.p.c. w niniejszym postępowaniu zbadaniu podle-
gała wyłącznie kwestia, czy taki adekwatny związek przyczynowy nadal (w ciągu ko-
lejnych 5 lat) zachował swą aktualność. W poprzedniej sprawie ustalono, że w maju
2004 r. (kiedy upłynąłby okres 30 lat pracy powoda w Spółce) powód z uwagi na sy-
tuację osobistą pozostawałby w zatrudnieniu z pozwaną Spółką. Ocena, że powód
również w maju 2009 r. (kiedy upłynęłoby 35 lat pracy powoda w Spółce) pozosta-
wałby w stosunku zatrudnienia ze stroną pozwaną, nie budzi zastrzeżeń, przy istnie-
niu praktycznie tych samych okoliczności. Powód wykazał zatem, że gdyby nie wy-
rządzona mu szkoda (utrata możliwości zarobkowania spowodowana chorobą zawo-
dową), byłby nadal pracownikiem Spółki uprawnionym do otrzymania nagrody jubi-
leuszowej za przepracowanie 35 lat, a tym samym wypełnił obowiązek ciążący na
nim z mocy art. 6 k.c. Przepis ten nie został więc naruszony, bez względu na nietraf-
ność poglądów Sądu drugiej instancji co do rozkładu ciężaru dowodów w rozpozna-
wanej sprawie.
Podobnie przedstawia się problem zarzutu naruszenia art. 361 § 2 k.c., w któ-
rym skarżąca trafnie podnosi, że zgłoszone przez powoda żądanie dotyczy szkody o
charakterze lucrum cessans, a nie - jak przyjął błędnie Sąd Okręgowy - damnum
emergens. Powód dochodził bowiem zrekompensowania utraconych korzyści w po-
staci hipotetycznej nagrody jubileuszowej (a więc świadczenia należnego z tytułu
pozostawania w stosunku pracy), w sytuacji, gdy od ponad 10 lat nie był zatrudniony
w pozwanej Spółce. Jest rzeczą oczywistą, iż świadczenie ze stosunku pracy (w tym
wypadku nagroda jubileuszowa) przysługuje tylko pracownikowi (osobie pozostającej
w stosunku pracy). Skoro w maju 2009 r. takim statusem powód się nie legitymował,
to nie mógł nabyć prawa do tego świadczenia. W takim razie poniesiona przez niego
szkoda (utrata możliwości uzyskania nagrody jubileuszowej) nie była rzeczywistą
stratą, lecz szkodą w postaci lucrum cessans (korzyści, które powód mógłby osią-
gnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono). Jak się wydaje, Sądowi Okręgowemu przy
określeniu szkody jako damnum emergens chodziło o to, że po upływie okresu
uprawniającego powoda do nabycia prawa do nagrody jubileuszowej za 35 lat pracy,
jego szkody polegającej na utracie tej korzyści nie można już kwalifikować jako
szkody przyszłej czy ewentualnej (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów
14
Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2008 r., II PZP 10/08, OSNP 2009 nr 9-10,
poz. 112). Zakwestionowany pogląd Sądu Okręgowego w żaden sposób nie wpłynął
jednak na rozstrzygnięcie przyjęte w zaskarżonym wyroku, bowiem Sąd prawidłowo
uznał, że w okolicznościach faktycznych sprawy powód doznał szkody polegającej
właśnie na utracie nagrody jubileuszowej stanowiącej „niebagatelny składnik wyna-
grodzenia za pracę”.
Niezasadny jest też zarzut obrazy art. 4421
§ 1 i § 3 k.c. w związku z art. 300
k.p. Uzasadniając ten zarzut, skarżąca wychodzi z założenia, że szkoda powoda nie
polega na niezrealizowaniu uprawnienia do nagrody jubileuszowej, lecz na rozstroju
zdrowia (chorobie zawodowej), a więc jest to szkoda na osobie. Na tej podstawie
skarżąca twierdzi, że bieg trzyletniego terminu przedawnienia roszczenia o naprawie-
nie szkody rozpoczął się w dniu, w którym powód powziął wiadomość o szkodzie i
osobie odpowiedzialnej za jej wywołanie. Gdyby tak uznać, to należałoby konse-
kwentnie przyjąć, że roszczenie powoda o zrekompensowanie szkody polegającej na
utracie realizacji przez niego prawa do nagrody jubileuszowej za 35 lat pracy prze-
dawniło się zanim jeszcze stało się wymagalne. Tymczasem - jak już wcześniej
wskazano - rzeczywistą podstawą prawną zgłoszonego i zasądzonego w rozpozna-
wanej sprawie roszczenia nie był art. 444 § 2 k.c., lecz art. 907 § 2 k.c. W takim wy-
padku ocena biegu terminu przedawnienia roszczenia podlegała ocenie w odniesie-
niu do momentu, w jakim nastąpiła zmiana stosunków w rozumieniu art. 907 § 2 k.c.
uzasadniająca zmianę wysokości uprzednio zasądzonej renty wyrównawczej.
Wyrok wydany na podstawie art. 907 § 2 k.c. ma charakter konstytutywny i
stwarza nowy stan prawny, dlatego co do zasady wywiera skutek tylko na przyszłość.
Żądanie zmiany wysokości renty nie podlega więc przedawnieniu, które odnosi się
tylko do roszczeń (art. 117 k.c.; por. Z. Radwański [w:] Prawo zobowiązań - część
szczegółowa, System Prawa Prywatnego tom 8, Rozdział XI. Renta, pod red. J. Pa-
nowicz-Lipskiej, Warszawa 2004). Skoro zmiana stosunków w rozumieniu art. 907 §
2 k.c. musi wystąpić po wydaniu wyroku ustalającego prawo do renty, to takiej pod-
wyższonej renty można domagać się wstecz tylko za okres trzech lat (por. S. Dmow-
ski [w:] Komentarz do kodeksu cywilnego, Warszawa 2004 - art. 907; Kodeks cywilny.
Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część szczególna, pod red. A. Kidyby, Warszawa
2010 - art. 907). Zmiana renty w oparciu o art. 907 § 2 k.c. jest więc również dopusz-
czalna za okres poprzedzający wytoczenie powództwa o zmianę, z tym że okres ten
nie może sięgać poza datę, w której nastąpiła zmiana stosunków, poza termin prze-
15
dawnienia zaległych świadczeń okresowych oraz poza datę orzeczenia lub ugody, w
których została określona mająca podlegać zmianie w wyniku uwzględnienia po-
wództwa (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 paź-
dziernika 1972 r., III PZP 25/72, OSNCP 1973 nr 3, poz. 38 oraz wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 28 listopada 1972 r., III PRN 94/72, OSNCP 1974 nr 2, poz. 22; por. też
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1987 r., III CZP 63/87, OSNCP 1989
nr 4, poz. 60; OSPiKA 1989 nr 2, poz. 32, z glosą Z. Policzkiewicz; OSPiKA 1989 nr
4, poz. 83, z glosą J. Jurczyńskiego).
W wyroku z dnia 7 stycznia 2011 r., I PK 142/10 (LEX nr 786795, z powoła-
niem się w szczególności na uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z
dnia 19 listopada 1965 r., III PO 32/64, OSNCP 1966 nr 6, poz. 90) Sąd Najwyższy
przypomniał konieczność rozróżnienia roszczenia o rentę rozumianego jako roszcze-
nie o przyznanie prawa do renty wyrównawczej, od roszczenia o wymagalną rentę,
czyli o zapłatę poszczególnych rat renty. W rozpoznawanej sprawie chodzi wyłącznie
o roszczenie w tym drugim znaczeniu. Skoro więc w okolicznościach sprawy „zmiana
stosunków” uzasadniająca podwyższenie powodowi jednej, konkretnej raty rentowej
w rozumieniu art. 907 § 2 k.c. nastąpiła w maju 2009 r. (wtedy upłynąłby okres 35 lat
pracy zawodowej powoda, gdyby nie uprzednie rozwiązanie stosunku pracy z powo-
du choroby zawodowej), to dopiero wówczas przysługujące powodowi roszczenie o
zapłatę jednej (odpowiednio zwiększonej) raty rentowej stało się wymagalne. Wtedy
też rozpoczął bieg trzyletni termin przedawnienia tego roszczenia (art. 120 § 1 w
związku z art. 118 k.c.). Skoro powód wytoczył powództwo w dniu 2 października
2009 r., to nie upłynął jeszcze termin przedawnienia roszczenia o tę ratę renty.
Z powołanych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na podsta-
wie art. 39814
k.p.c., gdyż zaskarżony wyrok, mimo częściowo błędnego uzasadnie-
nia, odpowiada prawu. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podsta-
wie art. 98 § 1 k.p.c. i § 13 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z
dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu
(Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).
========================================