Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PZ 6/11
POSTANOWIENIE
Dnia 4 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z powództwa J. W.
przeciwko Towarzystwu Budownictwa Społecznego "I." Spółce z o. o. w upadłości
w K.
o ustalenie istnienia stosunku pracy i wynagrodzenie za pracę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 kwietnia 2011 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Ł.
z dnia 5 października 2010 r.,
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
Wyrokiem z 14 kwietnia 2010 r. Sąd Rejonowy Sąd Pracy w P. oddalił
powództwo J. W. przeciwko Towarzystwu Budownictwa Społecznego I. spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością w K. o ustalenie istnienia stosunku pracy (pkt 1),
zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 90 złotych tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego (pkt 2 ) oraz nie obciążył powoda kosztami procesu w
pozostałej części (pkt 3 ).
2
Sąd I instancji stwierdził, że zawarta wbrew obowiązującym przepisom
kodeksu handlowego umowa o pracę z powodem była umową pozorną. Zdaniem
Sądu jedynym celem jej zawarcia było zapewnienie możliwości korzystania z
zysków oddziału a zatem ominięcie przepisów umowy spółki zakazujących podziału
zysków i ustawy o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego.
Sąd zbadał zatem, czy pomiędzy stronami nie doszło do nawiązania stosunku
pracy w sposób dorozumiany i ustalił, że stosunek istniejący pomiędzy powodem a
pozwaną spółką nie zawierał cech stosunku pracy z art. 22 § 1 k.p. O kosztach
zastępstwa procesowego Sąd orzekł w oparciu o art. 98 k.p.c. w związku z § 11 pkt
3 i § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w
sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 r. Nr 163, poz. 1349 ze zm.). O pozostałych
kosztach procesu orzeczono w oparciu o art. 102 k.p.c.
Powód zaskarżył wyrok w całości apelacją. Wyrokiem z 5 października 2010
r. Sąd Okręgowy Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ł. oddalił apelację
(pkt 1) i zasądził od powoda na rzecz pozwanej spółki 960 zł tytułem zwrotu
kosztów zastępstwa procesowego za II instancję (pkt 2).
Sąd w uzasadnieniu stwierdził, że trafnie w I instancji uznano, że powoda z
pozwaną spółką nie łączył stosunek pracy. W zakresie kosztów podniesiono, że
stronę pozwaną, która w postępowaniu apelacyjnym wygrała sprawę w całości,
reprezentował pełnomocnik z wyboru. Zatem zgodnie z art. 98 k.p.c. i § 11 ust. 1
pkt 2 i 3 w związku z § 12 ust. 1 pkt 1 w związku z § 6 pkt 5 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za
czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy
prawnej udzielonej przez adwokata ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 r., nr
163. poz. 1348 ze zm.). Sąd Okręgowy zasądził od powoda na rzecz pozwanego
960 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję. W tym
zakresie Sąd podkreślił, że wniosek powoda o nieobciążanie kosztami procesu nie
został uwzględniony, ponieważ odwołujący nie przywołał jakichkolwiek okoliczności
mogących przemawiać za jego zasadnością lub celowością.
3
Powód wniósł zażalenie na pkt 2. wyroku Sądu Okręgowego. Zarzucono
naruszenie: 1) art. 382 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez
nieuzasadnione przyjęcie, że powód nie przywołał jakichkolwiek okoliczności
mogących przemawiać za zasadnością lub celowością nie obciążania go
obowiązkiem zwrotu kosztów procesu. W opinii skarżącego okoliczności te zostały
przywołane wraz z potwierdzającymi je dowodami zarówno w postępowaniu
pierwszoinstancyjnym, jak i odwoławczym. Żadna z okoliczności podnoszonych
przed Sądem I instancji w trakcie orzekania przez Sąd II instancji nie straciła na
aktualności. Sąd II instancji powinien je zatem rozważyć w oparciu o cały materiał
dowodowy zgromadzony w sprawie, 2) art. 102 k.p.c. przez jego niezastosowanie.
Materiał zgromadzony w całym postępowaniu i szczególny charakter sprawy
przemawiały za nieobciążaniem powoda obowiązkiem zwrotu kosztów procesu, 3)
art. 391 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c. przez nie wskazanie w
uzasadnieniu wyroku w części dotyczącej kosztów procesu, dlaczego dotychczas
podnoszone przez powoda okoliczności wraz z uzasadniającymi je dowodami nie
przemawiają za zasadnością lub celowością nieobciążania powoda kosztami
zastępstwa procesowego. Okoliczności te były podstawą do zastosowania art. 102
k.p.c. w postępowaniu przed Sądem I instancji i istniały również w trakcie
postępowania apelacyjnego.
Wniesiono o: uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy
Sądowi II instancji do ponownego rozpoznania sprawy, ewentualnie o zmianę
zaskarżonego postanowienia i orzeczenie o nie obciążaniu powoda obowiązkiem
zwrotu kosztów procesu za drugą instancję, zwolnienie powoda z obowiązku
uiszczenia opłaty od zażalenia z uwagi na jego trudną sytuację rodzinną i
majątkową. W przypadku oddalenia zażalenia wniesiono o nie obciążanie powoda
obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego z powołaniem się na
okoliczności i dowody wskazane w uzasadnieniu.
Z powołaniem się na art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku z art. 394 § 3 k.p.c.
wskazano nowe okoliczności uzasadniające złożenie zażalenie, w tym
potwierdzające szczególna sytuację powoda, tj. toczące się przeciwko niemu
postępowanie egzekucyjne w sprawie KM …/10 prowadzonej przez Komornika
Sądowego w P. na kwotę przekraczającą 450 000 zł z tytułu kredytu poręczonego
4
za pozwaną spółkę. Wniesiono jednocześnie o dopuszczenie jako dowodów w
sprawie dokumentów w postaci: 1) zawiadomienia o wszczęciu egzekucji w sprawie
KM …/10 przeciwko powodowi, 2) umowy o pracę powoda, 3) zaświadczenia z
Urzędu Miejskiego w P. o zawieszeniu działalności gospodarczej prowadzonej
przez powoda, 4) zawiadomienia banku PKO BP S.A. o wysokości raty kredytu, 5)
faktur VAT o nr 400/2010, 260/2010, 267/2010, 282/2010 za leki, 6) orzeczenia o
zaliczeniu powoda do znacznego stopnia niepełnosprawności, na okoliczności
wskazane w ich treści oraz dla uzasadnienia wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych.
W uzasadnieniu zażalenia podniesiono przede wszystkim, że wszystkie
okoliczności uzasadniające trudną sytuację rodzinną i majątkową powoda były w
aktach i powinny być znane Sądowi II instancji orzekającemu na podstawie
całokształtu materiału zgromadzonego w sprawie. W opinii skarżącego art. 102
k.p.c., który przewiduje możliwość nie obciążania kosztami ustępowania w całości
lub części strony przegrywającej sprawę, nie zwalnia sądu od samodzielnej oceny i
ustalenia, czy strona przegrywająca proces jest w stanie ponieść koszty procesu.
Art. 102 k.p.c. nie przesądza o tym, że sąd rozważając decyzję o nie obciążeniu
strony kosztami procesu, nie może działać z urzędu i dokonywać ustaleń we
własnym zakresie. Dotyczy to również ustalania sytuacji rodzinnej, finansowej
strony na dzień orzekania w postępowaniu odwoławczym, jeżeli tylko sąd uzna, że
dla oceny zasadności bądź celowości wniosku potrzebuje nowych dowodów lub
nowych faktów potwierdzających okoliczności już udokumentowane w
gromadzonym materiale.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Reguła odpowiedzialności za wynik procesu jest jedną z podstawowych
zasad rozstrzygania o kosztach procesu (art. 98 § 1 k.p.c.). Strona przegrywająca
(merytorycznie albo formalnie) zobowiązana jest zwrócić swemu przeciwnikowi
poniesione przez niego koszty procesu (zob. m.in. uchwała składu siedmiu sędziów
SN – zasada prawna z 23 czerwca 1951 r., C 67/51, OSN(C) 1951, nr 3, poz. 63;
postanowienie SN z 10 września 1963 r., I CZ 97/63, OSNC 1964, nr 4, poz. 85).
5
Wyjątkiem od tej reguły jest art. 102 k.p.c., który wyraża zasadę słuszności w
orzekaniu o kosztach.
Decydujące znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy ma ocena charakteru
kompetencji sądu do stosowania art. 102 k.p.c. i ocena jego niezastosowania w
przez Sąd Okręgowy w Ł. W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że również w
odniesieniu do zastosowania w wyroku kończącym sprawę w instancji art. 102
k.p.c. obowiązuje ogólna zasada orzekania, zgodnie z którą sąd wydaje wyrok,
biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 §
1 k.p.c.). Tym samym Sąd Okręgowy był obowiązany uwzględnić tylko te
okoliczności, które zostały ujawnione w toku postępowania do chwili zamknięcia
rozprawy (postanowienie SN z 18 października 2010 r., I PZ 19/10, niepubl.).
Zgodnie z przyjętym w orzecznictwie Sądu Najwyższego poglądem
skorzystanie z art. 102 k.p.c. jest suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu
orzekającego i to do jego oceny należy przesądzenie, czy wystąpił szczególnie
uzasadniony wypadek, który uzasadnia odstąpienie od generalnej zasady (art. 98 §
1 k.p.c.) obciążenia kosztami procesu strony przegrywającej spór (postanowienia
SN z: 17 marca 2010 r., II CZ 105/09, niepubl., 11 lutego 2010 r., I CZ 112/09, LEX
564753, 2 grudnia 2009 r., I CZ 92/09, niepubl., 18 października 2010 r., I PZ
15/10, niepubl., 2 czerwiec 2010 r., I PZ 2/10, niepubl., 11 luty 2010 r., I CZ 112/09,
LEX nr 564753, 13 grudnia 2007 r., I CZ 110/07, LEX nr 621775). Ocena ta nie
może być dowolna oraz wymaga uzasadnienia zawierającego przedstawienie
okoliczności, które sąd uznał za wypadki szczególnie uzasadnione w rozumieniu
tego przepisu (postanowienie SN z 11 lutego 2010 r., I CZ 111/09, niepubl.).
Nie jest więc obowiązkiem sądu odstępowanie od zasady zwrotu kosztów,
jeżeli nie dopatrzy się w sprawie szczególnie uzasadnionego przypadku (wyrok SN
z 8 listopada 2001 r., II UKN 581/00 LEX nr 567859). W niniejszej sprawie to
skarżący podnosił konieczność zastosowania art. 102 k.p.c. Na Sądzie Okręgowym
nie ciążył zatem szczególny obowiązek uzasadnienia stosowania reguły ogólnej z
art. 98 k.p.c. a tym bardziej podejmowania działań z urzędu, czego domagał się
skarżący, w celu ewentualnego sprawdzenia okoliczności, które miałyby uzasadnić
zastosowanie wyjątku z art. 102 k.p.c.
6
Z tego względu zażalenie, pozbawione uzasadnionych podstaw, podlegało
oddaleniu na podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku z art. 39814
k.p.c.