Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 15 lipca 2011 r.
I UK 425/10
W sprawie, w której ubezpieczony zaprzecza podleganiu obowiązkowi
ubezpieczeń społecznych w okresach, co do których sprawa została już prawo-
mocnie rozstrzygnięta przez sąd ubezpieczeń społecznych, występuje powaga
rzeczy osądzonej (art. 365 i art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.).
Przewodniczący SSN Bogusław Cudowski, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 15 lipca
2011 r. sprawy z odwołania Hieronima Ś. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w C. o ustalenie, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonego
od postanowienia Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 2 czerwca 2010 r. […]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Postanowieniem z dnia 31 marca 2010 r. […] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie odrzucił odwołanie ubezpieczonego Hie-
ronima Ś. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w C. z dnia 30
grudnia 2009 r., którą organ rentowy zmienił swą wcześniejszą decyzję z dnia 14
czerwca 2006 r. w ten sposób, że objął z urzędu ubezpieczonego obowiązkowymi
ubezpieczeniami: emerytalnym, rentowymi i wypadkowym w następujących okre-
sach: - od 1 maja 2001 r. do 29 maja 2001 r.; - od 1 lipca 2001 r. do 29 lipca 2001 r.; -
od 1 listopada 2001 r. do 30 listopada 2001 r.;- od 1 maja 2002 r. do 30 maja 2002 r.;
- od 12 czerwca 2002 r. do 11 lipca 2002 r.; - od 24 lipca 2002 r. do 22 sierpnia 2002
r.; - od 1 sierpnia 2003 r. do 18 sierpnia 2003 r.; - od 21 sierpnia 2003 r. do 7 wrze-
śnia 2003 r.; - od 10 września 2003 r. do 29 września 2003 r.; - od 30 kwietnia 2004 r.
do 5 maja 2004 r.; - od 27 maja 2004 r. do 11 czerwca 2004 r.; - od 26 czerwca 2004
2
r. do 12 lipca 2004 r.; - od 26 sierpnia 2004 r. do 30 sierpnia 2004 r.; - od 21 maja
2005 r. do 2 czerwca 2005 r.; - od 11 czerwca 2005 r. do 23 czerwca 2005 r.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że decyzją z dnia 14 czerwca 2006 r. organ ren-
towy z urzędu objął ubezpieczonego obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi
(emerytalnym, rentowymi i wypadkowym) w następujących okresach: - od 1 maja
2001 r. do 29 maja 2001 r.; - od 1 lipca 2001 r. do 29 lipca 2001 r.; - od 1 listopada
2001 r. do 30 listopada 2001 r.; - od 1 maja 2002 r. do 30 maja 2002 r.; - od 12
czerwca 2002 r. do 11 lipca 2002 r.; - od 24 lipca 2002 r. do 22 sierpnia 2002 r.; - od 1
sierpnia 2003 r. do 18 sierpnia 2003 r.; - od 21 sierpnia 2003 r. do 7 września 2003 r.;
- od 10 września 2003 r. do 29 września 2003 r.; - od 1 października 2003 r. do 30
listopada 2003 r.; - od 30 kwietnia 2004 r. do 5 maja 2004 r.; - od 27 maja 2004 r. do
11 czerwca 2004 r.; - od 26 czerwca 2004 r. do 12 lipca 2004 r.; - od 26 sierpnia 2004
r. do 30 sierpnia 2004 r.; - od 11 marca 2005 r. do 21 marca 2005 r.; - od 21 maja
2005 r. do 2 czerwca 2005 r.; - od 11 czerwca 2005 r. do 23 czerwca 2005 r.; - od 30
lipca 2005 r. do 7 sierpnia 2005 r.
W wyniku rozpoznania odwołania od tej decyzji wyrokiem z dnia 7 listopada
2008 r. […] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie
zmienił decyzję z dnia 14 czerwca 2006 r. w ten sposób, iż ustalił, że ubezpieczony
nie podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w następujących okresach:
- od 1 października 2003 r. do 30 listopada 2003 r.; - od 11 marca 2005 r. do 21
marca 2005 r.; - od 30 lipca 2005 r. do 7 sierpnia 2005 r.
To rozstrzygnięcie uprawomocniło się w dniu 7 maja 2009 r. (w dacie wydania
przez Sąd Apelacyjny w Katowicach wyroku w sprawie […], oddalającego apelację
ubezpieczonego od orzeczenia Sądu pierwszej instancji). W wykonaniu tego orze-
czenia organ rentowy w dniu 30 grudnia 2009 r. wydał decyzję, która jest przedmio-
tem odwołania wniesionego w rozpoznawanej sprawie. W tej decyzji organ rentowy
stwierdził, że ubezpieczony podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w
okresach objętych rozstrzygnięciem Sądu Okręgowego z dnia 7 listopada 2008 r.
oraz ustalił za te okresy miesięczne podstawy wymiaru składek.
Sąd Okręgowy, rozpoznając odwołanie ubezpieczonego wniesione od decyzji
z dnia 30 grudnia 2009 r., stwierdził, że w sprawie zachodzi powaga rzeczy osądzo-
nej, co powoduje odrzucenie odwołania na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Zda-
niem Sądu, nie ulega wątpliwości, że kwestia dotycząca tego, czy ubezpieczony w
okresach wskazanych w decyzji z dnia 30 grudnia 2009 r. prowadził działalność go-
3
spodarczą i czy był z tego powodu zobowiązany do uiszczenia należnych składek na
ubezpieczenia społeczne była już przedmiotem rozpoznania przez sąd ubezpieczeń
społecznych i zakończyła się wydaniem prawomocnego orzeczenia.
Postanowieniem z dnia 2 czerwca 2010 r. […] Sąd Apelacyjny w Katowicach
oddalił zażalenie ubezpieczonego na postanowienie Sądu pierwszej instancji odrzu-
cające odwołanie. Sąd odwoławczy wywiódł, że w rozpoznawanej sprawie postępo-
wanie przed organem rentowym nie zostało wszczęte na podstawie art. 114 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych (aktualnie jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) ani na wnio-
sek ubezpieczonego. Decyzja z dnia 30 grudnia 2009 r. została wydana w wykonaniu
prawomocnego wyroku sądu i jedynie „odzwierciedla jego treść”. Z tej przyczyny Sąd
Apelacyjny w całości podzielił ocenę prawną Sądu pierwszej instancji i dodał, że w
odwołaniu od przedmiotowej decyzji nie można kwestionować zasadności zawartego
w niej rozstrzygnięcia dotyczącego ustalenia okresów podlegania przez ubezpieczo-
nego obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, bowiem decyzja w tej części
miała wyłącznie charakter wykonawczy. Mając na uwadze zakres zaskarżenia decyzji
organu rentowego z dnia 30 grudnia 2009 r. (kwestionowanie przez ubezpieczonego
podlegania przez niego obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym we wskazanych
w niej okresach) należało więc przyjąć, że występuje powaga rzeczy osądzonej, co
powoduje odrzucenie odwołania.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Apelacyjnego ubezpieczony
zarzucił naruszenie art. 199 § 2 k.p.c., wskutek przyjęcia, że w sprawie zachodzi po-
waga rzeczy osądzonej, uzasadniająca odrzucenie odwołania ubezpieczonego oraz
art. 4779
§ 1 k.p.c., wskutek uznania, że od decyzji organu rentowego wydanej w wy-
konaniu wyroku sądu nie przysługuje odwołanie. W uzasadnieniu podstaw kasacyj-
nych ubezpieczony wywiódł w szczególności, że przedmiotem odrzuconego odwoła-
nia była decyzja organu rentowego z dnia 30 grudnia 2009 r. Tymczasem przedmio-
tem rozpoznania wcześniejszych spraw między stronami była inna decyzja organu
rentowego (z dnia 14 czerwca 2006 r.). Zdaniem skarżącego, z tego względu nie
można przyjąć, że w rozpoznawanej sprawie zachodzi powaga rzeczy osądzonej.
Występuje wprawdzie tożsamość podmiotowa, ale nie ma tożsamości przedmioto-
wej, skoro przedmiotem odwołania ubezpieczonego jest „zupełnie inna” decyzja or-
ganu rentowego niż poddana kontroli w poprzednim postępowaniu. W ocenie skarżą-
cego, nie ma przy tym znaczenia, że decyzja z dnia 30 grudnia 2009 r. miała jedynie
4
charakter wykonawczy. Przyjęcie przez Sąd Apelacyjny stanowiska, że od takiej de-
cyzji nie przysługuje odwołanie do sądu prowadzi w istocie do stworzenia odrębnego
katalogu decyzji niepodlegających kontroli sądu, co narusza art. 4779
§ 1 k.p.c. Skar-
żący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i „nadanie odwołaniu ubezpie-
czonego dalszego biegu” oraz o zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona, przy czym na wstępie należy stwier-
dzić, że art. 199 § 2 k.p.c., którego naruszenie zarzuca skarżący, w ogóle nie był
podstawą rozstrzygnięcia w zaskarżonym postanowieniu Sądu Apelacyjnego. Przepis
ten stanowi bowiem, że z powodu braku zdolności sądowej jednej ze stron albo zdol-
ności procesowej powoda i niedziałania przedstawiciela ustawowego lub braku w
składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem, uniemożliwiającego jej
działanie, sąd odrzuci pozew dopiero wówczas, gdy brak nie będzie uzupełniony
zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego. Odrzucenie odwołania w
rozpoznawanej sprawie nie nastąpiło z powodu braków zdolności sądowej lub proce-
sowej stron, lecz było konsekwencją przyjęcia przez Sądy obu instancji, że pomiędzy
ubezpieczonym a organem rentowym, sprawa dotycząca obowiązku podlegania
ubezpieczeniom społecznym w spornych okresach została już prawomocnie osądzo-
na (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.).
W odniesieniu do spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych powaga rzeczy
osądzonej ma walor szczególny, który w pewien sposób ogranicza jej praktyczne
znaczenie. Choć rozstrzygnięcia sądowe w tych sprawach ustalają treść łączącego
strony stosunku prawnego w chwili wyrokowania, to nowe zdarzenia zachodzące po
uprawomocnieniu się orzeczenia mogą spowodować przekształcenie treści praw i
obowiązków stron stosunku ubezpieczenia społecznego, gdyż nie jest wykluczone
spełnienie się lub upadek przesłanek materialnoprawnych prawa do świadczeń ubez-
pieczeniowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2005 r., I UK 11/05,
OSNP 2006 nr 5-6, poz. 98). Ta specyfika spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych
może w praktyce wywoływać wątpliwości co do rozumienia pojęcia „sprawa prawo-
mocnie osądzona” zawartego w art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. W judykaturze problem ten
jest szeroko omawiany. Generalnie przyjmuje się, że w sprawie z zakresu ubezpie-
czeń społecznych wyrok nie ma powagi rzeczy osądzonej, jeżeli dotyczy odmowy
5
przyznania świadczenia z ubezpieczenia społecznego, a po jego uprawomocnieniu
się organ rentowy wydał nową decyzję, opartą na nowych dowodach mających
wpływ na ujawnienie rzeczywistego stanu faktycznego i jego prawidłową ocenę, gdyż
wydanie nowej decyzji uprawnia ubezpieczonego do złożenia od niej odwołania i zo-
bowiązuje sąd do sprawdzenia jej prawidłowości (por. postanowienie Sądu Najwyż-
szego z dnia 19 stycznia 1984 r., III URN 131/83, OSNCP 1984 nr 10, poz. 177;
uchwałę z dnia 3 października 1996 r., II UZP 18/96, OSNAPiUS 1997 nr 7, poz. 117,
a poprzednio uchwałę z dnia 20 września 1978 r., II UZP 7/78, OSNCP 1979 nr 3,
poz. 48 oraz wyrok z dnia 8 października 1986 r., II URN 182/86, OSNCP 1987 nr 12,
poz. 212). Wydanie przez organ rentowy nowej decyzji, także co do świadczenia bę-
dącego przedmiotem wcześniejszej decyzji i postępowania wcześniej zakończonego
prawomocnym wyrokiem sądu wszczętego w wyniku wniesienia od niej odwołania -
co do zasady - uprawnia ubiegającego się o świadczenie do wniesienia kolejnego
odwołania do sądu a wszczęta w ten sposób sprawa cywilna nie jest sprawą o to
samo świadczenie w rozumieniu art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. (por. wyroki Sądu Najwyż-
szego: z dnia 19 lutego 2007 r., I UK 266/06, OSNP 2008 nr 5-6, poz. 79 oraz z dnia
21 maja 2008 r., I UK 370/07, LEX nr 491467), Dotyczy to również tak zwanej decyzji
wykonawczej, czyli decyzji co do świadczenia będącego przedmiotem wcześniejszej
decyzji i postępowania sądowego zakończonego prawomocnym wyrokiem (wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2010 r., II BU 4/10, LEX nr 707411) oraz
decyzji organu rentowego odmawiającej ponownego ustalenia prawa do świadczenia
na podstawie wniosku złożonego po uprawomocnieniu się wyroku oddalającego po-
przednie odwołanie (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2009 r., III UK
100/08, OSNP 2011 nr 1-2, poz. 24; OSP 2011 nr 5, poz. 53, z glosą R. Babińskiej-
Góreckiej).
Nie oznacza to jednak, że w sprawie z zakresu ubezpieczenia powaga rzeczy
osądzonej nigdy nie ma miejsca. Wszczynające postępowanie sądowe w sprawach z
zakresu ubezpieczeń społecznych odwołanie od decyzji organu rentowego pełni rolę
pozwu, stąd też w sytuacji, gdy o to samo roszczenie między tymi samymi stronami
sprawa została już prawomocnie osądzona, sąd powinien odwołanie odrzucić na
podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. O tożsamości przedmiotu sporu świadczy nie tylko
tożsamość żądania zawarta w poszczególnych wnioskach skierowanych do organu
rentowego, ale także stan faktyczny i prawny, jaki istniał w chwili zamknięcia rozpra-
wy w poprzednim postępowaniu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19
6
czerwca 1998 r., II UKN 105/98, OSNAPiUS 1999 nr 16, poz. 529). Prawomocny wy-
rok oddalający odwołanie w sprawie o rentę inwalidzką (rentę z tytułu niezdolności do
pracy), w którym ustalono okres zatrudnienia i datę powstania inwalidztwa ma powa-
gę rzeczy osądzonej, wobec czego odwołanie od kolejnej decyzji organu rentowego,
wydanej w tym samym stanie faktycznym, podlega odrzuceniu (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 25 września 1998 r., II UKN 373/98, OSNAPiUS 1999 nr 21, poz.
702). Przedmiotem sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych jest wprawdzie kon-
trola decyzji organu rentowego, ale w istocie nie tyle chodzi o tę decyzję, co o ocenę
prawidłowości rozstrzygnięcia organu rentowego w zakresie ustalenia prawa do
świadczenia z ubezpieczeń społecznych lub obowiązku podlegania ubezpieczeniom
społecznym (innych praw i obowiązków ze stosunku ubezpieczenia społecznego).
Powaga rzeczy osądzonej dotyczy więc tych orzeczeń sądów ubezpieczeń społecz-
nych, których podstawa faktyczna nie może ulec zmianie lub gdy odwołanie od decy-
zji organu rentowego zostało oddalone po stwierdzeniu niespełnienia prawnych wa-
runków do świadczenia wymaganych przed wydaniem decyzji będącej przedmiotem
postępowania sądowego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2005
r., II UK 61/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz. 371 oraz wyrok z dnia 14 maja 2009 r., II
UK 211/08, LEX nr 509035, a także wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia
26 kwietnia 2006 r., III AUa 3303/04, LEX nr 217149 i postanowienie Sądu Apelacyj-
nego w Warszawie z dnia 12 października 2006 r., III AUa 842/06, OSA 2007 nr 10,
poz. 17).
Decyzją z dnia 30 grudnia 2009 r., od której ubezpieczony wniósł odwołanie w
rozpoznawanej sprawie, ustalono obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecz-
nym z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej w okresach, które były już objęte
kontrolą sądu ubezpieczeń społecznych w poprzedniej sprawie zakończonej prawo-
mocnym wyrokiem. Przedmiotem sporu w poprzedniej sprawie było, czy w okresach
wskazanych w decyzji z dnia 14 czerwca 2006 r. - tożsamych z okresami wymienio-
nymi w decyzji z dnia 30 grudnia 2009 r. - skarżący podlegał obowiązkowym ubezpie-
czeniom społecznym. Spór ten został prawomocnie rozstrzygnięty przez sąd w ten
sposób, że odwołanie ubezpieczonego w tym zakresie nie zostało uwzględnione, co
oznacza, że ubezpieczony w tych okresach podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom
społecznym. Z uwagi na przedmiot decyzji z dnia 30 grudnia 2009 r. (stwierdzenie
podlegania przez ubezpieczonego obowiązkowi ubezpieczeń społecznych w prze-
szłości), po uprawomocnieniu się wyroku w poprzedniej sprawie, nie mogły zaistnieć
7
zdarzenia powodujące przekształcenie treści stosunku ubezpieczenia społecznego w
tym zakresie. W niniejszym postępowaniu ubezpieczony zaprzecza więc podleganiu
obowiązkowi ubezpieczeń społecznych w okresach, co do których sprawa została już
prawomocnie rozstrzygnięta przez sąd ubezpieczeń społecznych. W takiej sytuacji
występuje powaga rzeczy osądzonej i odwołanie od decyzji organu rentowego z dnia
30 grudnia 2009 r. jako niedopuszczalne (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.) prawidłowo zostało
odrzucone w zaskarżonym postanowieniu Sądu Apelacyjnego.
Z powołanych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na podsta-
wie art. 39814
k.p.c.
========================================