Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 367/10
POSTANOWIENIE
Dnia 6 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.
przy uczestnictwie Anety K. i Pawła K.
o wpis hipoteki przymusowej zwykłej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 6 kwietnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania Anety K.
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 20 stycznia 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy trzema postanowieniami z dnia 30 października 2009 r. w
sprawach z wniosku wierzyciela - Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.
- utrzymał w mocy dokonane przez referendarza sądowego w dniach 25, 26 i 27
sierpnia 2009 r. wpisy hipotek przymusowych zwykłych w dziale IV Kw nr [...]
prowadzonej dla nieruchomości oznaczonej jako działka nr 1329 oraz nr 761,
położonej w P. Jawnymi z księgi właścicielami tej nieruchomości na zasadzie
wspólności ustawowej są Aneta K. i Paweł K. Wpisane obciążenia dotyczyły
następujących zobowiązań na rzecz wnioskodawcy:
- 26 337,40 zł z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne za okres od
listopada 2004 r. do kwietnia 2009 r. na podstawie tytułu wykonawczego
z dnia 16.07.2009 r. Nr [...],
- 8 423,50 zł z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od
listopada 2004 r. do marca 2009 r., na podstawie tytułu wykonawczego
z dnia 16.07.2009 r. Nr [...],
- 1 982,40 zł z tytułu składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych za okres od grudnia 2004 r. do kwietnia 2009 r.
na podstawie tytułu wykonawczego z dnia 16.07.2009 r. Nr [...].
Sąd Rejonowy ustalił, że wszystkie tytuły wystawione zostały przeciwko
dłużnikowi Pawłowi K. i jego małżonce Anecie K., a obejmowały należności wraz z
podatkowymi odsetkami za zwłokę od należności głównej i wskazał jako podstawę
wpisu art. 34 § 3 pkt 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku - Ordynacja podatkowa
(tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zm., dalej oznaczana jako „ordynacja
podatkowa”). Powołując się na ograniczoną kognicję sądu w postępowaniu
wieczystoksięgowym (art. 6268
§ 2 k.p.c.) oraz domniemanie zgodności wpisów
ujawnionych w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 3 ust. 1
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, tekst jedn. Dz.U. Nr
z 2001 r. 124, poz. 1361 ze zm., dalej powoływana jako „u.k.w.h.”). Sąd Rejonowy
nie uwzględnił zarzutów uczestniczki, która podnosiła, że od dnia 16 sierpnia 2007
r. pomiędzy nią a dłużnikiem istnieje rozdzielność majątkowa i wpis hipoteki
dotyczyć może jedynie udziału jej byłego męża Pawła K. w nieruchomości (1
/2).
3
Uczestniczka złożyła apelacje od wszystkich trzech postanowień, oparte na
zarzucie naruszenie art. 65 ust. 1 i 2 u.k.w.h. przez dokonanie wpisu hipoteki
obciążającej również jej udział w nieruchomości, mimo że nie jest już żoną
dłużnika, czego nie zmienia nieujawnienie aktualnego stanu prawnego w księdze
wieczystej.
Sąd Okręgowy zmodyfikował ustalenia Sądu Rejonowego o tyle, że przyjął,
iż tytuły wykonawcze, będące podstawą zaskarżonych wpisów, wystawione zostały
przez wnioskodawcę jedynie przeciwko dłużnikowi Pawłowi K., co było
konsekwencją ustania małżeństwa uczestników przed wystawieniem tych tytułów.
Podkreślił jednak, że rozpoznając wniosek o wpis sąd bada jedynie treść i formę
wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej, przy
czym przepis ten odczytywać należy w powiązaniu z przepisami normującymi
podstawę wpisu (art. 65 u.k.w.h. oraz art. 29 § 1 ordynacji podatkowej stosowanym
za pośrednictwem art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych - tekst jedn. Dz.U. z 2009 r., Nr 205, poz. 1585 ze zm.).
Ordynacja podatkowa w art. 26 stanowi, że podatnik odpowiada całym swoim
majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki, a w art. 29 § 1,
że w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność,
o której mowa w art. 26, obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek
wspólny podatnika i jego małżonka. Zdaniem Sądu Okręgowego wprawdzie
zgodnie z art. 27 lit. c ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r., Nr 229, poz. 1954
ze zm., dalej „u.p.e.a.”), jeżeli egzekucja ma być prowadzona zarówno z majątku
wspólnego zobowiązanego i jego małżonka, jak i z ich majątków osobistych, tytuł
wykonawczy wystawia się na oboje małżonków, to jednak w wypadku skierowania
tej egzekucji do składników majątkowych, wskazanych w art. 29 § 1 ordynacji
podatkowej, nie jest wymagane wystawienie tytułu wykonawczego w oparciu
o przepis art. 27 lit. c u.p.e.a., ponieważ art. 29 § 1 ordynacji podatkowej jest
przepisem szczególnym, wyłączającym jego zastosowanie. Artykuł 29 § 1 ordynacji
podatkowej zastrzega, że skutki prawne ograniczenia, zniesienia lub ustania
wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań powstałych przed dniem jej
zniesienia umownie lub sądownie. Postanowienie to Sąd drugiej instancji rozważył
4
w powiązaniu z treścią art. 471
k.r.o., zgodnie z którym małżonek może powoływać
się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz
rodzaj były tym osobom wiadome.
Sąd Okręgowy zaznaczył, że do czasu, kiedy na podstawie wyroku
orzekającego rozdzielność majątkową między uczestnikami nie dojdzie do wpisu
stanu prawnego zgodnego z treścią art. 52 § 2 k.r.o., prawo własności
nieruchomości będzie nadal figurowało w księdze wieczystej jako bezudziałowy
przedmiot majątku wspólnego uczestniczki i dłużnika, wobec czego taki stan
musiał być wzięty pod uwagę przy dokonywaniu kwestionowanych wpisów.
Sąd Okręgowy ocenił, że wpis ostrzeżenia o niezgodności treści księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym co do prawa własności działek nr 1329 oraz 761,
dokonany w dniu 27 listopada 2009 r. nie wpływa na domniemanie zgodności treści
księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 3 u.k.w.h.),
a w konsekwencji kwestie związane z powstaniem rozdzielności majątkowej i jej
skutkami dla odpowiedzialności uczestniczki za długi męża powstałe od dnia
obowiązywania tej rozdzielności, wykraczają poza przedmiot kognicji sądu
wieczystoksięgowego. W rezultacie Sąd Okręgowy uznał wpisy obciążeń
hipotecznych za prawidłowe.
Uczestniczka Aneta K. zaskarżyła postanowienie Sądu Okręgowego skargą
kasacyjną opartą na obydwu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach podstawy
naruszenia prawa materialnego zarzuciła:
- błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 29 § 1 i 2 oraz 34 § 3 pkt 2
ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, co skutkowało przyjęciem, że pomimo sądowej rozdzielności
majątkowej i rozwodu małżeństwa uczestników Aneta K. odpowiada
rzeczowo za zobowiązania Pawła K. z tytułu składek na ubezpieczenie
społeczne, powstałe po dniu orzeczenia przez sąd o zniesieniu małżeńskiej
wspólności majątkowej;
- niewłaściwe zastosowanie art. 3 u.k.w.h. polegające na powołaniu się przez
Sąd na domniemanie wiarygodności wynikające z tego przepisu pomimo
jego obalenia przedłożonymi prawomocnymi wyrokami wydanymi w sprawie
5
o rozwód oraz w sprawie o ustanowienie rozdzielności majątkowej
uczestników;
- niewłaściwe zastosowanie art. 471
k.r.o. w sytuacji, kiedy uczestnicy mają
sądownie a nie umownie zniesioną wspólność majątkową
- niewłaściwe zastosowanie art. 65 ust. 1 oraz art. 109 ust. 1 u.k.w.h.
i uwzględnienie wniosku o wpis hipoteki przymusowej zwykłej mimo braku
przesłanek do tego wpisu w postaci tytułu wykonawczego określonego
w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym.
Podstawa naruszenia przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na
wynik sprawy obejmuje zarzuty:
- uchybienia art. 6268
§ 2 k.p.c. poprzez uwzględnienie wniosku o wpis
hipoteki przymusowej zwykłej mimo, że wnioskodawca przedłożył
administracyjne tytuły wykonawcze wstawione jedynie przeciwko Pawłowi K.
oraz poprzez nieuwzględnienie ostrzeżeń o niezgodności pomiędzy
rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości a stanem ujawnionym
w księdze,
- uchybienie art. 228 § 2 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie z urzędu przeszkody
w dokonaniu wpisu w postaci prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w
sprawie o rozwód małżeństwa Anety i Pawła K. oraz prawomocnego wyroku
Sądu Rejonowego w sprawie o ustanowienie rozdzielności majątkowej
uczestników;
- uchybienie art. 27 lit. c u.p.e.a. poprzez wyłączenie jego zastosowania przy
rozpoznawaniu niniejszej sprawy, mimo iż jego prawidłowa wykładnia
prowadzić winna do wniosku, że podstawą wpisu hipoteki
przymusowej zwykłej, zabezpieczającej należności składkowe
z ubezpieczeń społecznych, mającej obciążać nieruchomość wspólną
zobowiązanego i jego małżonka, może być wyłącznie administracyjny tytuł
wykonawczy wystawiony na oboje małżonków.
We wnioskach skarżąca wystąpiła o zmianę zaskarżonego postanowienia
poprzez oddalenie wniosku o wpis hipoteki przymusowej zwykłej oraz
6
o zasądzenie od wnioskodawcy na jej rzecz kosztów procesu za dotychczasowe
postępowanie, w tym kosztów zastępstwa procesowego, wg norm przepisanych;
ewentualnie o uchylenie tego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W orzecznictwie, zarówno Sądu Najwyższego (por. przede wszystkim
uchwałę z dnia 28 października 2004 r., III CZP 33/04, OSNC 2005/3/43; a ponadto
postanowienie z dnia 14 listopada 2006 r., II CSK 230/06, czy – ostatnio - z dnia
27 maja 2010 r., III CZP 27/10, obydwie nie publ. poza bazą Lex nr 607566
i 590606), jak i Naczelnego Sądu Administracyjnego (por. np. wyrok Naczelnego
Sądu Administracyjnego z dnia 16 grudnia 2009 r., II FSK 570/08, Lex nr 582793)
ukształtował się jednolity pogląd, zgodnie z którym podstawą wpisu hipoteki
przymusowej zwykłej na nieruchomości wspólnej zobowiązanego i jego małżonka,
w wypadku zobowiązania podatkowego (analogicznie traktowane jest zobowiązanie
z tytułu należności składkowych względem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych)
stanowić może administracyjny tytuł wykonawczy, który musi jednak być
wystawiony na oboje małżonków. Taki wniosek wywiedziony został z analizy art. 27
lit. c u.p.e.a. w powiązaniu z art. 29 § 1, art. 26 i art. 1 lit. a pkt 20 ordynacji
podatkowej, z których to przepisów wynika, że małżonek zobowiązanego nie ma
takiego samego statusu jak zobowiązany, niemniej materialnoprawny art. 29 § 1
ordynacji podatkowej ustanawia odpowiedzialność zobowiązanego nie tylko
majątkiem osobistym, ale także majątkiem wspólnym. Realizacji tego przepisu
służy art. 27 lit. c u.p.e.a., który określa sposób włączenia do postępowania
egzekucyjnego małżonka nie będącego zobowiązanym, którego prawa zostają
jednak dotknięte tym postępowaniem, i który powinien mieć zapewnione warunki do
należytej obrony swoich interesów. Skoro więc z ustaleń faktycznych, które przyjął
za podstawę swoich rozważań Sąd Okręgowy, wynika, że tytuł wykonawczy
załączony do wniosku wystawiony został tylko na zobowiązanego Pawła K. – nie
mógł on stanowić podstawy dokonania wpisu hipoteki przymusowej zwykłej na
nieruchomości wspólnej uczestników.
7
Wprawdzie wnioskodawca w odpowiedzi na skargę kasacyjną kwestionuje
prawidłowość ustalenia, że uczestniczka nie była tytułem objęta, jednak okoliczność
ta wyłączona jest z zakresu badania przez Sąd Najwyższy, który w art. 39813
§ 2
k.p.c. zobowiązany został do przyjęcia za podstawę rozważań stanu faktycznego
ustalonego przez Sąd drugiej instancji. Jedynie wówczas, kiedy w skardze
kasacyjnej podnoszone są zarzuty przeciwko prawidłowości postępowania
prowadzącego do tych ustaleń, ich treść nie będzie miarodajna. Skarżący jednak
nie twierdzi, że ustalenie podmiotowego zakresu tytułów wykonawczych
załączonych do wniosku, dokonane przez Sąd Okręgowy, było nieprawidłowe.
Dlatego uznać należy, że zarzut skargi kasacyjnej dotyczący naruszenia przez Sąd
Okręgowy art. 27 lit. c u.p.e.a. okazał się uzasadniony i on też przesądza o
konieczności uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazaniu sprawy do
ponownego rozpoznania na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
Nieuzasadnione natomiast okazały się zarzuty dotyczące nieuwzględnienia
przez Sąd Okręgowy faktu wprowadzenia w małżeństwie uczestników rozdzielności
majątkowej. Zakres badania sprawy przez sąd wieczystoksięgowy zawęził się po
wejściu w życie ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o zmianie ustawy o księgach
wieczystych i hipotece, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy - Prawo o notariacie
(Dz.U. Nr 63, poz. 635). Artykuł 6268
§ 2 k.p.c. przejął przewidzianą z uchylonego
art. 46 ust. 1 u.k.w.h. zasadę, że sąd rozpoznając wniosek o wpis bada jedynie
treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi
wieczystej, natomiast nie zostało do niego przeniesione zastrzeżenie,
że postanowienie odmawiające dokonania wpisu może opierać się na
okolicznościach, które są powszechnie znane lub doszły do wiadomości sądu
rejonowego w inny sposób. W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 16 grudnia
2009 r. (III CZP 80/09, OSNC 2010/6/84), Sąd Najwyższy jako zasadę prawną
przyjął, że sąd rozpoznając wniosek o wpis w księdze wieczystej związany jest
stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku i kolejnością jego wpływu.
Zaznaczył, że art. 6268
k.p.c. musi być analizowany łącznie z art. 6266
k.p.c.,
stanowiącym, że o kolejności wniosku o wpis rozstrzyga chwila wpływu wniosku do
właściwego sądu. Decydujące znaczenie ma art. 6268
k.p.c., który wskazuje
8
wyraźnie na rolę sądu wieczystoksięgowego, inną niż rola sądu orzekającego
w procesie, a jednocześnie zawiera pełną regulację przebiegu postępowania
wieczystoksięgowego - nie tylko postępowania dowodowego, ale i podstaw
orzekania, które w procesie zostały uregulowane w art. 316 § 1 k.p.c. Z art. 6268
§ 2 k.p.c. wynika, że sąd prowadzący księgi wieczyste ocenia jako materiał
dowodowy jedynie dokumenty składane równocześnie z wnioskiem o wpis, a to
oznacza, że w zasadzie podstawą orzekania sądu wieczystoksięgowego jest stan
rzeczy z chwili złożenia wniosku. Stanowisko dopuszczające rozszerzenie kognicji
sądu wieczystoksięgowego przez uwzględnienie w chwili wpisu okoliczności
znanych sądowi urzędowo (art. 228 § 2 k.p.c.), np. ujawnionych w innej sprawie
oczekującej na rozpoznanie w terminie późniejszym, jest sprzeczne z art. 6268
§ 2
k.p.c. Słusznie zatem Sąd Okręgowy nie uwzględnił wyroków złożonych przez
uczestniczkę wraz z apelacją i oparł się na treści księgi wieczystej z dnia złożenia
wniosku przez wnioskodawcę. Ostrzeżenie, na które powołuje się skarżąca zostało
wpisane do księgi wieczystej 27 listopada 2009 r., a więc kilka miesięcy po złożeniu
wniosków rozpatrywanych w niniejszej sprawie i już z tego względu nie miało
wpływu na dokonywaną ocenę zasadności wniosku. Ponadto ostrzeżenie
przewidziane w art. 8 u.k.w.h. nie powoduje uchylenia domniemania z art. 3
u.k.w.h. Dlatego zarzuty skarżącej oparte na założeniu o wadliwości pominięcia
treści orzeczeń sądowych świadczących o rozdzielności majątkowej między
uczestnikami i skutkach wynikających stąd dla odpowiedzialności uczestniczki za
zobowiązania uczestnika z tytułu składek uznać należy za bezprzedmiotowe –
skoro okoliczności te nie mogły być uwzględnione w postępowaniu
wieczystoksięgowym z uwagi na zaniedbanie przez uczestników zaktualizowania
wpisów w księdze wieczystej.
Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego uzasadnia art. 39821
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art. 108 § 2 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c.