Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 72/11
POSTANOWIENIE
Dnia 6 lipca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa "P. B." S.A. w K.
przeciwko Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. w W.
i Agencji Nieruchomości Rolnych Oddział Terenowy w R.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 6 lipca 2011 r.,
zażalenia strony powodowej na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 listopada 2010 r.,
oddala zażalenie.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 30 listopada 2010 r. odrzucił apelację
powoda od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 11 maja 2010 r., uznając, że nie
została terminowo opłacona. W uzasadnieniu wyjaśnił, że termin do uiszczenia
opłaty należało liczyć zgodnie z regułą określoną w art. 112 ust. 3 ustawy z dnia 28
lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010
r. Nr 90, poz. 594, dalej powoływana jako „u.k.s.c.”), to znaczy od dnia doręczenia
reprezentującemu powoda adwokatowi odpisu postanowienia o częściowym (ponad
7 000 zł) zwolnieniu powoda od opłaty od apelacji i oddaleniu w pozostałej części
wniosku o całkowite zwolnienie od tej opłaty, złożonego przez pełnomocnika w
apelacji. Powołany przepis wyłącza obowiązek odrębnego wzywania fachowego
pełnomocnika do opłacenia pisma podlegającego opłacie stałej lub stosunkowej,
obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu
zaskarżenia w wypadku, kiedy opłata nie została uiszczona z tego powodu, że
wnoszący pismo przed upływem terminu do jego opłacenia złożył wniosek o
zwolnienie od kosztów sądowych, który to wniosek został następnie oddalony.
Tygodniowy termin do opłacenia pisma biegnie wówczas od dnia doręczenia
postanowienia o oddaleniu wniosku lub od dnia jego ogłoszenia. Pełnomocnikowi
powoda doręczono postanowienie częściowo oddalające jego wniosek o zwolnienie
od opłaty od apelacji w dniu 24 września 2010 r., wobec czego termin do uiszczenia
apelacji upłynął 1 października 2010 r. Opłata została jednak wniesiona dopiero 20
października 2010 r., po wezwaniu przez przewodniczącego. Wezwanie to Sąd
Apelacyjny uznał za bezpodstawne i pozbawione wpływu na bieg terminu.
Powód w zażaleniu na powyższe postanowienie domagał się jego uchylenia,
podnosząc zarzuty naruszenia art. 112 u.k.s.c. i art. 130 k.p.c. przez przyjęcie, że
obowiązek uiszczenia opłaty bez wezwania powstaje także wówczas, kiedy
wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych został oddalony w części, a nie
w całości, oraz że termin do opłacenia apelacji biegnie w takim wypadku od dnia
doręczenia postanowienia rozstrzygającego o wniosku, a nie od dnia doręczenia
pełnomocnikowi powoda wezwania do uiszczenia opłaty.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
3
Zmiana treści art. 112 u.k.s.c. miała na celu przyspieszenie postępowania
w wypadku, kiedy czynności za stronę wykonuje fachowy pełnomocnik, a charakter
tych czynności nie wymaga dodatkowych wskazówek ze strony sądu. Skoro
pełnomocnik taki ma – wynikający z art. 1302
§ 1 k.p.c. – obowiązek samodzielnego
określenia i wniesienia opłaty stałej lub stosunkowej, obliczonej od podanej przez
stronę wartości przedmiotu sporu, to nie ma uzasadnionych przyczyn, aby
wystąpienie o zwolnienie od kosztów sądowych powinność tę całkowicie uchylało.
Ponieważ jednak w oparciu o stan prawny obowiązujący przed nowelizacją art. 112
u.k.s.c. przyjmowano, że także strony reprezentowane przez profesjonalistów, które
nie uzyskały wnioskowanego zwolnienia od opłat sądowych, mają obowiązek
wniesienia wymaganej opłaty dopiero na wezwanie przewodniczącego
(por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2006 r., III CZP 98/06, OSNC
2007/9/131 czy postanowienie tego Sądu z dnia 23 stycznia 2008 r., II UZ 47/07,
OSNP 2009/9-10/129), konieczne było odrębne uregulowanie tej sytuacji
procesowej. Zgodnie z art. 112 ust. 3 u.k.s.c. jeżeli pismo podlegające opłacie
w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości
przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia, zostało wniesione przez
adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego i wniosek o zwolnienie
od kosztów sądowych złożony przed upływem terminu do opłacenia pisma został
oddalony, tygodniowy termin do opłacenia pisma biegnie od dnia doręczenia stronie
postanowienia, a gdy postanowienie zostało wydane na posiedzeniu jawnym - od
dnia jego ogłoszenia. Przy tym wyłączona została zasada uregulowana w art. 112
ust. 2 u.k.s.c., w myśl której jeżeli wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych
zgłoszony przed upływem terminu do opłacenia pisma został prawomocnie
oddalony, przewodniczący wzywa stronę do opłacenia złożonego pisma na
podstawie art. 130 k.p.c.
Wbrew stanowisku skarżącego ustawodawca nie sprecyzował w art. 112 ust.
3 u.k.s.c., że norma w nim zawarta odnosi się wyłącznie do przypadku całkowitego
oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Analiza założeń
konstrukcyjnych przepisów dotyczących zwolnienia od kosztów sądowych prowadzi
do przeciwnego wniosku. Przepisy te, zawarte w tytule IV u.k.s.c., normują
w pierwszej kolejności kwestie związane z ustawowym zwolnieniem od kosztów
4
sądowych w całości lub w części (art. 94 – 98 u.k.s.c. oraz art. 104 ust. 1u.k.s.c.),
a następnie ze zwolnieniem na wniosek (art. 100 i nast. u.k.s.c.). W pierwszych
dwóch przepisach określone zostały możliwe zakresy udzielenia zwolnienia
(art. 100 u.k.s.c. – zwolnienie w całości od kosztów sądowych; art. 101 – zwolnienie
w części) i wynikające z niego konsekwencje. Dalsze przepisy (art. 102 i nast.
u.k.s.c.) regulują kwestie odnoszące się do obydwu zakresów zwolnienia na
wniosek i obejmują wymagania stawiane osobie ubiegającej się o zwolnienie, formę
i miejsce złożenia wniosku (art. 102, art.105 i art. 109 ust. 2 u.k.s.c.); kryteria
uprawniające osoby prawne i jednostki organizacyjne, niebędące osobami
prawnymi oraz przez organizacje społeczne do ubiegania się o zwolnienie (art.103
i art. 104 ust. 2 u.k.s.c.), szczególne reguły dotyczące zwolnienia w postępowaniu
wieczystoksięgowym (art. 106 u.k.s.c.), ograniczenia w możliwości ponownego
ubiegania się o zwolnienie od kosztów (art. 107 u.k.s.c.), relacje pomiędzy
zwolnieniem od kosztów a obowiązkiem zwrotu kosztów stronie przeciwnej (art. 108
u.k.s.c.), możliwość prowadzenia przez sąd dochodzenia w postępowaniu
o zwolnienie do kosztów sądowych (art. 109 ust. 1 u.k.s.c.), podstawy cofnięcia
udzielonego zwolnienia (art. 110 u.k.s.c.) i sankcje za wyłudzenie zwolnienia
(art. 111 u.k.s.c.). Kolejne unormowanie (wykładany art. 112 u.k.s.c.) dotyczy zasad
postępowania po odmowie zwolnienia od kosztów sądowych. Po nim ustawodawca
zamieścił postanowienia odnoszące się zarówno do zwolnienia ustawowego jak
i do zwolnienia udzielanego na wniosek, dotyczące reguł rozliczania
i egzekwowania nieuiszczonych kosztów (art. 113 – 117 u.k.s.c.) i przyznał
referendarzowi uprawnienie do wykonywania czynności związanych ze
zwalnianiem od kosztów (art. 118 u.k.s.c.). Umieszczenie art. 112 u.k.s.c. w grupie
przepisów ogólnie regulujących problematykę zwolnienia od kosztów na wniosek
uprawnia do przyjęcia, że dotyczy on postępowania i obowiązków stron
odnoszących się do każdego zakresu zwolnienia od kosztów sądowych, zarówno
całkowitego, jak i częściowego. Nie może budzić wątpliwości, że zasada
wynikająca z art. 112 ust. 2 u.k.s.c. odnosi się zarówno do obowiązku uiszczenia
całości jak i części opłaty. Wobec tego także szczególna regulacja przewidziana
w art. 112 ust. 3 u.k.s.c. dotyczyć musi zarówno oddalenia wniosku o zwolnienie
od kosztów w całości jak i jego częściowego oddalenia, związanego z przyznaniem
5
stronie zwolnienia od kosztów sądowych w części. Ograniczenie obowiązku
samoobliczenia i uiszczenia opłaty bez wezwania do opłat w wysokości stałej lub
stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu lub
wartości przedmiotu zaskarżenia nie oznacza, że chodzi tylko o sytuacje, kiedy
opłaty te po zakończeniu postępowania o zwolnienie od kosztów strona nadal ma
wnieść w całości, lecz rozumieć go należy w ten sposób, że kiedy przedmiotem
rozstrzygnięcia w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych są te typy opłat,
oddalenie wniosku aktualizuje obowiązek uiszczenia przez pełnomocnika opłaty
w pełnej wysokości lub tej jej części, od której strona nie została zwolniona, bowiem
jej wniosek został oddalony częściowo. Rodzaj opłaty nie zmienia się w wyniku
orzeczenia przez sąd o tym, że strona powinna uiścić jedynie część tej opłaty
określoną kwotowo (jak w rozpatrywanej sprawie) lub ułamkowo, a trudność
obliczenia wysokości należnej części opłaty nie odbiega od napotykanej przy
konieczności obliczenia całej opłaty, a w wypadku kiedy sąd określił kwotowo sumę
przypadającą do zapłaty - jest nawet niższa. Nie ma więc racjonalnych przesłanek
językowych, systemowych czy celowościowych przemawiających wyłożeniem art.
112 ust. 3 u.k.s.c. w sposób przyjęty przez skarżącego i nakładania na
przewodniczącego obowiązku wezwania profesjonalnego pełnomocnika strony do
uiszczenia części opłaty w wysokości stałej lub stosunkowej, obliczonej od podanej
przez stronę wartości przedmiotu sporu lub zaskarżenia, jeżeli oddalenie wniosku
o zwolnienie od kosztów sądowych dotyczy części takiej opłaty.
Artykuł 112 ust. 3 u.k.s.c. wyznacza termin do uiszczenia opłaty, co oznacza,
że opłata wniesiona po tym terminie wpłacona zostaje nieterminowo. Konsekwencją
nieopłacenia w terminie apelacji jest jej odrzucenie jako nieopłaconej. Sankcja taka
wynika z art. 370 k.p.c., który sąd odwoławczy stosuje na mocy upoważnienia
przewidzianego w art. 373 k.p.c. Postanowienie o odrzuceniu apelacji było zatem
prawidłowe, a zażalenie powoda na to postanowienie podlega oddaleniu na
podstawie art. 39814
w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c.