Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UZP 8/10
POSTANOWIENIE
Dnia 3 marca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
SSA Krzysztof Staryk
w sprawie z wniosku Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w W.
o prawo do uzyskania pisemnej interpretacji co do zakresu i sposobu stosowania
przepisów,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 3 marca 2011 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem przez Sąd
Apelacyjny z dnia 9 listopada 2010 r.,
"czy niepubliczna uczelnia działająca na podstawie ustawy z dnia 27
lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164 poz. 1365
ze zm.) jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 ust. 1 w związku z art.
10 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności
gospodarczej (tekst jednolity Dz.U. z 2007 r. Nr 155 poz. 1095 ze
zm.)"
podjął uchwałę:
odmawia podjęcia uchwały.
2
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 20 lipca 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w
W. (zwany dalej Zakładem) odmówił Wyższej Szkole Finansów i Zarządzania w W.
(zwanej dalej Szkołą) wydania, na podstawie art. 10 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o
swobodzie działalności gospodarczej (jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz.
1447 ze zm.), interpretacji w sprawie ustalenia podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe wyliczone od wynagrodzenia brutto z
uwzględnieniem obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia emerytalne i
rentowe w związku z przekroczeniem rocznej podstawy wymiaru składek. Zdaniem
Zakładu, Szkoła nie posiada statusu przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów ustawy
o swobodzie działalności gospodarczej.
Sąd Okręgowy - Sąd Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 24 marca
2010 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że nakazał Zakładowi wydanie
przedmiotowej interpretacji. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiło ustalenie, że
Szkoła podlega wpisowi do rejestru uczelni niepublicznych i związków uczelni
niepublicznych prowadzonego przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa
wyższego, nie jest natomiast wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego. Szkoła
jest jedynym wspólnikiem V. Spółki z o.o., której przedmiotem działalności jest
działalność wydawnicza.
W ramach oceny prawnej stanu faktycznego Sąd Okręgowy stwierdził, że w
myśl art. 431
k.c. przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka
organizacyjna, o której mowa w art. 331
§ 1 k.c., prowadząca we własnym imieniu
działalność gospodarczą lub zawodową. Zdaniem Sądu, w wielu ustawach
szczegółowych zostały zawarte odrębne definicje przedsiębiorcy - zbieżne,
podobne lub różniące się od definicji przyjętej w art. 431
k.c. I tak: stosownie do art.
4 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, przedsiębiorcą jest osoba
fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której
odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym imieniu
działalność gospodarczą. Jednocześnie art. 2 ustawy wyjaśnia znaczenie terminu
„działalność gospodarcza" w ten sposób, że uznaje za nią „zarobkową działalność
wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i
3
wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową, wykonywaną w
sposób zorganizowany i ciągły". W ocenie Sądu, przedsiębiorców można podzielić
na dwie grupy: przedsiębiorców sensu stricte i przedsiębiorców not for profit. Ci
pierwsi to tacy, których cel, w jakim mogą być utworzeni, jest celem zarobkowym, a
ich działalność prowadzona jest we własnym imieniu zarobkowo. Przedsiębiorcy
zaliczeni do drugiej grupy to tacy, dla których cel główny nie jest celem
zarobkowym, ale mogą prowadzić działalność gospodarczą z jednoczesnym
przeznaczeniem zysków na celem statutowe (np.: szkoły wyższe, fundacje,
stowarzyszenia). Działalność właściwa dla przedsiębiorcy powinna mieć charakter
zarobkowy. Oznacza to, że nie może to być działalność nastawiona na
zaspokojenie własnych potrzeb działającego ani działalność typu non-profit, lecz
działalność ukierunkowana na uzyskiwanie dochodów (na zbyt), a więc
prowadzona odpłatnie z zamiarem osiągnięcia zysku stanowiącego zwykłe źródło
utrzymania przedsiębiorcy.
Sąd Okręgowy wskazał, że Szkoła jest osobą prawną jako uczelnia
niepubliczna wpisana do rejestru prowadzonego przez ministra właściwego do
spraw szkolnictwa wyższego (art. 12 i art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. -
Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.), a w myśl art. 7 tej
ustawy - może prowadzić działalność gospodarczą wyodrębnioną organizacyjnie i
finansowo od działalności, o której mowa w art. 13 i 14, w zakresie i formach
określonych w statucie. Sąd Okręgowy przychylił się do poglądu wyrażonego przez
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 3 lipca 2003 r., III CZP 38/03 (OSNC 2004 nr 9,
poz. 134), zgodnie z którym odpłatne i systematyczne wykonywanie przez dłużnika
zajęć dydaktycznych jest wykonywaniem przez osobą prawną we własnym imieniu,
zawodowo działalności usługowej w sposób zorganizowany i ciągły. Działalność
taka, wykonywana przez uprawnionych pracowników uczelni, charakteryzuje się
profesjonalnym charakterem, jest podporządkowana regułom opłacalności i
racjonalnego gospodarowania, jest działaniem wykonywanym na własny rachunek
uczelni jako odrębnej osoby prawnej, a nie na rachunek jej założyciela, a ponadto
charakteryzuje się niewątpliwie powtarzalnością działań i uczestnictwem w obrocie
gospodarczym. Wymienione elementy komercyjne, charakteryzujące także
działalność dydaktyczną uczelni niepaństwowych, wyraźnie odróżnia tę działalność
4
od tożsamej przedmiotowo działalności publicznych szkół wyższych, które mają
ustawowy, konstytucyjny obowiązek wykonywania zadań publicznych przez
świadczenie bezpłatnych usług edukacyjnych. Podzielając taką interpretację, Sąd
Okręgowy uznał, że Szkoła - będąca ponadto jedynym udziałowcem V. Spółki z
o.o., przedmiotem działalności której jest działalność wydawnicza - jest
przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej,
prowadzącym działalność gospodarczą.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, o braku przymiotu uczelni niepaństwowej
prowadzącej działalność gospodarczą nie może decydować niepodleganie wpisowi
do Krajowego Rejestru Sądowego. Zgodnie z art. 14 ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą po
uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym albo
do ewidencji działalności gospodarczej. Jednakże w świetle art. 431
k.c. wpis do
właściwego rejestru nie stanowi cechy konstytutywnej pojęcia „przedsiębiorca".
Zdaniem Sądu, nie ma zatem tożsamości pomiędzy podmiotami posiadającymi
status przedsiębiorcy a wpisanymi do rejestru przedsiębiorców. Niepodleganie
wpisowi do rejestru samo w sobie nie może przesądzać o braku przymiotu
przedsiębiorcy po stronie zainteresowanego podmiotu, mimo że przepisy ustawy o
swobodzie działalności gospodarczej wiążą z tym aktem prawnym podjęcie
działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę.
W rezultacie Sąd Okręgowy uznał Szkołę za przedsiębiorcę uprawnionego
do otrzymania interpretacji w trybie art. 10 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności
gospodarczej, zgodnie z którym przedsiębiorca może złożyć do właściwego organu
administracji publicznej lub państwowej jednostki organizacyjnej wniosek o wydanie
pisemnej interpretacji co do zakresu i sposobu stosowania przepisów, z których
wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej oraz
składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, w jego indywidualnej sprawie.
Rozpoznając apelację Zakładu od powyższego wyroku Sąd Apelacyjny - Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych powziął wątpliwość sformułowaną w
przedstawionym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnieniu prawnym:
„czy niepubliczna uczelnia działająca na podstawie Prawa o szkolnictwie wyższym
5
jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 ustawy o
swobodzie działalności gospodarczej”.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, punktem wyjścia dla rozstrzygnięcia
zgłoszonych wątpliwości jest art. 4 ust. 1 o swobodzie działalności gospodarczej,
zgodnie z którym przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba
prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa
przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym mieniu działalność
gospodarczą zdefiniowaną w art. 2 tej ustawy. W okolicznościach sprawy zasadne
jest skoncentrowanie się na tej części działalności gospodarczej, która została
zdefiniowana jako działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i
ciągły.
Sąd Apelacyjny wskazał, że odwołanie się przez Sąd pierwszej instancji do
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2003 r., III CZP 38/03, a w zasadzie do
części jej uzasadnienia, gdyż podstawowe tezy tej uchwały nie dotyczą
omawianego zagadnienia, nie budziłoby wątpliwości, gdyby nie zmiany w
przepisach, jakie nastąpiły od czasu jej podjęcia. W ocenie Sądu drugiej instancji,
rozstrzygnięcie problemu powinno nastąpić na podstawie przepisów ustawy o
swobodzie działalności gospodarczej oraz Prawa o szkolnictwie wyższym. Ta
ostatnia ustawa określa w art. 13 podstawowe zadania uczelni (publicznych i
niepublicznych), a w art. 7 stanowi, że uczelnia (publiczna i niepubliczna) może
prowadzić działalność gospodarczą wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo od
działalności, o której mowa w art. 13 i 14, w zakresie i formach określonych
statucie. Taka treść art. 7 zdaje się - zdaniem Sądu Apelacyjnego - podważać
dotychczasowy podział uczelni na niekomercyjne publiczne i komercyjne
niepubliczne. Status Szkoły przewiduje możliwość prowadzenia działalności
gospodarczej, wyodrębnionej organizacyjnie i finansowo od działalności
podstawowej, o której mowa w art. 13 ustawy i uczelnia taką działalność prowadzi
w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Przedmiot działalności V. Spółki
z o.o. jest bardzo szeroki, ale na plan pierwszy wysuwa się działalność
wydawnicza, poligraficzna oraz reprodukcja nagrań dźwiękowych, wideo i
komputerowych nośników informacji.
6
W ocenie Sądu drugiej instancji, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
będąca spółką kapitałową i prowadząca zarobkową działalność gospodarczą jest
przedsiębiorcą, ale trudno uznać, że ten jej walor „przechodzi" na wspólnika, w tym
przypadku na Szkołę. Sąd Okręgowy i Szkoła posługują się argumentacją, że
wnioskodawca jest jedynym udziałowcem V. Spółki z o.o., której przedmiotem jest
działalność wydawnicza. Tymczasem wniosek o wydanie pisemnej interpretacji co
do zakresu i sposobu zastosowania przepisów, z których wynika obowiązek
świadczenia przez przedsiębiorcę składek na ubezpieczenia społeczne lub
zdrowotne nie dotyczy działalności tej Spółki, ale związany jest z zatrudnieniem
pracowników naukowych, zajmujących się kształceniem studentów, czyli z
podstawowym zadaniem uczelni.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zgodnie z art. 390 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. jeżeli przy rozpoznawaniu
apelacji powstanie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd może
przedstawić to zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, odraczając
rozpoznanie sprawy. W judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się, że
przedmiotem zagadnienia prawnego przedstawionego do rozstrzygnięcia w trybie
powołanego przepisu musi być wyraźna i poważna wątpliwość co do określonej
normy lub zespołu norm prawnych, niepoddających się jednoznacznej wykładni, a
niezbędnych do rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy. Z kolei przedstawienie
wątpliwości powinno przybrać formę własnych, samodzielnych rozważań sądu
przedstawiającego zagadnienie, z zaprezentowaniem argumentacji mogącej
prowadzić do odmiennych wyników wykładni. Wobec tego nie jest wystarczające
ograniczenie się do zaprezentowania stanowiska sądu pierwszej instancji i
uczestników postępowania oraz przedstawienie własnej, odmiennej interpretacji
przepisów, gdyż takich różnic nie można jeszcze utożsamiać z istnieniem
zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości. W sytuacji, gdy sąd
drugiej instancji jest przekonany o prawidłowości tylko jednego kierunku wykładni
przepisów stosowanych przy rozpoznawaniu apelacji brak jest podstaw do
przedstawienia zagadnienia prawnego w trybie art. 390 § 1 k.p.c. Rolą Sądu
Najwyższego nie jest bowiem udzielanie jedynie wsparcia dla sformułowanego
przez sąd drugiej instancji własnego stanowiska co do właściwej wykładni
7
przepisów ani rozwiązywanie zwykłych wątpliwości tego sądu (por. postanowienia z
dnia 12 stycznia 2010 r., III CZP 113/09, LEX nr 575096; z dnia 9 kwietnia 2010 r.,
III CZP 17/10, LEX nr 584036; z dnia 11 maja 2010 r., II PZP 4/10, LEX nr 602259;
z dnia 27 maja 2010 r., III CZP 32/10, LEX nr 590616; z dnia 23 września 2010 r.,
III CZP 55/10, LEX nr 653643 i orzeczenia w nich powołane).
W uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia Sąd drugiej instancji wskazał
przyczyny oddalenia powództwa przez Sąd pierwszej instancji, oparte na
argumentacji zaprezentowanej przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 3 lipca 2003
r., III CZP 38/03 oraz własną wykładnię wskazanych w pytaniu norm prawnych, z
uwzględnieniem zmian stanu prawnego, jakie zaszły po podjęciu wskazanej
uchwały. Zapadła ona bowiem pod rządami rozporządzenia Prezydenta RP z dnia
24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr
118, poz. 512 ze zm.), ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności
gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.) oraz ustawy z dnia 12 września
1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 675, poz. 385 ze zm.). Żaden z tych
aktów prawnych już nie obowiązuje, a Sąd Apelacyjny nie zaprezentował
jednocześnie żadnych argumentów przemawiających za możliwością dokonania w
aktualnym stanie prawnym interpretacji odmiennej od własnej, a tożsamej z
dokonaną w uchwale III CZP 38/03. W istocie Sąd drugiej instancji dokonał wyboru
stanowiska, zaprezentował pogląd pozbawiony wątpliwości i przytoczył cały szereg
argumentów na jego uzasadnienie. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie budzi
wątpliwości, że rozstrzygnięcie kwestii prawnej, będącej przedmiotem
przedstawionego zagadnienia, powinno nastąpić na podstawie po pierwsze -
ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i po drugie - Prawa o szkolnictwie
wyższym. Pierwsza z wymienionych ustaw w art. 4 ust. 1 uznaje za przedsiębiorcę,
między innymi, osobę prawną wykonującą we własnym imieniu działalność
gospodarczą, zdefiniowaną w art. 2 tej ustawy. Sąd odwoławczy nie ma również
wątpliwości, że art. 7 Prawa o szkolnictwie wyższym odnosi się zarówno do uczelni
publicznych jak i niepublicznych (wynika to wprost z art. 2 ust. 1 pkt 1) oraz że na
podstawie tego przepisu Szkoła prowadzi - w formie spółki z o.o. - działalność
gospodarczą wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo od działalności
podstawowej, o której mowa w art. 13 tego Prawa. Zdaniem Sądu Apelacyjnego,
8
wskazana spółka z o.o. posiada status przedsiębiorcy, trudno jednak uznać, aby
status ten przechodził na Szkołę jako jedynego wspólnika spółki. W konsekwencji
Sąd drugiej instancji - aczkolwiek pomija w rozważaniach art. 106 Prawa o
szkolnictwie wyższym, zgodnie z którym prowadzenie przez uczelnię (także
niepubliczną) działalności dydaktycznej, naukowej, badawczej, doświadczalnej,
artystycznej, sportowej, diagnostycznej, rehabilitacyjnej lub leczniczej nie stanowi
działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów ustawy o swobodzie działalności
gospodarczej - wyraża pogląd, że jeżeli uczelnia chce prowadzić działalność
gospodarczą (a więc inną niż jej działalność podstawowa określona w art. 13),
może to uczynić wyłącznie w wydzielonej formie, nie uzyskując przez to statusu
przedsiębiorcy.
Należy również zwrócić uwagę, że Sąd przedstawiający zagadnienie prawne
nie rozważył, czy sprawa z odwołania od decyzji Zakładu w przedmiocie odmowy
udzielenia pisemnej interpretacji, o której stanowi art. 10 ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej, jest sprawą z zakresu ubezpieczeń społecznych w
rozumieniu art. 476 § 2 k.p.c., a w konsekwencji, czy jest to sprawa cywilna w
znaczeniu formalnym (art. 1 k.p.c.), dla rozpoznania której dopuszczalna jest droga
przed sądem powszechnym (art. 2 § 1 k.p.c.). W orzecznictwie sądów
administracyjnych przyjmuje się bowiem, że sprawa o udzielenie przez organ
administracji publicznej urzędowej interpretacji w trybie art. 10 ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej jest sprawą administracyjną (por. wyrok Wojewódzkiego
Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 16 lipca 2009 r., II
SAB/Go 8/09, LEX nr 523446 oraz wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego
w Warszawie z dnia 14 lipca 2009 r., VII SA/Wa 612/09, LEX nr 553593, zapadły w
sprawie ze skargi przedsiębiorcy na decyzję Prezesa Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego w przedmiocie interpretacji przepisów ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników na temat podlegania ubezpieczeniu rolniczemu
po rozpoczęciu prowadzenia działalności gospodarczej).
Z powyższych względów Sąd Najwyższy postanowił odmówić podjęcia
uchwały rozstrzygającej przedstawione zagadnienie prawne.