Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 77/10
POSTANOWIENIE
Dnia 15 października 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Nordea Bank Polska S.A. przy uczestnictwie A. B.
o wpis hipotek zwykłych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 października 2010 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego […]
z dnia 17 września 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie
2
Wnioskodawca – Nordea Bank Polska S.A. wniósł o dokonanie wpisu dwóch
hipotek zwykłych w dziale IV księgi wieczystej Nr /.../ , prowadzonej przez Sąd
Rejonowy dla nieruchomości przy ul. K. 8, pozostającej od 13 marca 2008 r. w
użytkowaniu wieczystym uczestniczki A. B. Podstawą wpisu miał być wyrok
zaoczny Sądu Rejonowego z 18 czerwca 2008 r., wydany w spawie z powództwa
wnioskodawcy przeciwko D. GROUP INC Sp. z o.o. o treści: „uzgadnia treść księgi
wieczystej Nr /.../ prowadzonej przez Sąd Rejonowy dla nieruchomości położonej
przy ul. K.8 z rzeczywistym stanem prawnym poprzez nakazanie wpisania w dziale
IV tej księgi wieczystej na rzecz powoda dwóch hipotek zwykłych w kwocie
4.109.613,06 zł oraz w kwocie 1.135,150,37 zł ze skutkiem na dzień 18 kwietnia
2004 r.”.
Postanowieniem z 16 czerwca 2009 r. Sąd Rejonowy utrzymał w mocy
wpisy hipotek zwykłych w dziale IV księgi wieczystej dokonane przez referendarza
23 grudnia 2008 r., na podstawie wyroku zaocznego o przytoczonej wyżej treści
oraz rozstrzygnął o kosztach postępowania. Postanowieniem z 17 września 2009 r.
Sąd Okręgowy oddalił apelację uczestniczki od postanowienia z 16 czerwca 2009 r.
Sąd Okręgowy uznał, że przeszkodą do dokonania wpisu w rozumieniu art. 6269
k.p.c. nie była ani treść księgi wieczystej według jej stanu na dzień złożenia
wniosku o wpis, a mianowicie to, że D. GROUP INC Sp. z o.o. nie był już
użytkownikiem wieczystym gruntu oraz właścicielem budynków i budowli, ani treść
wyroku uzgadniającego treść księgi wieczystej. Sąd wieczystoksięgowy ma bowiem
ograniczone możliwości badania dokumentu stanowiącego podstawę wpisu, jeżeli
jest nim orzeczenie sądowe. Zgodnie z art. 365 k.p.c. sąd wieczystoksięgowy jest
związany prawomocnym orzeczeniem innego sądu, co oznacza, że sąd
wieczystoksięgowy nie może na etapie wpisu dokonywać kontroli merytorycznej
wyroku, natomiast ogranicza się do badania czy orzeczenie mające stanowić
podstawę wpisu jest prawomocne. Zarzut, że D. GROUP INC Sp. z o.o. nie był
biernie legitymowany w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej oraz zarzut,
że D. GROUP INC Sp. z o.o. w dniu złożenia wniosku o wpis i w dniu rozpoznania
wniosku nie był już użytkownikiem wieczystym gruntu i właścicielem budynków i
budowli, stanowiły – zdaniem Sądu Okręgowego – polemikę z rozstrzygnięciem
3
zawartym w wyroku Sądu Rejonowego z 18 czerwca 2004 r., w którym Sąd
zaznaczył, że uzgodnienie ma nastąpić ze skutkiem na dzień 19 kwietnia 2004 r.
Uczestniczka zaskarżyła postanowienie Sądu Okręgowego z 16 czerwca
2009 r. w całości, a w skardze kasacyjnej zarzuciła, że zostało ono wydane z
naruszeniem art. 3 ust. 2 u.k.w.h. oraz art. 5 u.k.w.h., bowiem domniemanie
wynikające z tego przepisu każe przyjąć, że prawo wykreślone z księgi wieczystej
nie istnieje. Artykuł 5 u.k.w.h. ustanawia zasadę, że w przypadku niezgodności
pomiędzy treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym wątpliwości
należy rozstrzygać na korzyść nabywcy prawa, chyba że działa w złej wierze lub
czynność była nieodpłatna. Uczestniczka nabyła prawo użytkowania wieczystego
odpłatnie i w dobrej wierze, a więc chroni ją rękojmia wiary publicznej ksiąg
wieczystych. Hipoteki wpisane na rzecz wnioskodawcy zostały w przeszłości
wykreślone i uczestniczka – jako nabywca użytkowania wieczystego gruntu oraz
odrębnej własności budynków – była chroniona domniemaniem, że hipoteki te nie
istnieją. Domniemanie to może być obalone w procesie o uzgodnienie treści księgi
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, przy czym pozwaną w tym procesie
musi być uczestniczka.
Uczestniczka zarzuciła nadto, że zaskarżone postanowienie wydane zostało
z naruszeniem: - art. 31 ust. 2 i art. 34 u.k.w.h., bowiem przepisy te określają, jakie
dokumenty mogą stanowić podstawę usunięcia niezgodności pomiędzy treścią
księgi wieczystej i rzeczywistym stanem prawnym i tym samym obalenia
domniemań ustanowionych w art. 3 i 5 u.k.w.h., a wyrok zaoczny Sądu
Rejonowego z 18 czerwca 2008 r. nie mógł stanowić podstawy wpisu hipotek na
rzecz wnioskodawcy, gdyż w dacie wpisu nie był prawomocny ani też nie został
wydany przeciwko osobie, która w chwili orzekania była ujawniona w księdze
wieczystej, jako uprawniona i ostatecznie nie był też prawidłowo sformułowany; -
art. 328 § 2 k.p.c., bowiem Sąd Okręgowy nie ustosunkował się do wszystkich
zarzutów podniesionych przez nią w apelacji; - art. 6268
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 325,
art. 365 § 1 oraz 366 k.p.c., z uwagi na rozpoznanie wniosku o wpis w sposób
automatyczny, powodujący bezkrytyczne przeniesienie orzeczenia innego sądu do
księgi wieczystej, chociaż wyrok zaoczny przedłożony przy wniosku nie mógł
stanowić samodzielnej podstawy wpisu hipotek w księdze wieczystej, gdyż nie
4
została w odpowiedni sposób stwierdzona jego prawomocność (art. 364 § 1 k.p.c.),
zapadł bez udziału osoby ujawnionej w księdze wieczystej jako nowy użytkownik
wieczysty i nie był skuteczny w stosunku do uczestniczki; - art. 6269
k.p.c. poprzez
nieuwzględnienie przy rozpoznawaniu wniosku o wpis hipotek stanu prawnego
nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej w związku z rozpoznaniem
wcześniejszych wniosków w kolejności ich wpływu.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości oraz
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania względnie
o jego zmianę i uchylenie w całości wpisów nr 9 i 10 w dziale IV księgi wieczystej w
podrubryce 4.4.1 oraz 4.4.4, dotyczących hipotek zwykłych w kwotach
4.109.613,06 zł oraz 1.135.150 zł na rzecz wnioskodawcy oraz oddalenie wniosku
o wpis tych hipotek.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Ma rację uczestniczka, o ile zarzuca, że Sąd Okręgowy nie odniósł się
w motywach zaskarżonego postanowienia do tych wszystkich zarzutów, które
zgłosiła w apelacji, ale trzeba zauważyć, że Sąd ten wskazał fakty, które były
podstawą subsumpcji i wyjaśnił przesłanki, którymi się kierował przy wydawaniu
rozstrzygnięcia. Uzasadnienie zaskarżonego postanowienia spełnia wymagania
oznaczone w art. 328 § 2 k.p.c. na tyle, że możliwe jest przeprowadzenie kontroli
sposobu zastosowania prawa materialnego i procesowego przez Sąd, który wydał
orzeczenie.
2. Stosownie do art. 6268
§ 2 k.p.c. przepisu, rozpoznając wniosek o wpis do
księgi wieczystej, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku
dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Wpis potrzebny do usunięcia
niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym
może nastąpić, gdy niezgodność będzie wykazana orzeczeniem sądu lub innym
odpowiednim dokumentem (art. 31 § 2 u.k.w.h.). Na istnienie takiej niezgodności
powoływał się wnioskodawca, a zmierzając do jej usunięcia przedstawił przy
wniosku o wpis wyrok zaoczny wydany przeciwko osobie wykreślonej z działu II
księgi wieczystej zanim wniosek został złożony i nakazujący wpisanie w dziale IV
tej księgi dwóch hipotek zwykłych ze skutkiem na dzień 18 kwietnia 2004 r.
5
Co do zasady, orzeczenie sądowe jest dokumentem, który może stanowić
podstawę wpisu do księgi wieczystej. Zgodnie z poglądem utrwalonym
w orzecznictwie, szeroka kognicja sądu wieczystoksięgowego ulega ograniczeniu,
gdy dokumentem uzasadniającym wpis jest orzeczenie sądu, bowiem
merytorycznej kontroli zasadności rozstrzygnięcia sądowego mającego być
podstawą wpisu sprzeciwia się art. 365 k.p.c. (por. m.in. uchwały Sądu
Najwyższego z 28 stycznia 1993 r., III CZP 167/92, OSNC 1993, n 6, poz. 105
i z 4 maja 1972 r., III CZP 25/72, OSNC 1972, nr 11, poz. 194). Nie oznacza to
jednak, że każde orzeczenie sądowe, bez względu na granice podmiotowe powagi
rzeczy osądzonej, którą tworzy i treść zawartego w nim rozstrzygnięcia, może być
wpisane do księgi wieczystej. O tym, które orzeczenia sądowe nadają się do
ujawnienia w księdze wieczystej decydują przepisy regulujące ustrój, organizację
i sposób prowadzenia ksiąg wieczystych. Te same przepisy decydują
o dopuszczalności ujawnienia w księdze wieczystej konkretnego orzeczenia
z uwagi na stan wpisów dokonanych wcześniej, jak również rodzaj danych, które
mogą być ujawnione w księdze.
Hipoteka jako ograniczone prawo rzeczowe powstaje z chwilą jej wpisania
do księgi wieczystej - art. 67 u.k.w.h., z zastrzeżeniem wynikającym z art. 29
u.k.w.h. Wniosek o wpis hipoteki na podstawie orzeczenia sądowego lub aktu
administracyjnego czy też na podstawie oświadczenia osoby, której przysługuje
prawo mogące stanowić przedmiot obciążenia hipoteką podlega rozpoznaniu
w kolejności wpływu (art. 6266
k.p.c.), a o dopuszczalności ujawnienia hipoteki
decyduje stan wpisów w księdze w dacie jego rozpoznawania. Przy ustanowieniu
hipoteki przesłanką dopuszczalności wpisu jest istnienie tytułu dłużnika do
nieruchomości obciążanej hipoteką (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 30 maja
1994 r., III CZP 72/94, OSNCP 1994, nr 12, poz. 235).
Z art. 34 u.k.w.h. wynika, że wpis może nastąpić, gdy osoba, której prawo
ma być wpisem dotknięte, jest lub zostaje jednocześnie wpisana do księgi
wieczystej jako uprawniona. Wnioskodawca nie przedstawił przy wniosku o wpis
takiego dokumentu, który by pozwalał na dotknięcie wpisem prawa do
nieruchomości przysługującego uczestniczce, bowiem wyrok, którym dysponował
nie wywoływał skutków w stosunku do niej (art. 366 k.p.c.). Uczestniczka nie była
6
stroną postępowania, w którym doszło do wydania tego wyroku, co jasno wynikało
z jego sentencji, a i zawarte w nim rozstrzygnięcie nie odnosiło się do uczestniczki,
bo nie wskazuje na to jego brzmienie. Zgodnie z utrwalonym poglądem, powództwo
wytoczone na podstawie art. 10 u.k.w.h. ma charakter powództwa o ustalenie
(por. np. wyrok SN z 27 lutego 2002 r., III CKN 38/01, OSNC 2003, nr 2, poz. 27).
Wyrok wydany w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym nie korzysta z rozszerzonej powagi rzeczy osądzonej i nie
powoduje skutków erga omnes. Wyrok taki nie może być podstawą wpisu hipotek
zwykłych w księdze wieczystej, jeżeli został wydany przeciwko innej osobie
(pozwanemu) niż ujawniona w księdze wieczystej jako uprawniona w chwili
złożenia i rozpoznania wniosku o wpis.
3. Orzeczenie sądowe może być podstawą wpisu do księgi wieczystej wtedy,
gdy jest prawomocne, a tylko wyjątkowo zanim ten atrybut uzyska (por. art. 747
pkt 2 i art. 743 § 2 k.p.c.). Wyrok zaoczny przedłożony przez wnioskodawcę przy
wniosku z 7 lipca 2008 r. o wpis hipotek został zaopatrzony w klauzulę
wykonalności jako natychmiast wykonalny, natomiast nie został opatrzony
wzmianką o prawomocności. Trzeba zauważyć, że wyrok uwzględniający
powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym
nie nadaje się do egzekucji i nie stanowi tytułu egzekucyjnego w rozumieniu
art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c. Klauzula wykonalności została temu wyrokowi zatem
nadana w warunkach, gdy za tytuł egzekucyjny można było uznać najwyżej zawarte
w nim rozstrzygnięcie o kosztach postępowania. Nie może stanowić podstawy
wpisu w księdze wieczystej wyrok zaoczny uzgadniający treść księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym, który nie został zaopatrzony we wzmiankę
o prawomocności. natomiast jest zaopatrzony w rygor natychmiastowej
wykonalności i w klauzulę wykonalności, w warunkach, gdy za wykonalne można
uznać jedynie zamieszczone w nim rozstrzygnięcie o kosztach postępowania.
4. Sąd wieczystoksięgowy rzeczywiście nie był uprawniony do badania
zasadności wyroku zaocznego, który został dołączony do wniosku o wpis hipotek,
bo sprzeciwia się temu zasada ustalona w art. 365 § 1 k.p.c. Trafnie skarżąca
zarzuca, że Sądy obu instancji były jednak obowiązane do oceny, czy wyrok
przedstawiony przy wniosku o wpis może być ujawniony w księdze wieczystej
7
z uwagi na jego treść. Uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem
prawnym polega na doprowadzeniu jej do aktualnego stanu prawnego przez
wpisanie nowego prawa, wykreślenie ujawnionego w księdze i wpisanie innego
prawa bądź wreszcie sprostowanie treści wpisanego prawa. Kryterium
niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym jest
zawsze obecny stan prawny, a nie istniejący w przeszłości. Trudno dociec,
co oznacza użyte w wyroku zaocznym sformułowanie stwierdzające, że
„uzgodnienie ma nastąpić ze skutkiem na dzień 19 kwietnia 2004 r.”. Uzgodnienia
księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym dokonywał bowiem sąd
procesowy i – z zachowaniem reguł rządzących tym postępowaniem – wyrok
powinien odzwierciedlać stan prawny nieruchomości na datę zamknięcia rozprawy,
a nie na jakąś inną datę, natomiast sąd wieczystoksięgowy przy wpisywaniu tego
orzeczenia do księgi związany był w pierwszym rzędzie przepisami o postępowaniu
wieczystoksięgowym i przy wykonywaniu wydanego mu polecenia nie mógł
postępować sprzecznie z ustawą. Sąd miał zatem obowiązek rozpoznać wniosek
o wpis przy uwzględnieniu kryteriów oznaczonych w art. 34 u.k.w.h. oraz art. 6266
i art. 6268
§ 2 k.p.c., a zatem z uwzględnieniem stanu wpisów w księdze wieczystej
wynikającego z rozpoznania wniosków, które wpłynęły wcześniej, a których
uwzględnienie tworzyło treść księgi wieczystej aktualną w dacie wpływu wniosku
o wpis hipotek.
Wskazać nadto trzeba, że hipoteka jest prawem zabezpieczającym
konkretną wierzytelność, a dokonany wpis musi tę wierzytelność ujawniać (art. 65
u.k.w.h.). Na podstawie wyroku zaocznego mającego stanowić podstawę wpisu
hipotek w kwotach 4.109.613,06 zł oraz 1.135.150 zł nie sposób jest wnioskować
o tym, jaką wierzytelność wpisane hipoteki miałyby zabezpieczać. Tego braku
w zakresie podstawy wpisu sąd wieczystoksięgowy nie mógł uzupełniać we
własnym zakresie. Sąd wieczystoksięgowy ujawnił przy tym w księdze, że
„przywraca” wpisy hipotek na podstawie wyroku zaocznego i ze skutkiem na dzień
19 kwietnia 2004r., gdy tymczasem wyrok przewidywał wpisanie hipotek
w konkretnych kwotach, bez wskazania na zabezpieczaną nimi wierzytelność i ze
skutkiem na dzień 19 kwietnia 2004 r.
8
5. W świetle okoliczności przytoczonych wyżej za uzasadnione uznać trzeba
zarzuty skargi kasacyjnej zmierzające do wykazania, że zaskarżone postanowienie
wydane zostało z naruszeniem art. 6266
k.p.c., art. 6268
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 366
k.p.c. oraz art. 34 u.k.w.h.
Przepisy art. 3 i 5 u.k.w.h. nie były stosowane przez sąd wieczystoksięgowy
w postępowaniu o wpis hipotek na podstawie wyroku zaocznego wydanego
w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
a zatem w postępowaniu wieczystoksięgowym nie mogło dojść do ich naruszenia.
Bezzasadność tego zarzutu skargi kasacyjnej nie miała jednak znaczenia dla
wyniku postępowania w sprawie.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39815
§ 1 Sąd Najwyższy
orzekł, jak w sentencji.
md