Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 69/10
POSTANOWIENIE
Dnia 8 września 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Marian Kocon
w sprawie z powództwa J. S.
przeciwko R. M. i S. K.
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 8 września 2010 r.,
zażalenia pozwanej R. M.
na postanowienie o kosztach
zawarte w wyroku Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 5 marca 2010 r., sygn. akt III Ca (…),
odrzuca zażalenie.
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem zawartym w punkcie drugim wyroku z dnia 5
marca 2010 r. Sąd Okręgowy w Ł. zasądził od powoda J. S. na rzecz pozwanej R. M.
kwotę 300 zł tytułem „zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu
apelacyjnym”.
W zażaleniu pełnomocnik pozwanej R. M. podniósł, że Sąd Okręgowy naruszył
„przepisy prawa materialnego” przez przyjęcie innej, niż wskazana przez strony wartości
przedmiotu zaskarżenia i w konsekwencji niezasadnie zasądził na rzecz pozwanej tylko
kwotę 300 zł. W konkluzji wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia przez
2
przyznanie przez podwyższenie zasądzonej kwoty 300 zł do kwoty 3 600 zł netto (4392
zł brutto) tytułem „kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu” oraz
zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozpoznając zażalenie należało przede wszystkim ustalić jakiego rodzaju koszty
zasądzone zostały w zaskarżonym postanowieniu. Sąd Okręgowy zasądzoną od
powoda na rzecz pozwanej kwotę 300 zł określił jako „koszty zastępstwa procesowego
w postępowaniu apelacyjnym”. Pozwana zastępowana była przez adwokata
ustanowionego przez Sąd. Takiemu adwokatowi - zgodnie z § 19 – 21 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz.1348 ze zm.) - przysługują od Skarbu
Państwa koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, z zastrzeżeniem że
w sprawie cywilnej, w której kosztami procesu został obciążony przeciwnik strony
korzystającej z pomocy udzielonej przez adwokata ustanowionego z urzędu, koszty
nieopłaconej pomocy prawnej sąd przyznaje po wykazaniu „bezskuteczności ich
egzekucji”. Oznacza to, że wspomniane koszty - gdy przeciwnik strony korzystającej z
pomocy prawnej udzielonej z urzędu obciążany jest kosztami procesu - sąd zasądza od
tego przeciwnika, a dopiero w razie wykazania „bezskuteczności ich egzekucji”
przyznaje je adwokatowi od Skarbu Państwa. Przyjąć zatem należało, że w
zaskarżonym postanowieniu zasądzone zostały od powoda na rzecz pozwanej koszty
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym, które
Sąd Okręgowy określił jako „koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu
apelacyjnym”.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego za utrwalony uznać należy pogląd, że
postanowienie sądu drugiej instancji w przedmiocie nieopłaconych kosztów pomocy
prawnej udzielonej z urzędu przez adwokata, nie podlega zaskarżeniu na podstawie
art. 3941
§ 1 pkt 2 k.p.c., gdy strona nie została nimi obciążona, a więc w sytuacji, gdy
koszty te sąd przyznał od Skarbu Państwa (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17
listopada 2009 r., III CZ 53/09, OSNC 2010, nr 5, poz.79, uzasadnienie uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 25 czerwca 2009 r., III CZP 36/09, OSNC 2010, nr 2, poz. 24). W
zaskarżonym postanowieniu nie nastąpiło przyznanie kosztów od Skarbu Państwa, lecz
zasądzone zostały od przeciwnika strony reprezentowanej przez adwokata
ustanowionego przez sąd. Są to więc koszty rozliczone między stronami, należy je
3
zatem kwalifikować jako składnik „kosztów procesu” w rozumieniu art. 3941
pkt 2 k.p.c.,
co oznacza, że na takie postanowienie zażalenie przysługuje.
W nauce prawa postępowania cywilnego przyjmuje się, że dopuszczalność środka
odwoławczego uzależniona jest m.in. od istnienia substratu zaskarżenia (istnienie
rozstrzygnięcia podlegającego zaskarżeniu). W praktyce sądowej warunek ten nie jest
spełniony z reguły wtedy, gdy strona – mimo że sąd nie rozstrzygnął o całości żądania –
objęła zaskarżeniem tę część żądania, o której sąd nie orzekł (nie oddalił w pozostałej
części powództwa lub wniosku). W przypadku zażalenia Sąd Najwyższy w uchwale z
dnia 11 lipca 1972 r., III PZP 14/72 (OSNCP 1972, nr 12, poz. 215) uznał, że każde
rozstrzygnięcie o kosztach procesu, choćby nie uwzględniało w całości zgłoszonego
wniosku, zawiera w sobie domniemanie oddalenia nieuwzględnionej części.
Uzasadniając to stanowisko, które notabene ukształtowało wieloletnią praktykę sądową,
Sąd Najwyższy wskazał na samodzielność aktu rozstrzygania o kosztach procesu,
wynikającą z możliwości odrębnego zaskarżenia orzeczenia o kosztach procesu (art.
394 § 1 pkt 9 k.p.c.) a także uzupełnienia orzeczenia w części dotyczącej kosztów
niezależnie od tego, czy jednocześnie ma miejsce również uzupełnienie wyroku co do
zgłoszonych roszczeń.
W doktrynie wyrażony został pogląd, że uchwała ta straciła na aktualności po
nadaniu art.108 § 1 k.p.c. nowego brzmienia oraz dodaniu art.1081
k.p.c., który stanowi,
że „jeżeli w toku postępowania sąd nie orzekł o obowiązku poniesienia kosztów
sądowych lub orzeczeniem nie objął całej kwoty należnej z tego tytułu, postanowienie w
tym przedmiocie wydaje na posiedzeniu niejawnym sąd, przed którym sprawa toczyła
się w pierwszej instancji” (art.126 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych, Dz. U. Nr 167, poz.1398). Zgłaszając zastrzeżenia do takiego
zapatrywania podnieść należy, że art.1081
k.p.c. dotyczy wyłącznie kosztów sądowych,
uregulowanie przyjęte w tym przepisie nie może zatem mieć znaczenia dla oceny
zasadności poglądu wyrażonego w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 1972 r.,
która dotyczy kosztów procesu. Przyjąć zatem należało, że wspomniana uchwała
zachowała aktualność.
Wobec tego, że pełnomocnik pozwanej wnosił o „zasądzenie kosztów
postępowania za obie instancje w wysokości 4 322 zł” [protokół rozprawy – k. (…)], a
zaskarżeniem do Sądu Najwyższego mogą być objęte tylko koszty postępowania
apelacyjnego, przyjąć należało, że w zawarte w zaskarżonym postanowieniu
4
rozstrzygnięcie zawiera implicite oddalenie żądania z tytułu kosztów postępowania
apelacyjnego w zakresie ponad zasądzoną kwotę 300 zł.
W zażaleniu pełnomocnik pozwanej określił zakres zaskarżenia przez
„zaskarżenie wyroku... w części dotyczącej postanowienia o kosztach nieopłaconej
pomocy prawnej wyznaczonej z urzędu”, wnosząc o „zmianę zaskarżonego
postanowienia w części dotyczącej przyznania kosztów”. Oznacza to, że skarżąca nie
zaskarżyła postanowienia w części oddalającej wniosek o zasądzenie kosztów, a tylko w
takim zakresie miała interes prawny w zaskarżeniu postanowienia. Warunkiem
dopuszczalności zaskarżenia orzeczenia jest interes prawny skarżącego (tzw.
gravamen) w zaskarżeniu orzeczenia. Stwierdzając jego brak należało zażalenie
odrzucić (art. 373 w zw. z art. 370 oraz art. 3941
§ 3 w zw. z art. 39821
k.p.c.).