Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 64/08
POSTANOWIENIE
Dnia 10 lipca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
w sprawie z powództwa W.(...) sp. z o.o. w W.
przeciwko V.(...) sp. z o.o. w P.
o zapłatę,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej w dniu 10 lipca 2008 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny
postanowieniem z dnia 16 kwietnia 2008 r., sygn. akt I ACa (…),
"Czy nadawca może dochodzić od przewoźnika odszkodowania za szkodę
spowodowaną opóźnieniem dostawy w sytuacji, gdy w ciągu 21 dni od postawienia
towaru do dyspozycji odbiorcy nie zostało złożone pisemne zastrzeżenie, o którym
mowa w art. 30 ust. 3 CMR?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
Powodowy nadawca przesyłki, nadanej do przewozu za międzynarodowym listem
przewozowym CMR, dochodzi od pozwanego przewoźnika odszkodowania za szkodę
spowodowaną opóźnieniem się przez pozwanego przewoźnika z wydaniem przesyłki
rosyjskiemu odbiorcy.
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo po uprzednim ustaleniu, że ładunek
został nadany do przewozu w dniach 26-28 lipca 2006 r., a ostateczne jego
2
dostarczenie rosyjskiemu odbiorcy nastąpiło 15 marca 2007 r. Nadto Sąd ten ustalił, że
powód dopiero w dniu 13 kwietnia 2007 r. nadał na poczcie pismo zawierające
zastrzeżenie opóźnienia i żądanie naprawienia wyrządzonej nim szkody, czym uchybił
terminowi wynikającemu z art. 30 ust. 3 Konwencji o umowie międzynarodowego
przewozu drogowego towarów (CMR) sporządzonej w Genewie 19 maja 1956 r. (Dz. U.
1962, Nr 49, poz. 238 ze zm.) zwanej dalej „CMR”, w konsekwencji czego roszczenie
powoda wygasło.
Przy rozpoznawaniu apelacji powoda od powyższego wyroku Sąd Apelacyjny
powziął wątpliwości przedstawione w zagadnieniu prawnym, które przedstawił do
rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu postanowieniem z dnia 16 kwietnia 2008 r.
Sąd odwoławczy, po pozytywnym przesądzeniu legitymacji czynnej powoda do
dochodzenia zgłoszonych w tej sprawie roszczeń, postawił pytanie kto jest uprawniony
do złożenia pisemnego zastrzeżenia, o którym stanowi art. 30 ust. 3 CMR, po czym
stwierdził, że w jego ocenie zastrzeżenie takie może złożyć każda osoba uprawniona, a
bieg terminu do złożenia zastrzeżenia kończy się po 21 dniach od postawienia ładunku
do dyspozycji odbiorcy. Sąd Apelacyjny uznał, że w 21 – dniowym okresie od dnia
postawienia przesyłki do dyspozycji odbiorcy nie zostało złożone przewoźnikowi
pisemne zastrzeżenie, o którym stanowi art. 30 ust. 3 CMR, a zarazem stwierdził, że
pismo powoda z dnia 28 listopada 2006 r., nazwane reklamacją, wyczerpuje treść
wspomnianego zastrzeżenia.
Z kolei Sąd odwoławczy uznał za okoliczność sporną między stronami czy w
ogóle doszło do opóźnienia dostawy, a także uznał za sporne czy opóźnienie
występowało już w dniu 28 listopada 2006 r., przy czym sporność tej ostatniej kwestii
uznał za niewyłączającą potrzebę zadania pytania prawnego. Sąd Apelacyjny przyjął
bowiem, że w razie opóźnienia dostawy osoba uprawniona może złożyć zastrzeżenie
określone w art. 30 ust. 3 CMR także w okresie przed postawieniem towaru do
dyspozycji odbiorcy, choć uznał równocześnie, że w odniesieniu do szkód wynikających
z opóźnienia dostawy istotny jest okres od wykonania dostawy, ponieważ wcześniej nie
można przyjąć założenia, że nastąpi jedynie opóźnienie dostawy, a możliwe są utrata
lub uszkodzenie przesyłki, w przypadku których to szkód nie jest wymagane złożenie
pisemnych zastrzeżeń pod rygorem wygaśnięcia roszczenia. Literalne brzmienie art. 30
ust. 3 CRM zdaje się więc - w ocenie Sądu Apelacyjnego - wskazywać na możliwość
skutecznego złożenia zastrzeżeń dopiero po wykonaniu dostawy.
3
W obszernym piśmie procesowym z dnia 18 czerwca 2008 r. powód przedstawił
pogłębioną argumentację prezentowanej tezy, że art. 30 ust. 3 CMR odnosi się tylko i
wyłącznie do przypadków, gdy odbiorca występuje z roszczeniem wobec przewoźnika, a
zatem przepis ten nie znajduje zastosowania do roszczeń dochodzonych przez
nadawcę przesyłki. W razie niepodzielenia tej tezy powód popiera stanowisko Sądu
Apelacyjnego, że zgłoszenie zastrzeżenia możliwe jest także przed terminem
postawienia przesyłki do dyspozycji odbiorcy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przewidziana w art. 390 k.p.c. instytucja pytań prawnych ma w polskim procesie
cywilnym bogatą tradycję oraz odgrywa dużą rolę w rozwoju jurysprudencji, jakkolwiek
współcześnie, musi być stosowana ostrożnie i powściągliwie (por. uzasadnienie uchwały
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 1999 r., III CZP 62/98,
OSNC 1999, nr 10, poz. 166). Trzeba także mieć na względzie, że samodzielne
rozstrzyganie spraw oraz leżących u ich podłoża zagadnień faktycznych i prawnych jest
podstawowym, niezbywalnym obowiązkiem sędziego, wypływającym z wykonywania
powierzonej mu władzy sądowniczej. Spośród wielu wypowiedzi Sądu Najwyższego w
tej kwestii trzeba przypomnieć tezy wyroków z dnia 12 października 1994 r., II UR 8/94
(OSNAPUS 1995, nr 2, poz. 25) oraz z dnia 28 maja 1996 r., II UR 6/96 (OSNAPUS
1997, nr 2, poz. 26) stwierdzające, że Sąd Najwyższy może rozstrzygać przedstawione
mu na podstawie art. 391 k.p.c. zagadnienie prawne tylko wówczas, gdy stan faktyczny -
w zakresie objętym przedstawionym zagadnieniem - został ustalony lub jest niesporny.
To stanowisko trzeba uznać za w pełni uzasadnione w odniesieniu do
formułowania i przedstawiania zagadnień dotyczących prawa materialnego, pozostaje
bowiem poza wszelką dyskusją, że warunkiem prawidłowego doboru i zastosowania
tego prawa jest uprzednie ustalenie stanu faktycznego. Mówiąc inaczej, zanim dojdzie
do odtworzenia faktów stanowiących podłoże rozpoznawanej sprawy, dokonywanie
subsumcji czy też rozwiązywanie problemów materialnoprawnych jest przedwczesne
albo w ogóle niemożliwe (por. uzasadnienie uchwały SN z dnia 4 października 2002 r.,
III CZP 62/02, OSNC 2004, nr 1, poz. 7).
Zważyć bowiem należy, że przedmiotem zagadnienia prawnego,
przedstawionego na podstawie art. 390 k.p.c. może być jedynie taka poważna
wątpliwość prawna, której wyjaśnienie w formie uchwały jest niezbędne dla
rozstrzygnięcia sprawy (por. postanowienie SN z dnia 14 listopada 2006 r., III CZP
84/06, niepubl.; postanowienie SN z dnia 19 stycznia 2007 r., III CZP 135/06, niepubl.).
4
Innymi słowy, tylko takie zagadnienie prawne może być na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia, które dotyczy wykładni
przepisów prawa mających bezspornie zastosowanie w ustalonym w wystarczającym
zakresie stanie faktycznym sprawy. Wobec powyższego, w razie braku jednoznacznych
ustaleń faktycznych zawartych w uzasadnieniu postanowienia sądu drugiej instancji
przedstawiającego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne,
uzasadnioną staje się odmowa podjęcia uchwały (por. postanowienie SN z dnia 28
lutego 2006 r., III CZP 3/06, niepubl.; postanowienie SN z dnia 14 września 2006 r., III
CZP 61/06, niepubl.). Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia
zagadnienie prawne powinno więc pozostawać w określonym związku merytorycznym i
logicznym z rozpoznawaną sprawą, co przejawia się w odpowiednim nawiązaniu do
elementów ustalonego już stanu faktycznego, będących materialnoprawną przesłanką
zastosowania przepisu, którego dotyczą wątpliwości interpretacyjne Sądu drugiej
instancji (por. uzasadnienie uchwały SN z dnia 24 stycznia 2002 r., III CZP 76/01,
niepubl.).
Tymczasem w niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny stanowczo przesądził,
w sformułowanym w sentencji postanowienia zagadnieniu prawnym, że chodzi
o odszkodowanie za szkodę spowodowaną opóźnieniem dostawy, a następnie
w uzasadnieniu tego postanowienia równie stanowczo stwierdził, że kwestia czy w ogóle
doszło do opóźnienia dostawy jest między stronami sporna, a nadto sporne jest także to,
czy opóźnienie występowało w dniu 28 listopada 2006 r. Powołanie się przez Sąd
Apelacyjny na przepis art. 20 ust. 1 CMR nie eliminuje istnienia tego sporu, ani nie
rozstrzyga niczego w kwestii opóźnienia dostawy, ponieważ wymieniony przepis CMR
dotyczy możliwości uznania przesyłki (towaru) za zaginioną, a nie przesądza o
opóźnieniu jej dostawy, która stanowi w niniejszej sprawie podstawę faktyczną żądania
zapłaty odszkodowania.
Nie można więc podzielić poglądu Sądu Apelacyjnego, że „sporność tej kwestii”,
tj. opóźnienia dostawy nie wyłącza potrzeby zadania przedmiotowego pytania
prawnego. Obrona przez Sąd odwoławczy tezy, że osoba uprawniona może złożyć
zastrzeżenie wskazane w art. 30 ust. 3 CMR także w okresie przed postawieniem
towaru do dyspozycji odbiorcy nie przesądza o dopuszczalności przedstawienia pytania
prawnego, ponieważ broniona przez ten Sąd teza sformułowana została przy założeniu
wystąpienia opóźnienia dostawy („... w razie opóźnienia dostawy ...”), które to założenie
wcześniej zostało potraktowane przez ten sam Sąd jako okoliczność sporna.
5
Ponieważ art. 30 ust. 3 CMR przewiduje jako materialnoprawną przesłankę jego
zastosowania opóźnienie dostawy, to dopiero uprzednie stanowcze przesądzenie
wystąpienia tej przesłanki jest niezbędne dla oceny możliwości jego zastosowania, a
wówczas dopiero aktualizuje się potrzeba dokonania jego poprawnej wykładni.
Tymczasem samo odwołanie się przez Sąd Apelacyjny do okresu, który upłynął od
chwili przyjęcia towaru przez przewoźnika (ponad 60 dni) nie przesądza jeszcze
stanowczo o wystąpieniu opóźnienia dostawy, ponieważ przesądzenie o opóźnieniu
terminu dostawy wymaga dokonania przez Sąd oceny z uwzględnieniem wszystkich
przesłanek ściśle określonych w art. 19 CMR. Przepis ten jednoznacznie definiuje
wystąpienie opóźnienia terminu dostawy dla potrzeb stosowania przepisów CMR, a w
uzasadnieniu postanowienia Sądu Apelacyjnego brak jest podstaw do przyjęcia, że
przepis ten był przedmiotem analizy tego Sądu.
W tej sytuacji należy uznać, że rozstrzyganie przedstawionego zagadnienia
prawnego jest co najmniej stanowczo przedwczesne, dlatego Sąd Najwyższy odmówił
podjęcia uchwały (art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym,
Dz. U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.).