Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 15 LUTEGO 2011 R.
IV KZ 8/11
Na orzeczenie w przedmiocie wyłączenia sędziego zażalenie nie
przysługuje (arg. a contrario ex art. 459 § 1 i 2 k.p.k.), a więc także na
orzeczenie sądu nadrzędnego pozostawiające bez rozpoznania – z powo-
du stwierdzonej niedopuszczalności prawnej – wniosek o wyłączenie
wszystkich sędziów sądu niższego rzędu (art. 42 § 4 k.p.k.).
Przewodniczący: sędzia SN D. Rysińska.
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Mariusza C., o wyłączenie sę-
dziów Sądu Okręgowego w G., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posie-
dzeniu w dniu 15 lutego 2011 r. zażalenia Mariusza C. na postanowienie
Sądu Apelacyjnego w K. z dnia 1 grudnia 2010 r., w przedmiocie stwier-
dzenia swej niewłaściwości do rozpoznania wniosku
postanowił p o z o s t a w i ć zażalenie bez rozpoznania.
U Z A S A D N I E N I E
Zaskarżonym postanowieniem – wydanym na podstawie art. 35 § 1 w
zw. z art. 42 § 4 k.p.k. – Sąd Apelacyjny stwierdził, że nie jest właściwy
rzeczowo do rozpoznania wniosku Mariusza C. o wyłączenie sędziów Sądu
Okręgowego w G. od rozpoznania jego zażalenia na postanowienie Sądu
Rejonowego w T. z dnia 23 lipca 2010 r., odmawiające wszczęcia postę-
2
powania w sprawie o czyny z art. 233 § 1 i § 4 k.k., wobec braku skargi
uprawnionego oskarżyciela (art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k.). Sąd Apelacyjny wska-
zał, że choć we wniosku Mariusz C. domaga się wyłączenia wszystkich sę-
dziów Sądu Okręgowego, to aktualnie wniosek ten podlega rozpoznaniu
jedynie w odniesieniu do trzech wymienionych imiennie sędziów, wyzna-
czonych do rozpoznania zażalenia, i może być rozstrzygnięty przez innych,
niebiorących udziału w rozpoznaniu sprawy sędziów Sądu Okręgowego.
Podkreślił przy tym, z odwołaniem się do wywodów postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 23 listopada 2004 r., V KK 195/04, OSNKW 2005, z. 1,
poz. 5, że wniosek o wyłączenie kolejnych, a nawet wszystkich pozostałych
sędziów sądu właściwego, aktualizuje się i podlega rozpoznaniu w sposób
przewidziany w art. 42 § 4 k.p.k. tylko wtedy, gdy wyznaczony sędzia zo-
staje wyłączony, a w jego miejsce wyznaczono sędziego objętego tym
wnioskiem. Zdaniem Sądu Apelacyjnego oznacza to, że nie ma podstaw
do uznania, by złożony przez stronę wniosek o wyłączenie wszystkich sę-
dziów danego sądu dotyczył nie tylko wyznaczonego, ale także kolejnego
sędziego. W konsekwencji uznał, że nie może merytorycznie rozpoznać
wniosku Mariusza C., ponieważ do jego rozstrzygnięcia możliwe jest utwo-
rzenie składu w Sądzie Okręgowym, przed którym toczy się postępowanie.
Stwierdzając w konkluzji, że nie jest właściwy rzeczowo do rozpoznania
tego wniosku, przekazał go do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w G.
Na powyższe postanowienie Mariusz C. wniósł zażalenie (złożone
zbiorczo, także w 2 sprawach Sądu Apelacyjnego w K.), w którym nie za-
warł argumentacji dotyczącej interesującej tu kwestii. Środek ten został
przyjęty i przedstawiony do rozpoznania Sądowi Najwyższemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
O przyjętej dotychczas ocenie dopuszczalności zażalenia na przyto-
czoną wyżej decyzję Sądu Apelacyjnego zdecydowała bez wątpienia sama
treść zaskarżonego rozstrzygnięcia, odwołującego się m.in. do art. 35 § 1
3
k.p.k. i przesądzającego wprost o stwierdzeniu rzeczowej niewłaściwości
tego Sądu do rozpoznania wniosku o wyłączenie sędziów Sądu Okręgo-
wego w G. Ustawa w art. 35 § 3 k.p.k. przewiduje bowiem, że na postano-
wienie w kwestii właściwości przysługuje zażalenie, gdy z kolei nie przewi-
duje środka odwoławczego (art. 459 § 1 i 2 k.p.k.) na żadną z decyzji w
kwestiach objętych przepisem art. 42 § 4 k.p.k., podobnie jak na – stano-
wiące m.in. ich ewentualną konsekwencję – orzeczenia o wyznaczeniu
właściwości delegacyjnej na podstawie art. 43 k.p.k.
W tym stanie, a zwłaszcza w świetle prezentowanych na wstępie
okoliczności motywujących zaskarżone orzeczenie, należało zatem rozwa-
żyć, czy dyspozytywna część tego rozstrzygnięcia oddaje sens faktycznie
podjętej przez Sąd Apelacyjny decyzji, której podstawy oparto na analizie
unormowania art. 42 § 4 k.p.k. Na postawione tak pytanie – wobec wynika-
jącej z art. 118 § 1 k.p.k. reguły interpretacyjnej (zob. m.in. judykaty Sądu
Najwyższego: wyrok z dnia 2 marca 2001r., V KKN 3/01, OSNKW 2002, z.
7-8, poz. 63 oraz postanowienie z dnia 3 grudnia 2002 r., IV KK 286/02,
Lex nr 74497) – wypadało udzielić odpowiedzi negatywnej.
Trzeba zauważyć, że istota zaskarżonego postanowienia tkwi w
uchyleniu się przez Sąd Apelacyjny od, jak to ujęto w jego uzasadnieniu,
merytorycznego rozpoznania wniosku o wyłączenie sędziów Sądu Okrę-
gowego – po stwierdzeniu, z jednej strony, prawnej niedopuszczalności
rozstrzygnięcia wniosku w odniesieniu do wszystkich (a więc także niebio-
rących udziału w sprawie z zażalenia Mariusza C.) sędziów tego Sądu, z
drugiej zaś, że nie doszło (jeszcze) do sytuacji określonej w art. 42 § 4 zd.
2 k.p.k., a zatem do stanu niemożności utworzenia w Sądzie Okręgowym,
przed którym sprawa się toczy, składu orzekającego w kwestii wyłączenia,
z wykluczeniem sędziego, którego wyłączenie dotyczy (art. 42 § 4 zd. 1 in
fine k.p.k.). W zakresie drugiego z elementów, Sąd Apelacyjny dokonał
więc oceny kwestii ziszczenia się warunku, od którego ustawa uzależnia
4
rozpoznanie przez sąd nadrzędny wniosku o wyłączenie sędziego, jednak
warunku decydującego nie tyle o samym rzeczowo określonym przedmio-
cie rozpoznania (którym pozostaje wszak kwestia wyłączenia sędziego są-
du niższego rzędu), ile stanowiącego o funkcjonalnej przeszkodzie do roz-
strzygnięcia tego wniosku przez sąd, przed którym sprawa się toczy, a więc
i o funkcjonalnej przesłance do jego rozpoznania przez sąd nadrzędny.
Istotne jednak jest przede wszystkim to, że stwierdzając brak tej przesłanki,
Sąd Apelacyjny ocenił, iż niewyczerpanie możliwości rozstrzygnięcia wnio-
sku przez Sąd Okręgowy nastąpiło w odniesieniu do części rozważanego
wniosku, w której zawierał on żądanie wyłączenia także tych sędziów, któ-
rzy zostali już wyznaczeni do rozpoznania sprawy. Nie sposób natomiast
nie zauważyć, że wskazanie przez Sąd Apelacyjny na (nadal) aktualną
właściwość sądu, przed którym sprawa się toczy, do rozpoznania wskaza-
nej części wniosku o wyłączenie sędziów, pozostawało w ścisłym sprzęże-
niu z zajętym jednocześnie stanowiskiem – u którego podstaw leżały te
same przesłanki, mające źródło w interpretacji art. 42 § 4 k.p.k. – że nie
jest prawnie dopuszczalne złożenie wniosku o wyłączenie wszystkich sę-
dziów Sądu Okręgowego w G., który to wniosek został przedstawiony Są-
dowi Apelacyjnemu do rozpoznania.
W nawiązaniu do powyższego trzeba więc skonstatować, że nie ma
żadnych wątpliwości co do tego, iż stwierdzenie przez sąd nadrzędny, że
nie spełnia ustawowych wymogów dopuszczalności (art. 42 § 4 k.p.k.)
wniosek o wyłączenie, którego żądanie obejmuje wszystkich sędziów sądu
niższego rzędu, zobowiązuje ten sąd do pozostawienia wniosku bez roz-
poznania, co nie wyklucza ani możliwości jego rozstrzygnięcia w części
spełniającej ustawowe wymogi – przez sąd, przed którym sprawa się toczy,
ani też, ewentualnie, możliwości uzupełnienia braków tego wniosku (zob.
wywody postanowień Sądu Najwyższego: z dnia 26 stycznia 2005 r., III KO
53/04, Lex nr 222993 oraz z dnia 14 grudnia 2006 r., V KO 102/06, lex
5
324795). Zauważyć także w tym kontekście wypada, że jakkolwiek przepis
art. 42 § 4 k.p.k. stanowi też normę kompetencyjną, wyznaczając właści-
wość sądu do rozpoznania wniosku o wyłączenie sędziego, to badanie
wskazanego w art. 42 § 4 zd. 2 k.p.k. warunku rozpoznania tego wniosku
przez sąd nadrzędny, w myśl kryteriów oceny właściwości funkcjonalnej,
nie znajduje uzasadnienia co do wniosku, którego ocena według stawia-
nych mu wymogów ustawowych, prowadzi do stwierdzenia wprost niedo-
puszczalności jego rozstrzygnięcia przez ten sąd.
W powyższym świetle staje się oczywiste, że charakter powodów, dla
których Sąd Apelacyjny stwierdził niemożność merytorycznego ustosunko-
wania się do wniosku Mariusza C. przemawia jednoznacznie za tym, iż w
istocie Sąd ten nie rozstrzygnął o swej niewłaściwości rzeczowej, lecz po-
zostawił ten wniosek bez rozpoznania jako niedopuszczalny – wobec braku
podstaw prawnych do jego rozstrzygnięcia w odniesieniu do wszystkich
sędziów Sądu Okręgowego. Skoro też tej treści wniosek został poddany
rozstrzygnięciu Sądu Apelacyjnego, to jako całkiem nieistotna jawi się roz-
ważana kwestia przedwczesności skierowania doń wniosku – wobec moż-
liwości utworzenia w Sądzie Okręgowym składu zdolnego orzec w jego
przedmiocie – ale jedynie we wskazanej przez sąd nadrzędny części, doty-
czącej wyłączenia sędziów wyznaczonych już do udziału w sprawie.
W tej sytuacji pozostaje już tylko stwierdzić, że skoro zaskarżone po-
stanowienie okazało się nie być w istocie decyzją w kwestii właściwości
(art. 35 § 1 k.p.k.), to nie ma podstaw do uznania, by postanowienie to pod-
legało zaskarżeniu. Przepisy ustawy regulujące kwestie związane z wyłą-
czeniem sędziego (rozdział 2 Kodeksu postępowania karnego) nie przewi-
dują środków odwoławczych na odnoszące się do tych kwestii rozstrzy-
gnięcia, co oznacza, że zażalenie nie przysługuje (arg. a contrario ex art.
459 § 1 i 2 k.p.k.) także na orzeczenie sądu nadrzędnego pozostawiające
bez rozpoznania – z powodu stwierdzonej niedopuszczalności prawnej –
6
wniosek o wyłączenie wszystkich sędziów sądu niższego rzędu (art. 42 § 4
k.p.k.).
Z tych zatem powodów, Sąd Najwyższy – orzekając na podstawie art.
430 § 1 k.p.k. – pozostawił przyjęte na omawiane postanowienie zażalenie
bez rozpoznania, jako niedopuszczalne z mocy wymienionych powyżej
przepisów ustawy.