Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 lipca 2011 r.
I PK 15/11
Szczególna ochrona trwałości stosunku pracy w wieku przedemerytal-
nym (art. 39 k.p.) przysługuje pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4
lata do osiągnięcia wieku emerytalnego określonego w art. 184 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), jeżeli okres za-
trudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego
wieku. Taka ochrona nie może być wywiedziono w odniesieniu do przesłanek
nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia
1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze
zm.).
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Bogusław Cudowski,
Małgorzata Gersdorf (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 5 lipca
2011 r. sprawy z powództwa Bożeny M. przeciwko Zespołowi Szkół […] w W.Ś. o
przywrócenie do pracy, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach Ośrodka Zamiej-
scowego w Rybniku z dnia 23 września 2010 r. […]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Bożena M. domagała się przywrócenia do pracy u pozwanego - w
Zespole Szkół […] w W.Ś. w związku z nieuzasadnionym wypowiedzeniem umowy o
pracę przez pracodawcę. Powódka podnosiła w szczególności, że korzystała z
ochrony przedemerytalnej na zasadzie art. 39 k.p.
Sąd Rejonowy wyrokiem z 25 lutego 2010 r. […] oddalił powództwo. Sąd uznał
co prawda za zasadny zarzut naruszenia art. 39 k.p. Powódka spełniała bowiem wa-
2
runki uzyskania prawa do emerytury na zasadzie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) i miała ukończone 54 lata. Sąd oce-
nił jednak, że roszczenie to nie może zostać uwzględnione na zasadzie art. 4771
k.p.c. w związku z art. 8 k.p. Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że zachowanie
powódki w pozwanej szkole, wadliwość prowadzonego procesu dydaktycznego, kon-
flikty, w jakie popadała z innymi nauczycielami i rodzicami uzasadniają uwzględnienie
tej normy i oddalenie powództwa. Apelację od tego orzeczenia wywiodła strona
powodowa.
Wyrokiem z 23 września 2010 r. […] Sąd Okręgowy w Gliwicach Ośrodek Za-
miejscowy w Rybniku zmienił zaskarżone orzeczenie i przywrócił powódkę do pracy.
Sąd ocenił, że nie budziła wątpliwości ochrona przedemerytalna powódki, wynikająca
z art. 39 k.p. Jednocześnie wskazał, że negatywna ocena postępowania powódki nie
stanowi istoty sporu, wypowiedzenie uzasadniono bowiem przede wszystkim zmniej-
szeniem liczby oddziałów i niemożnością z tego powodu dalszego zatrudnienia po-
wódki, co okazało się przyczyną nieprawdziwą. Zastosowanie art. 8 k.p., jak wskazał
Sąd, powinno mieć charakter wyjątkowy. Ocenił w związku z tym, że podnoszenie
zarzutów niewłaściwego postępowania przez powódkę dopiero w niespełna rok przed
uzyskaniem prawa do emerytury (przy braku jakichkolwiek działań z tym związanych
wcześniej) stanowi wyraźne naruszenie jej praw.
Skargę kasacyjną od tego orzeczenia wywiódł pełnomocnik pozwanego, za-
rzucając naruszenie art. 39 k.p. przez przyjęcie, że można zastosować ochronę
przedemerytalną do osób w wieku emerytalnym, które posiadają uprawnienia eme-
rytalne, a także art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97 poz. 674 ze zm.) przez jego niezastosowanie - a na
podstawie tego właśnie przepisu powódka dysponowała prawem do emerytury. Zda-
niem skarżącego naruszono także art. 8 k.p. przez jego wadliwe zastosowanie
wskutek oceny, że pozwany do momentu rozwiązania stosunku pracy nie podejmo-
wał stanowczych działań wobec negatywnej oceny pracy powódki, choć w świetle
obowiązujących regulacji nie musiał jednak tego czynić.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw, co przesądziło o jej oddale-
niu. Rozpatrując na wstępie zarzut naruszenia art. 8 k.p. warto zauważyć, że ocena
przez Sąd Najwyższy sposobu zastosowania klauzul generalnych przez sądy po-
wszechne ma charakter wyjątkowy. Jak wskazano w wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 9 lutego 2007 r., I BP 15/06 (tak również w wyroku z dnia 12 maja 2010 r., I PK
10/10) - w odniesieniu wprawdzie do skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia, jednak pogląd ten znajduje zastosowanie i w niniejszej
sprawie - jedynie szczególnie rażące i oczywiste naruszenie art. 8 k.p. może uzasad-
niać interwencję Sądu Najwyższego. Ani rażącego, ani oczywistego naruszenia tego
unormowania Sąd Najwyższy w niniejszej sprawie się nie dopatruje.
W zakresie naruszenia art. 39 k.p. oraz art. 88 Karty Nauczyciela skarżący
prezentował potrzebę rozstrzygnięcia istotnego zagadnienia prawnego, a mianowicie
odpowiedzi na pytanie, czy nauczycielka podlega ochronie przedemerytalnej jedynie
przed osiągnięciem 60 roku życia, czy też ochrona taka przysługuje jej w związku z
uprawnieniem emerytalnym wynikającym z art. 88 Karty Nauczyciela. Zgodnie z ust.
1 tego przepisu nauczyciele mający trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat
wykonywania pracy w szczególnym charakterze, zaś nauczyciele szkół, placówek,
zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich - dwu-
dziestopięcioletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczegól-
nym charakterze w szkolnictwie specjalnym, mogą - po rozwiązaniu na swój wniosek
stosunku pracy - przejść na emeryturę. Zdaniem skarżącego po osiągnięciu odpo-
wiednio stażu 16 lat lub 21 lat dla nauczycieli rozpoczyna się ochrona wynikająca z
art. 39 k.p. Ponieważ okres ten upłynął w odniesieniu do powódki, z uwagi na treść
art. 88 Karty Nauczyciela, nie podlega ona już ochronie przedemerytalnej.
Przedstawiona w skardze kasacyjnej interpretacja art.88 Karty Nauczyciela i
art. 39 k.p., a także wzajemna korelacja tych przepisów, jest wadliwa. Po pierwsze
sam fakt dysponowania stażem uprawniającym do nabycia emerytury nie wyłącza
ochrony na podstawie art. 39 k.p. (por. L. Florek [w:] Kodeks pracy. Komentarz pod
red. Autora, Warszawa 2011, komentarz do art. 39, pkt 5). Oceny wymaga tu przede
wszystkim charakter świadczenia emerytalnego, do którego pracownik uzyskuje
uprawnienie. W piśmiennictwie rozróżnia się prawo do emerytury w niższym wieku
oraz prawo do emerytury wcześniejszej. W pierwszym przypadku prawo do emerytu-
ry powstaje po osiągnięciu konkretnego wieku, niższego jednak niż wiek powszech-
ny. Natomiast prawo do emerytury wcześniejszej wiąże się z wnioskiem uprawnio-
4
nego o jej przyznanie. Wniosek ten stanowi jeden z elementów nabycia prawa do
takiego świadczenia, podczas gdy w przypadku innych emerytur, prawo powstaje z
mocy samego prawa (por. I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenie emerytalne. Trzy
filary, Warszawa 2001, str. 142). Powołana autorka wprost wskazuje, że uprawnienie
do wcześniejszej emerytury nie stanowi podstawy ochrony przedemerytalnej w ro-
zumieniu art. 39 k.p.
Na kanwie podobnej regulacji prawa o szkolnictwie wyższym, w której także
do rozwiązania stosunku pracy dochodzi na wniosek pracownika, Sąd Najwyższy
wyraził pogląd, że wiek, w którym pracownik może skorzystać z tego uprawnienia,
nie stanowi wieku uprawniającego do ochrony na zasadzie art. 39 k.p. (wyrok z dnia
11 lipca 2007 r., III PK 19/07).
Reasumując dotychczasowe rozważania można i należy stwierdzić, że upraw-
nienie wynikające z art. 88 Karty Nauczyciela nie stanowi podstawy do udzielenia
ochrony na zasadzie art. 39 k.p. Byłoby to niemożliwe nie tylko z uwagi na wniosko-
wy charakter świadczenia ale także, co wypada podkreślić, brak przesłanki wieku w
tej regulacji. Nauczyciel ma bowiem prawo do emerytury wyłącznie po wypracowaniu
określonego stażu, bez względu na wiek. Przepisu art. 39 k.p. nie dałoby się zasto-
sować w tej sytuacji ze względów funkcjonalnych. Stanowi on przecież o ochronie
poprzedzającej określony wiek, a nie tylko o stażu uprawniającym do emerytury.
Wielokrotnie Sąd Najwyższy stwierdzał natomiast, że inaczej traktuje się prawo do
emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.
Ubezpieczony nabywa w tych przypadkach prawo do emerytury w wieku obniżonym,
a zatem ten właśnie wiek stanowi wiek emerytalny w ujęciu art. 39 k.p. Tę właśnie
regulację wypada przywołać, albowiem sądy powszechne wywodziły prawo powódki
do wcześniejszej emerytury z regulacji art. 184 ustawy emerytalnej, a zatem regulacji
gwarantującej prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub
szczególnym charakterze. Nieadekwatnie zatem w skardze kasacyjnej ukazano moż-
liwość oceny wywodzenia ochrony przedemerytalnej z art. 88 Karty Nauczyciela lub z
regulacji powszechnego wieku emerytalnego. Przepis art. 184 ustawy emerytalnej
przewiduje bowiem prawo do emerytury na zasadach wynikających między innymi z
art. 32 tej ustawy osób, które w dniu wejścia w życie ustawy (tj. 1 stycznia 1999 r.),
spełniały stażową przesłankę nabycia prawa do emerytury. W odniesieniu do nau-
czycieli przesłanki te określa § 15 w związku z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
5
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze
zm.). Zgodnie z tymi regulacjami prawo kobiety - nauczycielki do przejścia na eme-
ryturę warunkowane jest 15 letnim nauczycielskim stażem pracy. Przesłanki te, jak
ustaliły Sądy powszechne w niniejszej sprawie, powódka spełniała. Podlegała zatem
ochronie przedemerytalnej na tej właśnie podstawie w okresie 4 lat przed osiągnię-
ciem obniżonego wieku emerytalnego, tj. 55 rokiem życia. Powódka w momencie
dokonania wypowiedzenia miała ukończone 54 lata, a zatem wypowiedzenia doko-
nano bez wątpienia w okresie ochronnym, co oznaczało jego wadliwość.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================