Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 373/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania J. S.
przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Placówce Terenowej /…/
z udziałem zainteresowanej B. S.
o ustalenie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 kwietnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 czerwca 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 6
października 2009 r. oddalił odwołanie wniesione przez ubezpieczonego J. S. od
decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego stwierdzającej
2
ustanie w odniesieniu do ubezpieczonego ubezpieczenia społecznego rolników:
wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego oraz emerytalno – rentowego w
okresie od dnia 1 kwietnia 2000 r. do dnia 30 czerwca 2007 r.
Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach. J.
S. podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy od dnia 3 lipca
1993 r. jako małżonek rolniczki – właścicielki gospodarstwa rolnego o powierzchni
powyżej 1 ha przeliczeniowego. Decyzja organu rentowego z dnia 7 stycznia 1994
r. stwierdzająca objęcie go ubezpieczeniem społecznym rolników zawierała
pouczenie o obowiązku informowania organu rentowego przez rolnika o
okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu i o zmianie tych
okoliczności. Od dnia 9 czerwca 1997 r. ubezpieczony rozpoczął prowadzenie
pozarolniczej działalności gospodarczej, podlegając nadal ubezpieczeniu
społecznemu rolników. Działalność ta polegała na świadczeniu usług w zakresie
handlu detalicznego prowadzonego poza sklepami, pośrednictwa komercyjnego i
szacowania wartości oraz pośrednictwa w sprzedaży i usługach, a także na
świadczeniu usług transportowo – handlowych. Była ona prowadzona na podstawie
wpisu do ewidencji działalności gospodarczej pod nazwą J. S. „J”. W dniu 8 marca
2000 r. ubezpieczony zawarł umowę agencyjną z P. Polska S.A., na mocy której
zlecono mu zawieranie w imieniu Spółki umów pożyczek. Strony ustaliły, że za
wykonanie zleconych czynności ubezpieczonemu będzie przysługiwać prowizja
oraz zapłata za wykonywanie czynności szkoleniowych. Przy zawieraniu umowy
ubezpieczony podał w formularzu dopełniającym dane o pracowniku, że prosi o
nieobejmowanie go ubezpieczeniami społecznymi, gdyż prowadzi działalność
gospodarczą. Początkowo został więc zgłoszony przez P. Polska S.A. tylko do
ubezpieczenia zdrowotnego, a dopiero w 2007 r. również do ubezpieczeń
społecznych. Wynagrodzenie otrzymane przez ubezpieczonego z tytułu
wykonywania umowy agencyjnej wyniosło ponad 400 zł netto. Umowa ta została
rozwiązana w dniu 30 sierpnia 2000r. Ubezpieczony nie zawiadomił KRUS o
zawarciu umowy z P. Polska S.A. W okresie od 1 lutego 2006r. do 31 marca 2006r.
ubezpieczony został z kolei objęty ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem
zdrowotnym z tytułu wykonywania umowy zlecenia na rzecz G. C. H. Spółki z o.o. z
Wskazując na powyższe ustalenia oraz powołując się na teść art. 7 ust. 1, art. 16
3
ust. 1 pkt 1 i art. 6 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników, sąd pierwszej instancji uznał, iż odwołanie wniesione przez
ubezpieczonego od decyzji organu rentowego nie zasłużyło na uwzględnienie,
ponieważ podlegał on w okresie od dnia 8 marca 2000 r. do dnia 29 sierpnia 2000
r. innemu ubezpieczeniu, wykonując w tym czasie pracę na podstawie umowy
agencyjnej zawartej z P. Polska S.A. Sąd Okręgowy przypomniał ponadto, że art.
758 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez ubezpieczonego
tej umowy nie wymagał, jak obecnie, aby agent wykonywał zlecenie w zakresie
działalności swego przedsiębiorstwa. Analiza treści umowy agencyjnej z dnia 8
marca 2000 r. wskazywała przy tym, iż ubezpieczony zawarł tę umowę jako osoba
fizyczna, a nie jako przedsiębiorca. W umowie jak agent został bowiem wpisany J.
S., natomiast działalność gospodarcza była prowadzona przez ubezpieczonego
pod firmą „J”. Sąd pierwszej instancji stanął jednakże na stanowisku, że gdyby
nawet ubezpieczony wykonywał umowę agencyjną w ramach prowadzonej
działalności gospodarczej, to i tak, na podstawie art. 9 ust. 2, art. 6 ust. 1 pkt 4 i art.
13 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych, podlegałby ubezpieczeniom społecznym z tytułu tej umowy. Był więc
osobą podlegającą innemu ubezpieczeniu społecznemu w rozumieniu art. 6 ust. 1
pkt 13, art. 7 i art. 16 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, a skoro tak, to
od sierpnia 2000 r. bez zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej nie
miał prawa, stosownie do art. 5a tej ustawy, do wyboru ubezpieczenia pomiędzy
ubezpieczeniem rolniczym a ubezpieczeniem z tytułu prowadzenia działalności
gospodarczej. Dlatego też fakt podlegania przez niego ubezpieczeniom
społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu wykonywania pracy w ramach
umowy zlecenia zawartej z G. C. H. Spółki z o.o. nie miał „znaczenia
orzeczniczego”.
Po rozpoznaniu apelacji wniesionej przez ubezpieczonego Jarosława S. od
wyroku Sądu Okręgowego z dnia 6 października 2009 r., Sąd Apelacyjny – Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 9 czerwca 2010 r. oddalił tę
apelację.
Sąd Apelacyjny za trafne uznał ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd
Okręgowy oraz przyjął, że sąd ten, dokonując subsumcji, zastosował odpowiednie
4
prawo materialne i właściwe reguły interpretacyjne. Analizując ustalenia faktyczne,
Sąd Apelacyjny doszedł z kolei do przekonania, iż zawarta przez ubezpieczonego z
P. Polska S.A. z siedzibą w Warszawie umowa agencyjna nie była wykonywana w
ramach działalności gospodarczej, gdyż ubezpieczony przy jej zawieraniu nie
działał pod firmą, lecz jako osoba fizyczna – J. S. Zresztą on sam przesłuchiwany w
charakterze strony przyznał, iż umowy agencyjnej nie rozliczał w ramach swojej
działalności. Odmienne twierdzenia zainteresowanej – żony ubezpieczonego B. S.
w tym przedmiocie nie mogły natomiast stanowić podstawy do odmiennych ustaleń,
ponieważ były „niekonsekwentne i ambiwalentne”. Zainteresowana podała bowiem,
że „do działalności gospodarczej zaliczała te (w domyśle: z umowy agencyjnej)
faktury”, by następnie poprawić się i podać, iż to „nie były faktury, mąż dostawał
pieniądze w gotówce”.
Zdaniem sądu drugiej instancji, Sąd Okręgowy zasadnie również
skonstatował, że umowa agencyjna zawarta ze spółką P. spowodowała objęcie
apelującego powszechnym ubezpieczeniem społecznym na podstawie art. 6 ust. 1
pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,
skutkując wyłączeniem go z ubezpieczenia społecznego rolników. Z mocy art. 7
ust. 1 i art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników rolnik podlegający innemu ubezpieczeniu społecznemu traci bowiem
ubezpieczenie społeczne rolników, a zasada ta dotyczy również rolników
prowadzących działalność gospodarczą, którzy pozostają z wyboru w
ubezpieczeniu społecznym rolników na podstawie art. 5a ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników, świadczących jednocześnie pracę na podstawie umowy
agencyjnej lub umowy zlecenia, gdyż w sytuacji wyboru ubezpieczenia
społecznego rolników przez prowadzącego działalność gospodarczą, działalność ta
nie staje się tytułem obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom społecznym w
systemie powszechnym. Możliwość pozostawania w ubezpieczeniu społecznym
rolników dotyczy zaś wyłącznie rolnika podejmującego pozarolniczą działalność
gospodarczą, która jest innym tytułem ubezpieczenia niż umowa agencyjna lub
umowa zlecenia. Dlatego rolnik „zatrudniony na podstawie umowy zlecenia lub
agencyjnej” nie ma możliwości wyboru systemu ubezpieczenia, tak jak prowadzący
działalność gospodarczą i podlega ubezpieczeniom społecznym w powszechnym
5
systemie ubezpieczeń. Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy systemowej ubezpieczenie
społeczne rolników regulują odrębne przepisy, jednakże pod warunkiem, iż nie
podlegają oni obowiązkowi ubezpieczeń społecznych na podstawie ustawy
systemowej, co jest równoznaczne ze stwierdzeniem pierwszeństwa przymusu
ubezpieczeniowego.
Sąd Apelacyjny odwołał się także do uregulowań zawartych w art. 10 ust. 1
pkt 2 i 3 ustawy z dnia 23 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych,
podkreślając że za przychody uzyskiwane w ramach działalności wykonywanej
osobiście uważa się między innymi przychody z wykonywania usług na podstawie
umowy zlecenia lub umowy agencyjnej, uzyskiwane od określonych podmiotów, z
wyjątkiem przychodów uzyskanych na podstawie umów zawieranych przez
podatnika w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Okoliczności zawarcia
umowy agencyjnej, określone w niej strony i sposób jej rozliczania wynikający z
twierdzeń samego skarżącego potwierdzają zaś, że wola stron było, aby jej
zleceniobiorcą nie był podmiot gospodarczy. Ubezpieczony w okresie wykonywania
umowy agencyjnej od dnia 8 marca 2000 r. do dnia 29 sierpnia 2000 r. podlegał
zatem ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych, a niewielka kwota osiągniętego przez niego
wówczas wynagrodzenia nie miała wpływu na powstanie z mocy prawa obowiązku
ubezpieczenia. Z kolei okoliczność, iż bezpośrednio po zawarciu umowy agencyjnej
ubezpieczony został zgłoszony tylko do ubezpieczenia zdrowotnego, była
wyłącznie następstwem nieprawidłowej informacji udzielonej przez niego Spółce P.,
gdyż przy zawieraniu umowy agencyjnej podał on, że prowadzi działalność
gospodarczą, natomiast nie powiadomił, iż podlega ubezpieczeniu społecznemu
rolników. Dlatego też organ rentowy był uprawniony do wydania decyzji korygującej
z mocą wsteczną ustalony bezpodstawnie tytuł rolniczego ubezpieczenia
społecznego.
W skardze kasacyjnej wniesionej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 9
czerwca 2010 r. ubezpieczony J. S. działający za pośrednictwem swego
pełnomocnika zaskarżył ten wyrok w całości i w ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) zarzucił mu naruszenie prawa materialnego:
6
1) art. 6 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 9 ust. 2 oraz w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
w związku z art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników poprzez błędne ich zastosowanie polegające na
przyjęciu, że ubezpieczony jako wykonujący umowę agencyjną podlegał
obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym z tytułu
wykonywania tej umowy, mimo że spełniając warunki z art. 5a ustawy z dnia
20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (w brzmieniu
obowiązującym w 2000 r.) objęty był tym ubezpieczeniem jako domownik
rolnika prowadzący działalność gospodarczą,
2) art. 7 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r.
o ubezpieczeniu społecznym rolników przez błędną wykładnię polegającą na
przyjęciu, iż wykonywanie czynności na podstawie umowy agencyjnej
stanowiło podstawę do wyłączenia ubezpieczonego z ubezpieczenia
społecznego rolników, któremu podlegał on na podstawie art. 5a ustawy z
dnia 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (w brzmieniu
obowiązującym w 2000 r.),
3) art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (w brzmieniu obowiązującym w 2000 r.) poprzez niezastosowanie
tego przepisu przez Sąd Apelacyjny wynikające z błędnej jego wykładni
polegającej na przyjęciu, że zawarcie umowy agencyjnej przez
ubezpieczonego oznaczało, iż jest on pracownikiem, mimo że nie było
podstaw do wyłączenia go z ubezpieczenia społecznego rolników, a
wykonywanie czynności na podstawie umowy agencyjnej nie stanowi
podstawy do wyłączenia z ubezpieczenia społecznego rolników na
podstawie art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
Wskazując na te zarzuty, ubezpieczony domagał się uchylenia
zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu – Sądowi Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych do ponownego rozpoznania, ewentualnie zmiany
zaskarżonego wyroku i orzeczenia, że ubezpieczony podlegał ubezpieczeniu
społecznemu rolników w okresie od dnia 1 kwietnia 2000 r. do dnia 30 czerwca
2007 r.
7
Wnioskując o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, ubezpieczony
podał, że jego zdaniem istnieje potrzeba wykładni art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5 w związku z
art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych i w związku z art. 7 ust. 1 i art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990
r. o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz art. 5a tej ustawy budzących poważne
wątpliwości, a nadto wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, czego
przykładem są orzeczenia Sądu Najwyższego: wyrok z dnia 17 lipca 2008 r., II UK
348/07, wyrok z dnia 3 września 2009 r., III UK 29/09, wyrok z dnia 16 października
2007 r., I UK 123/07 i wyrok z dnia 9 czerwca 2008 r., II UK 312/07. Ponadto,
zdaniem skarżącego, okolicznością uzasadniającą przyjęcie jego skargi kasacyjnej
do rozpoznania jest to, że zaskarżone orzeczenie oczywiście narusza prawo, gdyż
ubezpieczony został wyłączony z ubezpieczenia społecznego rolników, mimo że
nie było podstaw do jego wyłączenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna ubezpieczonego nie zasłużyła na uwzględnienie.
Wstępnie Sąd Najwyższy uznał za konieczne podkreślić, iż skarżący nie
oparł swojej skargi na żadnym zarzucie sformułowanym w ramach drugiej podstawy
kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Fakt ten oznaczał, że Sąd Najwyższy był
związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego wyroku
(art. 39813
§ 2 k.p.c.). Z ustaleń tych, co warto było przypomnieć, wynikało zaś, iż
ubezpieczony poczynając od dnia 3 lipca 1993 r. podlegał jako małżonek rolniczki
ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie z mocy ustawy. Od dnia 9
czerwca 1997 r. podjął z kolei prowadzenie pozarolniczej działalności
gospodarczej, którą kontynuował do dnia 31 grudnia 2007 r. Sądy meriti ustaliły
również, że ubezpieczony w okresie od dnia 8 marca 2000r. do dnia 29 sierpnia
2000r. wykonywał pracę na rzecz P. Polska S.A. z siedzibą w Warszawie, na
podstawie umowy agencyjnej zawartej z tą spółką w dniu 8 marca 2000 r. W tak
ustalonym stanie faktycznym nie mogło zatem budzić wątpliwości, iż w okresie od
dnia 9 czerwca 1997 r. do dnia 7 marca 2000 r. spełniał on wymogi określone
treścią art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. w brzmieniu obowiązującym w
8
okresie, którego dotyczy spór. Choć bowiem zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku
z art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy z dnia 13 grudnia 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą
ubezpieczony powinien podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i
rentowym w tzw. powszechnym systemie, to jednak w myśl art. 5a ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników nadal podlegał ubezpieczeniu społecznemu
rolników. Wynikało to stąd, że jeżeli podejmującym pozarolniczą działalność
gospodarczą był rolnik (domownik rolnika), podlegający z tego tytułu w ówczesnym
stanie prawnym ubezpieczeniu rolniczemu w pełnym zakresie z mocy ustawy
nieprzerwanie co najmniej 1 rok, to nadal podlegał on temu ubezpieczeniu, chyba
że złożył Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych lub Kasie Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego oświadczenie, iż chce podlegać innemu ubezpieczeniu społecznemu
z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej. Ubezpieczony nie złożył takiego
oświadczenia, wobec czego podjęcie przez niego działalności gospodarczej nie
rodziło po jego stronie przymusu ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, o którym
mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy systemowej. Innymi słowy, pozarolnicza
działalność gospodarcza nie stała się wówczas tytułem do objęcia go obowiązkowo
tymi ubezpieczeniami. Skoro zaś podejmując w dniu 9 czerwca 1997r. pozarolniczą
działalność gospodarczą, spełniał warunki wynikające z art. 5a ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników i nie złożył oświadczenia o woli podlegania
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu prowadzenia działalności
gospodarczej, to był nadal objęty ubezpieczeniem społecznym rolników i nie
podlegał obowiązkowi ubezpieczenia z tytułu prowadzonej działalności
gospodarczej. Stan taki, co zostało wyżej podniesione, trwał do dnia 31 grudnia
2007r., a zatem również w spornych okresach wykonywania przez ubezpieczonego
pracy w ramach umowy agencyjnej.
Osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub zlecenia
podlegają wszakże obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (art. 6
ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej). Przymus ubezpieczenia z tych tytułów dotyczy
również osoby, która podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy,
ponieważ żaden przepis nie wyłącza osoby znajdującej się w takiej sytuacji
faktycznej z obowiązku ubezpieczenia w związku z zawarciem umowy o
9
charakterze cywilnoprawnym, ani nie zezwala na wybór w takim przypadku rodzaju
ubezpieczenia (powszechnego bądź rolniczego). Wbrew odmiennemu stanowisku
skarżącego takim przepisem nie jest też błędnie powołany przez niego art. 9 ust. 2
ustawy systemowej rozstrzygający kwestię podlegania ubezpieczeniom
społecznym w przypadku zbiegu tytułów. Dotyczy on bowiem jedynie zbiegu tytułów
podlegania ubezpieczeniom społecznym wymienionych w ustawie systemowej,
natomiast nie obejmuje sytuacji, w której jednym z tytułów podlegania
ubezpieczeniu jest działalność rolnicza. Stosownie do treści art. 9 ust. 2 zdanie
pierwsze ustawy systemowej, osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo
ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z kilku tytułów, o których mowa w art. 6
ust. 1 pkt 2, 4-6 i 10 (a więc również z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności
i jednoczesnego wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej bądź
zlecenia), jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał
najwcześniej. Wynikającym z tego przepisu warunkiem jego stosowania jest więc
istnienie w tym samym czasie kilku różnych tytułów do objęcia danej osoby
obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi w ramach powszechnego systemu
ubezpieczeń społecznych. Skarżący tymczasem (co już wyżej zostało wyjaśnione)
nie spełniał warunków do objęcia go obowiązkowym ubezpieczeniem z tytułu
prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, albowiem podejmując ją jako
domownik rolnika podlegający ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy
przez ponad rok, nie złożył oświadczenia, że chce podlegać ubezpieczeniu
społecznemu w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Działalność ta
nie była zatem dla niego tytułem do objęcia przymusem ubezpieczeń emerytalnego
i rentowych i dlatego też art. 9 ust. 2 ustawy systemowej nie miał w stosunku do
niego zastosowania. Zawarta przez ubezpieczonego w spornym okresie umowa
cywilnoprawna (agencyjna) nie była bowiem kolejnym, obok działalności
gospodarczej, podstawą do objęcia obowiązkiem tych ubezpieczeń, a więc nie
wystąpił w tym przypadku zbieg tytułów do ubezpieczenia, o którym mowa w art. 9
ust. 2 zdanie pierwsze ustawy systemowej. Skarżący wykonywał pracę na
podstawie umowy agencyjnej, będąc równocześnie osobą podlegającą
ubezpieczeniu rolniczemu z mocy ustawy, wobec czego jego status w spornym
okresie odpowiadał opisanej powyżej sytuacji rolnika bądź domownika
10
podejmującego aktywność zarobkową rodzącą przymus ubezpieczenia
emerytalnego i rentowych, nie będącą pozarolniczą działalnością gospodarczą,
czego konsekwencją musiało być stwierdzenie ustania w odniesieniu do niego
obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników z tej przyczyny, iż
spełniał on warunki do objęcia go ubezpieczeniami społecznymi z tytułu tej właśnie
umowy (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) w okresie,
na który była ona zawarta. Wypada także dodać, iż możliwość pozostania w
rolniczym ubezpieczeniu społecznym odnosi się wyłącznie do rolnika
podejmującego pozarolniczą działalność gospodarczą (art. 5a ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników), która jest jednak innym tytułem do podlegania
ubezpieczeniu społecznemu niż umowy zlecenia czy agencyjne, co wprost wynika z
treści art. 6 ust. 1 ustawy systemowej. Jednocześnie zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy
systemowej, ubezpieczenie społeczne rolników regulują odrębne przepisy,
jednakże pod warunkiem, że nie podlegają oni obowiązkowi ubezpieczeń
społecznych na podstawie ustawy systemowej, co jest równoznaczne ze
stwierdzeniem pierwszeństwa przymusu ubezpieczeń emerytalnego i rentowych w
oparciu o przepisy tego ostatnio wymienionego aktu prawnego. W koherencji do
tych uregulowań pozostają art. 7 ust. 1 i art. 16 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników, według których rolnik podlegający innemu ubezpieczeniu
społecznemu nie jest obejmowany z mocy ustawy rolniczymi ubezpieczeniami:
chorobowym, wypadkowym, macierzyńskim oraz emerytalno-rentowym.
Reasumując ten wątek rozważań należało więc stwierdzić, iż z chwilą podjęcia
przez ubezpieczonego pracy na podstawie umowy agencyjnej zawartej z P. Polska
S.A. doszło do spełnienia negatywnych przesłanek określonych treścią tych właśnie
przepisów, co powodowało, że nie mógł on już podlegać ubezpieczeniu
społecznemu rolników. Stwierdzając powyższe, Sąd Najwyższy w składzie
rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni podzielił jako trafne utrwalone stanowisko
judykatury w tym zakresie, którego ilustrację stanowią wyroki Sądu Najwyższego: z
dnia 16 października 2007r., I UK 123/07 (OSNP 2008 nr 23-24, poz. 363), z dnia 9
czerwca 2008 r., II UK 312/07 (OSNP 2009 nr 21-22, poz. 294), z dnia 16
października 2008 r., III UK 47 (OSNP 2010 nr 5-6, poz. 80) oraz z dnia 3 września
2009 r., III 29/09 (LEX nr 551885).
11
Kierując się przedstawionymi argumentami, Sąd Najwyższy uznał, że
chybione były sformułowane w skardze kasacyjnej ubezpieczonego zarzuty
naruszenia art. art. 6 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 9 ust. 2 oraz w związku z art. 6
ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych w związku z art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników oraz art. 7 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 16 ust.
3 tejże ustawy.
Zupełnie bezpodstawny był również zdaniem Sądu Najwyższego zarzut
kasacyjny sugerujący naruszenie art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników poprzez niezastosowanie tego przepisu. Został on bowiem oparty na
niczym nieuzasadnionym założeniu, że Sąd Apelacyjny przyjął, iż „zawarcie umowy
agencyjnej przez wnioskodawcę oznaczało, że jest on pracownikiem”, które
pozostawało w oczywistej sprzeczności z ustaleniami sądu drugiej instancji, skoro
podkreślił on nawet, iż „ani rolniczy organ rentowy, ani Sąd Okręgowy nie twierdzili,
że odwołujący w okresie świadczenia usług na podstawie umowy agencyjnej był
pracownikiem”. Stwierdzenie to stanowiło z kolei jeden z argumentów do uznania
przez ten sąd, iż powoływany przez ubezpieczonego w apelacji pogląd Sądu
Najwyższego zawarty w wyroku z dnia 17 lipca 2008 r. II UK 348/07 „nie jest
adekwatny w rozpoznawanej sprawie, gdyż nie odnosi się do przepisów art. 7 ust. 1
pkt 1 i art. 16 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników,
które stanowiły podstawę rozstrzygnięcia w tej sprawie”. Uzupełniając to
stwierdzenie, Sąd Najwyższy uznał za stosowne podkreślić, że wspomniany wyrok
z dnia 17 lipca 2008 r., II UK 348/07 rzeczywiście zapadł w sprawie, w której
podstawę faktyczną rozstrzygnięcia stanowiło dokonane przez sądy meriti
ustalenie, iż wykonywanie umowy zlecenia przez ubezpieczoną podlegającą
ubezpieczeniu społecznym rolników i prowadzącą równocześnie pozarolniczą
działalność gospodarczą skutkowało niespełnieniem przez nią warunku
określonego w art. 5a ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników, tj. warunku niepozostawania w stosunku pracy i w stosunku
służbowym. Abstrahując od tego, że powołany przepis obowiązuje dopiero od dnia
24 sierpnia 2005 r., a więc nie może znaleźć zastosowania w stanie faktycznym
niniejszej sprawy, należało zatem podkreślić, iż właśnie przyjęcie, że ubezpieczona
12
wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia jest pracownikiem i pozostaje w
stosunku w stosunku służbowym, Sąd Najwyższy uznał wówczas za wadliwe i nie
znajdujące uzasadnienia. Dlatego też równoczesne stwierdzenie przez ten Sąd, iż
„wykonywanie przez wnioskodawczynię czynności na podstawi e umowy zlecenia
nie stanowi podstawy do wyłączenia jej z ubezpieczenia społecznego rolników na
podstawie art. 5a ust. 1 pkt 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników”, na
które obecnie powołuje się skarżący, należało odnosić wyłącznie do kontekstu, w
którym zostało wypowiedziane. Tak rozumiany pogląd prawny zaprezentowany w
wyroku z dnia 17 lipca 2008 r., II UK 348/07 w żadnym razie nie wskazywał więc na
występowanie w orzecznictwie Sądu Najwyższego rozbieżności w odniesieniu do
skutków prawnych wykonywania pracy na podstawie umów cywilnoprawnych przez
rolników kontynuujących podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników mimo
prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.
Kierując się przedstawionymi wyżej motywami, Sąd Najwyższy doszedł do
przekonania, że wniesiona przez ubezpieczonego skarga kasacyjna nie zasłużyła
na uwzględnienie. Dlatego, opierając się na treści art. 39814
§ 1 k.p.c., orzekł, jak w
sentencji swego wyroku.