Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 lutego 2011 r., I CSK 224/10
Artykuł 43 ust. 5 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach
mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.) zawiera
sankcję nieważności względnej uchwały zarządu spółdzielni mieszkaniowej.
Sędzia SN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Bogumiła Ustjanicz
Sędzia SN Dariusz Zawistowski
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Kazimierza W. przeciwko Robotniczej
Spółdzielni Mieszkaniowej "P." w W. o uchylenie uchwały, po rozpoznaniu na
posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 3 lutego 2011 r. skargi kasacyjnej
strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 listopada
2009 r.
oddalił skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Kazimierz W. wystąpił przeciwko Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej "P." w
W. z powództwem o uchylenie części uchwały zarządu Spółdzielni z dnia 21
września 2007 r. w sprawie określenia przedmiotu odrębnej własności w
nieruchomości przy ul. G. nr 1, 3, 5 w W. jako niezgodnej z prawem i naruszającej
jego interesy.
Wyrokiem z dnia 27 maja 2009 r. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w
Warszawie uchylił część uchwały, umorzył postępowanie w określonej części oraz
oddalił powództwo w pozostałym zakresie. (...)
Wskazał, że zgodnie z art. 42 ust. 6 i 7 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o
spółdzielniach mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze
zm. – dalej: "u.s.m."), zarząd spółdzielni podejmuje uchwały o przyjęciu metody
określenia powierzchni użytkowej lokali oraz pomieszczeń do nich przynależnych w
rozumieniu art. 2 ust. 4 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (jedn.
tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm. – dalej: "u.w.l."). Spółdzielnia nie może
natomiast decydować o tym, czy dany podmiot ma prawo używać balkonu lub
loggii. Balkon przylegający do lokalu mieszkalnego, stanowiącego przedmiot
odrębnej własności i służący do wyłącznego użytku jego właściciela, stanowi jego
część składową w rozumieniu art. 47 § 2 k.c., gdyż nie może być od niej odłączony
bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej
zmiany przedmiotu. Status prawny balkonu jako pomieszczenia przynależnego (art.
2 ust. 4 u.w.l.) jest uzależniony od okoliczności konkretnego przypadku. Balkon
może być przeznaczony zarówno do korzystania przez wszystkich właścicieli, jak
też do wyłącznego korzystania przez jednego z nich, jednakże zaskarżona uchwała
dotyczy loggii i balkonów, do których jest dostęp z poszczególnych lokali. W tej
sytuacji, w ocenie Sądu Okręgowego, postanowienie to narusza uprawnienia
przyszłych właścicieli lokali, spółdzielnia bowiem nie może decydować o tym, czy
właściciel lokalu będzie używał części składowej.
Od wyroku Sądu Okręgowego w części uchylającej uchwałę Spółdzielnia
wniosła apelację, którą Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 26 listopada
2009 r. oddalił. Podkreślił, że pozwana, zarzucając naruszenie art. 43 ust. 5 u.s.m.
odwołała się do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 2008 r., V CSK 33/08
(OSNC-ZD 2009, nr B, poz. 51), według którego, w razie wystąpienia przesłanek
określonych w art. 43 ust. 5 u.s.m., osobie uprawnionej przysługuje wyłącznie
powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały zarządu spółdzielni. Skarżąca nie
dostrzegła, że pogląd ten odnosi się do uchwał, co do których został wysunięty
zarzut niezgodności z prawem. Sąd Najwyższy zarazem wskazał, że gdyby
powództwo zostało oparte na podstawie naruszenia interesu prawnego skarżącego
lub jego uprawnienia, to w takim wypadku trzeba rozważyć, czy należy wystąpić z
pozwem o stwierdzenie nieważności uchwały, czy też w drodze analogiae legis
wnieść powództwo o uchylenie uchwały zarządu. W ocenie Sądu Apelacyjnego,
jeżeli powód opiera powództwo na twierdzeniu, że zaskarżona uchwała jest nie
tylko sprzeczna z prawem, ale narusza też jego uprawnienia, należy dopuścić
stosowanie w drodze analogii art. 42 § 4 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo
spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm. – dalej
"Pr.spółdz."), a więc możliwość wniesienia powództwa o uchylenie uchwały
zarządu.
Nie zasługuje również, zdaniem Sądu Apelacyjnego, na uwzględnienie zarzut
naruszenia art. 42 ust. 6 u.s.m. Na uchyleniu uchwały zaważyła okoliczność, że
zarząd w istocie przyznał sobie prawo decydowania o tym, czy dany podmiot będzie
miał prawo używać balkonu lub loggii.
Chybiony był również, w ocenie Sądu Apelacyjnego, zarzut naruszenia art. 42
ust. 7 u.s.m. w związku z art. 2 ust. 4 u.w.l., jeżeli bowiem balkon lub loggia
przylegają do lokalu mieszkalnego, zarząd spółdzielni nie ma swobody w określaniu
ich statusu, gdyż stanowią one część składową lokalu. W uchwale z dnia 7 marca
2008 r., III CZP 10/08 (OSNC 2009, nr 4, poz. 51) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że takie
kategoryczne stwierdzenie nie ma jednak wyraźnego uzasadnienia normatywnego,
gdyż z art. 2 ust. 2 u.w.l. wynika, iż wymaganie wydzielenia trwałymi ścianami
odnosi się tylko do izby lub zespołu izb przeznaczonych do stałego pobyt ludzi.
Wobec tego, skoro balkon nie jest izbą, to nie ma przeszkód, aby uznać go za
pomieszczenie. Sąd Najwyższy wyjaśnił też, że gdy wejścia na balkony lub loggie
prowadzą wyłącznie z określonych lokali, nie powinno budzić wątpliwości, iż służą
one do wyłącznego użytku właścicieli poszczególnych lokali. Okoliczność ta
przesądza, według art. 3 ust. 2 u.w.l., wykluczenie możliwości uznania ich za
elementy nieruchomości wspólnej.
Pozwana w skardze kasacyjnej zarzuciła naruszenie prawa materialnego
przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, tj. art. 43 ust. 5 oraz art. 42
ust. 3 pkt 2 w związku z art. 43 ust. 5 u.s.m. przez ich błędną wykładnię oraz art. 42
ust. 2 i 9 Pr.spółdz. przez ich niezastosowanie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 43 ust. 5 u.s.m. sprowadza się do tego, że – zdaniem
pozwanej Spółdzielni – Sąd Apelacyjny błędnie przyjął, iż przepis ten stwarza
podstawę do żądania uchylenia uchwały zarządu, podczas gdy dotyczy on
stwierdzenia nieważności takiej uchwały. Zgodnie z art. 43 ust. 5 zdanie pierwsze
u.s.m., osoby, których dotyczy uchwała zarządu spółdzielni określająca przedmiot
odrębnej własności lokali, mogą ją zaskarżyć do sądu, w terminie 30 dni od dnia jej
doręczenia, z powodu niezgodności uchwały z prawem lub jeśli uchwała ta narusza
ich interes prawny lub uprawnienia. Według zaś zdania drugiego tego przepisu,
przyczyną stwierdzenia nieważności uchwały nie może być niepodjęcie przez osoby
zainteresowane wysłanych przez zarząd spółdzielni powiadomień, o których mowa
w ust. 1 i 4.
Między dwoma zdaniami art. 43 ust. 5 u.s.m. istnieje sprzeczność. Ze zdania
pierwszego wynika, że przepis ten zawiera sankcję nieważności względnej uchwały
zarządu spółdzielni. Świadczy zresztą o tym nie tylko zamieszczenie w nim
sformułowania o zaskarżeniu uchwały do sądu, podobnie jak w art. 42 § 3
Pr.spółdz. dotyczącym względnie nieważnej uchwały walnego zgromadzenia
spółdzielni. Sankcja względnej nieważności (unieważnialności) czynności prawnej
charakteryzuje się m.in. tym, że z powództwem może wystąpić jedynie ściśle
oznaczona osoba, której przepis prawa wyraźnie przyznaje legitymację i to z reguły
tylko w określonym czasie wyznaczonym stosownym terminem zawitym. Wyrok
uwzględniający takie powództwo ma charakter konstytutywny i jest skuteczny ex
tunc. W zdaniu drugim art. 43 ust. 5 u.s.m. zostało jednak zamieszczone
sformułowanie o stwierdzeniu nieważności uchwały, co zdaje się przemawiać za
zastosowaniem sankcji bezwzględnej nieważności uchwały. Sankcja ta
charakteryzuje się m.in. tym, że z powództwem może wystąpić każda osoba, która
ma w tym interes prawny (art. 189 k.p.c.), bez żadnych ograniczeń w czasie. W
orzecznictwie przyjmuje się, że sankcja bezwzględnej nieważności jest
uwzględniana przez sąd z urzędu; wyrok uwzględniający powództwo ma charakter
deklaratywny i jest skuteczny ex tunc. Artykuł 43 ust. 5 u.s.m. jest nieprecyzyjny, co
jednak nie oznacza, że zastosowanie w niniejszej sprawie przez powoda oraz Sądy
obu instancji konstrukcji odpowiadającej sankcji nieważności względnej jest
niezgodne z prawem, w istocie bowiem, niezależnie od tego, czy występuje się z
powództwem o stwierdzenie nieważności uchwały zarządu, czy o jej uchylenie,
wyrok sądu uwzględniający powództwo ma charakter konstytutywny i jest skuteczny
ex tunc.
Zarzut naruszenia art. 42 § 2 i 9 Pr.spółdz. przez jego niezastosowanie polega
na nieporozumieniu, przepis ten bowiem dotyczy bezwzględnej nieważności
uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni, nie może więc być stosowany do
uchwały zarządu spółdzielni mieszkaniowej ani wprost, ani w drodze analogii.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 2 sierpnia 2007 r., V CSK 163/07
("Monitor Spółdzielczy" 2008, nr 3, s. 48), uchwały innych niż walne zgromadzenie
organów spółdzielni można oceniać jedynie pod kątem ich istnienia oraz ważności
lub nieważności. Także w tym wypadku o nieistnieniu uchwały można mówić wtedy,
gdy nieprawidłowości w zwołaniu lub działaniu określonych organów wykluczają
możliwość stwierdzenia, że wyraziły one wolę jako ten właśnie, uprawniony organ.
Wadliwości wyrażające się w działaniu w niepełnym składzie, nie pozwalającym na
skuteczne wyrażenie woli, powodują natomiast jedynie nieważność podjętej
uchwały, która jednak obiektywnie istnieje. W wyroku z dnia 18 marca 2010 r., V
CSK 260/09 (OSNC-ZD 2010, nr D, poz. 106), Sąd Najwyższy wyjaśnił, że
wystąpienie z powództwem o uchylenie uchwały organu spółdzielni jest
dopuszczalne tylko wtedy, gdy znajduje podstawę w konkretnym przepisie ustawy.
Członek może zatem żądać uchylenia uchwały walnego zgromadzenia (art. 42 § 3 i
nast. Pr.spółdz.); może także żądać stwierdzenia nieważności albo nieistnienia
takiej uchwały (zob. art. 42 § 2 i 9 Pr.spółdz.), a wyjątkowo również uchwały rady
nadzorczej (art. 24 § 6 pkt 2 i art. 198 § 2 Pr.spółdz.) albo zarządu (art. 43 ust. 5
u.s.m.). W innych wypadkach członek spółdzielni może pośrednio, a niekiedy także
bezpośrednio kwestionować uchwałę zarządu (rady nadzorczej) spółdzielni na
ogólnych zasadach prawa cywilnego. Może więc w szczególności żądać ustalenia
nieważności (art. 58 k.c. i art. 189 k.p.c.) albo nieistnienia (art. 189 k.p.c.) uchwały
zarządu albo rady nadzorczej spółdzielni.
Zarzut naruszenia art. 42 ust. 3 pkt 2 w związku z art. 43 ust. 5 u.s.m. przez
ich błędną wykładnię wiąże się z tym, że, zdaniem pozwanej Spółdzielni, zostało
uchylone jedno postanowienie uchwały zarządu, wskutek czego w istocie cała
zaskarżona uchwała stała się niewykonalna. Należy w związku z tym podkreślić, że
– co do zasady – wadliwa może być tylko część uchwały organu spółdzielni, np.
określone jej postanowienie. Zgodnie z art. 58 § 3 k.c., jeżeli nieważnością jest
dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do
pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych
nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Wprawdzie przepis ten nie może
być bezpośrednio zastosowany w niniejszej sprawie, skoro dotyczy nieważności
bezwzględnej, sankcja zaś zamieszczona w art. 43 ust. 5 u.s.m. jest, jak
wyjaśniono, nieważnością względną, zawiera on jednak per analogiam istotną
wskazówkę interpretacyjną. Z art. 58 § 3 k.c. wynika, że zaskarżona uchwała
zarządu pozwanej Spółdzielni w pozostałych częściach pozostaje w mocy, zarząd
zaś powinien ją uzupełnić, podejmując uchwałę w dotyczącą traktowania loggii i
balkonów mających bezpośredni dostęp z danego lokalu jako pomieszczeń
przynależnych do poszczególnych lokali, nie można bowiem przyjąć, że bez
zakwestionowanego postanowienia zarządu nie zostałaby podjęta.
Z tych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł, jak w
sentencji.