Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 19 MAJA 2011 R.
I KZP 3/11
Penalizacją przewidzianą w przepisie art. 297 § 1 k.k. objęte zostały
również zachowania polegające na przedstawieniu Agencji Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa nierzetelnego, pisemnego oświadczenia dotyczą-
cego okoliczności istotnych dla uzyskania wsparcia finansowego w postaci
płatności bezpośrednich, w tym, w aktualnym stanie prawnym, także wyod-
rębnionych płatności uzupełniających.
Przewodniczący: sędzia SN D. Rysińska.
Sędziowie SN: T. Artymiuk (sprawozdawca), R. Sądej.
Prokurator Prokuratury Generalnej: B. Mik.
Sąd Najwyższy w sprawie Ryszarda B., po rozpoznaniu w Izbie Kar-
nej na posiedzeniu w dniu 19 maja 2011 r., przekazanego na podstawie
art. 441 § 1 k.p.k., postanowieniem Sądu Okręgowego w S. z dnia 14 lute-
go 2011 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni
ustawy:
„Czy pojęcie dotacji użyte w art. 297 § 1 k.k. obejmuje swym zakre-
sem płatności bezpośrednie i płatności uzupełniające udzielone na pod-
stawie ustawy z dnia 26 stycznia 2007 r. o płatnościach w ramach syste-
mów wsparcia bezpośredniego (Dz. U. Nr 170, poz. 1051 ze zm.), ewentu-
alnie czy płatności te stanowią inną formę wsparcia finansowego wymie-
nionego w tym przepisie?”
postanowił o d m ó w i ć podjęcia uchwały.
2
U Z A S A D N I E N I E
Pytanie prawne przedstawione zostało Sądowi Najwyższemu w na-
stępującym stanie procesowym.
Sąd Rejonowy w G. wyrokiem z dnia 31 maja 2010 r., uznał Ryszar-
da B. za winnego popełnienia czynów zarzuconych mu w akcie oskarżenia,
a polegających na tym, że działając jako prezes zarządu Sp. z o.o. „Przed-
siębiorstwo Rolno – Przemysłowe”, w Biurze Powiatowej Agencji Restruk-
turyzacji i Modernizacji Rolnictwa w N., w celu uzyskania dopłaty bezpo-
średniej do produktów rolnych:
I. w dniu 30 czerwca 2004 r. złożył wniosek o przyznanie płatności
bezpośrednich do gruntów rolnych na 2004 r., w którym zawarł niepraw-
dziwe oświadczenie dotyczące ilości uprawianych przez spółkę gruntów
rolnych i prowadzonych upraw na tych gruntach, co miało istotne znaczenie
dla uzyskania takiej dotacji, i na tej podstawie uzyskał dotację z tytułu:
– Jednolitej Płatności Obszarowej w kwocie 331 184,74 zł dotyczącą
zadeklarowanej powierzchni 1573,10 ha,
– Uzupełniającej Płatności Obszarowej w kwocie 329 866,44 zł doty-
czącą zadeklarowanej powierzchni 1126,67 ha,
na szkodę Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w W.,
II. w dniu 16 maja 2005 r. złożył wniosek o przyznanie płatności bez-
pośrednich do gruntów rolnych na 2005 r., w którym zawarł nieprawdziwe
oświadczenie dotyczące ilości uprawianych przez spółkę gruntów rolnych i
prowadzonych upraw na tych gruntach, co miało istotne znaczenie dla uzy-
skania takiej dotacji, i na tej podstawie uzyskał dotację z tytułu:
– Jednolitej Płatności Obszarowej dotyczącą zadeklarowanej po-
wierzchni 335,38 ha,
3
– Uzupełniającej Płatności Obszarowej dotyczącą zadeklarowanej
powierzchni 314,58 ha,
na szkodę Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w W.,
to jest popełnienia dwóch przestępstw określonych w art. 297 § 1
k.k., i za to wymierzył oskarżonemu jednostkowe kary pozbawienia wolno-
ści i grzywny, orzekając następnie kary łączne: 2 lat pozbawienia wolności
z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 5 lat oraz
grzywny w wymiarze 80 stawek dziennych, przy ustaleniu wysokości jednej
stawki na kwotę 50 zł.
Wyrok ten zaskarżony został przez Ryszarda B. oraz przez jego
obrońcę, którzy we wniesionych apelacjach, podnosząc zarzuty naruszenia
zarówno przepisów prawa materialnego, jak i procesowego, wnieśli alterna-
tywnie o uniewinnienie oskarżonego lub o uchylenie wyroku Sądu pierw-
szej instancji i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpozna-
nia.
W toku postępowania apelacyjnego kolejny obrońca oskarżonego – z
powołaniem się na przepis art. 116 k.p.k. – w pisemnym stanowisku wyraził
pogląd, że zaskarżony wyrok dotknięty jest również obrazą art. 413 § 1
k.p.k., polegającą na nieskonkretyzowaniu w opisach czynów przypisanych
Ryszardowi B. na czym polegała nieprawdziwość złożonych przez niego
oświadczeń i jakich działek gruntu te nieprawdziwe oświadczenia dotyczy-
ły, wywodząc w konkluzji, że ze względu na kierunek wniesionych apelacji
uchybienia tego nie da się już konwalidować. Nadto zasygnalizował błędne
przyjęcie przez Sąd pierwszej instancji, że oskarżonemu przyznane zostały
dotacje, gdyż w jego ocenie „z przepisów zarówno ustawy o płatnościach
bezpośrednich do gruntów rolnych z dnia 18 grudnia 2003 r., jak też ze
stosownych przepisów unijnych wyraźnie wynika, iż przedmiotowa płatność
nie ma charakteru dotacji”.
4
Rozpoznając powyższe środki odwoławcze Sąd Okręgowy w S.
uznał, że w sprawie ujawniło się zagadnienie prawne wymagające zasad-
niczej wykładni ustawy, które skonkretyzował w pytaniu przytoczonym w
części dyspozytywnej niniejszego postanowienia. Uzasadniając, oparte o
przepis art. 441 § 1 k.p.k., wystąpienie do Sądu Najwyższego Sąd ten wy-
raził wątpliwość co do możliwości uznania za dotacje (lub subwencje) – w
rozumieniu art. 297 § 1 k.k. – świadczeń w postaci jednolitej płatności ob-
szarowej i uzupełniającej płatności obszarowej, które Sąd Rejonowy, w
ślad za aktem oskarżenia, potraktował jako dopłaty bezpośrednie, stano-
wiące jedną z wymienionych w powołanym wyżej przepisie form wsparcia
finansowego. Wskazując na istniejące w piśmiennictwie z zakresu prawa
karnego rozbieżności co do interpretacji – na gruncie art. 297 § 1 k.k. – po-
jęcia „dotacja”, Sąd pytający odrzucił możliwość wykładni tego wyrażenia
przez odwołanie się do jego potocznego znaczenia, w którym „dotacja” jest
synonimem użytego wszakże w tym samym przepisie zwrotu „subwencja”,
uznając w efekcie za nietrafny pogląd, który znalazł odzwierciedlenie w tre-
ści zaskarżonego wyroku, zgodnie z którym płatności bezpośrednie mogą
być traktowane jako dotacje lub jako subwencje. Uzasadniając swoje sta-
nowisko odwołał się do pojęcia „dotacja” występującego w innych tekstach
prawnych, w których nie tylko jest ono przywoływane w określonych regu-
lacjach, lecz nawet podana jest jego definicja (kolejne ustawy o finansach
publicznych: art. 69 ust. 4 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r., Dz. U. z 2003
r. Nr 15, poz. 148 ze zm.; art. 106 ust. 2 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r.,
Dz. U. z 2005 r. Nr 249, poz. 2104 ze zm., art. 126 ustawy z dnia 27 sierp-
nia 2009 r., Dz. U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.), zauważając równocześnie,
że w innych aktach rangi ustawowej występuje wyraźne rozróżnienie dota-
cji i dopłat, w tym również dopłat bezpośrednich stosowanych w ramach
Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej (art. 21 ust. 1 pkt 47d i 116
ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych,
5
Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 ze zm. oraz art. 17 ust. 1 pkt. 21 i 36 usta-
wy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, Dz.
U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm.). W ocenie Sądu odwoławczego po-
wyższa konkluzja, a więc uznanie, że pojęcie „dotacja” nie obejmuje swoim
zakresem płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego, nie
oznacza braku penalizacji zachowań, które polegały na nierzetelności opi-
sanej w art. 297 § 1 k.k. w odniesieniu do tychże płatności (dopłat bezpo-
średnich), bowiem w każdym wypadku należałoby rozważyć możliwość za-
kwalifikowania zachowania, którego przedmiotem byłaby tego rodzaju płat-
ność, na płaszczyźnie art. 286 § 1 k.k., o ile rzecz jasna – w granicach
oskarżenia – zachowanie sprawcy nosiłoby znamiona opisane w tym prze-
pisie i nie stałyby temu na przeszkodzie względy proceduralne (np. zakaz
reformationis in peius). Zasygnalizowane wyżej różne możliwości interpre-
tacji pojęcia „dotacja” wyrażane w literaturze prawa karnego, w powiązaniu
z brakiem dostępnego orzecznictwa Sądu Najwyższego wydanego w
omawianym zakresie oraz niewypracowanie w powyższej kwestii jednolite-
go stanowiska przez sądownictwo powszechne (Sąd ad quem wskazał na
dwa inne swoje orzeczenia wydane pod sygn.: IV Ka 356/09 i IV Ka
1240/09, w których dano wyraz traktowaniu płatności bezpośrednich jako
jednego z instrumentów wsparcia finansowego wymienionego w art. 297 §
1 k.k.), uzasadnia zdaniem Sądu Okręgowego w S. dokonanie przez Sąd
Najwyższy zasadniczej wykładni wskazanego w pytaniu prawnym przepisu,
ponieważ jego wyjaśnienie „wpływać będzie na ocenę zasadności sformu-
łowanych wobec oskarżonego (i ostatecznie przypisanych mu) zarzutów i
na ostateczne rozstrzygnięcie sprawy przez Sąd odwoławczy (poruszający
się w granicach zaskarżenia wyznaczonych kierunkiem zaskarżenia i pod-
niesionymi zarzutami)”.
6
W pisemnym stanowisku prokurator Prokuratury Generalnej wniósł o
odmowę podjęcia uchwały, za czym przemawiają w jego ocenie cztery po-
wody.
Po pierwsze, jego zdaniem, pytanie częściowo odnosi się do stanu
prawnego, który nie obowiązywał w dacie czynów, konkretnie do ustawy z
dnia 26 stycznia 2007 r. o płatnościach w ramach systemów wsparcia bez-
pośredniego (Dz. U. z 2008 r. Nr 170, poz. 1051 ze zm. – dalej powoływa-
na jako u.p.s.w.b.) zamiast do ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o płatno-
ściach bezpośrednich do gruntów rolnych i oddzielnej płatności z tytułu cu-
kru (Dz. U. z 2004 r. Nr 6, poz. 40 ze zm. – dalej powoływana jako
u.p.b.g.r.). W pozostałej części jest sui generis odezwą o abstrakcyjną po-
radę, czy uregulowane w pierwszej z tych ustaw płatności bezpośrednie i
uzupełniające do rolnictwa można zaliczyć do form wsparcia finansowego
wchodzących w zakres hipotezy art. 297 § 1 k.k.
Po wtóre, brakuje jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, iżby użyty w
opisach obu czynów wyraz „dotacje” występował tam w znaczeniu innym
niż powszechne, o czym świadczy przytoczenie nazw normatywnych
wchodzących w rachubę świadczeń pieniężnych (art. 1 pkt 1 in fine oraz
art. 2 ust. 3 pkt 1 i 2 u.p.b.g.r.).
Po trzecie, jeżeli Sąd pytający stoi na stanowisku, że użycie tego wy-
razu świadczy jednak o bezpodstawnym utożsamianiu płatności bezpo-
średnich i uzupełniających z dotacjami według ustawy z dnia 27 sierpnia
2009 r. o finansach publicznych (dalej w skrócie: u.f.p.), to nie ma w ocenie
prokuratora przeszkód prawnych do zastąpienia go wyrażeniem adekwat-
nym do charakteru prawnego owych płatności, pod warunkiem samodziel-
nego zgłębienia ich istoty pod kątem znamienia celu działania sprawcy (a
nie, jak się pisze w uzasadnieniu wniosku, znamion określających czyn-
ność wykonawczą) w ramach przestępstwa stypizowanego w art. 297 § 1
k.k.
7
Po czwarte wreszcie, płatności bezpośrednie i uzupełniające do grun-
tów rolnych funkcjonują już blisko siedem lat, wobec czego nie da się wy-
kluczyć, że są one znane prokuratorowi i Sądowi pierwszej instancji w ta-
kim stopniu, jak – przykładowo – wsparcie finansowe w formach kredytu
bankowego czy pożyczki pieniężnej, w odniesieniu do których w praktyce
organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości nie przywołuje się nawet ma-
terialnoprawnych podstaw ich udzielania przez bank lub jednostkę organi-
zacyjną prowadzącą podobną działalność, to znaczy przepisów odpowied-
nio art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – prawo bankowe (Dz. U. z
2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm. – dalej w tekście jako prawo bankowe) oraz
art. 720 k.c.
Jednocześnie w oparciu o kontekst językowy art. 297 § 1 k.p.k., od-
wołując się również do reguł wykładni systemowej oraz funkcjonalnej, pro-
kurator Prokuratury Generalnej wywiódł, że zachowanie zmierzające do
uzyskania dla siebie lub kogo innego, od Agencji Restrukturyzacji i Moder-
nizacji Rolnictwa, płatności bezpośrednich, w tym w dzisiejszym stanie
prawnym już wyodrębnionych płatności uzupełniających, polegające na
przedłożeniu nierzetelnego pisemnego oświadczenia dotyczącego okolicz-
ności istotnych dla uzyskania wsparcia finansowego w tych formach, wy-
czerpuje znamiona przestępstwa określonego w art. 297 § 1 k.k., i to bez
względu na okoliczność, czy oczekiwane przez sprawcę wsparcie zostało
udzielone.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Nie można odmówić słuszności prokuratorowi Prokuratury Generalnej
w zakresie w jakim wskazuje na niespełnienie w niniejszej sprawie określo-
nych w art. 441 § 1 k.p.k. przesłanek warunkujących podjęcie uchwały.
Przesłanki te były wielokrotnie przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego
(zob. przykładowo postanowienia z dnia 30 września 2009 r., I KZP 13/09,
OSNKW 2009, z. 11, poz. 93 oraz z dnia 30 września 2010 r., I KZP 16/10,
8
OSNKW 2010, z. 11, poz. 96), zaś ich interpretacja znajduje także od-
zwierciedlenie w powszechnie dostępnej literaturze z zakresu prawa kar-
nego procesowego (por. R.A. Stefański: Instytucja pytań prawnych w spra-
wach karnych, Kraków 2001; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks
postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2004, t. II, s. 651-653; P.
Hofmański, S. Zabłocki: Elementy metodyki pracy sędziego w sprawach
karnych, Warszawa 2006, s. 489 – 493; T. Grzegorczyk: Kodeks postępo-
wania karnego. Komentarz, Warszawa 2008, s. 954 – 955). Za zbędne
uznać należy ich ponowne przytaczanie, tym bardziej, że świadomość ist-
nienia tego rodzaju uwarunkowań tak formalnych, jak i merytorycznych,
posiadał również Sąd Okręgowy w S., o czym świadczą wywody zawarte w
uzasadnieniu wydanego przez ten sąd, po myśli art. 441 § 1 k.p.k., posta-
nowienia. Rzecz w tym, że trafnie zauważając spełnienie warunków for-
malnych do wystąpienia z pytaniem prawnym (zagadnienie przedstawił sąd
odwoławczy właściwy do rozpoznania dopuszczalnego środka odwoław-
czego), Sąd ad quem mało wnikliwie przeanalizował przesłanki meryto-
ryczne, których niespełnienie implikowało odmowę podjęcia uchwały przez
Sąd Najwyższy.
Wystąpienie do Sądu Najwyższego w trybie powołanego wyżej prze-
pisu dotyczyć musi wykładni prawa o charakterze zasadniczym, zatem
udzielona odpowiedź nie może wyręczać Sądu odwoławczego w subsumcji
stanu faktycznego pod określoną normę prawną (zob. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 25 marca 2003 r., I KZP 5/03, OSN Pr. i Pr. 2003, nr 9,
poz. 9). Nie oznacza to jednak, że wątpliwość, którą powziął tenże Sąd,
można sprowadzić do abstrakcyjnego problemu interpretacyjnego, gdyż
dokonanie tego ostatniego rodzaju wykładni następuje wyłącznie w odpo-
wiedzi na pytanie skierowane przez jeden z podmiotów wymienionych w
art. 60 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr
240, poz. 2052 ze zm.). Tak więc, zagadnienie prawne wymagające za-
9
sadniczej wykładni ustawy dotyczy wprawdzie wykładni o charakterze
ogólnym, wymaga jednak w pierwszym rzędzie jego zakotwiczenia w rea-
liach konkretnej sprawy, a nadto musi mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia
co do zasadności lub niezasadności wniesionego środka odwoławczego.
Odmowa podjęcia uchwały uzasadniona jest zatem wówczas, gdy zagad-
nienie prawne nie ma znaczenia dla rozpoznania środka zaskarżenia, bo-
wiem Sąd Najwyższy dokonuje w trybie art. 441 § 1 k.p.k. wykładni okre-
ślonego przepisu tylko w związku z konkretną sprawą, w której usunięcie
wątpliwości co do kwestii prawnych pozwoli na prawidłowe jej rozstrzygnię-
cie (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2005 r., I
KZP 16/05, R-OSNKW 2005, poz. 1715).
Tego rodzaju przesłanka, umożliwiająca skorzystanie przez Sąd od-
woławczy z art. 441 § 1 k.p.k., nie wystąpiła, ponieważ udzielenie odpo-
wiedzi na przedstawione Sądowi Najwyższemu pytanie nie ma znaczenia
dla rozstrzygnięcia apelacji wniesionych przez Ryszarda B. i jego obroń-
ców. Nadto, ograniczenie się przez Sąd Okręgowy w S. do zasygnalizowa-
nia wątpliwości co do wykładni zawartego w art. 297 § 1 k.k. pojęcia „dota-
cja” (pośrednio również „subwencja”), spowodowało, że jego pytanie nie
tylko nabrało charakteru abstrakcyjnego, lecz w konsekwencji doprowadziło
do wyrażenia błędnego poglądu, jakoby zachowania podjęte tempore cri-
mini przez Ryszarda B., mogły być rozważane wyłącznie w kontekście
przestępstwa określonego w art. 286 § 1 k.p.k., nigdy zaś jako czyn stypi-
zowany w art. 297 § 1 k.k. Do takiej wszak konkluzji prowadzi wywód prze-
prowadzony w uzasadnieniu postanowienia Sądu ad quem. Takie stanowi-
sko nie tylko ignoruje całość interpretowanego przepisu, lecz również pomi-
ja reguły wykładni funkcjonalnej, w tym w pierwszym rzędzie ratio legis no-
welizacji art. 297 k.k., dokonanej ustawą z dnia 18 marca 2004 r. o zmianie
ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz
ustawy – Kodeks wykroczeń (Dz. U. Nr 69, poz.626) – art. 1 pkt 12.
10
W pierwotnym brzmieniu przepis art. 297 § 1 k.k. przewidywał odpo-
wiedzialność karną tego, kto „w celu uzyskania dla siebie lub innej osoby
kredytu, pożyczki bankowej, gwarancji kredytowej, dotacji, subwencji lub
zamówienia publicznego, przedkładał fałszywe lub stwierdzające niepraw-
dę dokumenty albo nierzetelne, pisemne oświadczenia dotyczące okolicz-
ności mających istotne znaczenie dla uzyskania takiego kredytu, pożyczki
bankowej, gwarancji kredytowej, dotacji, subwencji lub zamówienia pu-
blicznego”. Dokonana powołaną ustawą nowelizacja tego przepisu, która
weszła w życie w dniu 1 maja 2004 r., a więc z datą akcesji Rzeczypospoli-
tej Polskiej do Unii Europejskiej, w zamyśle projektodawców (projekt rzą-
dowy) spowodować miała rozszerzenie „zakresu ustawowych znamion
przestępstwa oszustwa kapitałowego o formy wyłudzenia dotyczące wy-
datków Wspólnot Europejskich np. o dotacje i subwencje” (druk nr 2031
Sejmu VI kadencji – s. 34). Stanowiła ona realizację – na gruncie przepi-
sów prawa wewnętrznego – zaleceń wynikających m. in. z art. 1 ust. 1 lit. a
i ust. 2 – 4 oraz art. 2 ust. 1 Konwencji o ochronie interesów finansowych
Wspólnot Europejskich, sporządzonej w Brukseli dnia 26 lipca 1995 r.
(ustanowionej na podstawie art. K3 Traktatu o Unii Europejskiej, opubliko-
wanej w Dz. Urz. Wspólnot Europejskich OJ Nr C 316 – obecnie Dz. U. z
2009 r. Nr 208, poz. 1603). W tym samym kierunku zmierzała zresztą no-
welizacja prawa karnego (sensu largo) osiągnięta ustawą z dnia 24 lipca
2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny skarbowy, Dz. U. Nr 162, poz.
1569, przejawiająca się m. in. w dodaniu pkt 26a w art. 53 k.k.s., zgodnie z
którym należnością publicznoprawną, w tym podatkiem, stała się także na-
leżność stanowiąca przychód budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich lub
budżetu zarządzanego przez Wspólnoty Europejskie lub w ich imieniu, w
rozumieniu wiążących Rzeczpospolitą Polską przepisów prawa Unii Euro-
pejskiej (w tym wypadku powołanej wyżej Konwencji o ochronie interesów
finansowych Wspólnot Europejskich – uwaga SN), będąca przedmiotem
11
przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego (zob. uzasadnienie
projektu rządowego tej ustawy, druk nr 1372 Sejmu IV kadencji). Co więcej,
to w uzasadnieniu tego właśnie projektu zauważono, że „ustawa nie zawie-
ra regulacji odnoszącej się do przestępstwa zatrzymania nienależnych fun-
duszy pochodzących z ogólnego budżetu Wspólnot Europejskich lub bu-
dżetów zarządzanych przez lub w imieniu Wspólnot Europejskich, jak rów-
nież sprzeniewierzenia tych środków na cele inne aniżeli te na które zostały
one przeznaczone (art. 1 ust. 1 lit. a Konwencji), gdyż stosowne w tym za-
kresie unormowania wprowadza projekt (…) ustawy o zmianie ustawy –
Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, nowelizujący m.in. przepis art.
297 Kodeksu karnego” (s. 3). W tym stanie rzeczy ratio legis dokonanej
nowelizacji jawi się w sposób oczywisty [por. P. Kardas (w:) A. Zoll (red.):
Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, Kraków 2006, t. III, s. 656
oraz R. Zawłocki (w:) A. Wąsek, R. Zawłocki: Kodeks karny. Część szcze-
gólna. Komentarz, Warszawa 2010, t. II, s. 1377].
Nie można jednak nie zauważyć, że w piśmiennictwie wyrażony zo-
stał również pogląd, zgodnie z którym dokonanie wskazanej nowelizacji z
powołanej przyczyny nie było konieczne, ponieważ czyny popełnione na
szkodę interesów finansowych Wspólnot Europejskich, penalizowane były
także w stanie prawnym sprzed nowelizacji, a to z uwagi na to, że świad-
czenia pieniężne, których wyłudzenie obejmował znowelizowany przepis,
mieściły się w zawartych w pierwotnym brzmieniu art. 297 § 1 k.k., poję-
ciach dotacji, czy też subwencji (zob. A. Marek: Problematyka Corpus Iuris,
Mon. Pr. 2002, nr 3, s. 125 oraz O. Górniok: Oszustwa na szkodę intere-
sów finansowych Wspólnot Europejskich, Kontrola Państwowa 1999, nr 3,
s. 49-50 – powołani przez T. Oczkowskiego: Oszustwo kredytowe, sub-
wencyjne i w zakresie zamówień publicznych, Prokurator 2005, nr 4, s. 32;
podobnie I. Stolarczyk: Oszustwo kredytowe – art. 297 § 1 k.k., Prok. i Pr.
2005, nr 9, s. 36 i n.). Ze stanowiskiem takim nie można się jednak zgo-
12
dzić, chociaż współgra ono z cytowanym już fragmentem uzasadnienia pro-
jektu rządowego w zakresie nowelizacji art. 297 § 1 k.k., w którym odwoła-
no się do takich właśnie pojęć. Byłoby ono jednak uprawnione wyłącznie
wtedy, gdyby pojęciom tym nadać znaczenie potoczne (tak: I. Stolarczyk:
op. cit., s. 46 w ślad za cytowanymi przez nią: O. Górniok: Przestępstwa
gospodarcze. Rozdział XXXVI i XXXVII kodeksu karnego. Komentarz,
Warszawa 2000, s. 29 oraz K. Buczkowski: Komentarz do dziennika ustaw.
Przestępstwa gospodarcze w Kodeksie karnym. Oszustwo kredytowe.), a
temu, co trafnie zauważyli Sąd Okręgowy oraz oskarżyciel publiczny,
sprzeciwia się zakaz wykładni synonimicznej. Nie budzi przecież wątpliwo-
ści, że w języku potocznym zwroty „dotacja” oraz „subwencja” są synoni-
mami [zob. M. Szymczak (red.): Słownik języka polskiego, Warszawa 1978,
t. I, s. 440 i t. III, s. 366; B. Dunaj (red.): Słownik współczesnego języka
polskiego, Warszawa 1996, s. 195 i 1075; E. Sobol (red.): Nowy słownik
języka polskiego, Warszawa 2002, s. 971], a skoro tak, to ich użycie nie
tylko w jednym akcie prawnym, lecz nawet w jednym przepisie, stanowiłoby
zaprzeczenie założenia o racjonalności ustawodawcy. Co więcej, stwier-
dzić należy, że nadanie instytucjom wymienionym w art. 297 § 1 k.k. szer-
szego, potocznego zakresu ich rozumienia, doprowadziłoby w konsekwen-
cji do nieuzasadnionego rozszerzenia ram odpowiedzialności karnej i to
przez zastosowanie niedopuszczalnej w prawie karnym analogii na nieko-
rzyść [M. Bojarski (w:) O. Górniok (red.): Kodeks karny. Komentarz, War-
szawa 2006, s. 871].
W tym układzie należy zgodzić się ze stanowiskiem postulującym,
aby pojęcia te, wobec braku ich definicji legalnej w Kodeksie karnym, ro-
zumieć zgodnie ze znaczeniem, jakie jest im nadawane na gruncie tych
gałęzi prawa, z których się wywodzą (por. P. Kardas: op.cit., s. 668 – 669;
M. Bojarski: op. cit., s. 871; A. Marek: Kodeks karny. Komentarz, LEX
2010, pkt 5; R. Zawłocki: op. cit., s. 1384), a więc w zgodzie z zasadą sub-
13
sydiarności prawa karnego gospodarczego, w szczególności dyrektywą
jednolitości terminologicznej (zob. S. Żółtek: Prawo karne gospodarcze w
aspekcie zasady subsydiarności, Warszawa 2009, s. 304 i nast.). To z kolei
prowadzi do wniosku, że dopłaty bezpośrednie stosowane w ramach
Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej, nie stanowią dotacji, o czym
przesądza zarówno definicja tego pojęcia – art. 126 u.f.p. [„dotacje (...) to
podlegające szczególnym zasadom rozliczania środki z budżetu państwa,
budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz z państwowych funduszy
celowych przeznaczone na podstawie niniejszej ustawy, odrębnych ustaw
lub umów międzynarodowych, na finansowanie lub dofinansowanie reali-
zacji zadań publicznych” – podkr. SN)], jak i oczywiste odróżnienie takich
instrumentów wsparcia finansowego produkcji rolnej od dotacji i subwencji
w kolejnych, powołanych przez Sąd pytający, ustawach podatkowych (o
podatku dochodowym od osób fizycznych, jak i prawnych).
Powyższa konstatacja mogłaby sugerować brak penalizacji zacho-
wań polegających na przedłożeniu nierzetelnego, pisemnego oświadczenia
dotyczącego okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienione-
go w art. 297 § 1 k.k. wsparcia finansowego, w sytuacji gdy dotyczyłoby
ono tego rodzaju świadczeń pieniężnych jak będące przedmiotem działań
oskarżonego w niniejszej sprawie płatności jednolite i uzupełniające, które
nie spełniają warunków dotacji czy też subwencji. Niweczyłoby to zakłada-
ny przez projektodawców cel przeprowadzonej nowelizacji. Tak jednak nie
jest, a przesądza o tym – poza podniesionymi regułami wykładni funkcjo-
nalnej – już wykładnia językowa interpretowanego przepisu.
Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 297 § 1 k.k. (obowiązującym
też w czasie objętym w niniejszej sprawie zarzutami), ustawowy opis zna-
mienia celu tego przestępstwa zawiera otwarty katalog instrumentów finan-
sowych, do których uzyskania dąży sprawca (od banku lub jednostki orga-
nizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie
14
ustawy albo od organu lub instytucji dysponującej środkami publicznymi).
W skład tego katalogu, zespolonego spójnikiem alternatywy zwykłej „lub”,
oprócz zamykających go: elektronicznego instrumentu płatniczego lub za-
mówienia publicznego, nie stanowiących jednak instrumentów wsparcia
finansowego (art. 297 § 1 in fine k.k.), wymienione zostały właśnie tego ro-
dzaju instrumenty. Zaliczone do nich zostały: kredyt, pożyczka pieniężna,
poręczenie, gwarancja, akredytywa, dotacja, subwencja, potwierdzenie
przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji oraz
– lege non distinguente – „podobne świadczenie na określony cel go-
spodarczy” (podkr. – SN). W ocenie Sądu Najwyższego nie budzi wątpli-
wości, że ten ostatni element katalogu oddzielony spójnikiem „lub” od in-
nych instrumentów wsparcia finansowego jakimi są „potwierdzenie przez
bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji”, stanowi
autonomiczne świadczenie pieniężne. Nie można go wiązać, jak to wywo-
dzi się w piśmiennictwie „z wystawieniem przez bank pisemnego dokumen-
tu potwierdzającego istnienie stosunku zobowiązaniowego, którego przed-
miotem jest świadczenie pieniężne o podobnym do gwarancji lub poręcze-
nia charakterze, którego konsekwencją jest możliwość dochodzenia rosz-
czeń dotyczących świadczenia pieniężnego od banku, który udzielił porę-
czenia” (P. Kardas: op. cit., s. 672; odmiennie T. Oczkowski: op. cit., s. 33).
Tego rodzaju działalności bankowej prawo bankowe nie przewiduje. Prze-
pisami rozdziału 6 prawa bankowego, które stały się podstawą do wyraże-
nia powyższego poglądu, objęte są jedynie: gwarancja bankowa, poręcze-
nie i akredytywa, do których potwierdzenia uprawnione są banki (art. 80
prawa bankowego), zaś art. 81 prawa bankowego, definiuje wyłącznie po-
jęcie gwarancji bankowej. Co więcej, o takim oddzieleniu instrumentu
wsparcia finansowego jakim jest „podobne świadczenie pieniężne na okre-
ślony cel gospodarczy” od potwierdzeń przez bank zobowiązań wynikają-
15
cych z poręczenia lub z gwarancji, przekonuje nieużycie przed tym sformu-
łowaniem przyimka „z”.
Potwierdza to wreszcie przebieg procesu legislacyjnego. Doprowadził
on do umieszczenia omawianego tu świadczenia jako klamry spinającej
wymienione wcześniej instrumenty wsparcia finansowego, zaś jak wynika z
zamysłu projektodawców, stanowił odrębną jednostkę redakcyjną, nie wią-
żącą się w jakikolwiek sposób z działalnością bankową. Świadczy o tym
pierwotne brzmienie powołanego przepisu zaproponowane w projekcie
ustawy nowelizacyjnej, zgodnie z którym w skład katalogu instrumentów
finansowych, do których uzyskania dla siebie lub kogo innego dążyć miał
sprawca, wchodziły: „kredyt, pożyczka pieniężna, poręczenie, gwarancja,
potwierdzenie przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z
gwarancji, akredytywa, dotacja, subwencja, podobne świadczenie pienięż-
ne na określony cel gospodarczy (oba podkr. – SN), elektroniczny instru-
ment płatniczy lub zamówienie publiczne” (art. 1 pkt 11 projektowanej
ustawy). „Podobne świadczenie pieniężne na określony cel gospodarczy”
zostało więc oddzielone od tego rodzaju instrumentu wsparcia finansowe-
go, jakim jest „potwierdzenie przez bank zobowiązania wynikającego z po-
ręczenia lub z gwarancji”. Tym samym dokonana w toku procesu legisla-
cyjnego zmiana wyłącznie co do umiejscowienia wskazanego instrumentu
(skład katalogu nie został ani poszerzony, ani zawężony) nie mogła mieć
wpływu na interpretację ostatniego członu alternatywy, jako odrębnej insty-
tucji finansowej wspierającej określony cel gospodarczy.
W efekcie, pomimo braku możliwości objęcia desygnatem „dotacji”
tego rodzaju świadczeń, jak „dopłaty bezpośrednie stosowane w ramach
Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej”, ze wszech miar oczywisty staje
się zakładany oraz osiągnięty przez ustawodawcę cel dokonanej zmiany
art. 297 § 1 k.k., który spenalizował objęte nim działania sprawcy dążącego
do wyłudzenia „podobnego świadczenia na określony cel gospodarczy”,
16
gdyż takimi właśnie świadczeniami są płatności przewidziane w art. 2 ust. 3
pkt 1 i 2 u.p.b.g.r., o których uzyskanie w niniejszej sprawie ubiegał się
oskarżony.
Przeznaczenie i pochodzenie tych świadczeń wynika wprost z ustaw
określających warunki i tryb ich udzielania producentom rolnym oraz z wy-
mienionych w nich przepisów prawa unijnego, ustanawiającego wspólne
zasady dla systemów tego prawa w ramach wspólnej polityki rolnej i okre-
ślone systemy wsparcia dla rolników (zob. zarówno w art. 1 u.p.b.g.r., jak i
w art. 1 u.p.s.w.b.). W obu wypadkach chodzi o pomoc finansową dla go-
spodarki w sektorze rolnictwa, relatywizowaną do gruntów rolnych o okre-
ślonej powierzchni, pod warunkiem utrzymywania ich w dobrej kulturze rol-
nej – w rozumieniu przepisów rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju
Wsi z dnia 7 kwietnia 2004 r. w sprawie minimalnych wymagań utrzymy-
wania gruntów rolnych w dobrej kulturze rolnej (Dz. U. Nr 65, poz. 600 ze
zm.), a obecnie – utrzymania zgodnie z normami doprecyzowanymi przepi-
sami rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11 marca
2011 r. w sprawie norm minimalnych (Dz. U. Nr 39, poz. 211). Pomoc tę
przyznawano i przyznaje się do dziś bezzwrotnie rolnikowi będącemu po-
siadaczem tych gruntów, bez względu na formę organizacyjną prowadzo-
nej działalności rolniczej (art. 2 ust. 1 i 2 u.p.b.g.r. oraz art. 2 pkt. 7, 14 i 16,
art. 7 ust. 1 i art. 57 u.p.s.w.b.).
Nie budzi również wątpliwości, że Agencja Restrukturyzacji i Moder-
nizacji Rolnictwa, a więc państwowa osoba prawna powołana do życia
ustawą z dnia 29 grudnia 1993 r. o utworzeniu Agencji Restrukturyzacji i
Modernizacji Rolnictwa (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 264) – obecnie ustawa
z dnia 9 maja 2008 r. o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
(Dz. U. Nr 98, poz. 634), której to agencji dwoma kolejnymi ustawami (art.
3 ust 1 u.p.b.g.r. oraz art. 4 ust. 1 i 2 u.p.s.w.b.), powierzono przyznawanie
płatności bezpośrednich lub uzupełniających producentom rolnym na ich
17
wniosek, jest właśnie z tego tytułu – w rozumieniu art. 297 § 1 k.k. – insty-
tucją dysponującą „środkami publicznymi”. Takimi bowiem są zarówno wy-
płacana z budżetu państwa członkowskiego uzupełniająca krajowa płat-
ność bezpośrednia, jak i pochodząca z budżetu Unii Europejskiej jednolita
płatność obszarowa, a to stosownie do regulacji art. 5 ust. 1 pkt 2 u.f.p.
(wcześniej art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy o finansach publicznych z 1998 r. oraz
art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy o finansach publicznych z 2005 r.).
Podsumowując przeprowadzone wyżej rozważania, zgodzić należy
się z wyrażonym przez prokuratora Prokuratury Generalnej w pisemnym
stanowisku poglądem, że z uwagi na kontekst gramatyczny i systemowy,
wsparty regułami wykładni funkcjonalnej, penalizacją przewidzianą w prze-
pisie art. 297 § 1 k.k. objęte zostały również zachowania polegające na
przedstawieniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa nierzetel-
nego, pisemnego oświadczenia dotyczącego okoliczności istotnych dla
uzyskania wsparcia finansowego w postaci płatności bezpośrednich, w
tym, w aktualnym stanie prawnym, także wyodrębnionych płatności uzu-
pełniających. To z kolei czyni zbędnym prowadzenie dalszych dywagacji co
do charakteru prawnego „dotacji” czy też „subwencji”, którymi płatności te
nie są, stanowią bowiem one – jak to wywiedziono w niniejszym uzasad-
nieniu – „podobne świadczenie pieniężne na określony cel gospodarczy”.
Powyższa konstatacja musiała w rezultacie skutkować odmową pod-
jęcia uchwały, zaś stanowiska tego nie mógł zmienić trafnie zauważony in
concreto przez Sąd pytający, z uwagi na kierunek wniesionych apelacji,
brak możliwości oceny czynów oskarżonego przez pryzmat art. 286 § 1 k.k.
(co jest możliwe w wypadku faktycznego zrealizowania dochodzonych
przez producenta rolnego płatności). Sąd ten, skupiając się – jak to już za-
uważono – na problematyce pojęcia „dotacja”, i z tego wyprowadzając
wniosek o nieobjęciu penalizacją art. 297 § 1 k.k. działań zmierzających do
wyłudzenia omawianych płatności przeoczył, że w postępowaniu odwoław-
18
czym toczącym się w sprawie, w której nie wniesiono środka odwoławcze-
go na niekorzyść, zakazu reformationis in peius nie narusza zmiana wyroku
polegająca na przyjęciu w opisie czynu, że fakty uznane w sprawie za
udowodnione wypełniają inne niż wskazane w tym wyroku, alternatywne
znamiona przestępstwa tego samego typu (zob. wyroki Sądu Najwyższego:
z dnia 6 lipca 2006 r., V KK 499/05, OSNKW 2006, z. 10, poz. 94 oraz z
dnia 5 maja 2010 r., III KK 386/09, LEX nr 583862). W efekcie, zakaz ten
nie sprzeciwiałby się ewentualnej korekcie opisu czynów zarzuconych
oskarżonemu nawet wtedy, gdyby Sąd pierwszej instancji pominął norma-
tywne nazwy płatności bezpośrednich, poprzestając wyłącznie na określe-
niu ich „dotacjami”, którymi w rzeczywistości nie są.
W tym stanie rzeczy Sąd odwoławczy powinien skupić się nad rozpo-
znaniem zarzutów podniesionych w apelacjach oskarżonego i jego obroń-
cy, w tym nad faktami, które legły u podstaw skazania.
Z powołanych wyżej powodów Sąd Najwyższy postanowił jak na
wstępie.