Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 90/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
SSN Andrzej Wróbel (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania A. S.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 kwietnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 10 lutego 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił decyzją z dnia 18 lutego 2009 r.
A. S. (wnioskodawca) prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad
dzieckiem i wstrzymał wypłatę świadczenia. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy
2
stwierdził, że zaświadczenie lekarskie z 2 września 1997 r. nie zawiera schorzenia
dziecka zgodnego z § 1 ust. 3 pkt 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 15 maja 1989
r. w sprawie wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi
wymagającymi stałej opieki (Dz. U. Nr 28, poz. 149 ze zm., dalej jako
rozporządzenie). Decyzja ta została wydana na podstawie art. 114 ust. 1a ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r., o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2004 r., Nr 39,
poz. 33, ze zm., dalej jako ustawa).
Wnioskodawca zaskarżył powyższą decyzję w całości odwołaniem, wnosząc
o jej zmianę i przyznanie mu prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad
dzieckiem wymagającym stałej opieki.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 22 października 2009 r., zmienił zaskarżoną
decyzję w ten sposób, że ustalił wnioskodawcy prawo do emerytury z tytułu opieki
nad dzieckiem wymagającym stałej opieki od 1 października 1997 r. do 2 kwietnia
2001 r., a w pozostałej części odwołanie oddalił. Sąd uznał, że warunkiem
przyznania prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie rozporządzenia jest
łączne spełnienie wszystkich przesłanek wymienionych w tym akcie prawnym. W
ocenie Sądu pierwszej instancji wnioskodawca spełniał te przesłanki przed
ukończeniem przez syna 18 roku życia. Natomiast z ustaleń poczynionych w toku
postępowania sądowego wynikało, że po osiągnięciu pełnoletniości syn
usamodzielnił się na tyle, że mógł samodzielnie wykonywać wszystkie czynności
związane z prawidłowym prowadzeniem insulinoterapii. Na tej podstawie Sąd
pierwszej instancji stwierdził, że od daty 3 kwietnia 2001 r. wnioskodawca przestał
spełniać przesłanki prawa do świadczenia, gdyż nie było już dalszej potrzeby
sprawowania stałej opieki nad dzieckiem.
Wnioskodawca zaskarżył powyższy wyrok apelacją w całości, zarzucając
naruszenie § 1 ust. 1 i 3 rozporządzenia.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 10 lutego 2010 r., oddalił apelację
wnioskodawcy. Odnosząc się do głównego zarzutu apelacji, Sąd drugiej instancji
przypomniał, że prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego powstaje ex
lege z chwilą spełniania warunków, z którymi przepisy prawa wiążą jego powstanie.
Decyzje organu rentowego mają charakter deklaratoryjny. W każdym przypadku
zaistnienia podstaw, o których mowa w art. 114 ustawy możliwe jest wzruszenie
3
decyzji organu rentowego potwierdzającej fakt nabycia określonego uprawnienia.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego podstawę do weryfikacji uprzednio wydanej decyzji
organu rentowego stanowi każda wadliwość takiej decyzji, bez względu na to, czy
jest ona skutkiem zaniedbania, pomyłki, niewłaściwego działania organu
rentowego, czy nieprawidłowej wykładni przepisów prawa. Zgodnie bowiem z art.
101 pkt 1 ustawy prawo do świadczenia ustaje, gdy odpadnie którykolwiek z
warunków wymaganych do jego przyznania. Dlatego argumentacja wnioskodawcy
co do bezterminowości przyznanego mu świadczenia w postaci wcześniejszej
emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem nie ma oparcia w prawie. Sąd pierwszej
instancji poczynił ustalenia dotyczące odzyskania przez syna wnioskodawcy
samodzielności po ukończeniu przezeń 18-roku życia na podstawie zeznań
wnioskodawcy i jego syna, a wnioskodawca nie kwestionował ustaleń w tym
zakresie.
Wnioskodawca zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną w
całości. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie prawa materialnego poprzez
niewłaściwe zastosowanie oraz błędną wykładnię wskutek przyjęcia, że organ
rentowy po uprawomocnieniu się decyzji o przyznaniu prawa do emerytury miał
uzasadnione podstawy do wznowienia z urzędu postępowania na podstawie art.
114 ustawy oraz naruszenie przepisów postępowania, to jest art. 124 ustawy w
związku z art. 379 pkt 5 k.p.c. poprzez niezastosowanie procedury wznowienia
postępowania z przepisów k.p.a. i art. 233 § 1 k.p.c. w zakresie swobodnej oceny
dowodów poprzez nieuwzględnienie wcześniej załączonego do wniosku
emerytalnego zaświadczenia lekarskiego.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Skarga kasacyjna wnioskodawcy nie ma uzasadnionych podstaw.
Zarzut naruszenia art. 114 ust. 1 ustawy jest oczywiście bezzasadny. Po
pierwsze, nie jest to przepis prawa materialnego. Po drugie, zastosowanie w
niniejszej sprawie znajdował przepis art. 114 ust. 1a ustawy. Z mocy zaś art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia
oraz w granicach podstaw, biorąc z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania
4
ale również tylko w granicach zaskarżenia. Zakres dopuszczalnej kognicji Sądu
Najwyższego, rozpoznającego skargę kasacyjną, wyznacza więc strona skarżąca,
która z mocy art. 3984
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. powinna zawrzeć w tej skardze nie tylko
wskazanie określające zakres zaskarżenia, ale także przytoczyć podstawy
kasacyjne i ich uzasadnienie. Z tego powodu zarzut naruszenia art. 114 ust. 1
ustawy poprzez błędną wykładnie i niewłaściwe zastosowanie jest chybiony.
Nieuzasadniony jest także zarzut naruszenia art. 124 ustawy w związku z
art. 379 pkt 5 k.p.c., ponieważ przepis ten nie jest adresowany do Sądu drugiej
instancji, lecz do organu rentowego. Ponadto, wnioskodawca uczestniczył w
postępowaniu sądowym przed Sądem Apelacyjnym, zatem postępowanie przed
sądem drugiej instancji nie jest dotknięte nieważnością postępowania w rozumieniu
art. 379 pkt 5 k.p.c.
Wreszcie, nieuzasadniony jest zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Zgodnie
z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego w przypadku poprawy stanu
zdrowia dziecka w takim stopniu, że zbędne jest sprawowanie przez rodzica opieki i
pielęgnacji lub pomocy w czynnościach samooobsługowych, o których mowa w § 1
ust. 1 rozporządzenia, zachodzą okoliczności powodujące wstrzymanie wypłaty
omawianej emerytury z uwagi na ustanie do niej prawa (art. 134 ust. 1 pkt 1 w zw. z
art. 101 pkt 1 ustawy o emeryturach). Odpadają bowiem przesłanki warunkujące
nabycie uprawnień do tego świadczenia (uchwała SN z dnia 28 listopada 2002 r., III
UZP 9/02, OSNPUSiSP 2003, nr 12, poz. 296 oraz wyroki SN z dnia 6 stycznia
2006 r., sygn. akt III UK 140/05, z dnia 11 maja 2005 r., sygn. akt III UK 38/05, z
dnia 3 marca 2005 r., I UK 189/04, OSNPUSiSP 2006, nr 1-2, poz. 23; z dnia 2
grudnia 2003 r., II UK 199/03, OSNPUSiSP 2004, nr 18, poz. 319; z dnia 2 czerwca
1998 r., I UKN 95/98, OSNAPiUS 1999, nr 11, poz. 376, a także postanowienie SN
z dnia 24 lutego 2005 r., sygn. akt III UK 245/04). Pobieranie emerytur
wcześniejszych z tytułu opieki nad dzieckiem jest uzależnione od niemożności
wykonywania pracy z uwagi na konieczność sprawowania opieki nad dzieckiem z
uwagi na jego stan zdrowia. Poprawa stanu zdrowia dziecka powoduje odpadnięcie
jednego z warunków koniecznych do nabycia i pobierania emerytury wcześniejszej.
W niniejszej sprawie najpierw Sąd Okręgowy na podstawie opinii biegłego
sądowego (karta 9-10 i 13) ustalił, że syn wnioskodawcy nie wymagał ani na dzień
5
3 kwietnia 2001 r., ani też nadal nie wymaga stałej opieki ze strony ojca, a
następnie Sąd Apelacyjny podtrzymał przedmiotowe ustalenia, którymi Sąd
Najwyższy jest związany. Tym samym z poczynionych przez sądy obu instancji
ustaleń faktycznych wynika, że wnioskodawca nie spełnia jednego z warunków
prawnych niezbędnych dla korzystania z przyznanego mu uprzednio prawa do
wcześniejszej emerytury dla pracownika opiekującego się dzieckiem wymagającym
stałej opieki.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku.