Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 17/10
POSTANOWIENIE
Dnia 9 kwietnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Marcina B.
przeciwko Skarbowi Państwa - Szefowi Wojskowego Zarządu Infrastruktury
w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 kwietnia 2010 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 15 grudnia 2009 r.,
„Czy w sprawie o odszkodowanie z tytułu zmniejszenia wartości
nieruchomości w związku z działalnością Lotniska Wojskowego
Poznań - Krzesiny w Poznaniu, w której jedną z podstaw prawnych
dochodzonego roszczenia może być przepis art. 435 § 1 k.c.
w związku z art. 322 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r., Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz.U. z 2008 r., Nr 25 poz. 150
ze zm.), organem jednostki organizacyjnej reprezentującej Skarb
Państwa winien być Szef Wojskowego Zarządu Infrastruktury
w Poznaniu, czy też Dowódca 31 Bazy Lotnictwa Taktycznego
w Poznaniu (Jednostki Wojskowej nr 1156)?”
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
2
Marcin B. wnosił o zasądzenie od Skarbu Państwa – Wojskowego Zarządu
Infrastruktury w P. kwoty 15 000 zł tytułem naprawienia szkody, jakiej doznał w
związku z wprowadzeniem obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska P. –
K., w tym kwoty 10 000 z tytułu rynkowego ubytku wartości nieruchomości i kwoty 5
000 zł z tytułu kosztów robót związanych z zapewnieniem ochrony akustycznej
budynku.
Wyrokiem z dnia 19 grudnia 2007 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo,
przyjmując za podstawę orzeczenia następujące ustalenia faktyczne.
Od czasu drugiej wojny światowej w P. istnieje lotnisko wojskowe, które od
lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia jest użytkowane jako miejsce startów i
lądowań samolotów odrzutowych. Do końca 2003 r. były to samoloty MIG – 21, od
2004 r. samoloty Iskra, a obecnie także samoloty myśliwskie F – 16.
Rozporządzeniem Nr 82/03 z dnia 17 grudnia 2003 r. Wojewoda W. utworzył dla
lotniska P. – K. obszar ograniczonego użytkowania, podzielony na pięć stref
oznaczonych literami A – E w zależności od odległości od lotniska i poziomu
hałasu. Obszar ten stanowi teren oznaczony linią, na której długotrwały poziom
hałasu w porze nocnej jest równy 45 dBA, natomiast granice strefy A wyznaczają;
granica obszaru ograniczonego użytkowania, granica strefy A, czyli linia, na której
długotrwały poziom hałasu w porze nocnej jest równy 50 dBA, oraz granica terenu
lotniska.
Powód jest współwłaścicielem zabudowanej nieruchomości położonej w L.
na terenach, które w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego zostały
przeznaczone pod zabudowę mieszkaniową. Nieruchomość powoda znalazła się w
strefie A, w której wprowadzono zakaz budowy szpitali, domów opieki oraz
zabudowy związanej ze stałym pobytem dzieci i młodzieży, a ponadto zakaz
tworzenia obszarów ochrony uzdrowiskowej. Nakazano też zapewnienie
właściwego klimatu akustycznego w istniejących budynkach szpitali, domów opieki
społecznej oraz domów przeznaczonych na stały pobyt dzieci i młodzieży. Nie
wprowadzono natomiast żadnych ograniczeń co do sposobu korzystania z
budynków mieszkalnych.
Pismem z dnia 12 grudnia 2005 r. powód wezwał pozwanego do
naprawienia szkody spowodowanej zmniejszeniem wartości nieruchomości oraz
3
koniecznością poniesienia w przyszłości nakładów w celu zapewnienia ochrony
akustycznej budynku, a wobec odmowy spełnienia żądanego świadczenia wystąpił
z pozwem, który zapoczątkował postępowanie w sprawie.
Dokonując oceny prawnej Sąd Rejonowy uznał, że koniecznym warunkiem
powstania roszczenia odszkodowawczego przewidzianego w art. 129 ustawy z dnia
27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150
ze zm. – dalej: „Pr.o.ś.”) jest wprowadzenie ograniczeń w sposobie korzystania
z nieruchomości. Pojęcie ograniczeń odniósł przy tym wyłącznie do ograniczeń
wynikających z rozporządzenia Wojewody W., wydanego na podstawie art. 135 ust.
1 Pr.o.ś. Doszedł w związku z tym do wniosku, że na skutek wydania tego
rozporządzenia powód nie doznał żadnych ograniczeń w dotychczasowym
sposobie korzystania z nieruchomości. Stwierdził ponadto, że pogorszenie jakości
środowiska nie może być uznane za ograniczenie sposobu korzystania z
nieruchomości, wobec czego do ograniczeń tych nie można zaliczyć hałasu
emitowanego przez startujące, przelatujące i lądujące statki powietrzne.
Sąd Rejonowy, odwołując się do art. 322 Pr.o.ś., zgodnie z którym do
odpowiedzialności za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko stosuje
się przepisy kodeksu cywilnego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, podkreślił, że
zakład pozwanego organizujący eksploatację wojskowych samolotów odrzutowych
odpowiada za szkody spowodowane szkodliwymi emisjami na podstawie art. 435
k.c. Zauważył jednak, że powód konsekwentnie powoływał się na podstawę
odpowiedzialności wskazaną w art. 129 Pr.o.ś. i w związku z tym nie wykazał
przesłanek odpowiedzialności deliktowej. W tym stanie rzeczy Sąd Rejonowy uznał,
że żądanie pozwu nie znajduje uzasadnienia w ustalonym stanie faktycznym i z tej
przyczyny powództwo oddalił.
W apelacji od powyższego wyroku powód podniósł zarzut naruszenia
przepisów: art. 129 ust. 2 Pr.o.ś. przez przyjęcie, że przesłanką odpowiedzialności
odszkodowawczej może być jedynie szkoda związana z ograniczeniami prawnymi,
a nie faktycznymi, oraz że pogorszenie jakości środowiska nie jest ograniczeniem
sposobu korzystania z nieruchomości, art. 233 k.p.c. przez poczynienie ustaleń
sprzecznych z treścią zebranego materiału, art. 187 § 1 k.p.c. przez
4
niezastosowanie zasady da mihi factum dabo tibi ius, oraz art. 241 i art. 285 § 2 i 3
k.p.c. przez ich niezastosowanie.
W toku postępowania apelacyjnego pozwany – na wypadek gdyby
przedmiotem badania miały być przesłanki z art. 435 k.c. – podniósł zarzut
niewłaściwej reprezentacji Skarbu Państwa. Twierdził, że w takim wypadku
jednostką upoważnioną do reprezentacji Skarbu Państwa jest 31 Baza Lotnictwa
Taktycznego w P., gdyż Wojskowy Zarząd Infrastruktury jest właściwy tylko w
sprawach związanych z wprowadzeniem obszaru ograniczonego użytkowania.
Postanowieniem z dnia 15 grudnia 2009 r. Sąd Okręgowy przedstawił
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 § 1 k.p.c. zagadnienie
prawne, które wyraził w pytaniu, czy w sprawie o odszkodowanie z tytułu
zmniejszenia wartości nieruchomości w związku z działalnością Lotniska
Wojskowego P. – K. w P., w której jedną z podstaw prawnych dochodzonego
roszczenia może być przepis art. 435 § 1 k.c. w związku z art. 322 Pr.o.ś., organem
jednostki organizacyjnej reprezentującej Skarb Państwa winien być Szef
Wojskowego Zarządu Infrastruktury w P., czy też Dowódca 31 Bazy Lotnictwa
Taktycznego w P. (Jednostki Wojskowej nr [...]). W uzasadnieniu Sąd Okręgowy
podkreślił, że problem określenia i udziału w sprawie właściwej jednostki
organizacyjnej Skarbu Państwa pojawia się na skutek uznania, że podstawa
faktyczna żądania obejmuje nie tylko zachowanie pozwanego, polegające na
działalności skutkującej koniecznością ustanowienia ograniczeń w korzystaniu z
nieruchomości w wyniku utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania, lecz
także działalność samego lotniska jako oddziałującego negatywnie na środowisko
przez emisję hałasu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przed przystąpieniem do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego
przedstawionego w trybie art. 390 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy powinien zbadać, czy
spełnione zostały wszystkie określone w tym przepisie przesłanki, warunkujące
podjęcie uchwały. Kontroli podlega także prawidłowość wydania przez sąd drugiej
instancji postanowienia o przedstawieniu zagadnienia prawnego.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, zagadnienie
przedstawione do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu w trybie art. 390 § 1 k.p.c.
5
musi odpowiadać trzem podstawowym wymaganiom. Po pierwsze, zagadnienie to
musi mieć charakter abstrakcyjny i dotyczyć wykładni przepisów prawa,
niedopuszczalne jest bowiem przedstawienie Sądowi Najwyższemu zagadnienia
prawnego sprowadzającego się jedynie do pytania o sposób rozstrzygnięcia sprawy
(zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 września 2005 r., II UZP 8/05,
OSNP 2006, nr 15 – 16, poz. 252, z dnia 10 maja 2007 r., III UZP 1/07, OSNP
2008, nr 3-4, poz. 49, z dnia 5 grudnia 2008 r., III CZP 119/08, nie publ., z dnia
9 lipca 2009 r., III CZP 38/09, nie publ. i z dnia 12 sierpnia 2009 r., II PZP 8/09, nie
publ.). Po drugie, zagadnienie to musi obejmować wątpliwość prawną, której
wyjaśnienie jest niezbędne do rozpoznania środka odwoławczego, co oznacza, że
dla skorzystania z uprawnienia przewidzianego w art. 390 § 1 k.p.c. konieczny jest
związek między przedstawionym zagadnieniem prawnym a podjęciem decyzji co do
istoty sprawy, na istnienie którego musi wskazywać jurydyczna spójność
sformułowanego zagadnienia i jego uzasadnienia, a także nawiązanie w ogólnie
postawionym pytaniu do stanu faktycznego sprawy (zob. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 19 listopada 2008 r., III CZP 21/08, nie publ., z dnia 5 grudnia
2008 r., III CZP 121/08, nie publ., z dnia 9 lipca 2009 r., III CZP 38/09, nie publ.
i z dnia 12 sierpnia 2009 r., II PZP 8/09, nie publ.). Po trzecie wreszcie,
przedmiotem zagadnienia przedstawionego do rozstrzygnięcia musi być kwestia
prawna budząca rzeczywiście poważne wątpliwości; w razie powstania zwykłych
wątpliwości sąd drugiej instancji obowiązany jest rozwiązywać je we własnym
zakresie (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2007 r., III CZP
100/06, nie publ., z dnia 23 kwietnia 2008 r., III CZP 34/08, nie publ., z dnia
5 grudnia 2008 r., III CZP 121/08, nie publ., z dnia 9 lipca 2009 r., III CZP 38/09,
nie publ. i z dnia 12 sierpnia 2009 r., III PZP 8/09, nie publ.).
Jest tak dlatego, że instytucja pytań prawnych, prowadząca do związania
sądu orzekającego w danej sprawie poglądem Sądu Najwyższego, zawartym
w podjętej uchwale, jest wyjątkiem od konstytucyjnej zasady podległości sędziów
tylko Konstytucji oraz ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP). Powinna być zatem
– jak podkreślił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów
z dnia 30 marca 1999 r., III CZP 62/98 (OSNC 1999, nr 10, poz. 166) – opisywana
z pełnym uświadomieniem tej wyjątkowości, co z kolei nakazuje wykładać przepis
6
art. 390 § 1 k.p.c. w sposób jak najbardziej ścisły, bez żadnych koncesji na rzecz
argumentów o nastawieniu celowościowym lub utylitarnym.
Przedstawione przez Sąd Okręgowy zagadnienie prawne nie dotyczy kwestii
prawnej postawionej ogólnie, sprowadza się bowiem do pytania, jak należy
rozstrzygnąć wątpliwość powstałą na tle konkretnego stanu faktycznego. Poza tym,
przedstawiając wątpliwość dotyczącą reprezentacji Skarbu Państwa, Sąd
Okręgowy wyszedł z założenia, że w rozpoznawanej sprawie Skarb Państwa
odpowiada za szkodę obejmującą zmniejszenie wartości nieruchomości na
podstawie art. 435 § 1 k.c. w związku z art. 322 Pr.o.ś. Kwestii tej nie można uznać
za oczywistą, dlatego nieodzowne było rozważenie, czy rzeczywiście wyjaśnienie
wątpliwości wyrażonych w postawionym pytaniu jest konieczne dla rozstrzygnięcia
apelacji.
Sąd Najwyższy w sprawie III CZP 128/09 rozpoznawał przedstawione przez
Sąd Apelacyjny zagadnienie prawne wyrażone w pytaniu, czy jednostka wojskowa
wchodząca w skład sił zbrojnych RP a obejmująca lotnisko wojskowe użytkowane
w celu prowadzenia lotów szkoleniowych, może być uznana za przedsiębiorstwo
lub zakład w rozumieniu art. 435 § 1 k.c. Postanowieniem z dnia 24 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy odmówił w tej sprawie podjęcia uchwały, uznając, że nie ma
merytorycznego związku między przedstawionym zagadnieniem a rozpoznaniem
przez Sąd Apelacyjny wniesionego środka odwoławczego. Stanął bowiem na
stanowisku, że przewidziana w art. 129 Pr.o.ś. odpowiedzialność odszkodowawcza
obejmuje również szkody, które wynikają z przekroczenia standardów środowiska w
zakresie emitowanego hałasu. Podkreślił, że w związku z ustanowieniem obszaru
ograniczonego użytkowania pozostaje nie tylko obniżenie wartości nieruchomości,
będące następstwem ograniczeń przewidzianych bezpośrednio w treści
rozporządzenia o utworzeniu obszaru, lecz także obniżenie wartości nieruchomości
wynikające z tego, że wskutek wejścia w życie rozporządzenia dochodzi do
zwężenia granic własności (art. 140 w związku z art. 144 k.c.), i tym samym
ścieśnienia wyłącznego władztwa właściciela względem nieruchomości położonej
na obszarze ograniczonego użytkowania. Konkludując Sąd Najwyższy stwierdził,
że przepisy art. 435 k.c. w związku z art. 322 Pr.o.ś. i art. 129 Pr.o.ś. przewidują
rozłączne reżimy odpowiedzialności, oraz że za taką interpretacją przemawia
7
również dążenie do kompleksowego uregulowania skutków ustanowienia obszaru
ograniczonego użytkowania w zakresie szkody polegającej na obniżeniu wartości
nieruchomości. Rozszczepienie tych skutków na szkody wynikające z ograniczeń
przewidzianych wprost w rozporządzeniu o ustanowieniu obszaru ograniczonego
użytkowania oraz szkody wynikające w emisji hałasu byłoby zresztą sztuczne.
Z powyższych rozważań wynika, że przedstawione przez Sąd Okręgowy
zagadnienie prawne nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 61 § 1 ustawy z dnia
23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.)
postanowił, jak w sentencji.