Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 434/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Agencji Kapitałowo - Inwestycyjnej "I."
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł.
przeciwko Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej "B." w Ł.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 8 kwietnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 marca 2010 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od strony powodowej na rzecz strony pozwanej
kwotę 3.600 (trzy tysiące sześćset) zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powód - Agencja Kapitałowo Inwestycyjna „I.” Sp. z o.o. w Ł. wniósł o
zasądzenie od pozwanego - Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej „B.” w Ł. kwoty
420.720 zł z ustawowymi odsetkami od 14 marca 2005 r. Jako podstawę
roszczenia powód wskazał art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 496
k.c.
Żądanie pozwu zostało uwzględnione przez Sąd Okręgowy nakazem zapłaty
z 16 czerwca 2009 r. wydanym w postępowaniu upominawczym, od którego
sprzeciw wniósł pozwany. Pozwany zarzucił, że roszczenie o zwrot nadpłaconego
czynszu dzierżawnego przedawniło się z dniem 14 marca 2006 r., na podstawie
art. 677 k.c., gdyż do wydania przedmiotu dzierżawy doszło 14 marca 2005 r.
Pozwany zarzucił, że powód nadużywa prawa, bowiem przez własne zaniedbania
doprowadził do rozwiązania umowy dzierżawy, ale wcześniej pobrał czynsz od
poddzierżawcy za 10 lat z góry i nadal czerpie pożytki z przedmiotu dzierżawy. Na
wypadek nieuwzględnienia zarzutu przedawnienia, pozwany oświadczył, że potrącił
z wierzytelnością powoda własną wierzytelność o zwrot nienależnie pobranego
przez powoda czynszu od poddzierżawcy w wysokości 861.225,33 zł.
Wyrokiem z 20 października 2009 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo, a
wyrokiem z 4 marca 2010 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda od wyroku z
20 października 2009 r.
Rozstrzygnięcia Sądów obu instancji zapadły po ustaleniu, że 20 marca
2000 r. pozwany wydzierżawił powodowi nieruchomość na 29 lat. Za pierwsze
20 lat czynsz miał wynieść 50.000 zł, tj. 1.000.000 zł z podatkiem VAT. Część
czynszu w kwocie 200.000 zł z podatkiem VAT powód miał wpłacić w dniu
podpisania umowy, a część w kwocie 800.000 zł z podatkiem VAT - w terminie
7 dni po uzyskaniu warunków zabudowy i zagospodarowania terenu, nie później niż
60 dni od podpisania umowy. W razie niezapłacenia drugiej raty w terminie
pozwany mógł rozwiązać umowę w drodze jednostronnego oświadczenia woli.
Po 20 latach wysokość czynszu miała odpowiadać równowartości 12.200 USD
z podatkiem VAT za każdy rok. Strony przyjęły, że dzierżawca uprawniony jest do
podnajmu i poddzierżawy przedmiotu dzierżawy i 14 maja 2001 r. powód
3
poddzierżawił część nieruchomości „K.-F. P.” Sp. o.o. w W. na 20 lat, a 10 lutego
2004 r. powód podpisał z poddzierżawcą porozumienie, że umowa obowiązuje do
20 marca 2029 r. Strony umowy poddzierżawy ustaliły, że czynsz za pierwsze 10
lat jej trwania będzie równowartością 240.000 USD z podatkiem VAT, według
średniego kursu NBP obowiązującego w dniu podpisania protokołu przekazania
terenu, czyli 7 maja 2002 r. Poddzierżawca 31 maja 2002 r. zapłacił powodowi
1.201.709,76 zł z tytułu czynszu poddzierżawnego. Pozwany 4 sierpnia 2003 r.
złożył poddzierżawcy oświadczenie, że powód uregulował czynsz dzierżawny za 10
lat z góry, począwszy od 2002 r. Na skutek przekształceń poddzierżawca
występował pod firmą S. A. P. Sp. z o.o., a następnie pod firmą F. V. C. S. P. sp. z
o.o.
Powód 20 marca 2000 r. wpłacił pozwanemu pierwszą ratę czynszu
w kwocie 244.000 zł. W porozumieniu z 8 maja 2000 r. strony przyjęły, że część
drugiej raty czynszu dzierżawnego za pierwsze 20 lat obowiązywania umowy
w kwocie 732.000 zł brutto zostanie zapłacona do 10 czerwca 2002 r., a część
w wysokości 244.000 zł brutto do 31 lipca 2003 r. Powód 6 czerwca 2002 r.
zapłacił pozwanemu 732.000 zł, ale nie wpłacił ostatniej części czynszu za
pierwsze 20 lat dzierżawy w wysokości 244.000 zł. Z tego powodu pozwany
28 lutego 2005 r. złożył wobec powoda oświadczenie, że na podstawie § 5 ust. 2
umowy dzierżawy rozwiązuje tę umowę bez wypowiedzenia. Pozwany wyznaczył
termin przekazania przedmiotu dzierżawy na 14 marca 2005 r. i w tym dniu dokonał
przejęcia terenu.
Wniosek z 1 marca 2006 r. o zawezwanie do próby ugodowej co do
roszczenia o zapłatę kwoty 671.000 zł powód cofnął, a 14 czerwca 2006 r. wystąpił
przeciwko pozwanemu z wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej, co do
roszczenia o zobowiązanie do prawidłowego wykonywania umowy dzierżawy.
Pozwany odmówił zawarcia ugody proponowanej przez powoda.
W piśmie z 14 lipca 2006 r. pozwany oświadczył powodowi, że z powstałej
nadpłaty w zakresie opłat czynszu dzierżawnego dokonuje potrącenia pięciu
wierzytelności wzajemnych o łącznej wartości 253.669 zł, uznając do zwrotu na
rzecz powoda różnicę w kwocie 420.720,16 zł i wezwał go do wskazania numeru
rachunku bankowego, na który miał przelać uznaną kwotę. Z wezwaniem
4
o wskazanie numeru rachunku bankowego pozwany występował do powoda
w pismach z 8 i 21 sierpnia 2006 r.
Wyrokiem z 30 maja 2008 r. Sąd Rejonowy w Ł. oddalił powództwo o
ustalenie, że strony wiąże umowa dzierżawy, a 27 lutego 2009 r. Sąd Okręgowy w
Ł. oddalił apelację powoda od tego wyroku.
Pismem z 25 marca 2009 r. powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty
420.720,16 zł z odsetkami w wysokości 201.801,59 zł i wskazał, że roszczenie
dotyczy nadpłaconych opłat czynszu dzierżawnego. Powód nie zwrócił
poddzierżawcy żadnych kwot z tytułu czynszu poddzierżawnego pobranego z góry
za 10 lat.
Sądy obu instancji przyjęły, że nadpłacony czynsz dzierżawny w przypadku
rozwiązania umowy dzierżawy przed terminem, na jaki została zawarta stanowi
nienależne świadczenie, ale szczególny termin przedawnienia roszczeń
przewidziany w art. 677 k.c. wyłącza stosowanie do tego roszczenia terminów
ogólnych ustanowionych w art. 118 i 442 k.c. W przypadku roszczenia o zwrot
nadpłaconego czynszu najmu ustawodawca w art. 677 k.c. przewidział roczny
termin przedawnienia liczony od dnia zwrotu rzeczy. Na podstawie art. 694 k.c. do
stosunku dzierżawy stosuje się odpowiednio przepisy o najmie, a zatem roszczenie
o zwrot nadpłaconego czynszu dzierżawnego przedawnia się również z upływem
roku od wydania przedmiotu dzierżawy. Przepisy o nienależnym świadczeniu,
do których odwoływał się powód należy stosować wyłącznie wtedy, gdy nie ma
innego środka prawnego, przy wykorzystaniu którego możliwe byłoby przywrócenie
równowagi majątkowej pomiędzy stronami. Roszczenie o zwrot nadpłaconego
czynszu powstało w dniu zwrotu przedmiotu dzierżawy (14 marca 2005 r.)
i przedawniło się 14 marca 2006 r.
Sąd Apelacyjny zaakceptował pogląd Sądu Okręgowego, że zachowanie
pozwanego polegające na złożeniu 14 lipca 2006 r. oświadczenia o uznaniu
roszczenia powoda o zwrot nadpłaconego czynszu w wysokości 420.720,16 zł
miało charakter zrzeczenia się korzystania z zarzutu przedawnienia, i od tej daty
bieg rocznego terminu przedawnienia z art. 677 k.c. rozpoczął się ponownie. Każde
kolejne zdarzenie spośród wymienionych w art. 123 k.c., które nastąpiło w ciągu
roku od 14 lipca 2006 r. mogło doprowadzić do przerwania biegu przedawnienia.
5
Były dwa takie zdarzenia, a ostatnim zdarzeniem przerywającym bieg
przedawnienia było złożenie przez pozwanego 31 lipca 2007 r. oświadczenia
o uznaniu do zwrotu kwoty 420.720,16 zł w odpowiedzi na pozew w sprawie Sądu
Rejonowego w Ł. do sygn. XIII GC 634/07. Od tego dnia bieg przedawnienia
roszczenia był niezakłócony i upłynął 31 lipca 2008 r., a więc przed wszczęciem
postępowania w niniejszej sprawie (8 lipca 2009 r.).
Powołanie się przez pozwanego na zarzut przedawnienia nie było - zdaniem
Sądu Apelacyjnego - sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, bowiem
powód nie płacąc czynszu spowodował konieczność wcześniejszego rozwiązania
umowy dzierżawy i nie przekazując dzierżawcy czynszu poddzierżawnego
pozbawił pozwanego pożytków za okres po rozwiązaniu umowy dzierżawy.
Sąd Okręgowy przyjął nadto, że pozwanemu przysługiwało wynikające z art.
496 k.c. uprawnienie, do powstrzymania się ze zwrotem nadpłaconego czynszu do
czasu zwrócenia mu przez powoda wszystkich pożytków, jakie uzyskał
z przedmiotowej nieruchomości. Jeżeli pozwany rozwiązał umowę dzierżawy bez
wypowiedzenia, to zobowiązany był zwrócić powodowi czynsz nadpłacony za okres
po rozwiązaniu umowy. Na powodzie ciążył jednak obowiązek wzajemny zwrotu
tego, co uzyskał z przedmiotu dzierżawy - pożytków za ten sam okres
pozaumowny, czyli czynszu z tytułu dalszej, dozwolonej poddzierżawy rzeczy za
okres od marca 2005 r. do maja 2012 r. w bezspornej wysokości 861.225,33 zł.
Roszczenie pozwanego o zwrot pobranych przez powoda pożytków zgłoszone do
potrącenia przedawniło się w marcu 2008 r., tj. po upływie trzech lat od rozwiązania
umowy dzierżawy (art. 118 k.c.). Zgodnie z art. 502 k.c. wierzytelność
przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się
możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło. Stan odpowiadający przepisowi art.
498 § 1 k.c. powstał 14 marca 2005 r. W tym dniu powstało roszczenie powoda
o zwrot nadpłaconego czynszu, natomiast pozwany dysponował już roszczeniem
o zwrot pożytków nienależnie pobranych przez dzierżawcę. Oba roszczenia miały
charakter pieniężny i nie były wówczas przedawnione.
Sąd Apelacyjny nie podzielił poglądu przyjętego przez Sąd Okręgowy za
orzecznictwem Sądu Najwyższego (wyrok z 7 listopada 1997 r., III CKN 249/97,
OSNC 1998, nr 3, poz. 53; wyrok z 20 lipca 2006 r., V CSK 200/06, OSNC 2007,
6
nr 4, poz. 61), że art. 668 § 2 k.c. nie ma zastosowania do stosunku dzierżawy.
Wskazał przy tym, że w uzasadnieniu uchwały z 4 września 2009 r. (III CZP 62/09,
Biul. SN 2009, nr 9, poz. 7) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że art. 667 § 2 k.c. ma
odpowiednie zastosowanie do dzierżawy, tak samo jak art. 668 § 2 k.c. To, że do
chwili obecnej pozwany traktuje poddzierżawcę jak dzierżawcę i nie żąda od niego
zapłaty czynszu dzierżawnego jest sprawą pozwanego. Już w samej umowie
poddzierżawy strony przewidziały bowiem obowiązek zwrotu czynszu na rzecz
poddzierżawcy w przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy przez powoda.
To nie pozwanemu lecz poddzierżawcy przysługuje zatem roszczenie o zwrot
nadpłaconego czynszu, gdyż umowa poddzierżawy uległa rozwiązaniu wraz
z rozwiązaniem umowy dzierżawy. Pozwanemu nie przysługiwał skuteczny zarzut
potrącenia kwoty należnej obecnie F. V. C. S., jako następcy prawnemu S. A.
Błędne wywody Sądu Okręgowego co do zarzutu potrącenia, zatrzymania oraz
wejścia z mocy prawa przez pozwanego w stosunek poddzierżawy, zdaniem Sądu
Apelacyjnego, nie miały jednak znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego z 4 marca 2010 r. wniósł
powód, który zaskarżył wyrok w całości i zarzucił, że Sąd Apelacyjny wydał to
orzeczenie z naruszeniem prawa materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), to jest: -
art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 496 k.c. oraz art. 118 k.c.
w zw. z art. 123 § 2 k.c. poprzez uznanie, że nie mogą stanowić podstawy
prawnej dla oceny terminu przedawnienia roszczenia powoda o zwrot
nienależnego pozwanemu świadczenia czynszowego, spełnionego przez
powoda za okres po odstąpieniu od umowy dzierżawy, przy jednoczesnym
błędnym zastosowaniu do terminu przedawnienia tego roszczenia art. 677
k.c. w zw. z art. 694 k.c. w zw. z art. 693 § 1 k.c.; - art. 123 § 1 pkt 1 i 2 k.c.
przy zastosowaniu art. 677 k.c. w zw. z art. 694 k.c. w zw. z art. 693 § 1 k.c.
na skutek przyjęcia, że wniesione przez powoda dwukrotne wnioski
o zawezwanie pozwanego do próby ugodowej, a następnie wniesienie
5 czerwca 2007 r. do Sądu Rejonowego w Ł. sprawy o ustalenie, że
pomiędzy stronami istnieje ważna i wiążąca umowa dzierżawy z 20 marca
2000 r., przy jednoczesnym uwzględnieniu znaczenia oświadczeń pozwanego
zawartych w pismach z 14 lipca 2006 r., z 8 i 21 sierpnia 2006 r. i w
7
odpowiedzi na pozew z 31 lipca 2007 r. złożonej w sprawie do sygn. XIII GC
634/07, nie skutkowały przerwaniem biegu przedawnienia dla roszczenia
powoda z podstawą prawną wynikającą z art. 693 § 1 k.c. w zw. z art. 694
k.c.
Powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i jego zmianę przez
zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 420.720 zł z ustawowymi
odsetkami oraz kosztów procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Skarżący nie zgłosił zarzutów, które zmierzałyby do zakwestionowania
czynności procesowych podjętych w sprawie przez Sąd drugiej instancji, w tym
i takich, które by prowadziły do zakwestionowania podstawy faktycznej
rozstrzygnięcia. Ocena zarzutów mieszczących się w zakresie pierwszej z podstaw
kasacyjnych musi być zatem odniesiona do tych faktów, które Sądy obu instancji
przyjęły za podstawę subsumcji.
2. Z art. 684 k.c. wynika, że do dzierżawy stosuje się odpowiednio przepisy
o najmie z zachowaniem przepisów działu dotyczącego umowy dzierżawy.
W przepisach o dzierżawie ustawodawca nie uregulował kwestii przedawnienia
roszczeń stron umowy dzierżawy, ale w art. 677 k.c. postanowił, że roszczenia
wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia
lub pogorszenia rzeczy, jak również roszczenia najemcy przeciwko wynajmującemu
o zwrot nakładów na rzecz albo o zwrot nadpłaconego czynszu przedawniają się
z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. Przepis ten, na podstawie art. 684 k.c., ma
zastosowanie także do roszczeń ze stosunku dzierżawy. Powstaje jednak kwestia,
w jakich sytuacjach można mówić o „nadpłaconym czynszu” dzierżawnym oraz jaka
jest relacja tego pojęcia do pojęcia „nienależne świadczenie”, używanego przez
ustawodawcę w art. 410 k.c., przy założeniu, że ich zakresy nie pokrywają się.
Zgodnie z art. 410 § 2 k.c. świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto
je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby,
której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel
świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do
świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
8
Do świadczenia nienależnego stosuje się przepisy art. 405 – 409 k.c. (art. 410 § 1
k.c.)
3. Bez wątpliwości, o nadpłaconym czynszu można mówić wówczas, gdy
w czasie trwania stosunku prawnego dzierżawca zapłaci czynsz w wyższej
wysokości niż określony w umowie. Czynsz jest świadczeniem okresowym,
spełnianym na podstawie umowy i może należeć się wyłącznie za czas jej trwania.
Przed zawarciem umowy lub po jej rozwiązaniu nie może istnieć lub odpada
obowiązek płacenia czynszu i gdyby strona bez nawiązania stosunku umownego
lub po jego rozwiązaniu uiściła świadczenie nazwane czynszem, to wówczas nie
byłby to „czynsz nadpłacony” lecz świadczenie nienależne. Świadczenie, które jest
spełniane jako czynsz na podstawie ważnie zawartej umowy i w czasie jej
wykonywania lecz w wysokości wyższej niż należna na podstawie łączącego strony
stosunku prawnego jest czynszem nadpłaconym.
W umowie zawartej na 29 lat strony postępowania ustaliły, że powód jako
dzierżawca zapłaci pozwanemu czynsz z góry za 20 lat, przy czym świadczenie to
zostało rozłożone na raty. Nie może być wątpliwości co do tego, że świadczenie
zapłacone przez powoda 20 marca 2000 r. i 6 czerwca 2002 r. miało ważną,
wynikającą z umowy podstawę i było czynszem. Strony zawarły umowę dzierżawy
ze świadomością, że nawiązany przez nie stosunek prawny ma być trwały, niemniej
jednak w § 5 ust. 2 umowy zastrzegły, że niezapłacenie drugiej raty pierwszej
części czynszu dzierżawnego w ustalonym terminie upoważnia pozwanego, jako
wydzierżawiającego do „rozwiązania umowy bez wypowiedzenia w drodze
jednostronnego oświadczenia woli”. Do złożenia oświadczenia przewidzianego tym
postanowieniem umownym mogło dojść oczywiście już po nawiązaniu stosunku
prawnego i rozpoczęciu wykonywania przez strony praw i obowiązków, jakie dla
każdej z nich wynikały z zawartej umowy. W wyroku z 17 marca 2010 r., II CSK
454/09, OSNC 2010 , nr 10, poz. 142, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przyjętym
w prawie cywilnym sposobem normalnego oraz przedwczesnego zakończenia
stosunków trwałych, a takim jest niewątpliwie stosunek dzierżawy, jest
wypowiedzenie, bowiem wywiera ono skutki na przyszłość (ex nunc), to jest znosi
stosunek prawny dopiero po upływie terminów wypowiedzenia, a gdy wyjątkowo
taki termin nie jest wymagany - z chwilą złożenia kontrahentowi oświadczenia
9
o wypowiedzeniu. Chodzi o to, aby spełnione już świadczenia pozostały
nienaruszone, dlatego też nie tylko rozwiązanie umowy z mocą wsteczną, ale i jej
wypowiedzenie z mocą wsteczną jest nieważne, jako sprzeczne z naturą
zobowiązania. Skutkiem odstąpienia od umowy jest zniweczenie jej ex tunc i zwrot
wszystkiego, co w jej wykonaniu zostało świadczone (art. 494 k.c.), a taki skutek
jest sprzeczny z naturą zobowiązania o charakterze ciągłym. Oświadczenie złożone
przez pozwanego i prowadzące do rozwiązania stosunku umownego łączącego
strony miało charakter wypowiedzenia. Wywołało ono skutki na przyszłość i nie
prowadziło do zniweczenia z mocą wsteczną stosunku prawnego łączącego strony.
Po złożeniu przez pozwanego oświadczenia o wypowiedzeniu umowy powód nie
dokonał żadnej płatności na rzecz pozwanego, natomiast wszystkie świadczenia
spełnione przez strony zanim doszło do rozwiązania umowy przez wypowiedzenie
zachowały charakter świadczeń spełnionych na podstawie umowy. Skoro powód
zgodził się świadczyć czynsz dzierżawny z góry za pewien czas obowiązywania
umowy, to świadczenia spełnionego zgodnie z takim postanowieniem umownym
i przyjętego przez drugą stronę stosunku prawnego nie można uznać za
świadczenie nienależne. W związku z wypowiedzeniem umowy część czynszu
świadczonego przez powoda z góry nie znalazła ekwiwalentu w okresie, przez który
miał on korzystać z przedmiotu dzierżawy, a to uzasadniało jej zakwalifikowanie
jako czynszu nadpłaconego. Ustawodawca dopuszcza możliwość takiej kwalifikacji,
o czym świadczy okoliczność, że wyraźnie wspomniał o istnieniu w relacji najemca
– wynajmujący roszczenia o zwrot nadpłaconego czynszu (art. 677 k.c.). Takie
samo roszczenie istnieje w relacji dzierżawca – wydzierżawiający na podstawie art.
684 k.c. Dla dokonania wzajemnych rozliczeń między stronami tych stosunków
prawnych można by sięgnąć do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu tylko
wówczas, gdyby nie było możliwe przywrócenie między nimi równowagi zgodnie
z zasadą ekwiwalentności świadczeń z odwołaniem się do przepisów o łączących
je stosunkach obligacyjnych. W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że nie może
być zbiegu odpowiedzialności kontraktowej z odpowiedzialnością opartą o przepisy
dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia (z art. 405 i 410 § 2 k.c.). Sądy obu
instancji powołały liczne przykłady orzeczeń, w których wypowiedziany został ten
pogląd. W uzasadnieniu wyroku z 7 maja 2009 r., IV CSK 523/08, Biul. SN 2009,
10
nr 10, poz. 14, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że gdy wierzycielowi w danym przypadku
niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przysługuje roszczenie oparte
na przepisach o odpowiedzialności kontraktowej, to może on dochodzić tylko tego
roszczenia. Dopuszczenie możliwości dochodzenia także roszczenia z tytułu
bezpodstawnego wzbogacenia lub nienależnego świadczenia podważałoby sens
szczegółowych uregulowań stosunków obligacyjnych, uwzględniających ich
specyfikę. Wewnątrz stosunków obligacyjnych nie jest w ogóle dopuszczalne
konstruowanie roszczeń z bezpodstawnego wzbogacenia.
Reasumując ten wątek trzeba wskazać, że jeżeli strony umowy dzierżawy
ustaliły, że czynsz dzierżawny będzie płatny z góry, to w razie skutecznego
wypowiedzenia umowy przez wydzierżawiającego, dzierżawca może dochodzić
czynszu, który nie znajduje pokrycia w okresie korzystania z przedmiotu dzierżawy
na podstawie art. 677 k.c. w zw. z art. 694 k.c., jako „czynszu nadpłaconego”, nie
zaś na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu. Szczególny termin
przedawnienia roszczeń o zwrot nadpłaconego czynszu przewidziany przez art.
677 k.c. wyłącza stosowanie do tych roszczeń terminów ogólnych ustanowionych
w art. 118 i 442 k.c. (por. wyrok SN z 17 października 1988r., IV CR 258/88,
niepubl.).
W świetle powyższego, za niezasadny uznać trzeba zgłoszony przez
skarżącego zarzut naruszenia art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw.
z art. 496 k.c. oraz art. 118 k.c. w zw. z art. 123 § 2 k.c. przez ich
niezastosowanie w okolicznościach faktycznych sprawy.
4. Z art. 123 § 1 pkt 1 i 2 k.c. wynika, że bieg przedawnienia przerywa się
przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do
rozpatrywania spraw danego rodzaju przedsięwziętą bezpośrednio w celu
dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia oraz
przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.
Uznanie roszczenia w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 2 k.c. występuje w każdym
wypadku wyraźnego oświadczenia woli lub też innego jednoznacznego zachowania
się dłużnika wobec wierzyciela, z którego wynika, że dłużnik uważa roszczenie za
istniejące (por. wyrok SN z 7 marca 2003 r., I CKN 11/01, niepubl.). Sądy obu
instancji zakwalifikowały czynności pozwanego podjęte po przejęciu przedmiotu
11
dzierżawy w związku z wypowiedzeniem umowy, gdy rozpoczął się bieg terminu
przedawnienia roszczenia o zwrot nadpłaconego czynszu w sposób możliwie
najkorzystniejszy dla powoda, gdy chodzi o przypisanie działaniom pozwanego
zarówno cech oświadczenia o zrzeczeniu się zarzutu przedawnienia, jak i uznania
długu, ze skutkami z art. 123 § 1 pkt 2 k.c. Z ustaleń poczynionych w sprawie nie
wynika, żeby roczny termin przedawnienia liczony od dnia zwrotu nieruchomości
(14 marca 2005 r.) został przerwany przez takie zdarzenie, które mogłoby być
kwalifikowane zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1 k.c. Zawezwanie do próby ugodowej
z 1 marca 2006 r. nie mogło wywołać skutków, bowiem powód cofnął wniosek,
a postępowanie zostało umorzone.
Oświadczenie pozwanego złożone w piśmie datowanym na 14 lipca 2006 r.,
że jest powodowi winien 420.720,16 zł i że zapłaci tę kwotę na konto, które poda
mu powód, Sąd Apelacyjny potraktował jako zrzeczenie się prawa korzystania
z przedawnienia, którego bieg już się zakończył. Skutkiem zrzeczenia się
korzystania z przedawnienia jest przekształcenie się zobowiązania niezupełnego
w zobowiązanie zupełne, co oznaczało, że stało się ono zaskarżalne, czyli
nieprzedawnione. Od dnia zrzeczenia się przez pozwanego korzystania
z przedawnienia roszczenia termin przedawnienia tego roszczenia zaczął biec
na nowo zgodnie z art. 677 k.c. i był przerwany przez złożenie oświadczeń
z 8 i z 21 sierpnia 2006 r. oraz przez złożenie 31 lipca 2007 r. odpowiedzi na
pozew w sprawie prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Ł. do sygn. X GC 634/07, w
której pozwany po raz kolejny przyznał, że powód jest jego wierzycielem co do
kwoty 420.720,16 zł. Już później powód nie podjął żadnej czynności, która by
przerwała bieg przedawnienia zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1 k.c., a i pozwany nie
składał już oświadczeń, które by można kwalifikować na podstawie art. 123 § 1 pkt
2 k.c.
Ostatecznie przedawnienie roszczenia nastąpiło zatem z dniem 1 sierpnia
2008 r.
Nietrafny okazał się zatem również zarzut skargi kasacyjnej naruszenia art.
123 § 1 pkt 1 i 2 k.c. przy zastosowaniu art. 677 k.c. w zw. z art. 694 k.c. w zw.
z art. 693 § 1 k.c.
12
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39314
k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego orzekł na podstawie art. 98
§ 1 k.p.c., art. 99 k.p.c. oraz § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców
prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz.
1349).