Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PZ 8/10
POSTANOWIENIE
Dnia 27 października 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa T. S.
przeciwko Centrum Opieki Medycznej […]
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 27 października 2010 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych zawarte w pkt II wyroku
z dnia 24 czerwca 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie o kosztach procesu
zawarte w pkt II wyroku Sądu Okręgowego z dnia 24 czerwca
2010 r. i sprawę w tym zakresie przekazuje temu Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania zażaleniowego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z
dnia 24 czerwca 2010 r. oddalił apelację pozwanego Centrum Opieki Medycznej (I
pkt wyroku) od wyroku Sądu Rejonowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 6 maja 2009 r. zasądzającego na rzecz powoda T. S. żądaną kwotę, nie
2
obciążył strony pozwanej kosztami postępowania za drugą instancję i kosztami
postępowania kasacyjnego (II pkt wyroku) oraz oddalił zażalenie powoda na
postanowienie Sądu pierwszej instancji zawarte w punkcie II wyroku tego Sądu z
dnia 6 maja 2009 r. w przedmiocie nieobciążenia strony pozwanej kosztami
postępowania (III pkt wyroku).
Postanowieniu zawarte w punkcie II wyroku o nieobciążeniu strony pozwanej
kosztami postępowania za drugą instancję i postępowania kasacyjnego Sąd
Okręgowy wydał wyroku na podstawie art. 102 k.p.c. Okolicznością uzasadniającą
odstąpienie od obciążania strony pozwanej kosztami zastępstwa procesowego
strony przeciwnej był charakter żądania oraz okoliczności leżące poza procesem, tj.
fakt, że „pozwany wyszedł naprzeciw roszczeniom powoda i innych lekarzy
zawierając porozumienie zanim jeszcze ukształtowało się sądowe orzecznictwo w
tym zakresie, wyraził zrozumienie ich żądań”, a ponadto „strona pozwana jest
jednostką finansowaną ze środków publicznym i przedmiotem jego działalności
winno być przede wszystkim ochrona zdrowia i ratowanie życia ludzkiego, nie zaś
prowadzenie gospodarczej działalności". Sąd Okręgowy uznał, że postępowanie w
sprawie dotyczyło roszczenia pracowniczego „wywiedzionego w skomplikowanym
stanie prawnym. Mnogo zgłaszane przez środowiska lekarskie roszczenia odnośnie
wynagrodzenia za dyżury medyczne i udzielenie czasu wolnego obejmowały
kwestie, które wobec braku jednoznacznych rozwiązań prawnych budziły
wątpliwości i wymagały przesądzenia przez Sąd Najwyższy”. W związku z
ujawnieniem wskazanych okoliczności Sąd Okręgowy odstąpił od obciążania strony
pozwanej kosztami zastępstwa przeciwnika procesowego za drugą instancję oraz
kosztami postępowania kasacyjnego na zasadzie art. 102 k.p.c.
To postanowienie o kosztach zawarte w punkcie II wyroku powód zaskarżył
zażaleniem w całości, zarzucając naruszenie art. 102 k.p.c. przez jego
nieuprawnione zastosowanie, w sytuacji gdy nie istnieją żadne okoliczności, które
by to usprawiedliwiały i domagał się zasądzenia od pozwanego na swoją rzecz
kwoty 2.250 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa postępowania za drugą instancję
oraz kosztów postępowania kasacyjnego.
Zdaniem wnoszącego zażalenie, art. 102 k.p.c. jako wyjątek od regulacji z
art. 98 k.p.c., nie może podlegać wykładni rozszerzającej, a pojęcie „wypadków
3
szczególnie uzasadnionych” zawarte w art. 102 k.p.c., choć nie skonkretyzowane,
nie daje sądowi uprawnienia do dowolnej i niczym nieograniczonej interpretacji.
Uzasadnionym wypadkiem nie może być w szczególności „wyjście naprzeciw
żądaniom lekarzy” przez zawarcie porozumienia z pracownikami z dnia 20
listopada 2007 r., w sytuacji gdy jedynym powodem jego zawarcia była chęć
uchronienia się przed istniejącym wówczas niebezpieczeństwem udzielenia
lekarzom czasu wolnego i pokrycia na ich rzecz odsetek w pełnej wysokości.
Ponadto trudna sytuacja służby zdrowia nie może stanowić wypadku szczególnie
uzasadnionego w rozumieniu art. 102 k.p.c. Tym bardziej, że w aktach sprawy nie
ma dowodów na to, że pozwany znajduje w trudnej sytuacji finansowo-
ekonomicznej, która usprawiedliwiałaby decyzję sądu o zwolnieniu go z obowiązku
pokrycia kosztów postępowania poniesionych przez stronę przeciwną.
Nieuprawnione było też przekonanie Sądu Okręgowego o skomplikowanym stanie
prawnym sprawy, ponieważ podstawą żądania powoda było porozumienie z dnia
20 listopada 2007 r., a Sąd Najwyższy rozpatrując skargę kasacyjną od
korzystnego dla powoda wyroku potwierdził ugruntowana zasadę „pacta sunt
servanda" i wydał rozstrzygnięcie, które zgodne ze stabilną linią orzeczniczą.
W odpowiedzi na zażalenie pozwany domagał się jego oddalenia.
Roszczenie powoda dotyczyło bowiem wynagrodzenia za pracę w godzinach
nadliczbowych w związku z pełnionymi dyżurami medycznymi, które w świetle
uchwał Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2008 r., III PZP 3/07 (OSNP 2008 nr 23-
24, poz. 341) oraz z dnia 3 czerwca 1008 r., I PZP 10/07 (OSNP 2008/ nr 23-24,
poz. 342) okazały się roszczeniami „nieistniejącymi, z uwagi na kompleksowe
uregulowanie dyżurów medycznych w ustawie o zakładach opieki zdrowotnej oraz
brak odesłania do Kodeksu pracy”. Rozpoznane powództwo było precedensowe i
taki charakter roszczenia jest okolicznością uzasadniającą stosowanie art. 102
k.p.c. Ponadto pozwany jako publiczny zakład opieki zdrowotnej dzieli los
dziesiątek szpitali województwa podkarpackiego, którym kontrakty z NFZ nie
zapewniają odpowiedniego finansowania świadczeń zdrowotnych. Wobec tego
każde dodatkowe zobowiązanie finansowe pogłębia złą sytuację pozwanego, który
na koniec czerwca 2010 r. odnotował stratę rzędu 1,17 mln zł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Zażalenie jest uzasadnione, ponieważ przy orzekaniu o kosztach
postępowania apelacyjnego i kasacyjnego Sąd drugiej instancji - na zasadzie art.
386 § 6 w związku z art. 39821
k.p.c. - był związany oceną prawną i wskazaniami co
do ponownego rozpoznania sprawy wyrażonymi w uzasadnieniu wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2010 r., III PK 69/09, nie tylko w zakresie
dochodzonego roszczenia głównego, ale także ponownego orzekania o kosztach
postępowania. Tymczasem Sąd Okręgowy podzielił wiążące zalecenia zawarte w
uzasadnieniu tego wyroku Sądu Najwyższego, jedynie w zakresie dotyczącym
roszczenia głównego, natomiast nie dostosował się do wymowy wiążącego go
uzasadnienia wyroku w zakresie orzeczenia o kosztach postępowania, przyjmując,
iż „zaistniałe po zawarciu ugody” orzecznictwo Sądu Najwyższego, w którym
wywiedziono, że sporne roszczenia nie miały ustawowych podstaw prawnych,
usprawiedliwiało nieobciążanie przegrywającej sprawę strony pozwanej
poniesionymi przez powoda kosztami postępowania sądowego w rozumieniu art.
102 k.p.c. W tym zakresie wnoszący zażalenie wskazał, że Sąd Okręgowy nie
dysponował żadnymi dokumentami, które potwierdzałyby trudną sytuację finansową
strony pozwanej, (która dopiero w odpowiedzi na zażalenie wskazywała na tego
typu okoliczności), podczas gdy w czasie procesu starała się uporczywie i
„wszelkimi sposobami wykazać zniweczenie podstawy swej odpowiedzialności”,
zmuszając powoda do ponoszenia kosztów zastępstwa procesowego „za cztery
instancje sądowe”, których ten nie odzyskał wskutek zaskarżonego orzeczenia o
kosztach wydanego na podstawie art. 102 k.p.c. Wprawdzie przepis ten pozostawia
do oceny sądu możliwość zasądzenia od strony przegrywającej spór tylko części
kosztów albo nieobciążenia jej w ogóle kosztami, ale musi być to usprawiedliwione
okolicznościami kwalifikowanymi jako wypadki „szczególnie uzasadnione”.
Przekładając takie ustawowe uwarunkowanie możliwości orzekania o kosztach
według art. 102 k.p.c. na grunt i materię sporów ze stosunku pracy, w którym
pracodawca z reguły ma „silniejszą” pozycję prawną, nieobciążanie tej
„mocniejszej” strony stosunku pracy w ogóle kosztami przegranego procesu
wymagałoby wykazania zupełnie nadzwyczajnych okoliczności faktycznych lub
prawnych usprawiedliwiających orzekanie stosownie do art. 102 k.p.c. W ocenie
składu rozpoznającego zażalenie, w razie pominięcia przy orzekaniu o kosztach
5
procesu oceny prawnej i wskazań co do dalszego postępowania wyrażonych w
uzasadnieniu wyroku uchylającego sprawę do ponownego rozpoznania (art. 386 §
6 k.p.c.), ani „precedensowy” lub skomplikowany charakter sprawy, ani późniejsze
orzecznictwo sądowe, które wyjaśniło jurydyczne kontrowersje w orzekaniu o
roszczeniach za dyżury medyczne, nie stanowią przypadku szczególnie
uzasadnionego, o którym mowa w art. 102 k.p.c., jeżeli roszczenie powoda miało
oparcie w ważnej pozasądowej ugodzie stron stosunku pracy. Przy ponownym
orzekaniu o kosztach Sąd drugiej instancji powinien zatem sprawdzić i wyrazić
ocenę, w jakim stopniu inne wykazywane przez stronę (także w odpowiedzi na
zażalenie) okoliczności dotyczące pracodawcy przegrywającego sprawę, a w
szczególności jego zła sytuacja finansowa, usprawiedliwiają zastosowanie jednej z
możliwości orzekania o kosztach na podstawie art. 102 k.p.c. W tym celu Sąd
Najwyższy postanowił jak w sentencji.