Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 220/10
POSTANOWIENIE
Dnia 9 lutego 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Marek Sychowicz
w sprawie z wniosku Banku Millennium S.A. w W.
przy uczestnictwie K. S.A. w upadłości układowej w C.
o wpis w dziale IV Kw nr [...],
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 lutego 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 28 stycznia 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Bank Millennium S.A. z siedzibą w W. wystąpił z wnioskiem o dokonanie
wpisu w księdze wieczystej KW [...] hipoteki przymusowej zwykłej na jego rzecz w
kwocie 2.131.800 zł na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego
klauzulą wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego w C. z dnia 16 czerwca
2009 r. Podobne wnioski zostały złożone w kolejnych dwóch księgach wieczystych.
Wpisem z dnia 11 sierpnia 2009 r. referendarz sądowy uwzględnił wszystkie
wnioski i obciążył hipotekami w pełnej wysokości wszystkie trzy nieruchomości.
Skargę na wpis referendarza w przedmiotowej księdze złożył uczestnik
postępowania K. S.A z siedzibą w C., żądając jego wykreślenia w całości i
oddalenia wniosku na podstawie art. 1111
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 124 , poz. 1361 ze zm. dalej
u.k.w.h.).
Sąd Rejonowy w C. podzielił zarzut skarżącego wskazując, że wierzyciel
powinien sprecyzować sposób podziału obciążenia poszczególnych nieruchomości,
z uwagi zaś na brak takiego wskazania istniała przeszkoda do dokonania wpisu
hipoteki w pełnej wysokości na dalszych nieruchomościach celem zabezpieczenia
tej samej wierzytelności. Natomiast wpis hipoteki na podstawie pierwszego (w
kolejności wpływu) wniosku złożonego w niniejszej sprawie uznał za dokonany
prawidłowo.
Apelację od postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 20 października 2009 r.
utrzymującego zaskarżony wpis wniósł uczestnik postępowania Spółka K., który
domagał się jego uchylenia i oddalenia wniosku.
Przy rozpoznawaniu apelacji Sąd Okręgowy stwierdził, że w dniu 30
września 2009 r. wpłynął do przedmiotowej księgi wieczystej wniosek uczestnika o
ujawnienie wzmianki o ogłoszeniu upadłości Spółki K. Do wniosku został
dołączony odpis prawomocnego postanowienia o ogłoszeniu upadłości Spółki. W
takim stanie rzeczy - jak stwierdził - wpis hipoteki nie jest dopuszczalny, chociażby
wniosek o wpis został złożony przed ogłoszeniem upadłości. Zgodnie bowiem z art.
81 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego – ustawa z dnia 28 lutego 2003 r.
(tekst. jedn. Dz. U. z 2009 r. , Nr 175, poz. 1361 ze zm. – dalej jako „pr. up. i n.”),
po ogłoszeniu upadłości nie można obciążyć składników masy upadłości hipoteką
w celu zabezpieczenia wierzytelności powstałej przed ogłoszeniem upadłości.
3
Przepis ten nie ma zastosowania, jeżeli wniosek o wpis hipoteki został złożony w
sądzie co najmniej na sześć miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie
upadłości. W rozpoznawanej sprawie wniosek o ogłoszenie upadłości został
złożony 17 czerwca 2009 r., postanowienie o ogłoszeniu upadłości zapadło 21
sierpnia 2009 r. i uprawomocniło się 8 września 2009 r. Wniosek Banku MILENIUM
o wpis hipoteki przymusowej został złożony 21 lipca 2009 r., tj. po złożeniu wniosku
o ogłoszenie upadłości. Wpis hipoteki został więc dokonany z naruszeniem art. 81
§ 1 pr. up. i n.
Z tych względów postanowieniem z dnia 28 stycznia 2010 r. Sąd Okręgowy
zmienił zaskarżone postanowienie przez nakazanie Sądowi Rejonowemu
wykreślenia zaskarżonego wpisu i oddalenie wniosku.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił naruszenie:
1/ art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. polegające na zaniechaniu wskazania
motywów i podstawy prawnej rozstrzygnięcia w sposób umożliwiający odtworzenie
jego rozumowania i tym samym kontroli zaskarżonego postanowienia;
2/ art. 316 § 1 w zw. z art. 319 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 6266
§ 1 k.p.c.
w zw. z art. 6268
§ 1 i 2 k.p.c. polegające na błędnej wykładni i przyjęciu, że
w przypadku zaistnienia przeszkody do wpisu po rozpoznaniu wniosku o wpis
hipoteki przymusowej w KW, lecz przed uprawomocnieniem się orzeczenia w tym
przedmiocie, sąd rozpoznając środek odwoławczy od wpisu nie jest związany
stanem rzeczy i treścią księgi wieczystej istniejącym w chwili złożenia wniosku oraz
kolejnością jego wpływu, lecz stanem rzeczy i treścią księgi wieczystej z chwili
orzekania,
3/art. 81 ust. 1 i 2 pr. up. i n. w zw. z art. 29 u.k.w.h. polegające na:
- błędnym zastosowaniu i błędnej subsumcji normy mimo, że w stanie sprawy
brak było podstaw do ich zastosowania z uwagi na dokonanie wpisu
hipoteki przymusowej na rzecz wnioskodawcy przed datą ogłoszenia
upadłości,
- polegające na błędnej wykładni i uznaniu, że w przypadku ogłoszenia
upadłości dopuszczalne jest obciążenie składników masy hipoteką tylko
wówczas jeżeli wniosek został złożony co najmniej na 6 miesięcy przed
dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz, że momentem
4
obciążenia składników masy upadłości hipoteką jest uzyskanie
prawomocnego wpisu hipoteki.
Wnosił o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W stanie sprawy, w którym zapadło zaskarżone postanowienie - w ocenie
Sądu Najwyższego dostateczne i wystarczająco uzasadnione dla potrzeb
dokonania jego kontroli kasacyjnej - wniosek o wpis hipoteki został złożony po
dacie złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości uczestnika, co wyłącza
zastosowanie ustanowionego w art. 81 ust. 2 pr. up. i n. wyjątku od reguły zakazu
wpisu w księdze wieczystej hipoteki celem zabezpieczenia wierzytelności
w stosunku do upadłego, określonej w ust.1 tego przepisu.
Nie jest dokonaniem wpisu dotyczącego składnika masy upadłości w celu
zabezpieczenia wierzytelności w (art. 81 ust. 1 pr. up. i n.) wpisanie hipoteki
łącznej, powstałej z mocy prawa na skutek podziału obciążonej nieruchomości, do
nowej księgi wieczystej założonej dla części obciążonej nieruchomości, ponieważ
zabezpieczenie tej wierzytelności przez wpis hipoteki następuje już wcześniej,
przed ogłoszeniem upadłości. (postanowienie Sądu Najwyższego z 8 marca 2007
r., III CSK 356/06, Lex nr 278687). Ujawnienie hipoteki łącznej nie stanowi zmiany
hipoteki istniejącej dotychczas, lecz jedynie jej przekształcenie polegające na
prawnym przystosowaniu dokonanego już zabezpieczenia do sytuacji, jaka
powstała na skutek podziału nieruchomości.
Jednak według twierdzeń wnioskodawcy uzasadniających wniosek, a także
jego dalszych pism, wnioskodawca domagał się wpisania oddzielnie trzech
przymusowych hipotek na podstawie art. 109 ust. 1 u.k.w.h., a nie hipoteki
przymusowej łącznej na podstawie art. 1111
u.k.w.h., jak błędnie przyjął Sąd
Rejonowy.
Przepis art. 81 ust. 1 pr. up. i n. ustanawia dwa zakazy, a to zakaz
obciążania składników masy upadłości, tj. dokonywania czynności obciążających,
a więc umów ustanawiających zabezpieczenie, o którym jest w nim mowa
(ich skuteczność podlega ocenie na podstawie art. 76 –79 pr. up. i n.), oraz istotny
5
dla dopuszczalności dokonania wnioskowanego wpisu, zakaz dokonywania wpisów
po ogłoszeniu upadłości w celu zabezpieczenia wierzytelności, którego
konsekwencje ocenia się na podstawie art. 82 pr. up. i n. Wpis dokonany
z naruszeniem art. 81 pr. up. i n. podlega wykreśleniu z urzędu.
Przeciwny stanowisku zaskarżonego postanowienia pogląd skarżącego
o dopuszczalności dokonania wnioskowanego wpisu nie znajduje podstawy
w mających go uzasadniać przepisach art. 29 u.k.w.h., art. 6266
§ 1 i 6268
§ 1 i 2
k.p.c.
Istota wątpliwości powstających na tle zarzutów naruszenia wymienionych
przepisów oraz art. 316 § 1 k.p.c. dotyczy w pierwszej kolejności wzajemnej relacji
między przepisami art. 82 pr. up. i n. i art. 29 u.k.w.h. i sprowadza się do tego,
który z nich ma pierwszeństwo przy rozpoznawaniu wniosku o wpis hipoteki
przymusowej na majątku upadłego, złożonego przed ogłoszeniem upadłości.
Przepis art. 29 u.k.w.h. jest przepisem ogólnym ustanawiającym
w postępowaniu wieczystoksięgowym zasadę mocy wstecznej wpisu. Dotyczy ona
wpisu dokonanego zgodnie z prawem., a więc dopuszczalnego. Taki wpis będzie
miał skutki prawne od daty złożenia wniosku o wpis. Wpisem dokonanym w tym
ujęciu nie będzie dokonany przed ogłoszeniem upadłości przez referendarza wpis
hipoteki przymusowej, którego wykreślenie nakazał sąd w dalszym toku
postępowania (odmiennie, lecz nietrafnie w ocenie składu obecnie orzekającego
Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 22 lipca 2005 r., III CK 107/05, nie publ.).
Przepis art. 81 pr. up. i n., będący przepisem szczególnym w stosunku do
art. 29 u.k.w.h. przyjmuje natomiast jako datę wpisu datę jego faktycznego
dokonania, a nie złożenia wniosku o wpis (analogicznie SN w uchwale z dnia
18 lutego 1994 r., III CZP 1994, nr 9, poz. 170 na gruncie art. 27 rozporządzenia
P. Rz. z dnia 24 października 1934 r. – Prawo upadłościowe, tekst jedn. Dz. U.
z 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zm.). Jest to podyktowane jego funkcją jako
przepisu ustanowionego dla ochrony masy upadłości po ogłoszeniu upadłości.
Zgodnie z tym, momentem odniesienia dla oceny dopuszczalności wpisu hipoteki
przymusowej zabezpieczającej wierzytelność przeciwko upadłemu (na majątku
upadłego) jest moment dokonywania tego wpisu, a nie data złożenia wniosku
6
o wpis. Przeszkodą wyłączająca jego dokonanie na majątku dłużnika stanowi, co
do zasady, ogłoszenie jego upadłości.
Tym samym nie będzie tu miała również zastosowania zasada wyrażona
w uchwale składu 7 s. SN z dnia 16 grudnia 2009 r., III CZP 80/09, (OSNC 2010,
nr 6, poz. 84), zgodnie którą Sąd rozpoznając wniosek o wpis w księdze wieczystej
związany jest stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku i kolejnością
jego wpływu.
Uznanie w myśl tego stanowiska, że dokonanie wpisu na podstawie
dokumentów niedołączonych do wniosku (zapadłego po jego złożeniu
postanowienia o ogłoszeniu upadłości) stanowi przekroczenie granic kognicji sądu
wieczystoksięgowego i jest niedopuszczalne, prowadziłoby do faktycznej derogacji
szczególnej normy art. 81 r. up. i n.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji.