Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 12 sierpnia 2009 r.
II PZP 8/09
1. Z przysługującej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością swobody
odwołania członka zarządu w każdym czasie (art. 203 § 1 zdanie pierwsze
k.s.h.) nie wynika wyłączenie ochrony członka zarządu zatrudnionego na pod-
stawie umowy o pracę przed wypowiedzeniem na podstawie przepisów prawa
pracy, w tym na podstawie art. 39 k.p.
2. Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 § 1
k.p.c. może być przedstawione tylko takie zagadnienie prawne, które dotyczy
wykładni przepisów prawa mających niewątpliwie zastosowanie w ustalonym
stanie faktycznym sprawy. Rozważanie zagadnień teoretycznych, jeżeli nie jest
to niezbędne do wykładni przepisu, który ma zastosowanie w rozpoznawanej
sprawie, nie należy do zadań Sądu Najwyższego rozstrzygającego przedsta-
wione zagadnienie.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Bogusław Cudowski,
Katarzyna Gonera (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 sierpnia 2009 r.
sprawy z powództwa Wiesława W. przeciwko P.-E. Linie Żeglugowe Spółce z o.o. w
G. o odszkodowanie, odprawę, na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
postanowieniem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Gdańsku z siedzibą w Gdyni z dnia 17 kwietnia 2009 r. [...]
„Czy odwołanemu z pełnionej funkcji członkowi zarządu zatrudnionemu przez
spółkę na podstawie umowy o pracę na stanowisku członka zarządu przysługuje
ochrona przed rozwiązaniem tegoż stosunku pracy - wynikająca z art. 39 Kodeksu
pracy; a jeżeli tak to jakie roszczenie zamiast żądania przywrócenia do pracy i zasą-
dzenia wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy przysługuje temu
członkowi zarządu w przypadku rozwiązania z nim umowy o pracę bez wypowiedze-
nia z jego winy z naruszeniem art. 39 Kodeksu pracy; czy jest to odszkodowanie w
2
wysokości przewidzianej w art. 58 Kodeksu pracy, czy też odszkodowanie w innej
wysokości ?”
o d m ó w i ł podjęcia uchwały.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą
w Gdyni postanowieniem z 17 kwietnia 2009 r. [...] z powództwa Wiesława W. prze-
ciwko P.-E. Liniom Żeglugowym Spółce z o.o. w G., przedstawił Sądowi Najwyższe-
mu na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. do rozstrzygnięcia następujące zagadnienia
prawne budzące poważne wątpliwości: „Czy odwołanemu z pełnionej funkcji człono-
wi zarządu zatrudnionemu przez spółkę na podstawie umowy o pracę na stanowisku
członka zarządu przysługuje ochrona przed rozwiązaniem tegoż stosunku pracy -
wynikająca z art. 39 Kodeksu pracy; a jeżeli tak, to jakie roszczenie zamiast żądania
przywrócenia do pracy i zasądzenia wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez
pracy przysługuje temu członkowi zarządu w przypadku rozwiązania z nim umowy o
pracę bez wypowiedzenia z jego winy z naruszeniem art. 39 Kodeksu pracy; czy jest
to odszkodowanie w wysokości przewidzianej w art. 58 Kodeksu pracy, czy też od-
szkodowanie w innej wysokości ?”
Powyższe zagadnienia prawne wyłoniły się przy rozpoznawaniu przez Sąd
Okręgowy apelacji wniesionych przez powoda i stronę pozwaną od wyroku Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Gdyni z dnia 28 października 2008 r. [...]. Wyrokiem tym
Sąd Rejonowy zasądził na rzecz powoda od pozwanej spółki odszkodowanie za nie-
uzasadnione i niezgodne z prawem rozwiązanie przez pozwaną spółkę umowy o
pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w kwocie 133.544,34 zł, odpowiadają-
cej wysokości wynagrodzenia powoda za okres pozostawania bez pracy od 7 lipca
2007 r. do 1 lipca 2008 r., tj. od dnia rozwiązania stosunku pracy do dnia nabycia
przez powoda prawa do wcześniejszej emerytury, oraz odprawę z tytułu odwołania
powoda z funkcji prezesa zarządu spółki przed upływem kadencji w wysokości
33.856,32 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 7 lipca 2007 r. do dnia zapłaty, umo-
rzył postępowanie w zakresie żądania odsetek, a w pozostałej części (m.in. co do
roszczenia o przywrócenie powoda do pracy) oddalił powództwo.
3
Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego stanowiły następujące ustalenia
faktyczne i rozważania prawne. Powód Wiesław W. był zatrudniony w P.-E. Linie Że-
glugowe Spółce z o.o. w G. od 9 grudnia 2006 r. na podstawie umowy o pracę za-
wartej na czas nieokreślony na stanowisku prezesa zarządu spółki. Rada nadzorcza
pozwanej spółki odwołała powoda z funkcji prezesa zarządu uchwałą z 6 lipca 2007
r. ze względu na stwierdzony nieprawidłowy nadzór powoda nad prowadzonymi re-
montami statków, wskutek czego - zdaniem pozwanej - zostały przekroczone o
kwotę nie mniejszą od 210 tys. USD zatwierdzone budżety remontów w rocznym
planie działalności spółki, co spowodowało zagrożenie utraty przez nią płynności fi-
nansowej i drastyczne zmniejszenie jej wyniku finansowego. W dniu 6 lipca 2007 r.
zarząd pozwanej spółki rozwiązał z powodem umowę o pracę bez wypowiedzenia z
winy pracownika (na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p.).
Powód wystąpił w dniu 16 lipca 2007 r. z powództwem przeciwko pozwanej
spółce o przywrócenie go do pracy na dotychczasowych warunkach pracy i płacy
oraz o zasądzenie wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. W piśmie z 7
września 2007 r., złożonym na posiedzeniu wyjaśniającym, powód sprecyzował żą-
dania pozwu i wnosił o przywrócenie go do pracy na poprzednich warunkach, zasą-
dzenie wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy w kwocie 22.570,88 zł
brutto, odpowiadającej wynagrodzeniu za dwa miesiące, jakie minęły od rozwiązania
stosunku pracy, oraz zasądzenie przewidzianej w umowie o pracę odprawy w kwocie
33.856,32 zł, przysługującej w razie odwołania z funkcji prezesa zarządu przed upły-
wem kadencji, co odpowiadało wynagrodzeniu powoda za trzy miesiące, wszystkie
kwoty miały być zasądzone z ustawowymi odsetkami. Uzasadniając swoje roszcze-
nia powód podniósł, że rozwiązanie z nim przez pozwaną spółkę umowy o pracę bez
wypowiedzenia z winy pracownika nastąpiło z naruszeniem prawa, gdyż nie istniały
przyczyny uzasadniające ten sposób rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę.
Ponadto, w dniu 28 czerwca 2007 r. ukończył 61 lat i na podstawie art. 39 k.p. korzy-
stał z ochrony przed wypowiedzeniem stosunku pracy przez prawodawcę. Zdaniem
powoda, to przysługująca mu ochrona przed rozwiązaniem stosunku pracy stanowiła
przyczynę rozwiązania z nim przez pozwaną spółkę umowy o pracę na podstawie
art. 52 k.p.
Sąd Rejonowy stwierdził, że nie istniały przyczyny uzasadniające rozwiązanie
przez pozwaną spółkę umowy o pracę z powodem bez wypowiedzenia z winy pra-
cownika. W ocenie Sądu, z ustalonego stanu faktycznego nie wynika, aby powód
4
dopuścił się rażącego naruszenia obowiązków pracowniczych opisanego w oświad-
czeniu pozwanej spółki z 6 lipca 2007 r. Ze względu na charakter zatrudnienia powo-
da, na stanowisku prezesa zarządu spółki, Sąd Rejonowy uznał jednak, że powodowi
nie przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy. Do powoda miał zastosowanie
art. 203 § 1 k.s.h., zgodnie z którym członek zarządu spółki z ograniczoną odpowie-
dzialnością może być w każdym czasie odwołany uchwałą wspólników; nie pozbawia
go to jednak roszczeń ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego dotyczące-
go pełnienia funkcji członka zarządu. Zdaniem Sądu Rejonowego, występuje kolizja
między art. 203 § 1 k.s.h., zezwalającym na odwołanie członka zarządu w każdym
czasie, a art. 39 k.p., ustanawiającym zakaz wypowiadania umów o pracę pracowni-
kom w wieku przedemerytalnym, oraz art. 56 k.p., określającym roszczenia przysłu-
gujące pracownikowi w razie niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę
umowy o pracę bez wypowiedzenia. Przywrócenie powoda do pracy prowadziłoby do
powstania sprzeczności w stosowaniu prawa. Powód zostałby bowiem ponownie
prezesem zarządu pozwanej spółki, ale nie mógłby wykonywać swojej funkcji ze
względu na skuteczne odwołanie go ze składu zarządu, co pozbawiło go możliwości
zarządzania spółką i jej reprezentowania. Zdaniem Sądu Rejonowego, odwołany
członek zarządu, zatrudniony na stanowisku członka zarządu na podstawie umowy o
pracę, jeżeli umowa o pracę została rozwiązana przez pracodawcę niezgodnie z
prawem, ma tylko roszczenie o odszkodowanie, a nie o przywrócenie do pracy. Je-
żeli pracownik korzystał za szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy, jak to
miało miejsce w niniejszej sprawie ze względu na treść art. 39 k.p., to brak roszcze-
nia o przywrócenie do pracy może być zrekompensowany tylko przez odszkodowa-
nie w wysokości równej wynagrodzeniu za czas pozostawania bez pracy, do którego
to wynagrodzenia pracownik miałby prawo w razie przywrócenia go do pracy. W
przeciwnym razie pracownik podlegający szczególnej ochronie byłby w takiej samej
sytuacji jak pozostali pracownicy. Odszkodowanie nie może być jednak niższe od
odszkodowania w wysokości określonej w art. 58 k.p. Sąd Rejonowy powołał się na
wyrok Sądu Najwyższego z 17 sierpnia 2006 r., III PK 53/06 (OSNP 2007 nr 17-18,
poz. 245), dotyczący wypowiedzenia umowy o pracę odwołanemu członkowi zarządu
spółki kapitałowej korzystającemu ze szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy
na podstawie art. 39 k.p., w którym wyrażono pogląd, że odwołanemu członkowi za-
rządu spółki kapitałowej, zatrudnionemu na tym stanowisku na podstawie umowy o
pracę, którą rozwiązano sprzecznie z prawem, nie przysługuje roszczenie o przywró-
5
cenie do pracy. Jeżeli podlegał on szczególnej ochronie, to ma prawo do odszkodo-
wania w wysokości równej wynagrodzeniu za czas pozostawania bez pracy w razie
przywrócenia do pracy, lecz nie niższego niż określone w art. 471
k.p.
Kierując się powyższymi argumentami Sąd Rejonowy zasądził na rzecz powo-
da od pozwanej spółki odszkodowanie w wysokości 133.534,34 zł, odpowiadającej
wysokości wynagrodzenia powoda za okres pozostawania bez pracy od 7 lipca 2007
r. do 1 lipca 2008 r., czyli od dnia rozwiązania stosunku pracy do dnia nabycia przez
powoda prawa do świadczeń emerytalnych. Zdaniem Sądu Rejonowego, z chwilą
uzyskania prawa do świadczeń emerytalnych powód przestał podlegać szczególnej
ochronie trwałości stosunku pracy na podstawie art. 39 k.p.
Powód i pozwana spółka wnieśli apelacje od powyższego wyroku Sądu Rejo-
nowego.
Powód w apelacji zarzucił zaskarżonemu wyrokowi wadliwe określenie wyso-
kości należnego mu odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania z
nim umowy o pracę bez wypowiedzenia i wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
przez zasądzenie na jego rzecz odszkodowania powiększonego o kwotę 44.389,36
zł, tj. odszkodowania za okres pozostawania bez pracy od dnia rozwiązania umowy o
pracę do dnia wydania wyroku przez Sąd pierwszej instancji. W uzasadnieniu apela-
cji powód podniósł, że Sąd pierwszej instancji w sposób nieprawidłowy zasądził na
jego rzecz odszkodowanie jedynie w kwocie 133.544,34 zł, za okres od 7 lipca 2007
r. do 30 czerwca 2008 r. (od 1 lipca 2008 r. powód zaczął pobierać świadczenie eme-
rytalne), zamiast zasądzić odszkodowanie za cały okres pozostawania bez pracy do
dnia wyrokowania. Powód zakwestionował twierdzenie Sądu pierwszej instancji, że
gdy nabył prawo do świadczeń emerytalnych, to przestał podlegać ochronie wynika-
jącej z art. 39 k.p. Zwrócił uwagę, że na skutek bezprawnego działania pozwanej
spółki oraz braku środków do życia został zmuszony do skorzystania już w 2008 r. z
incydentalnego prawa do przejścia na wcześniejszą emeryturę (przed ukończeniem
65 lat), a przyznane mu świadczenie emerytalne jest dwukrotnie niższe od wynagro-
dzenia, które uzyskałby, pracując w pozwanej spółce do czasu osiągnięcia normal-
nego (ustawowego) wieku emerytalnego (ukończenia 65 lat). Podniósł także, że nie
został - wbrew swojemu roszczeniu - przywrócony do pracy przez Sąd pierwszej in-
stancji, w związku z czym domaga się zasądzenia na swoją rzecz pełnego odszko-
dowania w związku z bezprawnym zwolnieniem go z pracy w okresie, gdy był pod
szczególną ochroną wynikającą z art. 39 k.p., za cały okres pozostawania bez pracy,
6
do daty wydania wyroku przez Sąd pierwszej instancji. Przyznanie powodowi świad-
czenia emerytalnego nastąpiło po roku od rozwiązania umowy o pracę i w trakcie
trwającego procesu sądowego. Samo przejście powoda na wcześniejszą emeryturę
było skutkiem działań pozwanej spółki (zwolnienia go z pracy). Powód podkreślił, że
w stosunku do jego roszczeń o odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie
z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia istotne znaczenie ma wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r., SK 18/05 (Dz.U. z 2007 r. Nr 225, poz.
1672), zgodnie z którym art. 58 k.p. rozumiany w taki sposób, że wyłącza on docho-
dzenie innych niż określone w tym przepisie roszczeń odszkodowawczych związa-
nych z bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia, jest niezgod-
ny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji RP.
W związku z tym, że w apelacji powód nie domagał się przywrócenia go do
pracy, a jedynie podwyższenia zasądzonego na jego rzecz odszkodowania, w części
oddalającej powództwo o przywrócenie powoda do pracy wyrok Sądu Rejonowego
stał się prawomocny.
Pozwana spółka zaskarżyła wyrok sądu pierwszej instancji „w całości” i wnio-
sła o jego zmianę przez oddalenie powództwa lub o jego uchylenie i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania. Pozwana zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi
naruszenie prawa materialnego: 1) art. 12 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagra-
dzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze
zm.) oraz art. 210 k.s.h., przez pominięcie tych przepisów i zasądzenie od pozwane-
go na rzecz powoda odprawy, bez uwzględnienia treści uchwały rady nadzorczej po-
zwanej spółki z dnia 6 lipca 2007 r., w której wskazano przyczynę odwołania powoda
ze stanowiska prezesa zarządu oraz zasugerowano rozwiązanie z nim umowy o
pracę z jego winy w trybie art. 52 k.p.; 2) art. 203 § 1 k.s.h. w związku z art. 39 k.p.,
w których Sąd Rejonowy dopatrzył się kolizji prowadzącej do zasądzenia na rzecz
powoda odszkodowania za cały czas pozostawania bez pracy; 3) art. 56 § 1 k.p.,
przez przyjęcie, że w niniejszej sprawie przywrócenie powoda do pracy prowadziłoby
do patologii w funkcjonowaniu prawa, powód bowiem byłby ponownie prezesem za-
rządu, podczas gdy powód wykonywał również funkcje dyrektora naczelnego; 4) art.
58 k.p., przez przyjęcie, że nielimitowane odszkodowanie rekompensuje brak możli-
wości przywrócenia powoda do pracy, bez uwzględnienia okoliczności wykonywania
przez powoda również funkcji dyrektora naczelnego; 5) art. 208 § 2 k.s.h., przez
przyjęcie zasady kolegialności działania zarządu, który to przepis stanowi, że każdy
7
członek zarządu ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki; 6) art. 5 k.c.,
przez pominięcie rozważenia jako dowodu aktu normatywnego w postaci Księgi Za-
rządzania Jakością ISO; 7) art. 9 § 1 k.p., przez niezastosowanie przepisów Regula-
minu organizacyjnego pozwanej spółki; 8) art. 56 k.p., przez nieprzywrócenie powo-
da do pracy, a zamiast tego zasądzenie na rzecz powoda odszkodowania; 9) art. 58
k.p., przez przyznanie powodowi odszkodowania w wysokości wykraczającej poza
granice określone w tym przepisie; 10) art. 30 § 4 k.p., przez uznanie, że przyczyna
rozwiązania umowy o pracę przytoczona w oświadczeniu pracodawcy nie spełniała
przesłanek określonych w tym przepisie. Pozwana spółka zarzuciła zaskarżonemu
wyrokowi również naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na treść
wyroku, a mianowicie naruszenie art. 233 § 1, art. 227, art. 252, art. 277, art. 316 § 1
i art. 328 § 2 k.p.c., przez sprzeczność istotnych ustaleń Sądu Rejonowego z treścią
materiału dowodowego, pominięcie istotnych okoliczności oraz niewłaściwą ocenę
materiału dowodowego dokonaną przez Sąd Rejonowy.
Rozpoznając apelacje powoda i pozwanej spółki, Sąd Okręgowy uznał, że w
sprawie występują zagadnienia prawne budzące poważne wątpliwości i przedstawił
je do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu ujmując je w powołanym na wstępie py-
taniu prawnym.
Uzasadniając pytanie prawne Sąd Okręgowy przypomniał, że członkostwo w
zarządzie spółki kapitałowej jest odrębnym stosunkiem prawnym od istniejącego po-
między członkiem zarządu a spółką kapitałową stosunku pracy. Członek zarządu
spółki kapitałowej zatrudniony w spółce na stanowisku członka zarządu na podstawie
umowy o pracę pozostaje ze spółką w dwóch stosunkach prawnych: korporacyjnym
(organizacyjno-prawnym), który jest związany z członkostwem w zarządzie, regulo-
wanym przez prawo handlowe (Kodeks spółek handlowych) oraz w zobowiązanio-
wym stosunku pracy, w którym o prawach i obowiązkach pracowniczych członka za-
rządu decyduje treść tego stosunku (wynikająca z Kodeksu pracy, innych przepisów
prawa pracy oraz umowy o pracę). Opisany dualizm sytuacji prawnej członka zarzą-
du spółki pozostającego ze spółką w stosunku pracy pociąga za sobą szczególne
konsekwencje, zwłaszcza gdy chodzi o rozwiązanie istniejących między stronami
więzi prawnych.
Zgodnie z treścią art. 203 § 1 k.s.h., członek zarządu może być w każdym
czasie odwołany uchwałą wspólników. Ustawa me wymaga zatem dla rozwiązania
stosunku korporacyjnego żadnej przyczyny. Jednocześnie w zdaniu drugim powoła-
8
nego przepisu przewidziano, że odwołanie członka zarządu nie pozbawia go rosz-
czeń ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji
członka zarządu. Z brzmienia art. 203 § 1 k.s.h. wynika, że zakończenie stosunku
korporacyjnego nie prowadzi z mocy prawa do ustania stosunku pracy. Skuteczne
odwołanie członka zarządu za składu zarządu spółki powoduje natychmiastowe
ustanie jedynie stosunku korporacyjnego, natomiast stosunek pracy nadal trwa do
czasu, gdy zostanie rozwiązany przez pracodawcę lub pracownika bądź też strony
zawrą stosowne porozumienie.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się wyłączenie stosowania nie-
których przepisów Kodeksu pracy o ochronie trwałości stosunku pracy do stosunku
pracy członka zarządu spółki kapitałowej ze względu na charakter tego stosunku. W
wyroku z 26 stycznia 2000 r., I PKN 479/99 (OSNAPiUS 2001 nr 11, poz. 377) Sąd
Najwyższy stwierdził, że odwołanie ze stanowiska członka zarządu spółki, które nie
zostało skutecznie podważone w trybie przepisów prawa handlowego, z reguły sta-
nowi przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie umowy o pracę (art. 45 § 1 k.p.) pra-
cownikowi zatrudnionemu w charakterze członka tego zarządu. W wyroku z 10
stycznia 2002 r., I PKN 783/00 (OSNP 2004 nr 2, poz. 28) Sąd Najwyższy przyjął, że
wykładnia art. 38 k.p. w związku z art. 197 k.h. (odpowiednikiem art. 197 k.h. jest
obecnie art. 203 § 1 k.s.h.) i art. 69 pkt 1 k.p. stosowanego w drodze analogii upo-
ważnia do wniosku, że konsultacji związkowej nie wymaga wypowiedzenie beztermi-
nowej umowy o pracę dokonywane w następstwie odwołania danej osoby ze składu
zarządu spółki kapitałowej. W wyroku z 17 sierpnia 2006 r., III PK 53/06 (OSNP 2007
nr 17-18, poz. 245) Sąd Najwyższy uznał, że odwołanemu członkowi zarządu nie
przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy na podstawie art. 45 § 1 k.p.
Uwzględnienie powództwa o przywrócenie do pracy prowadziłoby bowiem do po-
nownego wejścia odwołanego członka zarządu w stosunek organizacyjny członko-
stwa w zarządzie, co stanowiłoby niedopuszczalną ingerencję w prawa korporacyjne
spółki. Jeżeli jednak pracownik podlegał szczególnej ochronie, to ma prawo do od-
szkodowania w wysokości równej wynagrodzeniu za czas pozostawania bez pracy w
razie przywrócenia do pracy, lecz nie niższego niż określone w art. 471
k.p. (art. 203
§ 1 k.s.h., art. 45 § 1 i art. 47 k.p.). Brak roszczenia o przywrócenie do pracy po stro-
nie odwołanego członka zarządu, z którym rozwiązano umowę o pracę, może być
majątkowo zrekompensowany tylko przez prawo do odszkodowania w wysokości
równej wynagrodzeniu za czas pozostawania bez pracy, do którego pracownik
9
miałby prawo w razie przywrócenia do pracy. W przeciwnym razie pracownik podle-
gający szczególnej ochronie byłby w takiej samej sytuacji jak pozostali pracownicy.
Byłoby to sprzeczne z funkcją przepisów ustanawiających szczególną ochronę. Nie-
limitowane odszkodowanie rekompensuje brak możliwości przywrócenia do pracy.
W ocenie Sądu Okręgowego przedstawiającego do rozstrzygnięcia zagadnie-
nie prawne, pogląd prawny, który wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z 17 sierpnia
2006 r., III PK 53/06, na tle wypowiedzenia umowy o pracę można odpowiednio od-
nieść do sytuacji występującej w sprawie, w której z odwołanym członkiem zarządu
rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Sąd Okręgowy
nie zgodził się jednak z poglądem wyrażonym w powołanym wyroku, że członek za-
rządu spółki zatrudniony w spółce na podstawie umowy o pracę na stanowisku
członka zarządu korzysta ze szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy ustano-
wionej w art. 39 k.p. W art. 203 § 1 k.s.h. zostało przyznane spółce prawo swobod-
nego odwołania członka zarządu i pozbawienia go stanowiska pracy. W orzecznic-
twie Sądu Najwyższego przyjęto, że odwołanie członka zarządu z tej funkcji może
stanowić wyłączną przyczynę wypowiedzenia mu umowy o pracę. Natomiast art. 39
k.p. uniemożliwia wypowiedzenie umowy o pracę i pozbawienie członka zarządu za-
trudnionego na podstawie umowy o pracę uprawnień związanych z funkcją członka
zarządu. W sytuacji braku możliwości świadczenia przez odwołanego członka zarzą-
du pracy na dotychczasowych warunkach z uwagi na skuteczne odwołanie go z zaj-
mowanego stanowiska oraz w sytuacji braku możliwości dokonania modyfikacji treści
stosunku pracy w drodze wypowiedzenia zmieniającego należy, zdaniem Sądu
Okręgowego, przyznać priorytet normie prawnej wyrażonej w art. 203 § 1 k.s.h. i wy-
łączyć stosowanie art. 39 k.p. do członka zarządu spółki będącego pracownikiem.
Ze względu na ścisłe powiązanie stosunku korporacyjnego członkostwa w za-
rządzie spółki i stosunku pracy na stanowisku członka zarządu oraz brak wyraźnego
rozdzielenia tych stosunków należy odwołać się do zasad wykładni systemowej,
które nakazują przede wszystkim tak ustalać znaczenie normy prawnej, aby nie pro-
wadziło to do sprzeczności z inną normą prawną. Zdaniem Sądu Okręgowego, prze-
pis Kodeksu spółek handlowych, który ustanawia swobodę odwoływania członków
zarządu, powinien być traktowany w sposób priorytetowy. Prawo odwoływania człon-
ków zarządu stanowi jedno z podstawowych praw korporacyjnych spółki, które może
być wykonywane w sposób nieograniczony i swobodny, jeżeli umowa spółki nie sta-
nowi inaczej. Odwołanie danej osoby z funkcji pełnionej w zarządzie spółki, a
10
zwłaszcza z funkcji prezesa, jest równoznaczne z wolą przeprowadzenia zmian w
organie zarządzającym spółki i w konsekwencji musi prowadzić bądź do ustania sto-
sunku pracy, bądź do zmiany treści stosunku pracy. Zdaniem Sądu Okręgowego, w
razie prawidłowego odwołania członka zarządu z pełnionej funkcji właściwy organ
może rozwiązać z nim umowę o pracę za wypowiedzeniem, mimo że znajduje się on
w sytuacji objętej szczególną ochroną trwałości stosunku pracy na podstawie art. 39
k.p. Natomiast w razie niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę
umowy o pracę z odwołanym członkiem zarządu bez wypowiedzenia powinno mu
przysługiwać odszkodowanie określone w art. 58 k.p.
Sąd Okręgowy zaznaczył, że nawet przy uznaniu zasadności poglądu wyrażo-
nego przez Sąd Najwyższy w wyroku z 17 sierpnia 2006 r., III PK 53/06, zgodnie z
którym do członka zarządu spółki zatrudnionego na podstawie umowy o pracę ma
zastosowanie zakaz wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę ustanowiony
w art. 39 k.p., nie można zgodzić się z wyrażonym w tym wyroku poglądem o przy-
sługiwaniu członkowi zarządu spółki w razie wypowiedzenia umowy o pracę przez
pracodawcę odszkodowania w wysokości odpowiadającej wysokości wynagrodzenia
za czas pozostawania bez pracy w razie przywrócenia do pracy. Pogląd ten wprowa-
dza bowiem nieznaną prawu pracy konstrukcję swoistego przywrócenia do pracy,
nieprzewidującego dalszego świadczenia pracy. Przeciwko przytoczonemu poglą-
dowi Sądu Najwyższego Sąd Okręgowy podniósł także argument, że odszkodowanie
takie byłoby zależne od długości trwania procesu sądowego, a ponadto proces taki
nie zakończyłby się restytucją stosunku pracy, gdyż Sąd Najwyższy taką możliwość
wykluczył (przyjmując brak po stronie odwołanego członka zarządu roszczenia o
przywrócenie do pracy), lecz jedynie przyznaniem odszkodowania w wysokości rów-
nej wynagrodzeniu pracownika od dnia rozwiązania z nim umowy o pracę do dnia
wydania wyroku przez sąd pracy. Odszkodowanie takie mogłoby być zróżnicowane
w zależności od aktywności stron procesu, materiału dowodowego bądź też szybko-
ści prowadzonego postępowania przez sąd, a są to okoliczności, które nie powinny
wpływać na wysokość odszkodowania.
W zakończeniu uzasadnienia pytania prawnego Sąd Okręgowy wyraził po-
gląd, że w razie niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy o
pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika z odwołanym członkiem zarządu spółki
przysługuje mu jedynie roszczenie o odszkodowanie w wysokości określonej w art.
58 k.p.
11
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 390 § 1 k.p.c., jeżeli przy rozpoznawaniu apelacji powstanie
zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd drugiej instancji może
przedstawić to zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, odraczając
rozpoznanie sprawy. Zgodnie z art. 390 § 2 k.p.c., uchwała Sądu Najwyższego roz-
strzygająca zagadnienie prawne wiąże w danej sprawie. Instytucja pytań prawnych,
prowadząca do związania sądów niższych instancji orzekających w danej sprawie
poglądem Sądu Najwyższego, zawartym w podjętej uchwale, jest wyjątkiem od kon-
stytucyjnej zasady podległości sędziów tylko Konstytucji oraz ustawom (art. 178 ust.
1 Konstytucji RP). Powinna być zatem traktowana z pełnym uświadomieniem tej wy-
jątkowości, co z kolei nakazuje wykładać art. 390 § 1 k.p.c. w sposób jak najbardziej
ścisły, bez żadnych koncesji na rzecz argumentów o nastawieniu celowościowym lub
utylitarnym (por. uzasadnienie uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 30
marca 1999 r., III CZP 62/98, OSNC 1999 nr 10, poz. 166).
Uwzględnienie powyższej wskazówki interpretacyjnej nakazywało wziąć pod
uwagę co najmniej trzy aspekty formalne, które przemawiały przeciwko dopuszczal-
ności podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały rozstrzygającej przedstawione zagad-
nienie prawne.
1. Przede wszystkim podkreślenia wymaga, że przed Sądem Okręgowym do-
szło - po przeprowadzeniu rozprawy apelacyjnej wyznaczonej na 10 marca 2009 r. -
do odroczenia rozpoznania sprawy „na termin z urzędu” oraz do „skierowania sprawy
na posiedzenie niejawne celem sporządzenia zapytania prawnego do Sądu Najwyż-
szego”. Na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 kwietnia 2009 r. Sąd Okręgowy wydał
postanowienie o przedstawieniu na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. Sądowi Najwyż-
szemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego. Postanowienie o przedstawieniu
do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego budzącego poważ-
ne wątpliwości nie zostało wydane na rozprawie apelacyjnej wyznaczonej w celu
rozpoznania apelacji, lecz na posiedzeniu niejawnym, które odbyło się po odroczeniu
rozprawy apelacyjnej. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że przed-
stawienie do rozstrzygnięcia - na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. - powstałego przy
rozpoznawaniu apelacji zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości
wymaga wydania postanowienia na rozprawie. Nieprawidłowe podjęcie postanowie-
12
nia o przedstawieniu zagadnienia prawnego poza rozprawą (po jej odroczeniu) sta-
nowi już samo w sobie wystarczającą podstawę do odmowy podjęcia uchwały (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z 19 marca 2009 r., III CZP 11/09, LEX nr
491558). Jeżeli Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że w sprawie ujawniło się istotne
zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, powinien był albo po rozpozna-
niu sprawy na rozprawie apelacyjnej odroczyć publikację postanowienia o przedsta-
wieniu Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego albo rozprawę odroczyć, wy-
znaczyć kolejną rozprawę (nowy termin rozprawy) i na rozprawie wydać postanowie-
nie o przedstawieniu zagadnienia prawnego. Nie jest to jednak najważniejszy powód
odmowy podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały.
2. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, przedmiotem za-
gadnienia prawnego przedstawionego na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. może być
tylko taka poważna wątpliwość prawna, której wyjaśnienie uchwałą Sądu Najwyż-
szego jest niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy (por. postanowienie Sądu Najwyż-
szego z 20 listopada 2008 r., III CZP 113/08, LEX nr 478188). Zagadnienie prawne
musi mieć charakter abstrakcyjny i dotyczyć wykładni przepisów prawa, jednak sta-
nowisko Sądu Najwyższego dotyczące rozumienia tych przepisów powinno mieć
znaczenie dla rozstrzygnięcia tej konkretnej sprawy, którą rozpoznaje sąd przedsta-
wiający zagadnienie prawne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 5 grudnia
2008 r., III CZP 119/08, LEX nr 478179). Nie chodzi zatem o jakiekolwiek wątpliwości
sądu drugiej instancji rozpoznającego apelację, choćby były poważne, dotyczące
wykładni prawa i miały charakter abstrakcyjny, ale o wątpliwości, których wyjaśnienie
jest niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy w instancji apelacyjnej. Konieczne jest za-
tem istnienie związku przyczynowego między przedstawionym zagadnieniem praw-
nym (i ewentualną uchwałą Sądu Najwyższego) a podjęciem przez sąd odwoławczy
decyzji jurysdykcyjnej co do istoty sprawy. Z tej przyczyny sąd drugiej instancji,
przedstawiając Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne, jest
obowiązany wykazać, dlaczego rozstrzygnięcie tego zagadnienia jest niezbędne do
rozpoznania środka odwoławczego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 28
sierpnia 2008 r., III CZP 67/08, LEX nr 453599). Wykazanie konieczności podjęcia
przez Sąd Najwyższy uchwały wiąże się przede wszystkim z przedstawieniem przez
sąd odwoławczy ustalonego przez siebie stanu faktycznego, który stanowić będzie
podstawę faktyczną rozstrzygnięcia sprawy. Tylko takie zagadnienie prawne może
być przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 §
13
1 k.p.c., które dotyczy wykładni przepisów prawa mających bezspornie zastosowanie
w ustalonym w wystarczającym zakresie stanie faktycznym sprawy (por. postanowie-
nie Sądu Najwyższego z 10 lipca 2008 r., III CZP 64/08, LEX nr 437203). Przedsta-
wione zagadnienie prawne musi nawiązywać do sytuacji prawnej i faktycznej, jaka
wystąpiła w przedstawianej sprawie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 25
czerwca 2008 r., III CZP 48/08, LEX nr 437197). Wykładnia przepisu, który nie ma
zastosowania w ustalonym stanie faktycznym sprawy, nie może być przedmiotem
zagadnienia prawnego przedstawionego do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z 28 lutego 2006 r., III CZP 3/06, LEX nr
180673). Rozważanie zagadnień o naturze teoretycznej, jeżeli nie jest to niezbędne
do zajęcia stanowiska w kwestii wykładni określonego przepisu, który powinien mieć
zastosowanie w rozpoznawanej sprawie, nie należy do zadań Sądu Najwyższego
(por. postanowienie z 12 czerwca 2008 r., III CZP 42/08, LEX nr 420375).
Z przytoczonych powyżej wybranych orzeczeń Sądu Najwyższego dotyczą-
cych wykładni art. 390 § 1 k.p.c. wynika, że sąd drugiej instancji, przedstawiając do
rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne, musi wykazać, że jego
rozpoznanie i podjęcie przez Sąd Najwyższy stosownej uchwały jest rzeczywiście
niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy.
Tymczasem, przytoczone przez Sąd Okręgowy okoliczności faktyczne przed-
miotowej sprawy oraz procesowy stan sprawy w chwili jej rozpoznawania przez Sąd
drugiej instancji w postępowaniu apelacyjnym już same w sobie nie pozwalają na
uznanie, że rozstrzygnięcie przedstawionych wątpliwości prawnych będzie miało
znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Tym samym zbędne jest podejmowanie przez
Sąd Najwyższy uchwały.
Sąd Okręgowy zwrócił się do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie zagadnie-
nia prawnego ujętego w złożonym pytaniu prawnym, składającym się w istocie z
dwóch zagadnień:
Po pierwsze, czy odwołanemu z pełnionej funkcji członkowi zarządu, zatrud-
nionemu przez spółkę na podstawie umowy o pracę na stanowisku członka zarządu,
przysługuje ochrona przed rozwiązaniem tego stosunku pracy wynikająca z art. 39
Kodeksu pracy. Po drugie, w razie pozytywnej odpowiedzi na pierwsze pytanie, jakie
roszczenie - zamiast żądania przywrócenia do pracy i zasądzenia wynagrodzenia za
cały okres pozostawania bez pracy - przysługuje temu członkowi zarządu w przypad-
ku rozwiązania z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia z jego winy z naruszeniem
14
art. 39 k.p., w szczególności czy jest to odszkodowanie w wysokości przewidzianej w
art. 58 k.p., czy też odszkodowanie w innej wysokości.
Powyższe pytania są oderwane od stanu faktycznego i prawnego rozpozna-
wanej sprawy. Analiza obu przedstawionych zagadnień prawnych opiera się przy tym
na przyjętym przez Sąd Okręgowy założeniu (bez możliwości jego weryfikacji na tym
etapie postępowania), że rozwiązanie przez pozwaną spółkę umowy o pracę z po-
wodem bez wypowiedzenia z jego winy było niezgodne z prawem. Rozstrzygnięcie
kwestii naruszenia przez pracodawcę przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę bez
wypowiedzenia z winy pracownika (dokonanie ustaleń faktycznych i oceny prawnej)
należy jednak do sądu pytającego.
Pierwsze pytanie dotyczy zakresu ochrony przed rozwiązaniem stosunku
pracy wynikającej z art. 39 k.p. Zgodnie z tym przepisem, pracodawca nie może wy-
powiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do
osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie
prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Reguluje on jednoznacznie ochronę
pracownika przed wypowiedzeniem mu umowy o pracę. Ochrona stosunku pracy
przewidziana w art. 39 k.p. dotyczy wypowiedzenia definitywnego, także wypowie-
dzenia zmieniającego warunki pracy i płacy. Ochrona ta nie dotyczy natomiast przy-
padków rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron lub bez wypowiedzenia
z przyczyn zawinionych lub niezawinionych przez pracownika (art. 52 i 53 k.p.); nie
dotyczy także wygaśnięcia umowy o pracę z mocy prawa.
Sąd Okręgowy zadał pytanie, czy odwołanemu z pełnionej funkcji członowi
zarządu, zatrudnionemu przez spółkę na podstawie umowy o pracę na stanowisku
członka zarządu, przysługuje ochrona przed rozwiązaniem tego stosunku pracy wy-
nikająca z art. 39 k.p. Pytanie odnosi się jednoznacznie do szczególnej ochrony pra-
cownika przed wypowiedzeniem mu umowy o pracę ustanowionej w art. 39 k.p.,
podczas gdy umowa o pracę z powodem została rozwiązana bez wypowiedzenia z
winy pracownika z powodu naruszenia przez niego obowiązków pracowniczych, czyli
na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Tymczasem, do rozwiązania przez pracodawcę
umowy o pracę bez wypowiedzenia art. 39 k.p. nie ma zastosowania. Oznacza to, że
pracodawca może rozwiązać z pracownikiem umowę o pracę bez wypowiedzenia z
jego winy (z powodu ciężkiego i zawinionego naruszenia przez niego obowiązków
pracowniczych - na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p.) również w okresie ochronnym
przewidzianym w art. 39 k.p.
15
W razie rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia z
winy pracownika szczególna ochrona przed wypowiedzeniem przysługująca pracow-
nikowi na podstawie art. 39 k.p. ma znaczenie tylko w kontekście roszczeń, które
przysługują pracownikowi z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania przez praco-
dawcę umowy bez wypowiedzenia. Zgodnie bowiem z art. 56 § 2 k.p. w związku z
art. 45 § 3 k.p., do takiego pracownika (w wieku ochronnym) nie ma zastosowania
możliwość zasądzenia przez sąd z urzędu odszkodowania zamiast dochodzonego
przez pracownika przywrócenia do pracy, z wyjątkiem sytuacji ogłoszenia upadłości
lub likwidacji pracodawcy. Według art. 45 § 2 k.p., który ma odpowiednie zastosowa-
nie do roszczeń pracownika przysługujących w razie niezgodnego z prawem rozwią-
zania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 56 § 2 k.p.), sąd
pracy może nie uwzględnić żądania pracownika przywrócenia do pracy, jeżeli ustali,
że uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niecelowe; w takim przypadku
sąd pracy orzeka o odszkodowaniu. Artykułu 45 § 2 k.p. nie stosuje się jednakże do
pracowników, o których mowa w art. 39 k.p., chyba że uwzględnienie żądania pra-
cownika przywrócenia do pracy jest niemożliwe z przyczyn określonych w art. 411
k.p. (czyli ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy); w takim przypadku sąd
pracy orzeka o odszkodowaniu. Jednocześnie, zgodnie z art. 57 § 2 k.p. pracowni-
kowi, o którym mowa w art. 39 k.p., w razie przywrócenia go do pracy przysługuje
wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy.
Problem zastosowania do powoda art. 45 § 3 k.p. w związku z art. 56 § 2 k.p.
nie istnieje na obecnym etapie postępowania, ponieważ powód nie zaskarżył apela-
cją wyroku Sądu Rejonowego w części oddalającej powództwo o przywrócenie go do
pracy. W swojej apelacji powód domaga się bowiem jedynie podwyższenia odszko-
dowania (zasądzenia na jego rzecz odszkodowania w większym rozmiarze niż to
uczynił Sąd Rejonowy), nie domaga się już natomiast przywrócenia do pracy. Pro-
blem wyboru przez Sąd Okręgowy pomiędzy przywróceniem powoda do pracy i za-
sądzeniem na jego rzecz wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez pracy pod
warunkiem podjęcia pracy, a zasądzeniem na jego rzecz odszkodowania, nie istnieje
na obecnym etapie postępowania. Powód domaga się już tylko odszkodowania, a
strona pozwana (pozwany pracodawca) nie może skutecznie skarżyć wyroku Sądu
Rejonowego w części, w jakiej doszło do zasądzenia na rzecz powoda odszkodowa-
nia - w miejsce żądanego przez niego przed Sądem Rejonowym przywrócenia do
pracy - i oddalenia powództwa o przywrócenie do pracy. Pozwany nie może bowiem
16
skarżyć apelacją wyroku sądu pierwszej instancji oddalającego powództwo ze
względu na brak interesu prawnego w zaskarżeniu korzystnego dla siebie rozstrzy-
gnięcia (brak gravamen).
Drugie pytanie dotyczy tego, jakie roszczenie zamiast żądania przywrócenia
do pracy i zasądzenia wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy przysłu-
guje odwołanemu członkowi zarządu w przypadku rozwiązania z nim umowy o pracę
bez wypowiedzenia z jego winy z naruszeniem przepisów - czy tylko odszkodowanie
w wysokości przewidzianej w art. 58 k.p. (limitowanej), czy też odszkodowanie w in-
nej wysokości (w domyśle - wyższej od określonej w art. 58 k.p.). Na tak postawione
pytanie nie można udzielić odpowiedzi innej niż zawarta w wyroku Trybunału Kon-
stytucyjnego z 27 listopada 2007 r., SK 18/05 (Dz.U. z 2007 r. Nr 225, poz. 1672;
OTK-A 2007, nr 10, poz. 128, z glosą A.Musiały, Państwo i Prawo 2008 nr 12, s.
126), zgodnie z którym art. 58 k.p. w związku z art. 300 k.p., rozumiany w taki spo-
sób, że wyłącza dochodzenie innych niż określone w art. 58 k.p. roszczeń odszko-
dowawczych związanych z bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę bez wypo-
wiedzenia, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji RP.
Wyroki Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą (art.
190 ust. 1 Konstytucji RP) i wiążą wszystkie sądy (także Sąd Najwyższy). Z powoła-
nego wyroku Trybunału Konstytucyjnego wynika, że pracownikowi, z którym praco-
dawca rozwiązał bez wypowiedzenia umowę o pracę z naruszeniem przepisów o
rozwiązywaniu umów w tym trybie, przysługuje ponad odszkodowanie z art. 58 k.p.,
którego wysokość jest limitowana, odszkodowanie na podstawie ogólnych przepisów
Kodeksu cywilnego o odpowiedzialności kontraktowej (art. 471 i nast. k.c.) lub delik-
towej (art. 415 i nast. k.c.). Dochodząc odszkodowania w wysokości przewyższającej
limit z art. 58 k.p. pracownik musi jednak udowodnić wszystkie przesłanki odpowie-
dzialności odszkodowawczej pracodawcy (bezprawność, winę, szkodę i związek
przyczynowy) oraz rozmiar szkody poniesionej w związku z niezgodnym z prawem
rozwiązaniem z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia (por. K.Jaśkowski: Wpływ
wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r. na odpowiedzialność pra-
codawcy za rozwiązanie umowy o pracę, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2009 nr
2, s. 2; T.Liszcz: Odpowiedzialność odszkodowawcza pracodawcy wobec pracow-
nika, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2008 nr 12, s. 2).
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że Sąd Okręgowy przedstawił
Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawne albo o zasięgu wykraczającym poza po-
17
trzebę rozpoznania apelacji powoda i pozwanej spółki, albo rozstrzygnięte w wiążą-
cym wszystkie sądy orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego.
Rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego dotyczącego dopuszczalności docho-
dzenia przez odwołanego członka zarządu spółki kapitałowej, zatrudnionego na sta-
nowisku członka zarządu na podstawie umowy o pracę, roszczenia o przywrócenie
go do pracy i możliwości zasądzenia przez sąd odszkodowania zamiast przywróce-
nia do pracy nie ma praktycznego znaczenia dla rozstrzygnięcia o zasadności lub
niezasadności apelacji powoda i pozwanej spółki. Trzeba bowiem podkreślić, że po-
wód w apelacji nie zaskarżył wyroku Sądu Rejonowego z 28 października 2008 r. [...]
w części oddalającej jego roszczenie o przywrócenie do pracy. Powód w apelacji
kwestionuje tylko wysokość zasądzonego odszkodowania. Natomiast pozwana
spółka nie może skutecznie podnieść zarzutu, że Sąd Rejonowy orzekł odmiennie
niż tego domagał się powód i zamiast przywrócenia go do pracy zasądził na jego
rzecz tylko odszkodowanie. W sprawach z zakresu prawa pracy sąd pracy upraw-
niony jest - na podstawie art. 4771
k.p.c. - do uwzględnienia innego roszczenia niż
dochodzone przez powoda, jeżeli pracownik dokonał wyboru jednego z przysługują-
cych mu alternatywnie roszczeń, a zgłoszone roszczenie okaże się nieuzasadnione.
Sąd pracy w takiej sytuacji może z urzędu uwzględnić inne roszczenie alternatywne.
W przypadku możliwości dokonania przez pracownika wyboru między przywróce-
niem do pracy a odszkodowaniem, sąd pracy może nie uwzględnić wybranego przez
pracownika roszczenia o przywrócenie do pracy i zasądzić odszkodowanie (nie może
jednak orzec odwrotnie - zamiast wybranego przez pracownika roszczenia o odszko-
dowanie przywrócić go do pracy, bo byłoby to niezgodne z zasadą wolności pracy).
Pozwany pracodawca nie może kwestionować oddalenia powództwa o przywrócenie
do pracy, jeżeli sąd pracy - na podstawie art. 4771
k.p.c. - z urzędu uwzględnił rosz-
czenie alternatywne (o odszkodowanie) zamiast żądanego przez pracownika przy-
wrócenia do pracy.
Przepisy Kodeksu pracy regulujące roszczenia przysługujące pracownikowi w
razie niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę za wy-
powiedzeniem lub bez wypowiedzenia upoważniają sąd pracy do orzeczenia od-
szkodowania zamiast dochodzonego przez pracownika przywrócenia do pracy, jeżeli
uwzględnienie dochodzonego przez pracownika roszczenia okaże się niemożliwe lub
niecelowe (art. 45 § 2 k.p. oraz art. 56 § 2 w związku z art. 45 § 2 k.p.). Niezastoso-
wanie przez sąd pracy przepisów wykluczających orzeczenie odszkodowania za-
18
miast dochodzonego przez pracownika przywrócenia do pracy w stosunku do pra-
cowników korzystających ze szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy (art. 45 §
3 k.p. oraz art. 56 § 2 w związku z art. 45 § 3 k.p.) może kwestionować tylko zainte-
resowany pracownik, a nie pozwany pracodawca. Pracodawca nie może narzucić
pracownikowi wyboru roszczenia przysługującego w związku z niezgodnym z pra-
wem rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia. Oznacza to, że pozwana
spółka nie mogłaby, powołując się na treść art. 321 § 1 k.p.c. albo na naruszenie art.
4771
k.p.c., zakwestionować orzeczenia przez Sąd pierwszej instancji o odszkodo-
waniu zamiast o przywróceniu do pracy i domagać się na tej podstawie uwzględnie-
nia pierwotnego roszczenia powoda o przywrócenie do pracy (może natomiast kwe-
stionować zasądzenie odszkodowania i domagać się oddalenia powództwa w cało-
ści). Pozwana spółka nie mogła skutecznie zaskarżyć wyroku w części oddalającej
powództwo o przywrócenie do pracy, gdyż nie miała w tym interesu prawnego. Tym
samym nie mogła podnieść skutecznie zarzutu, że zaskarżony wyrok „narusza art.
56 k.p. poprzez nieprzywrócenie powoda do pracy, a zasądzenie na rzecz powoda
jedynie odszkodowania”.
W świetle powyższych rozważań, na obecnym etapie postępowania (po pra-
womocnym oddaleniu powództwa o przywrócenie powoda do pracy) nie może podle-
gać rozważaniu przez Sąd Okręgowy zagadnienie, czy w takiej sytuacji, jaka wystę-
puje w rozpoznawanej sprawie, było dopuszczalne zasądzenie na rzecz powoda od
pozwanej spółki odszkodowania zamiast dochodzonego przez powoda przywrócenia
do pracy. Kwestia ta jest poza zakresem rozważań koniecznych do wydania przez
Sąd Okręgowy wyroku.
Zagadnieniem, które można rozważać w rozpoznawanej sprawie, jest nato-
miast kwestia, czy powodowi przysługuje odszkodowanie w wysokości określonej w
art. 58 k.p., czy też odszkodowanie w innej, wyższej wysokości. Sąd Okręgowy sfor-
mułował pytanie o wysokość odszkodowania z zastrzeżeniem, że odpowiedź na to
pytanie jest zależna od uprzedniej pozytywnej odpowiedzi na pytanie, czy odwołany
członek zarządu spółki kapitałowej zatrudniony na stanowisku członka zarządu na
podstawie umowy o pracę korzysta ze szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy
ustanowionej w art. 39 k.p. Stanowisko takie jest nietrafne. Nie ma zależności między
odpowiedzią na pierwsze pytanie, a ewentualnym zaktualizowaniem się potrzeby
udzielenia odpowiedzi na pytanie drugie.
19
Jeżeli chodzi o wysokość odszkodowania, którego może dochodzić pracownik
w razie niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez
wypowiedzenia z winy pracownika, to problem ten został rozstrzygnięty w wyroku z
dnia 27 listopada 2007 r., SK 18/05. Zgodnie z tym wyrokiem Trybunału Konstytucyj-
nego pracownik może dochodzić na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego od-
szkodowania w wysokości wyższej od określonej w art. 58 k.p. Przywołany wyrok
Trybunału Konstytucyjnego można odnieść również do sytuacji, gdy pracownik, z
którym pracodawca niezgodnie z prawem rozwiązał umowę o pracę bez wypowie-
dzenia, dochodzi przywrócenia do pracy, a sąd, stosując art. 4771
k.p.c., zasądza
zamiast dochodzonego przez pracownika przywrócenia do pracy odszkodowanie.
Podkreślenia wymaga jednak, że zgodnie z art. 6 k.c. i art. 232 zdanie pierwsze
k.p.c. to na pracowniku spoczywa ciężar udowodnienia rozmiaru szkody, jeżeli od-
szkodowanie zasądzone na jego rzecz ma być większe niż to, które w limitowanej
wysokości zostało przewidziane w art. 58 k.p.
Okoliczność, czy pracownik, z którym pracodawca niezgodnie z prawem roz-
wiązał umowę o pracę bez wypowiedzenia, podlegał szczególnej ochronie trwałości
stosunku pracy, czy też nie, jest obojętna z punktu widzenia orzeczonej przez Trybu-
nał Konstytucyjny w wyroku z 27 listopada 2007 r., SK 18/05, niekonstytucyjności art.
58 k.p. w związku z art. 300 k.p. Każdy pracownik, z którym pracodawca niezgodnie
z prawem rozwiązał umowę o pracę bez wypowiedzenia, ma prawo do odszkodowa-
nia pokrywającego szkodę, której wysokość podlega ustaleniu zgodnie z zasadami
określonymi w Kodeksie cywilnym, w szczególności w art. 361 i art. 362 k.c.
W świetle wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r., SK
18/05, zbędne staje się w analizowanej sprawie rozważanie prawidłowości wykładni
prawa przyjętej przez Sąd Najwyższy w wyroku z 17 sierpnia 2006 r., III PK 53/06,
gdy chodzi o wysokość odszkodowania należnego odwołanemu członkowi zarządu
spółki kapitałowej, z którym pracodawca rozwiązał umowę o pracę za wypowiedze-
niem z naruszeniem zakazu wypowiedzenia określonego w art. 39 k.p., oraz o moż-
liwość zastosowania tej wykładni do rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę
bez wypowiedzenia z odwołanym członkiem zarządu podlegającym ochronie przed
wypowiedzeniem na podstawie art. 39 k.p.
Jedynie na marginesie należy zaznaczyć, że wywodzenie przez Sąd Okrę-
gowy z przysługującej spółce swobody odwołania członka zarządu (art. 203 § 1 zda-
nie pierwsze k.s.h.) wyłączenia ochrony pracownika przed wypowiedzeniem na pod-
20
stawie przepisów prawa pracy (w tym art. 39 k.p.), jeżeli jest on członkiem zarządu,
jest wadliwe. Przede wszystkim taki pogląd pomija treść art. 203 § 2 zdanie drugie
k.s.h., zgodnie z którym odwołanie członka zarządu nie pozbawia go roszczeń ze
stosunku pracy lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka
zarządu. W procesie wykładni prawa należy uwzględniać językową, systemową i
funkcjonalną metodę wykładni. Konieczność uwzględnienia wszystkich metod wy-
kładni nie oznacza jednak pominięcia dyrektyw preferencji. Powszechnie akcepto-
wana w orzecznictwie i w doktrynie jest zasada pierwszeństwa wykładni językowej i
subsydiarności wykładni systemowej i funkcjonalnej. Wykładnia systemowa i funkcjo-
nalna nie powinny negować jednoznacznego wyniku poprawnie dokonanej wykładni
językowej i prowadzić do niedopuszczalnego wykreowania mocą orzeczenia sądo-
wego pożądanej, ale niewyrażonej w przepisie normy prawnej. Odstępstwo od ja-
snego i oczywistego sensu przepisu wyznaczonego jego jednoznacznym brzmieniem
mogą uzasadniać tylko szczególnie istotne i doniosłe względy prawne, społeczne,
ekonomiczne lub moralne. Jeżeli takie względy nie występują, należy oprzeć się na
wykładni językowej. Językowa wykładnia art. 203 § 1 k.s.h. jest jednoznaczna. Swo-
boda odwołania członka zarządu nie narusza, a więc nie modyfikuje roszczeń, które
przysługują odwołanemu członkowi zarządu ze stosunku pracy lub innego stosunku
prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka zarządu.
Zasada ochrony trwałości stosunku pracy pozostaje w funkcjonalnej kolizji z
zasadą swobody prowadzenia działalności gospodarczej i swobody obsadzania sta-
nowisk w zarządzie spółki. Żadnej z wymienionych zasad nie można przyznać pierw-
szeństwa i konieczne jest ich odpowiednie wyważenie. Ustawodawca dokonał takie-
go wyważenia wymienionych zasad. Przede wszystkim, członek zarządu nie musi
być zatrudniony w spółce w ramach stosunku pracy, lecz może być zatrudniony na
podstawie umowy cywilnoprawnej. Strony mogą więc wybrać podstawę zatrudnienia,
która będzie odpowiadała ich interesom. Ponadto, istnieje możliwość, aby w umowie
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub w statucie spółki akcyjnej zostało wpro-
wadzone postanowienie przewidujące zatrudnianie członków zarządu, z w szczegól-
ności prezesa zarządu, na podstawie stosunku pracy z wyboru (zob. np. Ł. Pisar-
czyk: Różne formy zatrudnienia, Warszawa 2003, s. 53-54). Wreszcie, istnieje moż-
liwość takiego ukształtowania treści umowy o pracę, aby stosunek pracy mógł być
nadal wykonywany pomimo odjęcia pracownikowi kompetencji wynikających z człon-
kostwa w zarządzie, lub odwrotnie - aby umowa o pracę kończyła swój byt prawny z
21
chwilą odwołania członka zarządu z tej funkcji bez potrzeby wypowiadania mu
umowy o pracę przez spółkę. We wszystkich opisanych sytuacjach nie powstaje pro-
blem ochrony członka zarządu spółki przed wypowiedzeniem mu umowy o pracę na
podstawie art. 39 k.p.
Jeżeli jednak spółka i członek zarządu wybierają umowę o pracę jako pod-
stawę zatrudnienia, to czynią to ze wszystkimi wiążącymi się z tym konsekwencjami,
także konsekwencją w postaci ograniczenia możliwości swobodnego rozwiązania
umowy o pracę przez pracodawcę.
Sąd może orzec o odszkodowaniu zamiast dochodzonego przez pracownika
roszczenia o przywrócenie do pracy, gdy pracownik podlega szczególnej ochronie
trwałości stosunku pracy, jeżeli dochodzenie przez takiego pracownika roszczenia o
przywrócenie do pracy może zostać zakwalifikowane w konkretnej sytuacji jako nad-
użycie prawa (art. 8 k.p.). Podstawę orzeczenia odszkodowania zamiast przywróce-
nia do pracy bez odpowiedniego żądania pracownika podlegającego szczególnej
ochronie stanowi w tym wypadku art. 4771
k.p.c., jeżeli roszczenie o przywrócenie
okaże się nieuzasadnione lub nie może być uwzględnione z uwagi na sprzeczność z
zasadami współżycia społecznego lub społeczno - gospodarczym przeznaczeniem
prawa. Takie stanowisko jest utrwalone w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por.
uchwałę Sądu Najwyższego z 30 marca 1994 r., I PZP 40/93, OSNAPiUS 1994 nr
12, poz. 230, oraz wyroki Sądu Najwyższego z 18 stycznia 1996 r., I PRN 103/95,
OSNAPiUS 199, nr 15, poz. 210, z 27 lutego 1996 r., I PKN 23/97, OSNAPiUS 199,
nr 21, poz. 419, z 2 sierpnia 2000 r., I PKN 755/99, OSNAPiUS 200, nr 4, poz. 88, z
11 września 2001 r., I PKN 619/00, OSNP 2003 nr 16, poz. 376). Na szczególną
uwagę zasługuje wyrok Sądu Najwyższego z 5 lipca 2005 r., I PK 251/04 (LEX nr
163529) dotyczący możliwości zasądzenia odszkodowania zamiast dochodzonego
przez pracownika roszczenia o przywrócenie do pracy w sytuacji, gdy pracodawca
niezgodnie z prawem rozwiązał umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracow-
nika z odwołanym członkiem zarządu spółki kapitałowej, który podlegał szczególnej
ochronie na podstawie art. 39 k.p. W powołanych wyrokach mowa jest o odszkodo-
waniu w wysokości określonej w art. 471
k.p. lub w art. 58 k.p., zgodnie z przyjętym
ówcześnie w orzecznictwie i doktrynie stanowiskiem, że odszkodowanie określone w
tych przepisach wyczerpuje wszystkie roszczenia odszkodowawcze przysługujące
pracownikowi z tytułu wadliwego wypowiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia
umowy o pracę przez pracodawcę. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 27 listopada
22
2007 r., SK 18/05, orzekł jednak, że art. 58 w związku z art. 300 k.p. rozumiany w
taki sposób jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji. Od chwili
wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego wcześniejsze orzeczenia Sądu
Najwyższego dotyczące wykładni i zastosowania art. 58 k.p. nie mogą być obecnie
powoływane w celu uzasadnienia twierdzenia, że pracownikowi podlegającemu
szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy, z którym pracodawca niezgodnie z
prawem rozwiązał bez wypowiedzenia umowę o pracę, przysługuje jedynie odszko-
dowanie w wysokości limitowanej przez art. 58 k.p., jeżeli sam pracownik lub sąd z
urzędu (na podstawie art. 4771
k.p.c.) dokonają wyboru roszczenia o odszkodowanie,
a nie o przywrócenie do pracy.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że na pytanie prawne Sądu
Okręgowego należało odmówić udzielenia odpowiedzi. Udzielenie na nie dosłownej
odpowiedzi jest zbędne dla rozstrzygnięcia sprawy. Gdyby nawet pytanie prawne
ograniczyć do zagadnienia, czy w sytuacji, jaka występuje w sprawie, pracownikowi
przysługuje wyłącznie odszkodowanie w wysokości określonej w art. 58 k.p., czy też
odszkodowanie w innej, wyższej wysokości, to odpowiedź na takie pytanie zawiera
wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r., SK 18/05. W świetle wyroku
Trybunału Konstytucyjnego nie ulega wątpliwości, że pracownikowi przysługuje na
podstawie przepisów Kodeksu cywilnego odszkodowanie w wysokości pokrywającej
całą poniesioną szkodę (damnum emergens, lucrum cessans), a odszkodowanie
określone w 58 k.p. stanowi minimalne odszkodowanie przysługujące pracownikowi -
jego dochodzenie nie wiąże się przy tym z koniecznością wykazywania rozmiaru
szkody.
Problem, który występuje w rozpoznawanej sprawie, dotyczy ustalenia wyso-
kości korzyści utraconych przez powoda wskutek niezgodnego z prawem rozwiąza-
nia z nim przez pozwaną spółkę umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracow-
nika. Jednakże Sąd Okręgowy nie przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzy-
gnięcia zagadnienia prawnego dotyczącego wykładni art. 361 § 2 k.c. jako przepisu
określającego rozmiar szkody podlegającej naprawieniu według przepisów Kodeksu
cywilnego.
3. Analiza stanu faktycznego i prawnego rozpoznawanej sprawy prowadzi do
wniosku, że Sądowi Okręgowemu w istocie rzeczy chodziło o rozstrzygnięcie przez
Sąd Najwyższy następujących dwóch zagadnień.
23
Po pierwsze, czy odwołanemu członkowi zarządu spółki kapitałowej zatrudnio-
nemu na stanowisku członka zarządu na podstawie umowy o pracę przysługuje
roszczenie o przywrócenie do pracy w razie niezgodnego z prawem rozwiązania tej
umowy przez pracodawcę bez wypowiedzenia z winy pracownika i czy w takiej sytu-
acji sąd pracy może zasądzić zamiast dochodzonego przez pracownika przywróce-
nia do pracy odszkodowanie. Po drugie, jeżeli sąd pracy może w takiej sytuacji za-
sądzić na rzecz pracownika od pozwanego pracodawcy odszkodowanie zamiast do-
chodzonego przez pracownika przywrócenia do pracy, to czy pracownikowi przysłu-
guje odszkodowanie w wysokości określonej w art. 58 k.p. (czyli limitowanej), czy też
odszkodowanie w innej wysokości (w szczególności w wysokości wynagrodzenia za
cały czas pozostawania bez pracy od dnia rozwiązania stosunku pracy do dnia wy-
dania orzeczenia).
Pytania, które przedstawił Sądowi Najwyższemu Sąd Okręgowy, nie zostały
jednak sformułowane w powyższy sposób, a ze względu na charakter instytucji pytań
prawnych (w szczególności ze względu na to, że wiążąca sąd drugiej instancji
uchwała Sądu Najwyższego jest w istocie ograniczeniem niezawisłości sędziowskiej)
nie mogą one zostać przekształcone przez Sąd Najwyższy - bez zmiany ich istoty -
do postaci umożliwiającej udzielenie odpowiedzi przydatnej do rozstrzygnięcia
sprawy rozpatrywanej przez Sąd Okręgowy.
Na zakończenie należy podkreślić, że wyjaśnienia zamieszczone w uzasad-
nieniu odmowy podjęcia uchwały są niewiążące, choć mogą być przydatne sądowi
pytającemu do rozstrzygnięcia sprawy. Sąd apelacyjny (odwoławczy) nie jest zwią-
zany poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w uzasadnieniu postanowienia o od-
mowie podjęcia uchwały, co wynika a contrario z treści art. 390 § 2 k.p.c. (por. wyrok
Sądu Najwyższego z 14 stycznia 2009 r., IV CSK 385/08, LEX nr 485916). Ocena
Sądu Okręgowego rozpoznającego niniejszą sprawę co do istnienia przesłanek za-
stosowania art. 58 k.p. albo przepisów Kodeksu cywilnego o deliktach do rozmiarów
należnego powodowi odszkodowania, może być zatem odmienna od oceny dokona-
nej przez Sąd Najwyższy. Przedstawione powyżej przyczyny przemawiały za odmo-
wą podjęcia uchwały.
W tej sytuacji Sąd Najwyższy na podstawie art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listo-
pada 2002 roku o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052, ze zm.) postanowił
jak w sentencji, uznając, że nie zostały spełnione warunki umożliwiające podjęcie
uchwały.
24
========================================