Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 576/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 lipca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa Mieczysława W. i Alfreda W.
przeciwko Skarbowi Państwa – Wojewodzie M.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 6 lipca 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 2 czerwca 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną; zasądza od Skarbu Państwa -
Wojewody M. na rzecz powoda Alfreda W. kwotę 3 600 (trzy
tysiące sześćset) zł z tytułu zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy uwzględniając częściowo powództwo wytoczone przez
powodów Mieczysława W. i Alfreda W. przeciwko Skarbowi Państwa – Wojewodzie
M. i Gminie W. o zapłatę odszkodowania zasądził od pozwanego Skarbu Państwa
– Wojewody M. wskazane na rzecz każdego z powodów po 33.600 zł
z ustawowymi odsetkami, natomiast dalej idące powództwo oddalił.
Powodowie oraz pozwany Skarb Państwa od wyroku tego wnieśli apelacje.
W wyniku ich rozpoznania Sąd Apelacyjny wyrokiem z 2 czerwca 2009 r. zmienił
zaskarżony wyrok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że zasądził na rzecz
powodów dalsze kwoty po 603.498 zł z ustawowymi odsetkami od 18 stycznia 2008
r. i zarazem oddalił dalej idącą apelację powodów oraz w całości apelację strony
pozwanej Skarbu Państwa – Wojewody M. Z uzasadnienia wskazanego wyroku
Sądu Apelacyjnego wynika, że Sąd ten podzielił zasadnicze ustalenia faktyczne
Sądu pierwszej instancji, a także pogląd prawny, że roszczenia odszkodowawcze
powodów powinny podlegać reżimowi prawnemu przewidzianemu w art. 156 k.p.a. i
art. 160 k.p.a. Zdarzeniem wyrządzającym szkodę było orzeczenie Prezydium
Wojewódzkiej Rady Narodowej m. W. z 14 grudnia 1954 r. Orzeczeniem tym,
wydanym na podstawie art. 21 dekretu z 26 kwietnia 1949 r. o nabywaniu i
przekazywaniu nieruchomości niezbędnych dla realizacji narodowych planów
gospodarczych, wywłaszczono na rzecz Państwa nieruchomości położone we wsi
P., stanowiące własność m.in. Marii W., o ogólnej pow. 56 ha 3411 m2
. W
orzeczeniu z 15 lutego 1955 r. o sprostowaniu orzeczenia z 14 grudnia 1954 r.
wskazano, że nieruchomości stanowiące własność Marii W. miały powierzchnię
33.600 m2
. Z kolei orzeczeniem Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w W. z
30 grudnia 1958 r. orzeczono o przyznaniu Marii W. w zamian za wywłaszczoną
nieruchomość o pow. 3.3600 ha nieruchomość zamienną o pow. 3.5756 ha.
W następstwie wniosku powodów Mieczysława W. i Alfreda W. (będących
następcami prawnymi Władysława K.) o stwierdzenie nieważności orzeczenia
Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej m. W. z 14 grudnia 1954 r. w części
dotyczącej rozstrzygnięcia o wywłaszczeniu nieruchomości o pow. 3.3600 ha,
3
stanowiącej własność Marii W., Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast
decyzją z 30 grudnia 2003 r. uznał, że orzeczenie to zostało wydane z rażącym
naruszeniem prawa. Okazało się bowiem, że umową z 1936 r. Władysław K. nabył
od Franciszka G. sześć morgów (tj. około 33.600 m2
) pola żwirowego, położonego
we wsi P. W dacie wydania orzeczenia o wywłaszczeniu właścicielami tej działki
byli powodowie jako spadkobiercy Władysław K. Ubiegające się o wywłaszczenie
nieruchomości przedsiębiorstwo państwowe wezwało natomiast do zawarcia
umowy sprzedaży nieruchomości, w tym działki nr 10 o pow. 6,72 ha – Marię W. i
Franciszka G. W konsekwencji organ administracyjny orzeczenie o wywłaszczeniu
m.in. nieruchomości o pow. 33.600 m2
skierował do Marii W., aczkolwiek
nieruchomość ta była własnością spadkobierców Władysława K. Dlatego też
Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast, powołując się na art. 156 § 1 pkt 4
i art. 156 § 2 k.p.a., stwierdził na podstawie art. 158 § 2 k.p.a., że orzeczenie to
zostało wydane z naruszeniem prawa.
Wobec takiego stanu rzeczy powodowie wystąpili (wniosek z 1 marca
2004 r.) o przyznanie im odszkodowania za szkodę poniesioną w związku
wydaniem orzeczenia z 1954 r. o wywłaszczeniu z rażącym naruszeniem prawa. Do
wniosku dołączyli operat szacunkowy zawierający wycenę kruszywa naturalnego.
Decyzją z 9 czerwca 2004 r. Minister Infrastruktury odmówił przyznania powodom
odszkodowania, gdyż przyjął, że nie wykazali oni ani szkody i jej wysokości, ani też
związku przyczynowego pomiędzy decyzją o wywłaszczeniu a szkodą.
Po rozpoznaniu wytoczonego przez powodów powództwa
odszkodowawczego Sąd pierwszej instancji przyjął trafność tego powództwa co do
zasady. Według tego Sądu, powołanie się przez pozwany Skarb Państwa na
prekluzję przewidzianą w art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 15 listopada 1956 r.
o odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy
państwowych (Dz.U. Nr 54, poz. 243) oraz – stosownie do art. 442 § 1 zdanie 2 k.c.
– na przedawnienie, było chybione, gdyż należało uwzględnić art.160 k.p.a., w tym
– jako przepis szczególny – jego § 6, przewidujący trzyletni okres przedawnienia.
W okolicznościach sprawy do przedawnienia zaś nie doszło, gdyż decyzja
stwierdzająca wydanie orzeczenia z 14 grudnia 1954 r. z naruszeniem prawa
została wydana w dniu 30 grudnia 2003 r., a wniosek o odszkodowanie i następnie
4
pozew zostały złożone w 2004 r. Opierając się na wycenie biegłego sądowego, Sąd
pierwszej instancji ustalił wartość działki na dzień wywłaszczenia na kwotę 67.200
zł, co uzasadniało przyznanie powodom jako współwłaścicielom utraconej działki,
po ½ części, odszkodowania w kwotach po 33.600 zł. Sąd ten wyliczając wysokość
szkody nie uwzględnił ubytku złóż kruszywa, ponieważ wyszedł z założenia, iż
wywłaszczenie było nieuchronne i z tego względu powodowie nie mogliby czerpać
z wywłaszczonej działki pożytków, tj. prowadzić wydobycia kruszywa.
Odsetki ustawowe z tytułu opóźnienia w wypłacie dłużnych sum Sąd
Okręgowy zasądził od dnia następnego po dniu wydania opinii przez biegłego. Sąd
Apelacyjny akceptując to stanowisko dodatkowo podkreślił, że zgodnie z art. 363
§ 2 k.c., wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty
ustalenia odszkodowania. Rozmiar szkody został ustalony przy pomocy biegłego,
stąd też, skoro wcześniej wierzyciel wezwali dłużnika do zapłaty (art. 455 k.c.),
odwołanie się do daty sporządzenia przez biegłego opinii było prawidłowe.
Jeżeli chodzi o wysokość odszkodowania, to Sąd Apelacyjny, po powołaniu
się na art. 30 ust. 1 dekretu z 26 kwietnia 1949 r. o nabywaniu i przekazywaniu
nieruchomości niezbędnych dla realizacji narodowych planów gospodarczych (tekst
jedn. Dz.U. z 1952 r. Nr 4, poz. 31), uznał, że nie można przyjąć istnienia
ustawowych przesłanek do przyznania powodom nieruchomości zamiennej.
Odszkodowanie za nieruchomość wywłaszczoną powinno natomiast zostać
ustalone na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 28 listopada
1952 r. w sprawie ustalenia norm szacunkowych dla nieruchomości nabywanych
w celu realizacji narodowych planów gospodarczych (Dz.U. Nr 52, poz. 339 ze
zm.), które zostało wydane na podstawie delegacji wynikającej z art. 28
powyższego dekretu. Biegły wydając opinię uwzględnił reguły wyliczenia szkody,
o których mowa w wymienionym rozporządzeniu wykonawczym z 1952 r. Należało
więc, w ślad za biegłym, wysokość szkody określić z uwzględnieniem pokładów
żwiru i piasku, które znajdowały się na spornej działce. Jest to szkoda w postaci
damnum emergens i nie polega ona na utraconych korzyściach (lucrum cessans).
Szkoda powodów zamknęła się łączną sumą 1.274.196 zł, a więc każdemu z nich
przysługuje odszkodowanie w wysokości 637.098 zł. Odszkodowanie to należało
jednak pomniejszyć o kwoty zasądzone na rzecz powodów przez Sąd Okręgowy
5
(po 33.600 zł). Ostatecznie należało zasądzić na ich rzecz dalsze sumy po 603.498
zł z odsetkami od dnia ustalenia wysokości szkody.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego w części zasadzającej
odszkodowanie i oddalającej apelację strony pozwanej oraz orzekającej o kosztach
procesu, pozwany Skarb Państwa – Wojewoda M., zastępowany przez Prokuratorię
Generalną Skarbu Państwa, powołując się na pierwszą podstawę kasacyjną
przewidzianą w art. 3983
§ 1 k.p.c. (punkt pierwszy tego paragrafu), zarzucił
naruszenie:
- art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 15 listopada 1956 r. o odpowiedzialności Skarbu
Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych (Dz.U.
Nr 54, poz. 243) przez jego błędną wykładnię,
- art. 160 § 1 k.p.a. przez niewłaściwe zastosowanie,
- art. 361 § 2 k.c. w związku z art. 160 § 1 k.p.a. i art. 13 § 1 dekretu
z 11 października 1946 r. – Prawo rzeczowe przez ich błędną wykładnię,
- art. 361 § 2 k.c. w związku z art. 33 ust. 1 dekretu z 26 kwietnia 1949 r.
o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości niezbędnych dla realizacji
narodowych planów gospodarczych (tekst jedn. Dz.U. z 1952 r. Nr 4, poz. 31)
przez ich niewłaściwe zastosowanie,
- art. 361 § 2 k.c. w związku z art. 4, 5 i 6 dekretu z 6 maja 1953 r. – Prawo
górnicze (Dz.U. Nr 29, poz. 113 ze zm.) w związku z § 1 pkt 13 rozporządzenia
Rady Ministrów z 13 stycznia 1954 r. w sprawie określenia kopalin, których
poszukiwanie i wydobywanie podlega prawu górniczemu (Dz.U. Nr 5, poz. 12)
przez niewłaściwe zastosowanie,
- art. 361 § 1 k.c. w związku z art. 4 dekretu z 6 maja 1953 r. – Prawo górnicze
(Dz.U. Nr 29, poz. 113 ze zm.) przez niewłaściwe zastosowanie oraz
- art. 363 § 2 w związku z art. 481 § 1 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie.
Skarżący domagał się uchylenia wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej
części i przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
6
Ustosunkowując się do zasadniczego zarzutu zawartego w rozpatrywanej
skardze kasacyjnej należy przede wszystkim podkreślić, że Sąd Apelacyjny trafnie
przyjął, iż do zgłoszonych roszczeń odszkodowawczych powodów powinny mieć
zastosowanie przepisy art. 160 k.p.a. i nast., gdyż szkoda została wyrządzona
w czasie obowiązywania tych przepisów, a poza tym w tym czasie roszczenie
odszkodowawcze powodów mogło być skutecznie dochodzone. Decyzja bowiem
stwierdzająca wydanie z naruszeniem prawa orzeczenia z 14 grudnia 1954 r.
została wydana w dniu 30 grudnia 2003 r., a wniosek o odszkodowanie – złożono
w dniu 1 marca 2004 r. Wniosek ten organ administracyjny rozpatrzył negatywnie
mocą decyzji z 9 czerwca 2004 r. Wszystkie te zdarzenia prawne miały więc
miejsce przed dniem 1 września 2004 r., tj. przed uchyleniem art. 160 k.p.a. przez
art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny
oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692) i wejściem w życie z tym
dniem art. 4171
§ 2 k.c. Zgodnie zaś z art. 160 § 1 k.p.a., stronie, która poniosła
szkodę wskutek wydania decyzji z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. albo
stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej przysługuje odszkodowanie od
organu, który wydał decyzję z naruszeniem prawa. Szkodę tę określono jako
różnicę pomiędzy stanem, jaki by zaistniał, gdyby nie zostało wydane w 1954 r.,
adresowane na osobę trzecią, orzeczenie administracyjne w przedmiocie
wywłaszczenia „żwirowiska”, stanowiącego własność powodów a obecnym stanem
majątkowym wyrażającym się ubytkiem tego prawa (prawa własności) w majątku
powodów. W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2006 r., III CZP 99/06
(OSNC 2007, z. 6, poz. 79) przesądzono w omawianym zakresie legitymację bierną
Skarbu Państwa.
Zastosowanie w odniesieniu do dochodzonych przez powodów roszczeń
przepisów art. 160 § 1 k.p.a. i n. ma ten skutek, że stosowane są one także
w zakresie dotyczącym reguł przedawnienia i sposobu ustalania wysokości
odszkodowania (art. 160 § 2 k.p.a., art. 160 § 6 k.p.a.). Nie może być zatem brany
pod uwagę zgłoszony jako podstawowy w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia
art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 15 listopada 1956 r. o odpowiedzialności Skarbu
Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych (Dz.U. Nr 54,
poz. 243) z obszerną motywacją tego zarzutu prezentowaną w skardze, zarówno
7
co do czasu powstania roszczeń odszkodowawczych powodów, jak i charakteru
prawnego terminu przewidzianego w art. 6 ust. 1 ustawy z 1956 r. Stanowisko, że
art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 15 listopada 1956 r. o odpowiedzialności Skarbu
Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych nie ma
zastosowania do roszczeń odszkodowawczych, o których mowa w art. 160 § 1 i n.
k.p.a. zajął już wcześniej Sąd Najwyższy w wyroku z 6 marca 2008 r., akt I CSK
472/07 (niepublik.) i zapatrywanie to należy podzielić. Istniejące w powyższej
materii wątpliwości – oraz, co trzeba przyznać, pewne rozbieżności w orzecznictwie
– zostały ostatecznie wyjaśnione przez Sąd Najwyższy w uchwale pełnego składu
Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r., III CZP 112/10 (Biul. SN
2011, nr 3, s. 12), w której przyjęto, że do roszczeń o naprawienie szkody
wyrządzonej ostateczną decyzją administracyjną wydaną przed dniem 1 września
2004 r., której nieważność lub wydanie z naruszeniem art. 156 § k.p.a. stwierdzono
po tym dniu, ma zastosowanie art. 160 § 1, 2, 3 i 6 k.p.a.
Co się tyczy natomiast samej szkody – jej wysokości i sposobu wyliczenia –
to w pierwszej kolejności należy podkreślić, że doniosłą odrębność postępowania
kasacyjnego w porównaniu do postępowania apelacyjnego kreuje reguła
przewidziana w art. 3983
§ 3 k.p.c., zgodnie z którą, podstawą skargi kasacyjnej nie
mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Uzupełnieniem
tego rozwiązania jest uregulowanie dotyczące zakresu rozpoznawania skargi
kasacyjnej przez Sąd Najwyższy. W postępowaniu kasacyjnym bowiem nie jest
dopuszczalne powołanie nowych faktów i dowodów, a Sąd Najwyższy jest
związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego
orzeczenia (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Skarżący co najwyżej może przytoczyć nowe
uzasadnienie podstaw kasacyjnych (art. 39813
§ 3 k.p.c.). Zaznaczyć trzeba, że
Sąd Najwyższy w swoim utrwalonym już orzecznictwie zdecydowanie
przeciwstawia się próbom obchodzenia powyższego zakazu przez odpowiednie
formułowanie zarzutów odnoszących się – przynajmniej formalnie – do prawa
materialnego.
Strona skarżąca co prawda nie zgłosiła zarzutów dotyczących ustalenia
faktów lub oceny dowodów, niemniej jednak powyższa cecha charakterystyczna
postępowania kasacyjnego ma zasadnicze znaczenie z punktu widzenia oceny
8
zasadności jej skargi kasacyjnej. Sąd Apelacyjny ustalił bowiem, w ślad za opinią
biegłego, że szkoda powodów zamyka się łączną kwotą 1.274.196 zł i tym samym
każdemu z nich przysługuje odszkodowanie w wysokości 637.098 zł. Ustalenia
faktycznego w tym względzie strona pozwana nie zakwestionowała, a zatem
ustaleniem tym, stanowiącym przecież jeden z podstawowych elementów
zaskarżonego orzeczenia, Sąd Najwyższy – w myśl wskazanego wyżej art. 39813
§ 2 k.p.c. – jest związany. Wobec takiej sytuacji procesowej trzeba więc tylko
marginesowo zauważyć, że wyliczenie biegłego zostało dokonane, jak to wynika
z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, z uwzględnieniem reguł określonych –
w mającym zastosowanie w zaistniałych w sprawie okolicznościach –
rozporządzeniu Rady Ministrów z 28 listopada 1952 r. w sprawie ustalenia norm
szacunkowych dla nieruchomości nabywanych w celu realizacji narodowych planów
gospodarczych (Dz.U. Nr 52, poz. 339 ze zm.). Rozporządzenie to było aktem
wykonawczym w związku z zawartym upoważnieniem ustawowym w art. 28 dekretu
z 26 kwietnia 1949 r. o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości niezbędnych dla
realizacji narodowych planów gospodarczych (tekst jedn. Dz.U. z 1952 r. Nr 4,
poz. 31).
Nie można także podzielić stanowiska strony skarżącej, że został naruszony
art. 361 § 2 k.c. (w związku z określonymi przepisami innych ustaw) w wyniku
przyjęcia przez Sąd Apelacyjny, iż powodowie ponieśli szkodę odpowiadającą
wartości utraconego nich prawa majątkowego, a to z tej racji, że wywłaszczenie
spornej nieruchomości było nieuchronne, a zatem bez względu na zaistniałą
omyłkę co do adresata decyzji o wywłaszczeniu. Skoro bowiem zostało ustalone,
że powodowie utracili definitywnie prawo majątkowe (prawo własności), a w 2004 r.
odmówiono im wypłaty, to nadal trwał uszczerbek w ich majątku. Rozmiar tego
uszczerbku sądy meriti określiły zgodnie z odesłaniem przewidzianym w art. 160
§ 2 k.p.a., tj. na podstawie art. 363 § 2 k.c. (według stanu nieruchomości w czasie
wydania nieważnej decyzji z 1954 r. i według cen aktualnych).
W odniesieniu do zagadnienia szkody pozwany Skarb Państwa zarzucił poza
tym, że Sąd Apelacyjny naruszył zasady określenia wysokości odszkodowania,
przewidziane w art. 361 § 2 k.c. w zw. z art. 160 § 1 k.p.a. (i w związku z art. 13 § 1
dekretu z 11 października 1946 r. – Prawo rzeczowe, art. 33 ust. 1 dekretu z 26
9
kwietnia 1949 r. o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości niezbędnych dla
realizacji narodowych planów gospodarczych, art. 4, 5 i 6 dekretu z 6 maja 1953 r.
– Prawo górnicze i przepisem § 1 pkt 13 rozporządzenia Rady Ministrów
z 13 stycznia 1954 r. w sprawie określenia kopalin, których poszukiwanie
i wydobywanie podlega prawu górniczemu), gdyż – generalnie kwestię ujmując –
powinien był przy określaniu szkody uwzględnić jedynie damnum emergens.
Sugestia strony pozwanej, że w konsekwencji doszło do naruszenia zasady, że
jeżeli ostateczna decyzja administracyjna została wydana przed dniem wejścia
w życie Konstytucji, to odszkodowanie przysługujące na podstawie art. 160 § 1
k.p.a. nie obejmuje korzyści utraconych na skutek jej wydania, chociażby ich utrata
nastąpiła po wejściu w życie Konstytucji, jest jednak nieuzasadniona (zob. wyrok
Trybunału Konstytucyjnego z 23 września 2003 r., K 20/02; OTK-A 2003, nr 7, poz.
76).
Jak już wcześnie podkreślono, Sąd Apelacyjny na podstawie opinii biegłego
określił – wiążąco dla Sądu Najwyższego - wysokość szkody z uwzględnieniem
pokładów żwiru i piasku, które znajdowały się na spornej działce. Przyjął przy tym,
że jest to szkoda w postaci damnum emergens i nie polega ona na utraconych
korzyściach (lucrum cessans). W rezultacie szkoda powodów zamknęła się łączną
sumą 1.274.196 zł, a więc każdemu z nich przysługiwało odszkodowanie
w wysokości 637.098 zł. Odszkodowanie to należało pomniejszyć o kwoty
zasądzone na rzecz powodów przez Sąd Okręgowy (po 33.600 zł), dlatego też
ostatecznie zasądzeniu na ich rzecz podlegały dalsze sumy po 603.498 zł
z odsetkami od dnia ustalenia wysokości szkody. Stanowisko Sądu Apelacyjnego
w tym zakresie zasługuje na aprobatę, aczkolwiek należy je uzupełnić dodatkową
argumentacją. Dokonując bowiem rozstrzygnięcia kwestii, czy zlokalizowane na
spornej nieruchomości pokłady żwiru i piasku stanowiły własność powodów jako
właścicieli tej nieruchomości, czy też jednak własność Skarbu Państwa ze względu
na konieczność uznania ich za kopaliny, zwrócić należy uwagę na stan prawny
obowiązujący w tym względzie w dacie wydania orzeczenia o wywłaszczeniu. Otóż
zgodnie z Prawem górniczym z 6 maja 1953 r., prawu temu podlegało
wydobywanie kopalin stanowiące surowce określone w ust. 1 art. 3 (m.in. węgiel
kamienny i brunatny, gaz ziemny, rudy żelaza i metali niezależnych, sól kamienna,
10
siarka rodzima). W wyliczeniu tych surowców nie ma żwiru i piasku. Stosownie
jednak do art. 3 ust. 2 dekretu z 6 maja 1953 r. – Prawo górnicze, Rada Ministrów
została upoważniona w drodze rozporządzenia do objęcia przepisami prawa
górniczego innych kopalin. Rozporządzenie miarodajne dla istniejących w sprawie
okoliczności zostało wydane przez Radę Ministrów dopiero w dniu 2 czerwca
1978 r. (rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie objęcia przepisami prawa
górniczego wydobywania kopalin nie wymienionych w tym prawie oraz w sprawie
wydobywania kopalin przez posiadacza gruntu na własne potrzeby; Dz.U. Nr 15,
poz. 65). Rozporządzenie to weszło w życie z dniem 20 czerwca 1978 r. W myśl
przepisu § 1 pkt c tego rozporządzenia, przepisami prawa górniczego objęto
wydobywanie na całym obszarze Państwa m.in. piasków szklarskich, formierskich
i posadzkowych oraz kruszyw naturalnych w złożach lądowych. Przed opisanym
wyżej rozszerzeniem pojęcia kopalin, żwir i piasek na nieruchomości powodów był
więc jej częścią składową i tym samym stanowił własność powodów (art. 9 Prawa
rzeczowego z 1946 r. i art. 47 k.c.). Pośrednio kwestia ta została wyjaśniona przez
Sąd Najwyższy w wyroku z 14 sierpnia 1967 r., I CR 54/67 (OSNCP 1968, nr 4,
poz. 68), zgodnie z którym, stwierdzenie w trybie § 2 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 13 stycznia 1954 r. w sprawie określenia kopalin, których
poszukiwanie i wydobywanie podlega prawu górniczemu (Dz. U. Nr 5, poz. 12), że
oznaczony piasek jest piaskiem szklarskim i nadaje się do przemysłowej
eksploatacji, nie sprawia ani tego, że piasek szklarski staje się własnością Państwa,
ani też tego, że przedsiębiorstwo górnicze jest uprawnione do jego wydobywania.
Piasek szklarski pozostaje zatem własnością właściciela gruntu, który jednak nie
może piasku wydobywać bez uzyskania stosownego zezwolenia. Chybione są więc
zarzuty strony pozwanej zmierzające do wykazania, że Sąd drugiej instancji
dopuścił się błędu przez rzekome objęcie szkodą powodów także utraconych
korzyści (lucrum cessans).
Co się natomiast tyczy ostatniego zarzutu naruszenia art. 481 § 1 k.c.
(w związku z art. 363 § 2 k.c.) przez jego niewłaściwe zastosowanie, to jest on
również nietrafny. Ustalając bowiem datę opóźnienia z punktu widzenia art. 481
§ 1 k.c., należy mieć na względzie, że stosownie do art. 455 k.c., jeżeli termin
spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości
11
zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu
dłużnika do wykonania. Dla sytuacji typowych, gdy z okoliczności nie wynika nic
innego, należy przyjąć, że spełnienie świadczenia niezwłocznie po wezwaniu
dłużnika do wykonania oznacza spełnienie w terminie 14 dni od wezwania (wyrok
Sądu Najwyższego z 28 maja 1991 r., II CR 623/90, niepublik.). W orzecznictwie
przyjmuje się też powszechnie i jednolicie, że w razie zaniechania przez wierzyciela
wezwania przed wszczęciem postępowania sądowego należy za wezwanie uznać
datę doręczenia pozwu. Nie wnikając bliżej w to zagadnienie, należy podkreślić, że
Sąd Apelacyjny stwierdził, że zasądza ustawowe odsetki z tytułu opóźnienia od
dnia ustalenia szkody (w istocie od daty opinii biegłego zawierającej wyliczenie
szkody), aczkolwiek wcześniej powodowie wezwali pozwany Skarb Państwa do
zapłaty odszkodowania (zob. uzasadnienie zaskarżonego wyroku, k. 645).
Ubocznie można zauważyć, że z akt sprawy wynika, iż do doręczenia stronie
pozwanej pozwu doszło już w październiku 2004 r. Jak zatem widać,
rozstrzygnięcie dotyczące odsetek zostało wydane z uwzględnieniem okoliczności
korzystnej dla strony pozwanej.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną
pozwanego jako nieuzasadnioną (art. 39814
k.p.c.).
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.